Русьте мемлекеттің құрылуы
1. Русьте мемлекеттің құрылуы, ертедегі орыс халқының ұлт болып қалыптасуы және оның түркілермен қарым қатынасы.
2.Русьтің Хазариямен,Печенегтермен Қыпшақтармен қарым.қатынасы (X.XΙΙΙғ.)
3.Монғол.татарлардың қыпшақтарды,Еділ бойы түркілерін және Русьті жаулап алуы.(XΙΙΙ)
4.Шыңғыс хан империясында ұлыс жүйесінің қалыптасуы мен нығаюы.
2.Русьтің Хазариямен,Печенегтермен Қыпшақтармен қарым.қатынасы (X.XΙΙΙғ.)
3.Монғол.татарлардың қыпшақтарды,Еділ бойы түркілерін және Русьті жаулап алуы.(XΙΙΙ)
4.Шыңғыс хан империясында ұлыс жүйесінің қалыптасуы мен нығаюы.
Ι X ғасырға таман қалыптасқан ежелгі орыс халқының феодалдық мемлекеті тарихта Киев Русі деп аталғаны белгілі. X V Ι Ι Ι ғасырда Ресейге шақырылған кейбір неміс ғалымдары орыс мемлекеттігінің дербес дамымағаны жөніндегі теорияны дүниеге әкелді.
Бұл тарихшылар Орыс мемлекетін құрушы нормандар болды деп пайымдай бастады.Олар лрыстар егіншілікті де,қолөнерді де, отырықшылықты да, соғыс ісін де,құқықтық нормаларды да білмеген мүлде тағы адамдар болды деп жорамалдады.Киев Русьнің бүкіл мәдениетін варягтармен байланыстырды.
Ежелгі орыс мемлекеті құрылуының алғы шарттарын зерттеу жөніндегі ғылыми жұмыс әлі аяқталған жоқ,бірақ қазіргі тарихи деректерге жасалған обьективті талдаулар,орыс мемлекетін құрушы нормандар дейтін теория негізінен теріс екенін дәлелдеді.
Норман негіз болды деушілер “русь”дегеніміз-варягтар,нормандар яғни Скандинавияда тұрғындары деп сіресіп отырып алды.Алайда Скандинавияда “русь” деп аталатын тайпаның немесе жердің болмауы норман жөніндегі теорияның ііргесін шалқайтты.Норманшыларға қарсы тарихшылар русь халқын славян жер аумағынан тысқары аймақтардан:балтық славяндарының,литвалықтардың,хазарлардың, черкестердің,Еділ бойының угро-финн халықтарының,сармат –алан тайпаларының және т.б арасынан іздеумен болды. Ғалымдардың үшінші бір шағын тобы ғана айғақтық деректерге сүйене отырып,русьтің славяндық тегін қорғады.
Русьтің жазба деректерде алғаш аталуы VI-ғасырдың орта шеніне жатады.Бұл сириялық автор-Захарияның еңбегңнде Дон бассейнінде тұрған “Рос” халқы деп атап өтілген.
Бұл тарихшылар Орыс мемлекетін құрушы нормандар болды деп пайымдай бастады.Олар лрыстар егіншілікті де,қолөнерді де, отырықшылықты да, соғыс ісін де,құқықтық нормаларды да білмеген мүлде тағы адамдар болды деп жорамалдады.Киев Русьнің бүкіл мәдениетін варягтармен байланыстырды.
Ежелгі орыс мемлекеті құрылуының алғы шарттарын зерттеу жөніндегі ғылыми жұмыс әлі аяқталған жоқ,бірақ қазіргі тарихи деректерге жасалған обьективті талдаулар,орыс мемлекетін құрушы нормандар дейтін теория негізінен теріс екенін дәлелдеді.
Норман негіз болды деушілер “русь”дегеніміз-варягтар,нормандар яғни Скандинавияда тұрғындары деп сіресіп отырып алды.Алайда Скандинавияда “русь” деп аталатын тайпаның немесе жердің болмауы норман жөніндегі теорияның ііргесін шалқайтты.Норманшыларға қарсы тарихшылар русь халқын славян жер аумағынан тысқары аймақтардан:балтық славяндарының,литвалықтардың,хазарлардың, черкестердің,Еділ бойының угро-финн халықтарының,сармат –алан тайпаларының және т.б арасынан іздеумен болды. Ғалымдардың үшінші бір шағын тобы ғана айғақтық деректерге сүйене отырып,русьтің славяндық тегін қорғады.
Русьтің жазба деректерде алғаш аталуы VI-ғасырдың орта шеніне жатады.Бұл сириялық автор-Захарияның еңбегңнде Дон бассейнінде тұрған “Рос” халқы деп атап өтілген.
1. Русьте мемлекеттің құрылуы, ертедегі орыс халқының ұлт болып қалыптасуы
және оның түркілермен қарым қатынасы.
Ι X ғасырға таман қалыптасқан ежелгі орыс халқының феодалдық
мемлекеті тарихта Киев Русі деп аталғаны белгілі. X V Ι Ι Ι ғасырда
Ресейге шақырылған кейбір неміс ғалымдары орыс мемлекеттігінің дербес
дамымағаны жөніндегі теорияны дүниеге әкелді.
Бұл тарихшылар Орыс мемлекетін құрушы нормандар болды деп пайымдай
бастады.Олар лрыстар егіншілікті де,қолөнерді де, отырықшылықты да, соғыс
ісін де,құқықтық нормаларды да білмеген мүлде тағы адамдар болды деп
жорамалдады.Киев Русьнің бүкіл мәдениетін варягтармен байланыстырды.
Ежелгі орыс мемлекеті құрылуының алғы шарттарын зерттеу жөніндегі
ғылыми жұмыс әлі аяқталған жоқ,бірақ қазіргі тарихи деректерге жасалған
обьективті талдаулар,орыс мемлекетін құрушы нормандар дейтін теория
негізінен теріс екенін дәлелдеді.
Норман негіз болды деушілер “русь”дегеніміз-варягтар,нормандар
яғни Скандинавияда тұрғындары деп сіресіп отырып алды.Алайда Скандинавияда
“русь” деп аталатын тайпаның немесе жердің болмауы норман жөніндегі
теорияның ііргесін шалқайтты.Норманшыларға қарсы тарихшылар русь халқын
славян жер аумағынан тысқары аймақтардан:балтық
славяндарының,литвалықтардың,хазарл ардың, черкестердің,Еділ бойының угро-
финн халықтарының,сармат –алан тайпаларының және т.б арасынан іздеумен
болды. Ғалымдардың үшінші бір шағын тобы ғана айғақтық деректерге сүйене
отырып,русьтің славяндық тегін қорғады.
Русьтің жазба деректерде алғаш аталуы VI-ғасырдың орта шеніне
жатады.Бұл сириялық автор-Захарияның еңбегңнде Дон бассейнінде тұрған “Рос”
халқы деп атап өтілген.Рось өзенінің бойынан (Днепрдің тармағы,Киевтің
төменгі жағында) V-VII ғасырларда өте бай археологялық материялдар,соның
ішінде князьдық белгілер,соғылған күміс бұйымдар табылды.Сонымен ежелгі
орыс халқының мекені болған Киевтен Воронжге дейінгі орманды дала алқабы
VI ғасырда сславян тайпаларын қамтыған “Орыс жері” болып табылады.Оның
құрамына поляндардың ,сверяндардың ,русьтің жері енді және оған уличтердің
жері де енуі мүмкін.Осы жерлерде құрылған тайпалар одағы оның ішіндегі
ірілерінің бірі-русь тайпасының атын алды деп айтуға болады.Халықтың
қалыптасуы мемлекеттің шаралар елдің жеке аймақтарының арасында орнығып
келе жатқан байланыстарды баянды етті және біріңғай тілі,өз жер аумағы мен
мәдениеті бар ежелгі орыс халқының құрылуына көмектесті.IX-X ғасырлардағы
ежелгі орыс ұлттық топтарының негізгі этникалық жер аумағы, ежелгі әдеби
тілі VI-VII ғасырларда қалыптасты.Ладога көлінен Қара теңізге дейінгі және
Закарпатьеден Орта Еділге дейінгі кең аймақта тұрған ежелгі орыс ұлттық
тобының құрамына ассимляция процесінің барысында орыс мәдениетінің ықпалына
түскен басқа тілде сөйлейтін шағын тайпалар:меря,весь,чудь,оңтүстіктег і
скиф –сарматтардың қалдықтары,кейбір түркі тілдес халықтар бірте-бірте
қосыла берді.
Орыс тілі скиф-сарматтардың ұрпақтары сөйлеген парсы,солтүстік шығыс
халықтары сөйлеген угрофин және басқа тілдерге кездесіп,шарпысқанда,ежелгі
орыс тілі әрдайым жеңіп шығып,жнңілгендердің есебінен байып отырды.
Мемлекеттің құрылуы феодалдық қатынастар мен феодалдық қоғам топтары
қалыптасуының ұзаққа созылатын процесінің заңды түрдегі нәтижесі болып
табылады.
Ежелгі орыс мемлекетінің ішкі өмірі жөніндегі мағлұматтар ерекше назар
аудартады.Мәселен IX-ғасыр деректерін пайдаланған Орта Азиялық географ
русьтерде рыцарлар тобы бар яғни феодалдықшонжарлар бар деп хабарлайды.
Ибн-Рустенің IX-ғасырдағы мағлұматтары бойынша русьтердің патшасы
қылмыстыларды соттаған,кейде оларды “шалғай аймақтарды билеушілерге” жер
аударып жіберген.Русьте”Құдай соты”,яғни даулы мәселені жекпе-жекте шешу
салты болған.Аса ауыр қылмыстар үшін өлім жазасы қолданылған.Русьтердің
патшасы жыл сайын елді аралап,халықтан салық жинаған.VII ғасырда Русьтер
Константинопольді қоршауға алғаны және Хазария арқылы Дербент асуына
жорықтар жасағаны белгілі.IX-XII ғасырларда русьтер Судактан Керчьке дейін
өтіп,хазар-византиялықтардың қолындағы Қырымда шайқасты.
Сонымен орыс мемлекеті қоғамның заңы дамуының нәтежесінде варягтарға
ешбір байланыссыз қалыптасты.Осымен бір мезетте басқа да славян
мемлекеттері –Болгар патшалығы,Ұлы Моравия державасы және басқалары пайда
болды.Вариягтардың мәдени рөлі туралы айтуға да тұрмайды.Киев князы болған
Олегтің (882-912ж) 911 жылы шведтіктермен жасаған шарты швед тілінде
емес,славян тілінде жаззылған.Варягтардың мемлекет құруға,қалалар
тұрғызуға,сауда жолдарын салуға ешбір қатысы болмаған.Олар Русьтегі тарихи
процесті тездете де,бәлендей кідірте де алмады.
Печенгтердің немесе қыпшақтардың төрт ғасыр бойына Русьтің дамуына
тигізіп келген ықпалына қарағанда, варягтардың тарихи рөлі әлдеқайда төмен
болды.Варягтардың Киевті және бірнеше басқа қалаларды басқаруға қатысуына
шыдаған орыс адамдарының бір ғана ұрпағының өмірі тарихи маңызды кезең бола
алмады.
2.Русьтің Хазариямен,Печенегтермен Қыпшақтармен қарым-қатынасы (X-
XΙΙΙғ.)
Русь мемлекеті сауда жолдарының маңызды тораптары: Донның
сағасы,Керчь бұғазы,Еділдің сағасын басып алу мақсатымен Хазар қағанатымен
соғысты.Бұл кезде X Хазарлар мемлекеті шығыста Еділмен,оңтүстікте Кума-
Маныч ойпатымен,солтүстік –батыста төменгі Донмен,батыста Қырыммен
шектескен жер аумағын алып жатты.
Өз географиялық жағдайының қолайлығын пайдаланған Хазар билеушілері
Тмуктараканьда,Донның сағасында,Еділ-Дон өткелінде және Еділдің сағасындағы
Ительде өздерінің баж кедендерін қойды.Хазарр қағаны мол баж салығын
жинады.Кейде баж салығын місе тұтпай, Каспий теңізінен оралған орыс
керуендерін тонады.IX-Xғасырлар аралығында орыс жасақтарының Хазариға
бағытталған жоспарлы шабуылы басталған болатын.Олар Керчь қаласын және
Хазар аралын басып алды.Шабуыл 965 жылы Святослав әскерлерінің Хазарияны
толық талқандалуымен аяқталды.Сөйтіп Шығысқа кедергісіз жол ашты.Содан соң
Русьті қоршауға алуға және теңізден ығыстырып шығаруға тырысқан Византия
империясымен күрес басталды. Орыстар оңтүстікте түркі тілдес
печентермен де соғысты.IX-ғасырда Еділ мен Жайық жағалауынан келген
печенгтер X ғасырда Дунайға дейін жетіп, Дон,Азов,Қара теңіз бойындағы
жерлерге иелік еткен болатын. Византия печенгтермен тіл
табысып,оларды күшейіп келе жатқан орыс мемлекетіне қарсы айдап салып
отырды.
XI ғасырдың орта шенінде жаңа өзгерістер болып, Дон мен Еділдің
оңтүстік –шығыс бетінен орыстар половецтер,ал византилықтар кумандар деп
атаған қыпшақтар батысқа қарй бет алды.Солармен бір мезгілде Византияның
Азиядағы иемденіп отырған барлық жерін басып алған түріктер –селжуктар Орта
Азиядан кете бастады.
Қыпшақтар өте күшті ел болып шықты.Олар печенгтерді Дунайға ығыстырып
тастап,Солтүстік Кавказды оңтүстік орыс даласын түгелдей, Қырымның бір
бөлігін басып алып,Русь пен Вмзантияға жорықтар жасап тұрды.
Қыпшақтар X.I ғасырдың 90 жылдарында Русьті қатты тықсырды.Бұл тұста
кейбір хандар Киевтің Алтын қақпасын тоқылдатып жүрген кездері де, Князь
Владимр Всеволдич Мономах қыпшақ елінің түкпір-түкпіріне бірнеше жорық
ұйымдастырған сәттері де болды. 1111 жылы жорықтың үлкен маңызы болғанын
көреміз.Онда орыс әскерлері Қыпшақ хандарының бірінің астанасы –Шарукнь
қаласын басып алды.Бұл жорық аңызға айналып Мономахтың қыпшақтарды жеңу
даңқы ВизантияғағВенгрияға. ПольшағағЧехия мен Италияға дейін жетті.Орыс
князьдарының бірлескен күштері бұрынғысынша қыпшақтарға қарсы ойдағыдай
күресті,бірақ жекелеген князьдардың жікшіл,нашар даярланған жорықтары
сәтсіздікпен аяқталды.XIII ғасырда Қырымда Қыпшақ –латын парсы сөздігі
құрастырылды,Одан біз қыпшақтардың тіл сипатын түркі тілі екенін сондай-ақ
олардың тұрмысы толығымен түркі дәстүлі екенін білеміз.Кейіннен-Жошыдан
кейін құрылған Орда заманында қыпшақтар осы мемлекеттің негізгі тірегі
болды.
3.Монғол-татарлардың қыпшақтарды,Еділ бойы түркілерін және Русьті
жаулап алуы.(XΙΙΙ)
Орта Азияны жаулап алып,өзінің негізі күштерімен Ертіс бойына оралған
Шыңғыс хан Жебе мен Сүбедейдің басшылығымен едәуір қолды Иран мен
Закавказьені бағындыруға жібереді.
Солтүстік Иранда жеңіске жетккен монғол әскерлері Әзербайжанға басып
кіріп,ары қарай біріккен грузин-армян әскерлерін талқандайды.Бұдан соң Жебе
мен Сүбедейдің әскерлері Дербент маңынынанСолтүстік Дағыстанды басып
өтіп,Солтүстік Кавказ тау бөктеріндегі жазыққа басып кіріп,мұнда көшіп
қонып жүрген қыпшақ тайпалары мен алаңдарды талқандайды.
1223 жылы Жебе мен Сүбедейдің отыз мыңдық отряды Шығыс Европаға
барлау жасау жорығына аттанып,оңтүстіктен Закавказье арқылы қыпшақтар
даласына еніп,Еділ мен Днепр арасында көшіп-қонып жүрген қыпшақтар
ордасының бірін күл-талқан етеді.Днепрдің төменгі сағасының батыс бетінде
көшіп қонып жүрген қыпшақ хандары орыс князьдықтарынан көмек
сұрайды.Орыстар Киевте жиналған бас қосуда қыпшақтарға көмек көрсетуді
ұйғарады.Сөйтіп қыпшақтармен бірігіп,монғолдарға қарсы шығады.Бұл-Батый
шапқыншылығы тұсында орыс княздықтарынының көпшілігі қатысқан соңғы әскери
қимыл еді.Алайда сол кездегі Русьтің ең күшті князы Юрий Всеволодович
Владимирский феодалдық қырқыстардың салаларынан жорыққа қатыспай қалады.
1223 жылы мамырдың 31-де Калка өзені таяу жерде біріккен орыс-қыпшақ
әскерлері моңғол-татарлардыңнегізгі күштерімен кездеседі.Біріңғай
басшылықтың болмауы,қимылдың дұрыс үйлестірмелуі және князьдардың тіпті
ұрыс үстінде ала ауыздық танытуы орыс полктары мен қыпшақтардың жеңілуіне
себепші болады.Калканың жағасынан Руське орыс әскерлерінің оннан бір бөлігі
ғана оралады.Русь бұрын –соңды мұндай ауыр жеңіліске душар болған жоқ
еді.Халық бұл қанды қырғын жөніндегі естелікті бұған дейін Русьті дала
көшпенділерінен қорғап келген батырлардың қаза табуы жөнінде шығарылған
аңыз-жырлар арқылы сақтап қалды.
Монғолдар орыс жасақтарынынң қалдықтарын Днепрге дейін қуып
барады.Бірақ шайқаста едәуір әлсіреп қалған күшпен Руське дендеп басып
кіруге монғолдардың батылы жетпейді.Шыңғыс ханның негізгі күштерімен
жалғасу үшін шығысқа қарай шегінген Сүбедей жол-жөнекей Еділ Булгариясының
соға кетпек болып , қатты қарсылыққа кездеседі де, бас сауғалауға мәжбүр
болады.Алайда қыпшақтар мен Русьтің күшін бақылау бағытындағы негізігі
міндетті орындап қайтады.
4.Шыңғыс хан империясында ұлыс жүйесінің қалыптасуы мен нығаюы.
Шыңғыс хан өз көзінің тірісінде –ақ әр баласына жеке жеке жұрт деп
аталатын бөліп берді.Оның балаларына үлестіріп берген жерлері ұлыс немесе
енші деп аталды.Осы енші етіп берілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
және оның түркілермен қарым қатынасы.
Ι X ғасырға таман қалыптасқан ежелгі орыс халқының феодалдық
мемлекеті тарихта Киев Русі деп аталғаны белгілі. X V Ι Ι Ι ғасырда
Ресейге шақырылған кейбір неміс ғалымдары орыс мемлекеттігінің дербес
дамымағаны жөніндегі теорияны дүниеге әкелді.
Бұл тарихшылар Орыс мемлекетін құрушы нормандар болды деп пайымдай
бастады.Олар лрыстар егіншілікті де,қолөнерді де, отырықшылықты да, соғыс
ісін де,құқықтық нормаларды да білмеген мүлде тағы адамдар болды деп
жорамалдады.Киев Русьнің бүкіл мәдениетін варягтармен байланыстырды.
Ежелгі орыс мемлекеті құрылуының алғы шарттарын зерттеу жөніндегі
ғылыми жұмыс әлі аяқталған жоқ,бірақ қазіргі тарихи деректерге жасалған
обьективті талдаулар,орыс мемлекетін құрушы нормандар дейтін теория
негізінен теріс екенін дәлелдеді.
Норман негіз болды деушілер “русь”дегеніміз-варягтар,нормандар
яғни Скандинавияда тұрғындары деп сіресіп отырып алды.Алайда Скандинавияда
“русь” деп аталатын тайпаның немесе жердің болмауы норман жөніндегі
теорияның ііргесін шалқайтты.Норманшыларға қарсы тарихшылар русь халқын
славян жер аумағынан тысқары аймақтардан:балтық
славяндарының,литвалықтардың,хазарл ардың, черкестердің,Еділ бойының угро-
финн халықтарының,сармат –алан тайпаларының және т.б арасынан іздеумен
болды. Ғалымдардың үшінші бір шағын тобы ғана айғақтық деректерге сүйене
отырып,русьтің славяндық тегін қорғады.
Русьтің жазба деректерде алғаш аталуы VI-ғасырдың орта шеніне
жатады.Бұл сириялық автор-Захарияның еңбегңнде Дон бассейнінде тұрған “Рос”
халқы деп атап өтілген.Рось өзенінің бойынан (Днепрдің тармағы,Киевтің
төменгі жағында) V-VII ғасырларда өте бай археологялық материялдар,соның
ішінде князьдық белгілер,соғылған күміс бұйымдар табылды.Сонымен ежелгі
орыс халқының мекені болған Киевтен Воронжге дейінгі орманды дала алқабы
VI ғасырда сславян тайпаларын қамтыған “Орыс жері” болып табылады.Оның
құрамына поляндардың ,сверяндардың ,русьтің жері енді және оған уличтердің
жері де енуі мүмкін.Осы жерлерде құрылған тайпалар одағы оның ішіндегі
ірілерінің бірі-русь тайпасының атын алды деп айтуға болады.Халықтың
қалыптасуы мемлекеттің шаралар елдің жеке аймақтарының арасында орнығып
келе жатқан байланыстарды баянды етті және біріңғай тілі,өз жер аумағы мен
мәдениеті бар ежелгі орыс халқының құрылуына көмектесті.IX-X ғасырлардағы
ежелгі орыс ұлттық топтарының негізгі этникалық жер аумағы, ежелгі әдеби
тілі VI-VII ғасырларда қалыптасты.Ладога көлінен Қара теңізге дейінгі және
Закарпатьеден Орта Еділге дейінгі кең аймақта тұрған ежелгі орыс ұлттық
тобының құрамына ассимляция процесінің барысында орыс мәдениетінің ықпалына
түскен басқа тілде сөйлейтін шағын тайпалар:меря,весь,чудь,оңтүстіктег і
скиф –сарматтардың қалдықтары,кейбір түркі тілдес халықтар бірте-бірте
қосыла берді.
Орыс тілі скиф-сарматтардың ұрпақтары сөйлеген парсы,солтүстік шығыс
халықтары сөйлеген угрофин және басқа тілдерге кездесіп,шарпысқанда,ежелгі
орыс тілі әрдайым жеңіп шығып,жнңілгендердің есебінен байып отырды.
Мемлекеттің құрылуы феодалдық қатынастар мен феодалдық қоғам топтары
қалыптасуының ұзаққа созылатын процесінің заңды түрдегі нәтижесі болып
табылады.
Ежелгі орыс мемлекетінің ішкі өмірі жөніндегі мағлұматтар ерекше назар
аудартады.Мәселен IX-ғасыр деректерін пайдаланған Орта Азиялық географ
русьтерде рыцарлар тобы бар яғни феодалдықшонжарлар бар деп хабарлайды.
Ибн-Рустенің IX-ғасырдағы мағлұматтары бойынша русьтердің патшасы
қылмыстыларды соттаған,кейде оларды “шалғай аймақтарды билеушілерге” жер
аударып жіберген.Русьте”Құдай соты”,яғни даулы мәселені жекпе-жекте шешу
салты болған.Аса ауыр қылмыстар үшін өлім жазасы қолданылған.Русьтердің
патшасы жыл сайын елді аралап,халықтан салық жинаған.VII ғасырда Русьтер
Константинопольді қоршауға алғаны және Хазария арқылы Дербент асуына
жорықтар жасағаны белгілі.IX-XII ғасырларда русьтер Судактан Керчьке дейін
өтіп,хазар-византиялықтардың қолындағы Қырымда шайқасты.
Сонымен орыс мемлекеті қоғамның заңы дамуының нәтежесінде варягтарға
ешбір байланыссыз қалыптасты.Осымен бір мезетте басқа да славян
мемлекеттері –Болгар патшалығы,Ұлы Моравия державасы және басқалары пайда
болды.Вариягтардың мәдени рөлі туралы айтуға да тұрмайды.Киев князы болған
Олегтің (882-912ж) 911 жылы шведтіктермен жасаған шарты швед тілінде
емес,славян тілінде жаззылған.Варягтардың мемлекет құруға,қалалар
тұрғызуға,сауда жолдарын салуға ешбір қатысы болмаған.Олар Русьтегі тарихи
процесті тездете де,бәлендей кідірте де алмады.
Печенгтердің немесе қыпшақтардың төрт ғасыр бойына Русьтің дамуына
тигізіп келген ықпалына қарағанда, варягтардың тарихи рөлі әлдеқайда төмен
болды.Варягтардың Киевті және бірнеше басқа қалаларды басқаруға қатысуына
шыдаған орыс адамдарының бір ғана ұрпағының өмірі тарихи маңызды кезең бола
алмады.
2.Русьтің Хазариямен,Печенегтермен Қыпшақтармен қарым-қатынасы (X-
XΙΙΙғ.)
Русь мемлекеті сауда жолдарының маңызды тораптары: Донның
сағасы,Керчь бұғазы,Еділдің сағасын басып алу мақсатымен Хазар қағанатымен
соғысты.Бұл кезде X Хазарлар мемлекеті шығыста Еділмен,оңтүстікте Кума-
Маныч ойпатымен,солтүстік –батыста төменгі Донмен,батыста Қырыммен
шектескен жер аумағын алып жатты.
Өз географиялық жағдайының қолайлығын пайдаланған Хазар билеушілері
Тмуктараканьда,Донның сағасында,Еділ-Дон өткелінде және Еділдің сағасындағы
Ительде өздерінің баж кедендерін қойды.Хазарр қағаны мол баж салығын
жинады.Кейде баж салығын місе тұтпай, Каспий теңізінен оралған орыс
керуендерін тонады.IX-Xғасырлар аралығында орыс жасақтарының Хазариға
бағытталған жоспарлы шабуылы басталған болатын.Олар Керчь қаласын және
Хазар аралын басып алды.Шабуыл 965 жылы Святослав әскерлерінің Хазарияны
толық талқандалуымен аяқталды.Сөйтіп Шығысқа кедергісіз жол ашты.Содан соң
Русьті қоршауға алуға және теңізден ығыстырып шығаруға тырысқан Византия
империясымен күрес басталды. Орыстар оңтүстікте түркі тілдес
печентермен де соғысты.IX-ғасырда Еділ мен Жайық жағалауынан келген
печенгтер X ғасырда Дунайға дейін жетіп, Дон,Азов,Қара теңіз бойындағы
жерлерге иелік еткен болатын. Византия печенгтермен тіл
табысып,оларды күшейіп келе жатқан орыс мемлекетіне қарсы айдап салып
отырды.
XI ғасырдың орта шенінде жаңа өзгерістер болып, Дон мен Еділдің
оңтүстік –шығыс бетінен орыстар половецтер,ал византилықтар кумандар деп
атаған қыпшақтар батысқа қарй бет алды.Солармен бір мезгілде Византияның
Азиядағы иемденіп отырған барлық жерін басып алған түріктер –селжуктар Орта
Азиядан кете бастады.
Қыпшақтар өте күшті ел болып шықты.Олар печенгтерді Дунайға ығыстырып
тастап,Солтүстік Кавказды оңтүстік орыс даласын түгелдей, Қырымның бір
бөлігін басып алып,Русь пен Вмзантияға жорықтар жасап тұрды.
Қыпшақтар X.I ғасырдың 90 жылдарында Русьті қатты тықсырды.Бұл тұста
кейбір хандар Киевтің Алтын қақпасын тоқылдатып жүрген кездері де, Князь
Владимр Всеволдич Мономах қыпшақ елінің түкпір-түкпіріне бірнеше жорық
ұйымдастырған сәттері де болды. 1111 жылы жорықтың үлкен маңызы болғанын
көреміз.Онда орыс әскерлері Қыпшақ хандарының бірінің астанасы –Шарукнь
қаласын басып алды.Бұл жорық аңызға айналып Мономахтың қыпшақтарды жеңу
даңқы ВизантияғағВенгрияға. ПольшағағЧехия мен Италияға дейін жетті.Орыс
князьдарының бірлескен күштері бұрынғысынша қыпшақтарға қарсы ойдағыдай
күресті,бірақ жекелеген князьдардың жікшіл,нашар даярланған жорықтары
сәтсіздікпен аяқталды.XIII ғасырда Қырымда Қыпшақ –латын парсы сөздігі
құрастырылды,Одан біз қыпшақтардың тіл сипатын түркі тілі екенін сондай-ақ
олардың тұрмысы толығымен түркі дәстүлі екенін білеміз.Кейіннен-Жошыдан
кейін құрылған Орда заманында қыпшақтар осы мемлекеттің негізгі тірегі
болды.
3.Монғол-татарлардың қыпшақтарды,Еділ бойы түркілерін және Русьті
жаулап алуы.(XΙΙΙ)
Орта Азияны жаулап алып,өзінің негізі күштерімен Ертіс бойына оралған
Шыңғыс хан Жебе мен Сүбедейдің басшылығымен едәуір қолды Иран мен
Закавказьені бағындыруға жібереді.
Солтүстік Иранда жеңіске жетккен монғол әскерлері Әзербайжанға басып
кіріп,ары қарай біріккен грузин-армян әскерлерін талқандайды.Бұдан соң Жебе
мен Сүбедейдің әскерлері Дербент маңынынанСолтүстік Дағыстанды басып
өтіп,Солтүстік Кавказ тау бөктеріндегі жазыққа басып кіріп,мұнда көшіп
қонып жүрген қыпшақ тайпалары мен алаңдарды талқандайды.
1223 жылы Жебе мен Сүбедейдің отыз мыңдық отряды Шығыс Европаға
барлау жасау жорығына аттанып,оңтүстіктен Закавказье арқылы қыпшақтар
даласына еніп,Еділ мен Днепр арасында көшіп-қонып жүрген қыпшақтар
ордасының бірін күл-талқан етеді.Днепрдің төменгі сағасының батыс бетінде
көшіп қонып жүрген қыпшақ хандары орыс князьдықтарынан көмек
сұрайды.Орыстар Киевте жиналған бас қосуда қыпшақтарға көмек көрсетуді
ұйғарады.Сөйтіп қыпшақтармен бірігіп,монғолдарға қарсы шығады.Бұл-Батый
шапқыншылығы тұсында орыс княздықтарынының көпшілігі қатысқан соңғы әскери
қимыл еді.Алайда сол кездегі Русьтің ең күшті князы Юрий Всеволодович
Владимирский феодалдық қырқыстардың салаларынан жорыққа қатыспай қалады.
1223 жылы мамырдың 31-де Калка өзені таяу жерде біріккен орыс-қыпшақ
әскерлері моңғол-татарлардыңнегізгі күштерімен кездеседі.Біріңғай
басшылықтың болмауы,қимылдың дұрыс үйлестірмелуі және князьдардың тіпті
ұрыс үстінде ала ауыздық танытуы орыс полктары мен қыпшақтардың жеңілуіне
себепші болады.Калканың жағасынан Руське орыс әскерлерінің оннан бір бөлігі
ғана оралады.Русь бұрын –соңды мұндай ауыр жеңіліске душар болған жоқ
еді.Халық бұл қанды қырғын жөніндегі естелікті бұған дейін Русьті дала
көшпенділерінен қорғап келген батырлардың қаза табуы жөнінде шығарылған
аңыз-жырлар арқылы сақтап қалды.
Монғолдар орыс жасақтарынынң қалдықтарын Днепрге дейін қуып
барады.Бірақ шайқаста едәуір әлсіреп қалған күшпен Руське дендеп басып
кіруге монғолдардың батылы жетпейді.Шыңғыс ханның негізгі күштерімен
жалғасу үшін шығысқа қарай шегінген Сүбедей жол-жөнекей Еділ Булгариясының
соға кетпек болып , қатты қарсылыққа кездеседі де, бас сауғалауға мәжбүр
болады.Алайда қыпшақтар мен Русьтің күшін бақылау бағытындағы негізігі
міндетті орындап қайтады.
4.Шыңғыс хан империясында ұлыс жүйесінің қалыптасуы мен нығаюы.
Шыңғыс хан өз көзінің тірісінде –ақ әр баласына жеке жеке жұрт деп
аталатын бөліп берді.Оның балаларына үлестіріп берген жерлері ұлыс немесе
енші деп аталды.Осы енші етіп берілген ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz