Сопылықтағы төрт баспалдақ
Қай сопылық
Алланы көріп тұрғандай құлшылық ету дәрежесіне жетуді бір хадисте "ихсан" деп атапты. Сопылықтың мақсаты-ихсан, яғни адамды кемел адам дәрежесіне кетеріп, нәпсінің шаңдарынан арылту, Болмыстың сырына жету, Аллаға қауышу болып табылады.
Сопылық жолында зікір бар. Алла, "Ла илаха илла Алла" және "ху" сөздерін дауыстап немесе іштен жиі-жиі қайталауды зікір дейді. Зікір сөзі Құранда жиі кездеседі.
Сопылықта байланыс (рабыта) бар. Ұстаз бен шәкірт арасындағы рухани байланыс, яғни, шайхтың рухани әлемінен күш алып, "өз жолын" оңайлатуын айтады.
Сопылықта сұхбат (дидарласу) бар. Сұхбат-ғалымдарды және ерендерді тындау арқылы үйреніп, өзін түзелтудің құралы.
Дегенмен сопылықтағы ең маңызды ұстаным кемел адам дәрежесіне жеткен діннің мәнін, негізін жетік меңгерген кемел пірге қол беру аса маңызды. Сопылықтағы-ұстаздарға муршид немесе пір дейді.
"Муршид жоқтың—жол көрсетушісі шайтан" деген де сөз бар. Бұл сөз сопылық жолдағылар үшін де айтылады. Себебі, сопылық жолы адамды ұлы мақсатқа жетелейтін сара жол. Бұл жолда болмыстың шексіздігін, сырын танып болдық деп адасқандар, аяқтары тайғанақтаған, әр нәрсені күнә санап, фанатизм батпағына түскендер, "өз жанының нұрын" көріп, оны отыз жыл Алла санап, өзіне-өзі табынғандар да баршылық.
Осы сияқты қауіптерден сақтанудың жолы—діни мәселелер мен діннің ашық жаңтарын (негізгі әлементтерін) жетік меңгерген ғұламалардан үйрену, сондай-ақ кемел ұстазға қол беру болып табылады. Онсыз "жолға" шығудың пайдасынан зияны көп.
"Әр муршитке қол беру, өз жолыңды байлаумен тең". Сондықтан сізге қалғаны "камил муршидіңізге" табысу.
Сопылықтағы болмыс мәселесі
Болмыс мәселесі адам баласының санасын сансыратқан сұрақтардың басында келеді. Философия бұл мәселені ақыл арқылы яғни, рационалдық тұрғыдан шешуге тырысады. Болмыс мәселесін сопылық дүниетаным "трансценденталды ақыл" арқылы қарастырып, жауабын да ақыл жолымен түсіндіреді.
Сопылық дүниетанымда болмыс туралы әртүрлі қалыптасқан
Алланы көріп тұрғандай құлшылық ету дәрежесіне жетуді бір хадисте "ихсан" деп атапты. Сопылықтың мақсаты-ихсан, яғни адамды кемел адам дәрежесіне кетеріп, нәпсінің шаңдарынан арылту, Болмыстың сырына жету, Аллаға қауышу болып табылады.
Сопылық жолында зікір бар. Алла, "Ла илаха илла Алла" және "ху" сөздерін дауыстап немесе іштен жиі-жиі қайталауды зікір дейді. Зікір сөзі Құранда жиі кездеседі.
Сопылықта байланыс (рабыта) бар. Ұстаз бен шәкірт арасындағы рухани байланыс, яғни, шайхтың рухани әлемінен күш алып, "өз жолын" оңайлатуын айтады.
Сопылықта сұхбат (дидарласу) бар. Сұхбат-ғалымдарды және ерендерді тындау арқылы үйреніп, өзін түзелтудің құралы.
Дегенмен сопылықтағы ең маңызды ұстаным кемел адам дәрежесіне жеткен діннің мәнін, негізін жетік меңгерген кемел пірге қол беру аса маңызды. Сопылықтағы-ұстаздарға муршид немесе пір дейді.
"Муршид жоқтың—жол көрсетушісі шайтан" деген де сөз бар. Бұл сөз сопылық жолдағылар үшін де айтылады. Себебі, сопылық жолы адамды ұлы мақсатқа жетелейтін сара жол. Бұл жолда болмыстың шексіздігін, сырын танып болдық деп адасқандар, аяқтары тайғанақтаған, әр нәрсені күнә санап, фанатизм батпағына түскендер, "өз жанының нұрын" көріп, оны отыз жыл Алла санап, өзіне-өзі табынғандар да баршылық.
Осы сияқты қауіптерден сақтанудың жолы—діни мәселелер мен діннің ашық жаңтарын (негізгі әлементтерін) жетік меңгерген ғұламалардан үйрену, сондай-ақ кемел ұстазға қол беру болып табылады. Онсыз "жолға" шығудың пайдасынан зияны көп.
"Әр муршитке қол беру, өз жолыңды байлаумен тең". Сондықтан сізге қалғаны "камил муршидіңізге" табысу.
Сопылықтағы болмыс мәселесі
Болмыс мәселесі адам баласының санасын сансыратқан сұрақтардың басында келеді. Философия бұл мәселені ақыл арқылы яғни, рационалдық тұрғыдан шешуге тырысады. Болмыс мәселесін сопылық дүниетаным "трансценденталды ақыл" арқылы қарастырып, жауабын да ақыл жолымен түсіндіреді.
Сопылық дүниетанымда болмыс туралы әртүрлі қалыптасқан
СОПЫЛЫҚТАҒЫ ТӨРТ БАСПАЛДАҚ
Қай сопылық
Алланы көріп тұрғандай құлшылық ету дәрежесіне жетуді бір хадисте
"ихсан" деп атапты. Сопылықтың мақсаты-ихсан, яғни адамды кемел адам
дәрежесіне кетеріп, нәпсінің шаңдарынан арылту, Болмыстың сырына жету,
Аллаға қауышу болып табылады.
Сопылық жолында зікір бар. Алла, "Ла илаха илла Алла" және "ху"
сөздерін дауыстап немесе іштен жиі-жиі қайталауды зікір дейді. Зікір сөзі
Құранда жиі кездеседі.
Сопылықта байланыс (рабыта) бар. Ұстаз бен шәкірт арасындағы рухани
байланыс, яғни, шайхтың рухани әлемінен күш алып, "өз жолын" оңайлатуын
айтады.
Сопылықта сұхбат (дидарласу) бар. Сұхбат-ғалымдарды және ерендерді
тындау арқылы үйреніп, өзін түзелтудің құралы.
Дегенмен сопылықтағы ең маңызды ұстаным кемел адам дәрежесіне жеткен
діннің мәнін, негізін жетік меңгерген кемел пірге қол беру аса маңызды.
Сопылықтағы-ұстаздарға муршид немесе пір дейді.
"Муршид жоқтың—жол көрсетушісі шайтан" деген де сөз бар. Бұл сөз
сопылық жолдағылар үшін де айтылады. Себебі, сопылық жолы адамды ұлы
мақсатқа жетелейтін сара жол. Бұл жолда болмыстың шексіздігін, сырын танып
болдық деп адасқандар, аяқтары тайғанақтаған, әр нәрсені күнә санап,
фанатизм батпағына түскендер, "өз жанының нұрын" көріп, оны отыз жыл Алла
санап, өзіне-өзі табынғандар да баршылық.
Осы сияқты қауіптерден сақтанудың жолы—діни мәселелер мен діннің ашық
жаңтарын (негізгі әлементтерін) жетік меңгерген ғұламалардан
үйрену, сондай-ақ кемел ұстазға қол беру болып табылады. Онсыз "жолға"
шығудың пайдасынан зияны көп.
"Әр муршитке қол беру, өз жолыңды байлаумен тең". Сондықтан сізге
қалғаны "камил муршидіңізге" табысу.
Сопылықтағы болмыс мәселесі
Болмыс мәселесі адам баласының санасын сансыратқан сұрақтардың басында
келеді. Философия бұл мәселені ақыл арқылы яғни, рационалдық тұрғыдан
шешуге тырысады. Болмыс мәселесін сопылық дүниетаным "трансценденталды
ақыл" арқылы қарастырып, жауабын да ақыл жолымен түсіндіреді.
Сопылық дүниетанымда болмыс туралы әртүрлі қалыптасқан түсініктер бар.
Бұл жерде сопылық дүниетанымдағы болмыс туралы ортақ мәселелерді
қарастырғалы отырмыз.
Болмыс қалай пайда болды? Болмысты кім жаратты? Болмыстың көрінбейтін
қыры болып табылатын рухтың мәні не? Заттың негізі мен мәні? Сопылық
дүниетанымда болмысты жаратқан, "тірілтіп жан берген" Ұлы Алла тағала.
"Ол—Бар және Бір". Оның жаратқандары да бар. Барлықтың бәрін бір Алла
жаратқан. Жаратқан иемізге де, "жаратылғандарға да "бар" дейміз. Дегенмен
бұл екі "болмыс" мәні жағынан өзара тең емес. Алланың болмысы шексіз
ақиқатты білдіреді. Алланың болмысының қасында жаратылғандардың
болмысы "жоқ" сияқты. Мысал арқылы түсіндіріп көрейік. Адам мен оның
көлеңкесі арасындағы айырмашылықты, Тәңір мен адам болмысы арасындағы
айырмашылық арқылы түсіндіруге болады. Біз көлеңкелерге де, ол
көлеңкелердің иесіне де бар дейміз... Ал, адам мен оның көлеңкесінің
болмысы бір ме? Екі болмыс бір-біріне ұқсай ма?... Менің көлеңкем жай
ғана жарық сәулелерінің ойынынан тұратын болса, Алланың жаратқандары оның
қасында көлеңке сияқты. Алланың барлығы біздің, болмысты ұғынуымыздан
жоғары тұрған ұғым. "Екі болмыс" қосылғанда көлеңке жоғалады немесе "жоң"
сияқты көрінеді. Бұл жердегі мысал бес сезім мүшелеріміздің
мүмкіндіктерімен шектеулі, әлемнің феномендік ақиқаттарының ықпалындағы
ақылымызға симайтын құбылыс сияқты көрінгенімен сезімдер мен феномендер
әлемінің шарасынан асатын ақыл үшін ақиқаттың айқын екендігі мәлім.
Мысалы қай жерде, қалай тұрсақ та қоршаған әлемде бағыттарға қатысты
құбылыстарды "жоғары-төмен" ұғымдарымен анықтаймыз. Бұл ұғымдар осы
феномендер әлемі үшін шындық. Терезеден төмен қарай қарағанымызда ол жақтың
төменгі жақ екендігін білеміз. Және өзімізді төмен қарай ешқашан
тастамаймыз. Енді өзімізді бұл әлемде емес, ғарышта деп есептейік, сонда
әлгі феномен әлемі үшін қолданатын "жоғары-төмен бағыт ұғымдарын" қалай
анықтауға болады. Біз үйреншікті әдетімізбен бас жақты—жоғары, ал, аяқ
жақты-төмен деп ұғуымыз мүмкін. Бірақ, басымыз аяқ жаққа қарай ауысып,
кеңістікте қалқып ұша бастасақ, онда әлгі "бағыттарымыз" ауысып кетпей ме?
Сондықтан "жоғары-төмен" бағыттар ғарыш ақиқатына сай келмейді екен. Демек,
осы әлем негізінде қалыптасқан түсінігіміздегі ақиқаттар ғарыш үшін ақиқат
болудан қалады деген сөз. Міне, осы мағынада жаратылған болмыстар
Жаратқанмен салыстырылғанда "жоқ" сияқты дейміз. Бірақ осы аналогиялық
құбылыстық салыстыруды есептемегенде екі болмыс та өзіндік тұрғыдан жеке
болмыс ретінде танылады.
Болмыстарды жаратқан Ұлы Болмыс-Алла. Ол-шексіздік. Оның жаухары
мен мәнін ұғуымыз мүмкін емес. Ол қалай ойлауымызға, қалай
түсінуімізге байланысты. Мысалы, "қарапайым шопанның түсінігінде Алла, үсті
басын тазалап, киімдерін жамап беруге болатын, сүт беріп тойдырып, құрмет
көрсетілетін болмыс", ал кемел суфи үшін Алла, қанша шексіздік, терендік
иесі болмыс болғанмен оның кішкентай жүрегіне сыйып кететін нұр.
Алла болмыстарды өзінің сипаттары мен есімдерінің "нұры" арқылы
жаратқан. Яғни, болмыстың негізі-нұр. Осы нұрдан қуаттар, ңуаттардан да
материяға ауысу процестері нэтижесінде феномендер әлемі пайда болған.
Демек, болмыстың негізі де "Бір", жаухары да "Бір" деген сөз. Бастауы да
соңы да, көрінетін де, көрінбейтін де-Алла.
Адам
Адам—менің сырым, Мен де оның Сырымын" деген қасиетті хадистің адамның
мәнін ашу тұрғысынан айтары көп. Мэулана Жэлалуудин Руми рухани шабыт
кезінде "адамның мәнін менен сұрамаңыздар, әйтпесе мен де сендер де босқа
күйіп кетерсіңдер..." деген екен.
Сопылық дүниетаным адамды-әлемнің мәні (зубдати кайинат),
жаратылғандардың ішіндегі ең құрметтісі ретінде таниды. Бұл тұрғыдан адам
періштеден де жоғары тұр. Адам-Алланың жер бетіндегі орынбасары яғни,
халифасы. Адам-әлемнің жаухары. Болмыстың нұр хәлдері, қуатқа айналған
материалдың көрінісі барлығы адамда жинақталған. Имам Раббани өзінің
"Мактубат" атты еңбегінде адамды ұнсырлардан-жиынтықтардан тұратын болмыс
ретінде танытады. Онда, адам он негізгі ұнсырдан тұрады. Бұл ұнсырлардың
бесеуі "себептер әлемі" деп аталатын материя әлемінен, ал қалған бесеуі де
"нұр әлемінен" құралған. Сондықтан да адамның бойында материяның
қатты, сұйық және газ халдері бар. Адамда материяның тағы бір көрінісі
болып табылатын "от" та бар. Яғни, адамның қуаты дейтін "нафс" оның бесінші
ұнсыры (элементі) болып табылады.
Адамның нұрдан тұратын бес бөлімі бар. Жүрек-бүйрек әлемінің бірінші
баспалдағы; рух-екінші дәрежесі; сыр-үшінші дәрежесі; сырдың үстіңгі жағы-
хафи (тереңдік); хафидың үстіңгі жағы-ахфа (ішкі тереңдік) мәртебесі.
Адам материя және нұр әлемінен тұратын ең кемел суретте және мәнде
жаратылған болмыс. Сондықтан адамды "кіші әлем" дейді. Үлкен әлемде бар
болған нәрселер кіші әлемде де бар. Құранда "Тин" сүресінде "...Біз, адамды
ең көркем суретте жараттық, содан соң оны ең төменгі түпке түсірдік..." Бұл
аяттың мәні мынада: Адам ең жоғарғы жаратылыс мәртебесінен ең төменгі зат
материяға түсірілді және әр баспалдақтан да бір нәрселер алды.
Перделер адамның игілігі үшін жаратылған
Құранда "Біз адамға оның күре тамырынан да жақынбыз"-делінген. Алла
бізге күре тамырымыздан да жақын болғанмен біз Оған алыспыз. Екі арада
перделер бар. Перделер біз үшін, ал, Алла үшін ешқандай перде болуы мүмкін
емес. Міне, сопылық жол осы сыр-перделерді ашу өнері.
Адамның жаратылысындағы екі әлемнің ерекшеліктері тұрғысынан нұр әлемі
адамды игіліктер мен ұлылықтарға бағыттаса, ал, материя әлемі адамды темен
қарай тартады да тұрады. Адам осы екі әлем арасындағы тепе-тендік арқылы
болмысқа ие болып тұр.
Адам материя әлемінен қуат алады. Нәпсі де материялды тәннен күш алады.
Нәпсі-адамның қуаты. Нәпсі деп бір жағынан алғанда адамның ішіндегі
шайтанды айтамыз. Егер, нұр әлемі өзінің жоғары табиғаты жағынан адам
нәпсісіне ықпал ете алмаса, онда адам жануардан да төмен дәрежеге
құлдырайды. Мұндай хайуан халіне түскен адамдарға Құран "балһум адал",
яғни, хайуаннан да төмен дәрежеде дейді.
Нәпсіні тәрбиелеу мәселесі сопылық жолдың негізгі тақырыптарының бірі.
Сондықтан нәпсі туралы қысқаша тоқталғанымыз жөн. Құрандағы жеті түрлі
нәпсі ұғымы рухтың мәртебелерін білдіреді. Олар, нафсаммара, лаууама,
мулһима, мутмаинна, разиа, марзиа және сафиа сияқты дәрежелер.
Аммара-бұл қанағатсыз, тойымсыз нәпсі. Оның ешқандай құралдар мен
ережелерге бас имей, тек тәннің ләззаты мен қажеттіліктерін қанағаттандыру
үшін тырысатын жамандықтардың көзі-қара күш екендігін айтуымызға болады.
Лаууама деп, жеңіл, нәзік перделермен жабылған нәпсіні, жамандық
істеген, бірақ одан өзі жерініп, өкініш сезінетін рухты айтады.
Мулһима - нұр мен қараңғылық аралас жан, жамандықты қаламайтын,
шабыттанған жан.
Мутмаинна деп, қараңғылыққа қарағанда нұры басым кө жан, тоқтаған,
қаныққан, биіктеген рухты айтады.
Разиа - нұрлы, қараңғылықтан азғана белгісі бар жан, о дүние мен бұл
дүние қазыналарына ұмтылатын қажеті болмаған қаза мен тағдырға разы, жоғары
дәрежедегі рух.
Марзиа-өзіне дән-риза болған рух, бұл жанда "нұр" барған сайын күшейе
түседі.
Сафиа-бүкіл қараңғылық, перделері жойылып, тек қана нұр жайнаған жан,
арылған, нұрланған рух.
Міне, сопылықтың ең маңызды мұраты-адамның рухын тәрбиелеу арқылы оны
адамдық сана мен санатқа көтеру.
Рухты тәрбиелеу әдістеріне қарай сопылық жолдар арасындағы
айырмашылықтарды анықтауға да болады. Кейбір жолдарда аштық, ұйқысыздың
немесе тәнді қинау арқылы нәпсіні езіп, тәрбиелеу әдісі қолданылады. Кейбір
жолдарда адамды нәпсіден арылту арқылы оны рухтың еркіне бағындыру әдісі
қолданылады. Көбінесе екі әдіс те бірге қолданылады.
Рухты жаттықтыру (риязат), нәпсімен күресу (мужахада), мұратпен үндесу
(рабыта), терең ой (тафаккур), Алланы жиі еске алу (тазаккур), сұхбат т.с.с
әдістер осы жолда қолданылады.
Ахмет Йасауи және сопылық дуниетаным
Түріктердің арасында Ислам дінінің алғаш жайылуы кезінен-ақ
мұсылмандықты қабылдағандар болған. Сол сияқты Ахмет Йасауидің өмір сүрген
12-ші ғасырдан бұрын да түріктердің арасында сопылардың болуы әбден мүмкін.
Бірақ, Ахмет Йасауи Түркістанда суфизминің шын мәнінде негізін қалаған кісі
екендігі даусыз.
Біз Ахмет Йасауидің алғашқы сопылық тәрбиеші әкесі Ибраһим ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қай сопылық
Алланы көріп тұрғандай құлшылық ету дәрежесіне жетуді бір хадисте
"ихсан" деп атапты. Сопылықтың мақсаты-ихсан, яғни адамды кемел адам
дәрежесіне кетеріп, нәпсінің шаңдарынан арылту, Болмыстың сырына жету,
Аллаға қауышу болып табылады.
Сопылық жолында зікір бар. Алла, "Ла илаха илла Алла" және "ху"
сөздерін дауыстап немесе іштен жиі-жиі қайталауды зікір дейді. Зікір сөзі
Құранда жиі кездеседі.
Сопылықта байланыс (рабыта) бар. Ұстаз бен шәкірт арасындағы рухани
байланыс, яғни, шайхтың рухани әлемінен күш алып, "өз жолын" оңайлатуын
айтады.
Сопылықта сұхбат (дидарласу) бар. Сұхбат-ғалымдарды және ерендерді
тындау арқылы үйреніп, өзін түзелтудің құралы.
Дегенмен сопылықтағы ең маңызды ұстаным кемел адам дәрежесіне жеткен
діннің мәнін, негізін жетік меңгерген кемел пірге қол беру аса маңызды.
Сопылықтағы-ұстаздарға муршид немесе пір дейді.
"Муршид жоқтың—жол көрсетушісі шайтан" деген де сөз бар. Бұл сөз
сопылық жолдағылар үшін де айтылады. Себебі, сопылық жолы адамды ұлы
мақсатқа жетелейтін сара жол. Бұл жолда болмыстың шексіздігін, сырын танып
болдық деп адасқандар, аяқтары тайғанақтаған, әр нәрсені күнә санап,
фанатизм батпағына түскендер, "өз жанының нұрын" көріп, оны отыз жыл Алла
санап, өзіне-өзі табынғандар да баршылық.
Осы сияқты қауіптерден сақтанудың жолы—діни мәселелер мен діннің ашық
жаңтарын (негізгі әлементтерін) жетік меңгерген ғұламалардан
үйрену, сондай-ақ кемел ұстазға қол беру болып табылады. Онсыз "жолға"
шығудың пайдасынан зияны көп.
"Әр муршитке қол беру, өз жолыңды байлаумен тең". Сондықтан сізге
қалғаны "камил муршидіңізге" табысу.
Сопылықтағы болмыс мәселесі
Болмыс мәселесі адам баласының санасын сансыратқан сұрақтардың басында
келеді. Философия бұл мәселені ақыл арқылы яғни, рационалдық тұрғыдан
шешуге тырысады. Болмыс мәселесін сопылық дүниетаным "трансценденталды
ақыл" арқылы қарастырып, жауабын да ақыл жолымен түсіндіреді.
Сопылық дүниетанымда болмыс туралы әртүрлі қалыптасқан түсініктер бар.
Бұл жерде сопылық дүниетанымдағы болмыс туралы ортақ мәселелерді
қарастырғалы отырмыз.
Болмыс қалай пайда болды? Болмысты кім жаратты? Болмыстың көрінбейтін
қыры болып табылатын рухтың мәні не? Заттың негізі мен мәні? Сопылық
дүниетанымда болмысты жаратқан, "тірілтіп жан берген" Ұлы Алла тағала.
"Ол—Бар және Бір". Оның жаратқандары да бар. Барлықтың бәрін бір Алла
жаратқан. Жаратқан иемізге де, "жаратылғандарға да "бар" дейміз. Дегенмен
бұл екі "болмыс" мәні жағынан өзара тең емес. Алланың болмысы шексіз
ақиқатты білдіреді. Алланың болмысының қасында жаратылғандардың
болмысы "жоқ" сияқты. Мысал арқылы түсіндіріп көрейік. Адам мен оның
көлеңкесі арасындағы айырмашылықты, Тәңір мен адам болмысы арасындағы
айырмашылық арқылы түсіндіруге болады. Біз көлеңкелерге де, ол
көлеңкелердің иесіне де бар дейміз... Ал, адам мен оның көлеңкесінің
болмысы бір ме? Екі болмыс бір-біріне ұқсай ма?... Менің көлеңкем жай
ғана жарық сәулелерінің ойынынан тұратын болса, Алланың жаратқандары оның
қасында көлеңке сияқты. Алланың барлығы біздің, болмысты ұғынуымыздан
жоғары тұрған ұғым. "Екі болмыс" қосылғанда көлеңке жоғалады немесе "жоң"
сияқты көрінеді. Бұл жердегі мысал бес сезім мүшелеріміздің
мүмкіндіктерімен шектеулі, әлемнің феномендік ақиқаттарының ықпалындағы
ақылымызға симайтын құбылыс сияқты көрінгенімен сезімдер мен феномендер
әлемінің шарасынан асатын ақыл үшін ақиқаттың айқын екендігі мәлім.
Мысалы қай жерде, қалай тұрсақ та қоршаған әлемде бағыттарға қатысты
құбылыстарды "жоғары-төмен" ұғымдарымен анықтаймыз. Бұл ұғымдар осы
феномендер әлемі үшін шындық. Терезеден төмен қарай қарағанымызда ол жақтың
төменгі жақ екендігін білеміз. Және өзімізді төмен қарай ешқашан
тастамаймыз. Енді өзімізді бұл әлемде емес, ғарышта деп есептейік, сонда
әлгі феномен әлемі үшін қолданатын "жоғары-төмен бағыт ұғымдарын" қалай
анықтауға болады. Біз үйреншікті әдетімізбен бас жақты—жоғары, ал, аяқ
жақты-төмен деп ұғуымыз мүмкін. Бірақ, басымыз аяқ жаққа қарай ауысып,
кеңістікте қалқып ұша бастасақ, онда әлгі "бағыттарымыз" ауысып кетпей ме?
Сондықтан "жоғары-төмен" бағыттар ғарыш ақиқатына сай келмейді екен. Демек,
осы әлем негізінде қалыптасқан түсінігіміздегі ақиқаттар ғарыш үшін ақиқат
болудан қалады деген сөз. Міне, осы мағынада жаратылған болмыстар
Жаратқанмен салыстырылғанда "жоқ" сияқты дейміз. Бірақ осы аналогиялық
құбылыстық салыстыруды есептемегенде екі болмыс та өзіндік тұрғыдан жеке
болмыс ретінде танылады.
Болмыстарды жаратқан Ұлы Болмыс-Алла. Ол-шексіздік. Оның жаухары
мен мәнін ұғуымыз мүмкін емес. Ол қалай ойлауымызға, қалай
түсінуімізге байланысты. Мысалы, "қарапайым шопанның түсінігінде Алла, үсті
басын тазалап, киімдерін жамап беруге болатын, сүт беріп тойдырып, құрмет
көрсетілетін болмыс", ал кемел суфи үшін Алла, қанша шексіздік, терендік
иесі болмыс болғанмен оның кішкентай жүрегіне сыйып кететін нұр.
Алла болмыстарды өзінің сипаттары мен есімдерінің "нұры" арқылы
жаратқан. Яғни, болмыстың негізі-нұр. Осы нұрдан қуаттар, ңуаттардан да
материяға ауысу процестері нэтижесінде феномендер әлемі пайда болған.
Демек, болмыстың негізі де "Бір", жаухары да "Бір" деген сөз. Бастауы да
соңы да, көрінетін де, көрінбейтін де-Алла.
Адам
Адам—менің сырым, Мен де оның Сырымын" деген қасиетті хадистің адамның
мәнін ашу тұрғысынан айтары көп. Мэулана Жэлалуудин Руми рухани шабыт
кезінде "адамның мәнін менен сұрамаңыздар, әйтпесе мен де сендер де босқа
күйіп кетерсіңдер..." деген екен.
Сопылық дүниетаным адамды-әлемнің мәні (зубдати кайинат),
жаратылғандардың ішіндегі ең құрметтісі ретінде таниды. Бұл тұрғыдан адам
періштеден де жоғары тұр. Адам-Алланың жер бетіндегі орынбасары яғни,
халифасы. Адам-әлемнің жаухары. Болмыстың нұр хәлдері, қуатқа айналған
материалдың көрінісі барлығы адамда жинақталған. Имам Раббани өзінің
"Мактубат" атты еңбегінде адамды ұнсырлардан-жиынтықтардан тұратын болмыс
ретінде танытады. Онда, адам он негізгі ұнсырдан тұрады. Бұл ұнсырлардың
бесеуі "себептер әлемі" деп аталатын материя әлемінен, ал қалған бесеуі де
"нұр әлемінен" құралған. Сондықтан да адамның бойында материяның
қатты, сұйық және газ халдері бар. Адамда материяның тағы бір көрінісі
болып табылатын "от" та бар. Яғни, адамның қуаты дейтін "нафс" оның бесінші
ұнсыры (элементі) болып табылады.
Адамның нұрдан тұратын бес бөлімі бар. Жүрек-бүйрек әлемінің бірінші
баспалдағы; рух-екінші дәрежесі; сыр-үшінші дәрежесі; сырдың үстіңгі жағы-
хафи (тереңдік); хафидың үстіңгі жағы-ахфа (ішкі тереңдік) мәртебесі.
Адам материя және нұр әлемінен тұратын ең кемел суретте және мәнде
жаратылған болмыс. Сондықтан адамды "кіші әлем" дейді. Үлкен әлемде бар
болған нәрселер кіші әлемде де бар. Құранда "Тин" сүресінде "...Біз, адамды
ең көркем суретте жараттық, содан соң оны ең төменгі түпке түсірдік..." Бұл
аяттың мәні мынада: Адам ең жоғарғы жаратылыс мәртебесінен ең төменгі зат
материяға түсірілді және әр баспалдақтан да бір нәрселер алды.
Перделер адамның игілігі үшін жаратылған
Құранда "Біз адамға оның күре тамырынан да жақынбыз"-делінген. Алла
бізге күре тамырымыздан да жақын болғанмен біз Оған алыспыз. Екі арада
перделер бар. Перделер біз үшін, ал, Алла үшін ешқандай перде болуы мүмкін
емес. Міне, сопылық жол осы сыр-перделерді ашу өнері.
Адамның жаратылысындағы екі әлемнің ерекшеліктері тұрғысынан нұр әлемі
адамды игіліктер мен ұлылықтарға бағыттаса, ал, материя әлемі адамды темен
қарай тартады да тұрады. Адам осы екі әлем арасындағы тепе-тендік арқылы
болмысқа ие болып тұр.
Адам материя әлемінен қуат алады. Нәпсі де материялды тәннен күш алады.
Нәпсі-адамның қуаты. Нәпсі деп бір жағынан алғанда адамның ішіндегі
шайтанды айтамыз. Егер, нұр әлемі өзінің жоғары табиғаты жағынан адам
нәпсісіне ықпал ете алмаса, онда адам жануардан да төмен дәрежеге
құлдырайды. Мұндай хайуан халіне түскен адамдарға Құран "балһум адал",
яғни, хайуаннан да төмен дәрежеде дейді.
Нәпсіні тәрбиелеу мәселесі сопылық жолдың негізгі тақырыптарының бірі.
Сондықтан нәпсі туралы қысқаша тоқталғанымыз жөн. Құрандағы жеті түрлі
нәпсі ұғымы рухтың мәртебелерін білдіреді. Олар, нафсаммара, лаууама,
мулһима, мутмаинна, разиа, марзиа және сафиа сияқты дәрежелер.
Аммара-бұл қанағатсыз, тойымсыз нәпсі. Оның ешқандай құралдар мен
ережелерге бас имей, тек тәннің ләззаты мен қажеттіліктерін қанағаттандыру
үшін тырысатын жамандықтардың көзі-қара күш екендігін айтуымызға болады.
Лаууама деп, жеңіл, нәзік перделермен жабылған нәпсіні, жамандық
істеген, бірақ одан өзі жерініп, өкініш сезінетін рухты айтады.
Мулһима - нұр мен қараңғылық аралас жан, жамандықты қаламайтын,
шабыттанған жан.
Мутмаинна деп, қараңғылыққа қарағанда нұры басым кө жан, тоқтаған,
қаныққан, биіктеген рухты айтады.
Разиа - нұрлы, қараңғылықтан азғана белгісі бар жан, о дүние мен бұл
дүние қазыналарына ұмтылатын қажеті болмаған қаза мен тағдырға разы, жоғары
дәрежедегі рух.
Марзиа-өзіне дән-риза болған рух, бұл жанда "нұр" барған сайын күшейе
түседі.
Сафиа-бүкіл қараңғылық, перделері жойылып, тек қана нұр жайнаған жан,
арылған, нұрланған рух.
Міне, сопылықтың ең маңызды мұраты-адамның рухын тәрбиелеу арқылы оны
адамдық сана мен санатқа көтеру.
Рухты тәрбиелеу әдістеріне қарай сопылық жолдар арасындағы
айырмашылықтарды анықтауға да болады. Кейбір жолдарда аштық, ұйқысыздың
немесе тәнді қинау арқылы нәпсіні езіп, тәрбиелеу әдісі қолданылады. Кейбір
жолдарда адамды нәпсіден арылту арқылы оны рухтың еркіне бағындыру әдісі
қолданылады. Көбінесе екі әдіс те бірге қолданылады.
Рухты жаттықтыру (риязат), нәпсімен күресу (мужахада), мұратпен үндесу
(рабыта), терең ой (тафаккур), Алланы жиі еске алу (тазаккур), сұхбат т.с.с
әдістер осы жолда қолданылады.
Ахмет Йасауи және сопылық дуниетаным
Түріктердің арасында Ислам дінінің алғаш жайылуы кезінен-ақ
мұсылмандықты қабылдағандар болған. Сол сияқты Ахмет Йасауидің өмір сүрген
12-ші ғасырдан бұрын да түріктердің арасында сопылардың болуы әбден мүмкін.
Бірақ, Ахмет Йасауи Түркістанда суфизминің шын мәнінде негізін қалаған кісі
екендігі даусыз.
Біз Ахмет Йасауидің алғашқы сопылық тәрбиеші әкесі Ибраһим ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz