Қазақстандағы тағамдық өсімдіктер (жеміс-жидектер)

I. Кіріспе
Жеміс.жидектерге жалпы сипаттамасы.
II. Негізгі бөлім
1) Алма
2) Алмұрт
3) Апельсин
4) Анар
5) Асқабақ
6) Алша
7) Жүзім
8) Жер алмұрт
9) Жер жаңғақ
10) Итмұрын
11) Қарақат
12) Қарбыз
13) Қауын
14) Лимон
15) Мандарин
16) Өрік
17) Таңқурай
18) Шие
19) Шабдалы

III. Қорытынды.

IV. Қолданылған әдебиеттер.

Жеміс дақылдары- жемісі, жидегі, жаңғағы үшін қолдан өсірілетін әрі тағамдық өсімдіктер тобы. 32 ботаникалық тұқымдастан 200-ге жуық жеміс дақылы белгілі. Олар биологиялық (ботаникалық тегі) формалары жағынан мынадай топтарға бөлінеді: ағаштар (грек жаңғағы, алмұрт, қызыл шие, алманың кейбір сорттары), бұталар (қарақат, тұшала т.б) жартылай бұталар (таңқурай т.б), лиандар (актинидия, жүзім т.б). Жемісінің құрылысына және биологиялық ерекшеліктеріне қарай шекілдеуікті (алма, алмұрт, беке т.б), сүйекті (шие, алхоры, өрік, шабдалы т.б.), жидекті (қара және қызыл қарақат, таңқурай, бүлдірген т.б.) шырын жемісті (апельсин, лимон, мандарин т.б.), субтропиктік (анар, інжір, құрма т.б.), тропиктік (банан, ананас т.б.) болып бөлінеді. Оңтүстік шығысында Солтүстік, Орталық, Шығыс аймақтарында өсіріледі. Кейбірі жерсіндірілген.
Жеміс-жидек өсіру Қазақстанда 207-дың 30 жылдарынан бастап дами бастады. Аймақтық тәжірибе станциялары ашылып, кейін ол Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу Институтының қарамағына берілді. 1859 жылы Қазақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу Институты құрылды. Қазақстанда жеміс-жидек дақылдарының гендік қорын құру мәселелері зерттелді. (А.Н.кацейко, М.П.Левина, Виновец А.Д., Нуртазина Н.Ю., Нұртазин М.Т., т.б.). Орта Азиядағы ең ірі жеміс және жидек дақылдарының 3000 мыңнан астам сортының коллекциясы жасалды. Жеміс дақылдарын көбейтудің әдісі мен технологиясы (К.Г.Карычев, И.П.Савенко), таулы және жерлерді бақтарда жеміс өсірудің қарқынды технологиясы (А.Жанғалиев, И.С.Голованов), ағаш өсімдіктерін түзуші тіндері арқылы өсіру (С.Г.Долгих, Н.П.Клоконос), жидек дақылдарын өсіру технологиясы жасалды. Топырақ құнарлығын сақтау және бақ агроценоздарын құру (Г.П.Адрианова, Е.М.Коваленко), өсімдіктерді аурулардан сақтау, зиянкестерден қорғау (М.М.Исин, Г.Н.Кайырова), егістіктерді суару (А.И.Бондарцев), ауқымды процестерді механикаландыру (Ж.Мағажанов) мәселелері зерттелді. Казақ жеміс және жүзім шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты шығарған 15-ке жуық жеміс-жидек сорттары Қазақстаннның әр түрлі аумақтарында аудандастырылған.
Жеміс-жидек шаруашылығына көшет (жеміс дақылдарының көшетін өсір) және жидек, шекілдеуікті, сүйекті, субтропиктік т.б. жеміс дақылдарын өсіру жатады. Жеміс-жидек шаруашылығы- өсімдік шаруашылығының ертеден келе жатқан салаларының бірі. Алма, алмұрт, анар, шабдалы, өрік, алхорының өсіріліп келе жатқанына 4 мың жылдан асты. Жеміс-жидек шаруашылығын дамытуда қамтамасыз етудің, өнімді жинау жұмысын механикаландыру деңгейін көтерудің, жемісті өңдеудің, сақтаудың т.б. маңызы бар.

1. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы (I, II, V, VI, X том)
2. Р.Мажитова «Жеміс», «Қарбыз».
3. Н.Аюпов «Апорт», «Құлпынай», «Қарақат», «Апельсин», «Алма».
4. Ұ.Бастерова «Жер жаңғақ».
5. Ф.Ахметова «Жер алмұрты».
6. С.Арыстанғалиев «Жиде».
7. К.Аяпов, г.Ілиясова «Алмұрт».
8. Әдебиет Левина М.П., Коцейко А.Н. «Алматинский апорт», Алматы-1997ж.
9. С.Турдиев және Г.Дауылбаева еңбегінен
10. Карпенчук Г.Н., Кәмпитова Г., «Частное плодоводство» Киев-1984г.
11. Драгавцев А.П., Трусевич Г.В., «Южное плодоводство» Москва-1970г.
12. Куреной Н.М., Колтунов В.Ф., Черепахин В.И., «Плодоводство» М.-1985г.