Бөтеннің мүлкін талан-таражға салу
Кіріспе
1.тарау. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.1. Меншікке қарсы қылмыстарға жалпы түсінік
1.2. Бөтеннің мүлкін талан.таражға салудың түсінігі
1.3. Талан.тараждың нысандары
1.4. Талан.тараждың түрлері
2.тарау. Талан.тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар
2.1. Талан.тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстардың жалпы сипаттамасы
2.2. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес қылмыстар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
1.тарау. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.1. Меншікке қарсы қылмыстарға жалпы түсінік
1.2. Бөтеннің мүлкін талан.таражға салудың түсінігі
1.3. Талан.тараждың нысандары
1.4. Талан.тараждың түрлері
2.тарау. Талан.тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар
2.1. Талан.тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстардың жалпы сипаттамасы
2.2. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес қылмыстар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды қажет етті. Ұлттық қауіпсіздікке байланысты жаңа құқықтық инфрақұрылымдардың құрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының қабылдануына алып келді. Осындай басты бағыттардың бірі – меншікке қарсы қылмыстардың алдын алу.
Қазақстан өзінің 2030 стратегиясын әлем қауымдастығында өз орнын алу мақсатында мемлекеттің күшті және әлсіз жақтарын және проблемаларын жасырмастан ашық жария етті.
Оларды шешу үшін ұзақ мерзімді басымдыктар анықталған, оның ішінде гүлденіп даму, қауіпсіздік және Қазақстан Республикасы Президентінің жолдамасында айтылғандай, барша қоғамның жағдайын жақсарту да бар, ал демократиялық бастамалар мемлекет мақсатына сай позитивті түрде дамуда.
Казақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей корғалады (6-баптын 1-тармағы). Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді (6-баптың 2-тармағы).
Әлем кауымдастығы шеңберінде Қазақстанның интеграцияға ұмтылу тенденциясы мен дайындығы әр түрлі аймақтағы мемлекеттер мен ТМД, Европа Қауымдастығы, Орталық Азия, Азия аймақтарынан бастау алуда.
Қазақстанда меншікке қарсы қылмыстарды алдын алу саласындағы проблемаларына назар аударудың объективті себебі жаңадан тәуелсіздігін алған мемлекеттің өзіне тән мемлекеттік атрибуттарын, егемендік (бұның ішінде экономикалық), дербестік қалыптастыруды қамтамасыз ететін әр мемлекеттің өзіне тән салалары мен құрылымдарын талап етуімен түсіндіріледі.
Баршылық білетіндей, КСРО кезіндегі республикалар одағында мемлекеттің элементтері болды, бірак олар декларативтік сипатқа ие еді, жөне бұрынғы КСРО-ның федеративтілігі туралы үлкен шарттылықпен айтуымыз мүмкін.
Қазақстан өзінің 2030 стратегиясын әлем қауымдастығында өз орнын алу мақсатында мемлекеттің күшті және әлсіз жақтарын және проблемаларын жасырмастан ашық жария етті.
Оларды шешу үшін ұзақ мерзімді басымдыктар анықталған, оның ішінде гүлденіп даму, қауіпсіздік және Қазақстан Республикасы Президентінің жолдамасында айтылғандай, барша қоғамның жағдайын жақсарту да бар, ал демократиялық бастамалар мемлекет мақсатына сай позитивті түрде дамуда.
Казақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей корғалады (6-баптын 1-тармағы). Меншік субъектілері мен объектілері, меншік иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау кепілдіктері заңмен белгіленеді (6-баптың 2-тармағы).
Әлем кауымдастығы шеңберінде Қазақстанның интеграцияға ұмтылу тенденциясы мен дайындығы әр түрлі аймақтағы мемлекеттер мен ТМД, Европа Қауымдастығы, Орталық Азия, Азия аймақтарынан бастау алуда.
Қазақстанда меншікке қарсы қылмыстарды алдын алу саласындағы проблемаларына назар аударудың объективті себебі жаңадан тәуелсіздігін алған мемлекеттің өзіне тән мемлекеттік атрибуттарын, егемендік (бұның ішінде экономикалық), дербестік қалыптастыруды қамтамасыз ететін әр мемлекеттің өзіне тән салалары мен құрылымдарын талап етуімен түсіндіріледі.
Баршылық білетіндей, КСРО кезіндегі республикалар одағында мемлекеттің элементтері болды, бірак олар декларативтік сипатқа ие еді, жөне бұрынғы КСРО-ның федеративтілігі туралы үлкен шарттылықпен айтуымыз мүмкін.
1. Сташисм В.В., Бажанов М.Х. Преступления против порядка управления, Харьков. 1971г.
2. Ляпунов Ю.И. Преступления против порядка управления. М.1969 г.
3. Поленов Г.Ф. Ответственность за пресутпления против порядка управления. М. ЮЛ 1966 г.
4. Поленов Г.Ф. Отевтственность за похищения, подделки документов и и х использование М.ЮЛ, 1980 г.
5. Российское уголовное право. Особенная часть. Учебник. / Под ред. Журавлева М.П. и Никулина С.И. – М., 1998.
6. Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан (сравнительный комментарий к книге Дж. Флетчера и А.В Наумова «Основные концепции современного уголовного права»). – Алматы: Жеті жарғы, - 2001.- 256с.
7. Неклюдов Н.А. Преступления государственные и против личной свободы. – СПб., 1892.
8. Курс Советского уголовного права. Часть Особенная. / Отв. Ред. Н.А. Беляев, М.Д. Шаргородский. Т.3. – Ленинград: Издательство Ленинградского университета, 1973.
9. Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, №5, 2003.
10. Платонов И.В. Уголовное право. Семейный университет Ф.С. Комарского. – СПб, 1898.
11. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. / Под ред. Рогова И.И. и Рахметова С.М. – Алматы: Баспа, 1999.
12. Уголовное право Казахстана (Особенная часть). Учебник для вузов./ Под ред. Рогова И.И. и Рахметова С.М. – Алматы: ТОО «Баспа», 2001.
13. Лекарь А.Г. Профилактика преступлений. – М.: Юрид. Лит., 1972.
14. Антонян Ю.М., Голубев В.П., Кудряков Ю.Н. Личность корыстного преступника. – Томск: Томский университет, 1989.
15. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. /Отв. ред. Рогов И.И., Баймурзин Г.И.. – Алматы: Жеты Жаргы, 1998. – 288 с.
16. Уголовное право Казахстана (Общая часть). Учебник для ВУЗов/ Под ред. Рогова И.И., Рахметова С.М.. – Алматы: ТОО «Баспа», 1998. – 228 с.
17. Уголовное право. Общая часть. – М.: Московский университет, 1993.
18. Уголовное право. Общая часть. Учебник / Под ред. Гаухмана Л.Д., и Колодкина Л.М. – М.: МИ МВД России, 1997.
19. Научно-практический комментарий к Уголовному кодексу РФ / Под ред. Профессора П.Н. Панченко. – Нижний Новгород, 1996.
20. Юридический энциклопедический словарь / Главн. Ред. Сухарев А.Я. – М.: Советская энциклопедия, 1987.
21. Уголовное дело №00003430 архива г. Тараза за 2000 год.
22. Уголовное право. Общая часть. Учебник / Под ред. А.И. Рарога. – М.: Институт международного права и экономики. Издательство «Триада, Лтд», 1997.
23. Курс уголовного права. Общая часть. Т.1: Учение о преступлении. /Под ред. Кузнецовой Н.Ф., Тяжковой И.М. – М.: Издательство ЗЕРЦАЛО, 1999. – 592 с.
24. Уголовное право России. Учебник для вузов. Т.2. Особенная часть./ Под ред. Игнатова А.Н., и Красикова Ю.А. – М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – 808 с.
25. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. 2-е изд. – Алматы: Жеты жаргы, 2003. – 304 с.
26. Миньковский Г.М., Мирзажанов К. Проблемы охраны правопорядка и борьбы с правонарушениями. Ташкент, 1984.
27. Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, №2, 2002.
28. Постановление Пленума Верховного Суда РК № 1 от 30 апреля 1999 года «О соблюдении судами законности при назначении уголовного наказания». Сборник Постановлений Пленумов Верховного Суда РК (1998-1999 гг.). Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1999.
2. Ляпунов Ю.И. Преступления против порядка управления. М.1969 г.
3. Поленов Г.Ф. Ответственность за пресутпления против порядка управления. М. ЮЛ 1966 г.
4. Поленов Г.Ф. Отевтственность за похищения, подделки документов и и х использование М.ЮЛ, 1980 г.
5. Российское уголовное право. Особенная часть. Учебник. / Под ред. Журавлева М.П. и Никулина С.И. – М., 1998.
6. Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики Казахстан (сравнительный комментарий к книге Дж. Флетчера и А.В Наумова «Основные концепции современного уголовного права»). – Алматы: Жеті жарғы, - 2001.- 256с.
7. Неклюдов Н.А. Преступления государственные и против личной свободы. – СПб., 1892.
8. Курс Советского уголовного права. Часть Особенная. / Отв. Ред. Н.А. Беляев, М.Д. Шаргородский. Т.3. – Ленинград: Издательство Ленинградского университета, 1973.
9. Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, №5, 2003.
10. Платонов И.В. Уголовное право. Семейный университет Ф.С. Комарского. – СПб, 1898.
11. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. / Под ред. Рогова И.И. и Рахметова С.М. – Алматы: Баспа, 1999.
12. Уголовное право Казахстана (Особенная часть). Учебник для вузов./ Под ред. Рогова И.И. и Рахметова С.М. – Алматы: ТОО «Баспа», 2001.
13. Лекарь А.Г. Профилактика преступлений. – М.: Юрид. Лит., 1972.
14. Антонян Ю.М., Голубев В.П., Кудряков Ю.Н. Личность корыстного преступника. – Томск: Томский университет, 1989.
15. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. /Отв. ред. Рогов И.И., Баймурзин Г.И.. – Алматы: Жеты Жаргы, 1998. – 288 с.
16. Уголовное право Казахстана (Общая часть). Учебник для ВУЗов/ Под ред. Рогова И.И., Рахметова С.М.. – Алматы: ТОО «Баспа», 1998. – 228 с.
17. Уголовное право. Общая часть. – М.: Московский университет, 1993.
18. Уголовное право. Общая часть. Учебник / Под ред. Гаухмана Л.Д., и Колодкина Л.М. – М.: МИ МВД России, 1997.
19. Научно-практический комментарий к Уголовному кодексу РФ / Под ред. Профессора П.Н. Панченко. – Нижний Новгород, 1996.
20. Юридический энциклопедический словарь / Главн. Ред. Сухарев А.Я. – М.: Советская энциклопедия, 1987.
21. Уголовное дело №00003430 архива г. Тараза за 2000 год.
22. Уголовное право. Общая часть. Учебник / Под ред. А.И. Рарога. – М.: Институт международного права и экономики. Издательство «Триада, Лтд», 1997.
23. Курс уголовного права. Общая часть. Т.1: Учение о преступлении. /Под ред. Кузнецовой Н.Ф., Тяжковой И.М. – М.: Издательство ЗЕРЦАЛО, 1999. – 592 с.
24. Уголовное право России. Учебник для вузов. Т.2. Особенная часть./ Под ред. Игнатова А.Н., и Красикова Ю.А. – М.: Издательская группа НОРМА-ИНФРА-М, 1998. – 808 с.
25. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. 2-е изд. – Алматы: Жеты жаргы, 2003. – 304 с.
26. Миньковский Г.М., Мирзажанов К. Проблемы охраны правопорядка и борьбы с правонарушениями. Ташкент, 1984.
27. Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, №2, 2002.
28. Постановление Пленума Верховного Суда РК № 1 от 30 апреля 1999 года «О соблюдении судами законности при назначении уголовного наказания». Сборник Постановлений Пленумов Верховного Суда РК (1998-1999 гг.). Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1999.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1-тарау. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.1. Меншікке қарсы қылмыстарға жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Талан-тараждың
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 8
1.4. Талан-тараждың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 56
2-тарау. Талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар
2.1. Талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстардың
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.59
2.2. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... .73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .79
Кіріспе
Қазақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды
қажет етті. Ұлттық қауіпсіздікке байланысты жаңа құқықтық
инфрақұрылымдардың құрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының
қабылдануына алып келді. Осындай басты бағыттардың бірі – меншікке қарсы
қылмыстардың алдын алу.
Қазақстан өзінің 2030 стратегиясын әлем қауымдастығында өз орнын алу
мақсатында мемлекеттің күшті және әлсіз жақтарын және проблемаларын
жасырмастан ашық жария етті.
Оларды шешу үшін ұзақ мерзімді басымдыктар анықталған, оның ішінде
гүлденіп даму, қауіпсіздік және Қазақстан Республикасы Президентінің
жолдамасында айтылғандай, барша қоғамның жағдайын жақсарту да бар, ал
демократиялық бастамалар мемлекет мақсатына сай позитивті түрде дамуда.
Казақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан
Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей
корғалады (6-баптын 1-тармағы). Меншік субъектілері мен объектілері, меншік
иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау
кепілдіктері заңмен белгіленеді (6-баптың 2-тармағы).
Әлем кауымдастығы шеңберінде Қазақстанның интеграцияға ұмтылу
тенденциясы мен дайындығы әр түрлі аймақтағы мемлекеттер мен ТМД, Европа
Қауымдастығы, Орталық Азия, Азия аймақтарынан бастау алуда.
Қазақстанда меншікке қарсы қылмыстарды алдын алу саласындағы
проблемаларына назар аударудың объективті себебі жаңадан тәуелсіздігін
алған мемлекеттің өзіне тән мемлекеттік атрибуттарын, егемендік (бұның
ішінде экономикалық), дербестік қалыптастыруды қамтамасыз ететін әр
мемлекеттің өзіне тән салалары мен құрылымдарын талап етуімен
түсіндіріледі.
Баршылық білетіндей, КСРО кезіндегі республикалар одағында мемлекеттің
элементтері болды, бірак олар декларативтік сипатқа ие еді, жөне бұрынғы
КСРО-ның федеративтілігі туралы үлкен шарттылықпен айтуымыз мүмкін.
Меншікке қарсы басқадай пайдакүнемдік қылмыстарға ерекше құнды
заттарды талан-таражға салу (180-бап); қорқытып алушылық (181-бап);
автомобильді немесе көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (185-
бап); интеллектуалдық меншік кұқықтарын бұзу (184-бап); алдау немесе
сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (182-бап); көрінеу
қылмыстық жолмсн табылған мүлікті сатып алу немесе сату (183-бап); жерге
заттай құқықтарды бұзу (186-бап) жатады.
1-тарау. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.1. Меншікке қарсы қылмыстарға жалпы түсінік
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінін, 188-бабына сәйкес меншік
құқығы дегеніміз субъектінің заң құжаттары аркылы танылатын және қорғалатын
өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету
құқығы болып табылады.
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз калауы бойынша кез келген
әрекеттер жасауға, соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне
беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, оларға
мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету женіндегі өз өкілеттігін
тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған билік ету жөніндегі ез
өкілеттігін тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған баска да әдістермен
ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы (АК 188-бабының
3-тармағы).
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құкықтық
нормамен, сондай-ак, меншік құқығына қоғамға кауіпті іс-әрекет арқылы
киянат жасалғанда қылмыстық құкық нормасы аркылы да қорғалады.
Қылмыстық нормасы бойынша меншік иесінің құқығы меншік нысандарына
карамастан қылмыстық құқыққа қол сұғушылықтан тен қорғалады. Меншік
нысандарының барлық түрлерінің қылмыстық құқықтық қорғалуы үшін қылмыстық
заң олар үшін қылмыстық жауаптылықтың негізін, шегін және колданылатын
санкция түрлерін бірдей етіп белгілеген. Меншік нысандарының тең қорғалуы
үшін: қылмыстық заң біріншіден — әр түрлі меншік нысандарына, қол сұғылатын
ұқсас іс-әрекеттерді бірыңғай саралауды белгілеген; екіншіден — меншікке
онын. нысандарьша қарамастан қол сұғушылық үшін — қылмыстың ауырлататын
немесе аса ауырлататын белгілерін де бірдей; үшіншіден меншік нысандарына
қарамастан оған қылмысқа қол сұғушылық үшін заңда жазаның бірдей түрлері
және шегі белгіленген.
Меншікке қарсы қылмыстардың көпшілігі материалдык қылмыс құрамын
құрайды, олардың объективтік жағы занда көрсетілген үш элементтен: құқыкка
қайшы іс-әрекеттерден; қылмыстык құқықтық норма диспозициясында көрсетілген
мүліктік зиян ретіндегі зардаптан; сондай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын
алған зардаптың арасындағы себепті байланыстан түрады.
Қарақшылық (179-бап), қоркытып алушылық (181-бап), автомобильді немесе
өзге де кәлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (185-бап)
формальдық қылмыс құрамы болып табылатындықтан олардың аяқталу сәті заңда
көрсетілген құқыққа қайшы іс-әрекеттерді істеген уақыттан бастап, қылмыстың
зардабының болуына карамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар субъективтік жағынан негізінен кінәлының
тікелей қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкін
абайсызда жою немесе бүлдіру (188-бап) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы
істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъективтік жағының міндетті белгілеріне
— пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъектісі болып 14-ке толған адамдар
танылады. Бұған жататындар: ұрлық (175-бап), тонау (178-бап), қарақшылық
(179-бап), қорқытып алушылық (181-бап), ауырлататын мән-жайлар кезінде
автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатын көздемей заңсыз
иелену (185-баптың 2, 3, 4-тармақтары), ауырлататын мән-жайлар кезінде
мүлікті қасақана жойғаны немесе бүлдіргені (187-баптың 2, 3-тармақтары)
үшін қылмыстарды істеу.
Ал 16-ға толған адамдар сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алғаны
немесе ысырап еткені (176-бап); алаяқтығы (177-бап), ерекше құнды заттарды
ұрлағаны (180-бап), алдау немесе сенімге киянат жасау жолымен мүліктік
залал келтіргені (182-бап); көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып
алғаны немесе сатқаны (183-бап), интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзғаны
(184-бап), жай автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау
мақсатынсыз заңсыз иеленгені (185-баптың 1-тармағы), жерге заттай
құқықтарды бұзғаны (186-бап); ауырлатпайтын жағдайда бөтен адамның мүлкін
қасақана жойғаны немесе бүлдіргені (187-баптың 1-тармағы); бөтен адамның
мүлкін абайсызда жойғаны немесе бүлдіргені (188-бап); қылмыс құрамдарын
істегені үшін қылмыс субъектісі болып танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекеттің істелу тәсіліне және қылмыстық
ниетке карай бірнеше түрге бөлінеді.
Қылмыстық кодекстін. Ерекше бөлімінің 6-тарауындағы қылмыстар
пайдакүнемдік әдістің орын алғанына немесе жок болуына байланысты
пайдакүнемдік иемесе пайдакүнемдік емес болып болінеді. Өз келісімінде
пайдакүнемдік қылмыстар талан-тараждар және меншікке карсы басқа да
пайдакүнемдік қылмыстар болып екі томқа болінеді:
талан-таражға — ұрлық, (175-бап); тонау (178-бап); қарақшылық (179-
бап); алаяқтық (177-бап); сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп кету
немесе ысырап ету (176-бап) жатады.
Меншікке карсы пайдакүнемдік емес қылмыстарға бөтен адамның мүлкін
касақана жою исмесе бүлдіру (187-бап); бөтен адамның мүлкін абайсызда жою
немесе бүлдіру (188-бап) құрамдары жатады.
1.2. Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың түсінігі
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдік мақсатта айыптының бөтен
мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре
отырып өзінін, немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз, тегін
алып қоюын және айналдыруын айтамьп. Осындай заңдылық түсінік Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 175-бабының ескертуінде арнайы
көрсетілген.
Осы анықтамаға сәйкес талан-тараждың негізгі белгілерін анықтауға
болады.
Талан-тараждың топтық, объектісі меншік нысандары қатынастарының
жиынтығы, ал тікелей объектісі болып меншіктің нақты нысандары,
мемлекеттік, жеке, коғамдық ұйымдардың меншігі болып табылады.
Талан-тараждың заты болып адам еңбегі арқылы істелген материалдық
тұрғыдағы бұйымдар мен заттар, рухани игіліктер, сондай-ақ ақша, басқадай
бағалы кағаздар жатады.
Талан-тараждың затына адам еңбегі сіңбеген, сол арқылы жасалмаған әр
түрлі табиғи байлықтар жатпайды.
Талан-тараждың объективтік жағының белгілеріне: 1) мүлікті алу, 2)
мүлікті заңсыз алу, 3) мүлікті тегін алу жатады.
Бөтеннің мүлкін алу деп осы мүлікті меншік иесінің немесе өзге заңды
иеленушінің иелігінен шын мәнінде кінәлының өзінің немесе басқаның иелігіне
алуын айтамыз. Талан-тараждың тағы бір белгісі оның заңсыз істелуі, яғни
бөтеннің мүлкін заңға қайшы, негізсіз, меншік иесінің немесе өзге де заңды
иеленушінің келісімінсіз басқаның иелігіне көшіру, өткізу болып табылады.
Мүлік жөніндегі өзінің нақты немесе болжамды құқығын өз бетінше жүзеге
асыру талан-таражға емес, өз бетінше билік ету (327-бап) немесе баска
қылмыс құрамын құрайды.
Талан-тараждың елеулі белгісі бөтеннің мүлкін тегін алу болып
табылады. Тегін алуға мүліктің ешқандай құнын төлемей алу немесе болмашы
құнын телеу арқылы, құны бағалы мүлікті әдейі құнсыз мүлікке алмастыру
арқылы алулар жата-ды. Бөтеннің мүлкін тегін алу арқылы — меншік иесіне
немесе езге де заңды иеленушіге тікелей материалдық залал келтіріледі. Осы
залал келтірілген уақыттан бастап қылмыс құрамы аяқталған деп танылады.
Келтірілген залалдың мөлшері талан-таражға ұшыраған мүліктің, заттың
құнымен есептелінеді. Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінде: Меншік
құқығында ұйымға тиесілі немесе оның карамағындағы бөтен біреудің мүлкін
ұрлау, алаяқтық жасау, иемденіп алу немесе ысырап ету жолымен жасалған ұсак-
түйек ұрлау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды. Оны жасауға кінәлы адам
заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады. Егер ұрланған мүліктің құны
әрекет жасалған кезде Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген он
еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса, ұрлық ұсақ-
түйек ұрлау деп танылады", - делінген. Осыған орай заңмен белгіленген 10
еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асқан іс-әрекеттер ғана меншік
нысандарына жататын қылмыс болып табылады.
Талан-тараждың міндетті белгілерінің бірі — негізінен заңға қайшы іс-
әрекетімен келтірілген қауіпті зардаптың арасын жалғастыратын себепті
байланыс болып табылады.
Талан-тараждың субъективтік жағы кінәлының тікелей қасақаналық
нысанымен сипатталады.
Субъективтік жақтың міндетті белгілеріне — пайдакүнемдік ниет және
пайдакүнемдік мақсат жатады. Пайдакүнемдік ниет пен мақсаттың орын алмауы —
іс-әрекетті талан-таражды қылмыс құрамына жатқызуға жол бермейді.
Талан-тараждың субъектісі — 14-ке толған адам, ал иеленіп алу немесе
ысырау ету аркылы талан-таражға салудың субъектісі болып 16-ға толған
арқаулы (сеніп тапсырылған мүлікті иеленегісі, ысырап еткен) адам танылады.
Қылмыстық заңға бөтеннің меншігіне қылмысты түрде қол сүгу үшін
жауаптылық, меншік қатынастарына кол сұғу тәсілдеріне байланысты дараланып,
жікке-нысанға бөлінеді. Бөтен мүлікті алу ашық немесе жасырын, күш колданып
немесе күш қолданбай, алдау немесе сенімге қиянат жасау тәсілдері арқылы
жүзеге асырылуы мүмкін. Мүлікті алудың осындай тәсілдері істелген іс-
әрекеттің коғамға қауіптілігіне тікелей әсер етеді, сондықтан заң шығарушы
қазіргі қолданылып жүрген қылмыстық заңда талан-тараждың мынадай алты түрлі
нысандарын атап көрсеткен: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, сеніп
тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету.
Талан-тараждың осы көрсетілген нысандарының әркайсысы өзінің
ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы езіне ұқсас құрамдардан ажыратылады.
Сондықтан да талан-тараждың әрбір нысанына жататын қылмыс құрамының
заңдылық белгілерін дұрыс анықтау осы тұрғыдағы қылмыстарды дұрыс
саралаудың негізгі кепілі болып табылады.
1.3. Талан-тараждың нысандары
Ұрлық (175-бап). Ұрлық дегеніміз бөтен мүлікті жасырын алу, меншік
иесінің еркінен тысқары жағдайда, заңсыз болып табылады.
Объективтік жағынан ұрлық бөтеннің мүлкін жасырын түрде алумен
ұштасады.
Бөтен мүлікті жасырын алу екі түрлі — объективтік және субъективтік
белгілер бойынша анықталады. Адамның ешкімге сездірмей, білдірмей әрекет
істеуі арқылы мүлікті жасырын алуы — объективтік белгіге жатады. Ұрлық
жасаған адамнын мүлікті меншік иесіне немесе өзге иеленушіге сездірмей,
жасырын алудамын деген сезімі және осы тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей
тілейтіндігі субъективтік белгіге, яғни кінәлынын, бөтен мүлікті жасырын
алуға байланысты іс-әрекетке деген психикалық көзқарасын білдіреді.
Осыған байланысты жәбірленуші үйде болмауы себепті онын, пәтеріндегі
заттарын алу, жәбірленушіге сездірмей оның қалтасына түсу, мас адамның,
ұйықтап жатқан адамның немесе өте жастығына, психикалық аурулығына,
басқадай аурулық жағдайларына байланысты олардың заттарын алу ұрлық, болып
табылады. Егер мұндай реттерде жәбірленуші немесе басқа адам бұл
әрекеттерді көріп қалып, ол жағдайды кінәлы адам сезгенімен қылмысты іс-
әрекетін одан әрі жалғастырса, онда оның әрекеті тонауға, ал қылмысты
әрекетті кінәлы адам күш қолданумен немесе қолданбақшы болып жалғастырса
қарақшылыққа ауысып кетуі мүмкін.
Ұрлық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлы
адам бөтеннің мүлкін жасырын түрде заңсыз, тегін алу арқылы меншік иесіне
немесе өзге иеленушіге материалдық залал келтіретінін біледі және сондай
тәсілмен сол залалды келтіруді тілейді. Қылмыс пайдакүнемдік ниет және
сондай мақсатпен жүзеге асырылады.
Қылмыстың субъектісі болып — 14-ке толған адамдар танылады.
Қылмыстық, заңда ұрлықтың ауырлататын және өте ауырлататын құрамдары
көрсетілген.
Олар мыналар:
;
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) Тұрғын, қы зметтік иемссе ендірістік үй-жайға, коймаға заңсыз кірумсн
жасалған үрлык,— ауырлататын, ал мынадайы:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі молшерде;
н) ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан да көп рет
сотталған адам жасаған ұрлық — өте ауырлататын ұрлық құрамдары болып
табылады.
Осы қылмысты бірлесіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан екі немесе
одан да көп адамдар қатысса, ол адамдар тобы алдын ала ұрлықты сөз байласып
жасау, адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалған ұрлық деп
(175-бап-тың 2-тармағының "а" тармақшасы) танылады.
Бірнеше рет жасалған ұрлық. Қылмыстың бірнеше мәрте жасалуының
түсінігі Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген. Қылмыстық кодекстің 175-
181-баптарындағы бірнеше рет жасалған қылмыс деп осы баптарды, сондай-ақ
Қылмыстық кодекстің 248, 255, 260-баптарында көзделген бір немесе одан да
көп қылмыстардан кейін жасалған қылмыс танылады. Бұрын істеген қылмысының
аяқталғаны немесе қылмысқа даярланғандығы, оқталғандығы я болмаса қылмысқа
кез келген рөлді атқаруға бірлесіп қатысуы да қылмысты бірнеше мәрте
істегендік деп танылады. Созылмалы, жалғасқан қылмыстар бірнеше рет
жасалған қылмыс деп саналмайды.
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайларға, қоймаға заңсыз
кірумен жасалған ұрлық.
Тұрғын жай дегеніміз адамдардың тұрақты немесе уақытша түруына
арналған немесе олардың демалуға, мүлікті сақтауға, адамдардың басқа да
мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, балкон, әйнектелген дәліз)
құрылыстарды айтамыз. Адам түруға арналмаған құрылыстар Тұрғын жай деп
танылмайды) Мысалы: шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, погреб және
т.б.). Қызметтік немесе өндірістік үй-жай дегеніміз адамдарды немесе
материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған
құрылыстар болып табылады. Бұған жататындар: зауыт, цех, корабль, сақтық
кассалары, мүражай, байланыс бөлімшесі, магазин, театр, оқу орындары, спорт
құрылыстары және т.б.
Қоймаға — тұрақты немесе уакытша материалдық игіліктерді сақтайтын,
қоршалған немесе қоршалмаған күзетпен қамтамасыз етілген, сондай-ақ осы
мақсатқа қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар,
контейнер) сияқты объектілер жатады.
Көрсетілген объектілерге заңсыз кіру деп Тұрғын, қызметтік немесе
өндірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін жасырын ұрлау мақсатымен кіруді
айтамыз. Бұл жерде бөтеннің мүлкін ұрлау мақсаты көрсетілген объектілерге
заңсыз кірудің итермелеуші күші болуы керек. Тұрғын, кызметтік немесе
өндірістік үй-жайға, коймаға өзінің қызмет бабына немесе атқаратын
жұмысына, сол объектілерге яки біржолғы кіруге заңды негізі болуына
байланысты кіріп, ұрлық жасау заңсыз кіру ретінде саналмайды.
Ұрлықтың аса ауырлататын түрі ұйымдасқан топпен жасалған ұрлық болып
табылады.
Егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобы жасаса, ол ұйымдасқан топ жасаған ұрлық деп
танылады (ҚК-тің 31-бабының 3-тармағы).
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі
"Бөтеннің мүлкін ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" №9 қаулысында
"Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала
біріккен екі немесе одан да көп адамнан түратын тұрақты топ жатады, сонымен
бірге олар қылмыс істеуге жоғарғы деңгейдегі ұйымшылдығымен, мұкият
дайындығымен, қатысушылардың езара рөлдерден бөлісуімен айрықшаланады" деп
көрсетілген. Ұйымдасқан топ болып ұрлық жасағандардың әрекеті топқа
кіргендердің атқарған рөлдеріне карамастан, қылмыстың қоса орындаушылары
болып танылып, олардың әрекеті Қылмыстық кодекстің 31 -бабына сілтеме
жасалмастан, тікелей Қылмыстық кодекстін 175-бабы 3-тармағының "а"
тармақшасымен сараланады. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулыларының жинағы. Бірінші том. Алматы, "Санат"баспасы. 1997, 72-бет.
Ұрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі — ірі мөлшердегі ұрлық болып
табылады. Ірі мөлшердегі ұрлықтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 175-бабының
ескертуінің 2-тармағында арнайы берілген. Осыған орай осы 6-тараудың
баптарындағы ірі мөлшер немесе ірі залал деп қылмыс жасалу сәтіне Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз
есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері танылады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі
№9 қаулысына сәйкес "Қылмыс объектісі болған мүліктің құны, иесінің оны
қандай жағдайда сатып алғандығы ескеріліп, қылмыс жасаған сәттегі
мемлекеттік болшек, нарықтық немесе комиссиялық бағамен анықталуы тиіс.
Бағалы болмаған жағдайда мүліктің құны сарапшы жасаған қорытынды негізінде
анықталады. Ұрлықтан келген зиянның орнын толтыру кезіндегі оның мөлшері
сот шешім кабылдаган сәттегі бағамен анықталады"
Жиынтығында ірі мөлшерді құрайтын бірнеше рет жасалған ұрлық
Қылмыстық, кодекстің 175-бабы 3-тармағының "б" тармақшасы бойынша
сараланады.
Ұрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі — ұрлық не қорқытып алушылық
үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған ұрлық, болып
табылады.
Осы тараудың баптарында, сондай-ақ осы Кодекстің баскд баптарында
ұрлық немесе коркытып алушылық үшін бұрын сотталған адам деп осы Кодекстің
175—181, 248, 255, 260-бап-тарында кезделген бір немесе бірнеше қылмыс үшін
сотталған адам танылады (Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінің 4-
тармағы).
Меншік құқығында ұйымга тиесілі немесе оның қарамағындағы бөтен
біреудің мүлкін ұрлау, алаяқтық жасау, иемденіп алу немесе ысырап ету
жолымен жасалған ұсақ-түйек ұрлау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды. Оны
жасауға кінәлі адам заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады. Егер ұрланған
мүліктің құны әрекет жасалған кезде Қазақстан Республикасының заң-дарында
белгіленген он еселенген айлық есептік кәрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса,
ұрлық ұсақ-түйек ұрлау деп танылады.
1. Меншікке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең көп таралған және қоғамға
едәуір қауіптісі - ұрлау.
2. Қылмыстық заң, ұрланғандық үшін, оның жасалу тәсілдеріне қарай нақты
жауаптылық қарастырған. ҚК-тің тиісті баптарына бөліп, нормативтік түрғы-
дан бекіткен, оларға ұрлаудың мына формалары жатады: ұрлық, иемденіп алу
немесе ысырап ету, алаяқтық, тонау және қарақшылық. Ұрлау түсінігін
анықтаудың және оның негізгі элементтеріне сипаттама берудің ұрлаудың
барлық формаларына тән нышандарды айқындауға және бөлектеуге мүмкіндік
беретіндігі, ұрлаудың нақты формаларына талдау жасауды жеңілде-тетіндігі,
оларды меншікке қарсы басқа қылмыстардан, басқа объектіге қол сұғу-
шылықтан, сондай-ақ қылмыстық заңмен жазаланбайтын әрекеттерден шектеуге
көмектесетіндігі қылмыстық заң ғьшымында қүптау тапқан. Қазіргі кезде ұрлау
түсінігі Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде өзінің заңдық
бекімін тапты. Мысалы, ҚК-тің 175-бабының ескертуінде былай делінген: "Осы
кодекстің баптарында ұрлау деп пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы
мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып,
айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз алып қою
және (немесе) ай-налдыру танылады". Ұрлау түсінігіне берілген бұл
анықгамадан көретініміз, ғалым-заңгерлер үсынған, заң талаптарына жауап
беретін топтама түсініктер ішінен заң шығарушы "алу" терминін мойындаған.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі
"Бөтен мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" қаулысында да
ұрлауға, бірқатар ауытқылармен, осы тектес анықтама берілген: "Бөтен
мүлікті ұрлау дегеніміз - меншік иесінің мүлкін пайдакүнемдік мақсатта
заңсыз, қайтарымсыз алу және оны өз пайдасына немесе басқа адамдардың
пайдасына айналдыру".
3. Заңмен берілген анықтамадан ұрлаудың объективтік жағынан сипаттайтын
мына нышандарды бөліп алуға болады:
а) мүлікті алу;
б) алудың заңға қайшылығы;
в) алудың қайтарымсыз болуы;
г) пайдакүнемдік мақсат.
" Алу" түсінігі ұрлаудың қарақшылықтан басқа барлық мүмкін болатын жеке
тәсілдерін қамтиды. Ал қарақшылықты алатын болсақ, заң шығарушы оның
аяқталу кезін мүлікті иелену мақсатында шабуыл жасау кезеңіне аударған. Бұл
нышан қылмыс затына заңға қайшы ықпал жасаудың сыртқа процесін неғүрлым дәл
бейнелейді және белгілі бір шамада қылмыстық-құқықтық қорғау объектісіне
зиян келтіру тетігін сипаттайды, себебі алу әрқашанда заңсыз қылмыспен,
ұрланған мүліктің меншік қатынастарына қатысушылардың (жақтардың)
әлеуметтік байланыстарындағы құрылымында орнын өзгертуімен ұштасқан, ол бай-
ланысты қалай да бүзады, оның қалыпты дамуына нүқсан келтіреді.
Кәсіпорын қорына әлі келіп түспеген мүлікті алу, белгілі бір мән-
жайларда ҚК-тің 182-бабында көзделген қылмыстың құрамын береді, атап
айтқанда ол -алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал
келтіру.
Бұдан жасалынатын тұжырым - егер адам мүлікті алуға заңцы
негіздемелері бола тұрып, оны алу үшін белгіленген тәртіптерді ғана бүзса,
онда бұл жағдайда ұрлау болмайды.
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалауы бойынша билік жасай алатын кезден
бастап ұрлау аяқталған болып саналады. Әңгіме нақты билік жасағандықта
емес, сол билікті жасау мүмкіндігін алғандықта.
Егер айыпты мүлікті алып, кейін оңтайлы кезде шығаруды ойластырып оны
сол күзеттегі аймаққа жасырып қойса, сонан соң оны өз еркімен қайтарса,
онда ол қылмысты жасаудан өз еркімен бас тарту негізінде (ҚК-тің 26-бабы)
қылмыстық жауаптылықтан босайды.
Алудың тәсілдеріне байланысты ҚР ҚК-інде ұрлаудың алты формасы бекі-
тілген: ұрлық, сеніп тапсырылған мүлікті иеленіп алу, сеніп тапсырылған
мүлікті ысырап ету, алаяқтық, тонау, қарақшылық, қызмет бабын пайдалану
жолымен мүлікті алуды ұрлаудың жеке формасы ретінде танудан заң шығарушы
бас тартты, оны ұрлаудың үш формасының иеленіп алудың, ысырап етудің және
алаяқтықтың саралаушы нышаны ретінде қарастырады.
4. Қастандық жасаудың осы түрінің заты ұрлау құрамының сындарлы
нышандарының бірі болып табылады. Қылмыстық заң теориясында қылмыс затының
шын мәнінде мазмұны бірдей екі анықгамасы кең таралған. Бірінші анықтама
бойынша: "қылмыс затына өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асыра отырып
қылмыскер тікелей ықпал жасайтын сыртқы әлемнің материалдық заттары жа-
тады". Екінші анықтама бойынша - қылмыс затына сол қылмыстың жасалуына
себеп болатын материалдық әлемдегі заттар жатады.
Сонымен қатар, сот практикасы көлікте жүру билеттерін, почта
маркаларын көлік қызметін төлегендігін растайтын, өзін ұсынған адамға
тиесілі қағаздар екенін ескеріп ұрлау затына жатқызады, сондықтан оларды
алуды ұрлау деп қа-растырылады. Мәтінін толтырып, мөрмен бекіткеннен кейін,
оларды компостир-ленген соң ғана пайдалануға болатын билеттерді немесе
басқа белгілерді ұрлау сол әрекетке дайындық болып саналады, егер бұл жерде
ұрланған заттарды кейін сатып ақша табу мақсаты болса.
Сонымен, "өздерінде көрсетілген құнның немесе қызметтің төленгендігін
растайтын, ұйымның, оның қызметкерлерінің, азаматтардың қолында болғанда
сол тауарлар мен қызметтерді олардың пайдалануына мүмкіндік беретін
талондар, көлікте жүру билеттері немесе өзге белгілер ғана ұрлау заты бола
алады",-деген пікірмен келісу қажет.
Сондықтан легитимациялық құжаттар мен белгілер (аккредитивтер, чектер,
жинақ кітапшалары, жетондар, сенім қағаздары, квитанциялар және сол
сияқтылар) өздерін иеленушілердің белгілі бір мүліктерге ғана құқығын
растайтын болғандықтан ұрлау заты болып табылмайды. Бұл құжаттарды немесе
белгілерді иемдену меншік иесінің материалдық залал шеккендігінің айғағы
емес. Бұл ретте ұрлықтың алдыңғы уақытта жасалуына мүмкіндік туады,
сондықтан да, мысалы, жинақ кітапшасын иеленіп ол бойынша ақша алуды ниет
қылған айыпкердің әрекетін алаяқтыққа дайындық деп саралау қажет. Егер,
жинақ кітапшасымен ақша алу үшін ондағы мәліметтер бұрмаланып өзгертілсе,
онда мүндай әрекет ҚК-тің 325- бабы бойынша қосымша саралануы тиіс.
Мүліктік емес сипаттағы фактілерді растайтын құжаттар мен өзге заттар
ұрлау заты бола алмайды. Егер құжатты, мөртаңбаны, мөрді, мөрқағазды иелену
бөтен мүлікті кейін өз пайдасына немесе үшінші адамдардың пайдасына
қайтарымсыз айналдыру мақсатында жүзеге асырылса, бұл жағдайда ҚР ҚК-нің
325-бабында, 24-бабының 1 -бөлігінде және 117-бабында (құжаттарды,
мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды ұрлау және алаяқтыққа дайындау)
көзделген екі қылмыстың жиынтығы орын алады. Егер айыпты ойластырғанын іске
асыра алса, яғни ұрланған құжатты пайдаланып ол мүлік немесе мүліктік
сипатгағы қызмет алса, онда аяқтал-ған екі қылмыстың жиынтығы шығады (ҚК-
тің 325 және 177- баптары).
Сонымен, мүлікті алуға құқық беретін қүжаттар, сондай-ақ көлік
кәсіпорын-дары, театр-сауықтыру, спорттық және басқа үйымдар көрсеткен
қызмет үшін халық есеп айыратын билеттер, талондар, абоненттер және басқа
белгілер ұрлау заты болатын-болмайтындығы туралы мәселені шешу үшін:
а) көрсетілген тауарлардың немесе қызметтің қүны төленгендігін растайтын
мәліметтердің бар екендігін;
б) оларға заңца белгіленген реквизиттер мен белгілердің бар екендігін анық-
тау қажет.
ҚР Жоғарғы Сотының Пленумы, өзінің 1996 жылғы 25 шілдедегі "Бөтен
мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" қаулысында ұрлау заты
дегеніміз - бөтен, яғни айыптының меншігіне жатпайтын мүлік деп анықтама
берді.
ҚР АК-нің 115-бабына сәйкес мүліктік игіліктер мен құқықтарға
(мүлікке): заттар, ақша, соның ішінде, шетел валютасы, құнды қағаздар,
жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық қызметтің объектіге айналған
нәтижелері, фирмалық тауарлар, атаулар, тауарлық белгілер және бүйымды
дараландыру-дың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен басқа да мүлік
жатады. Ұрлаудың мәніне жүгінсек, оның заты деп ақшаларды, қүнды
қағаздарды, заттарды, мүліктік құқықтарды тану қажет.
Зат дегеніміз - кез келген түйсінетін нәрсе, ол газ күйінде, сүйық,
қатты жағ-дайда, жанды және жансыз, бүтіннің бөлігі болуы мүмкін. ҚР АК-нің
127-бабына сәйкес ақша дегеніміз - Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында өз қүны бойынша қабылдануға міндетті заңды төлем құралы болып
табылады.
5. Материалдық қүндылығы жоқ зат немесе бүйым ұрлық заты бола алмай-ды,
себебі оны алу меншік иесіне материалдық залал келтірмейді. Сондықтан да,
жасау үшін қоғамға пайдалы еңбек жүмсалған табиғи байлықтарды (орманды,
балықты, тағы жануарларды, т.б.) заңсыз иелену меншікке қарсы қылмыстар
қатарына жатпайды, олар экологиялық қылмыстарға жатады.
Ұрлыққа тән нышан - оның жасырын тәсілмен жасалуы. Ұрлықтың жасырындық
сипатын анықтағанда айыптының ниетіне, яғни оның ұрлықты субъективтік
қабылдауына қоса назар аудару қажет. Ұрлық болды деп санау үшін айыпты
жасырын ұрлық жасауға үмтылуы, бөтен мүлікті жасырын түрде иеленуге оның
ниеті болуы тиіс.
Егер айыпты, өзінің мүлікті заңсыз иеленгеңдігін ұғынған бөгде
адамдардың араласуына мүмкіндік бермей, қалыптасқан жағдайға байланысты
әрекет жасаса да ұрлауда жасырын сипат болады.
Жасырын ұрлауды саралау үшін мүліктің алынуы тек меншік иесіне ғана
емес, оны күзетушіге де, үшінші адамдарға да білінбеуі тиіс. Олар ұрлық
жасаған кезде не сол жерде болмайды, не болған күнде де, ұрлықтың
жасалғандығын сезбейді.
Егер айыпты, өз әрекетінің қылмыстық сипаты белгілі болғандығын
ұғынбай, қылмыстың құпиялылығына өзі күмән келтірмей әрекетін әрі қарай
жалғастырса, ол ұрлық болып саналады. Егер айыпты, әрекетінің белгілі
болғандығын үғынып үрлығын доғарса, онда оның әрекеті не ұрлыққа оқталған
болып сарала-нады, егер ол ешнәрсе алып үлгермесе, не аяқталған ұрлық болып
саналады, егер ол қандай да бір құндылықты алып үлгерсе.
Бөгде адамдардың көзінше жасалған ұрлықты жасырын жасалған деп тану
үшін, сол адамдардың айыптының әрекетінде қылмыстық сипат бар екендігін
үғынбағандығы анықталуға тиіс. Мысалы, айыпты өзін мүлік иесі атынан билік
жасай алатын адаммын деп өтірік айтады; иесіз түрған автомашинаға
жайбарақат отырып жүріп кеткен адамның әрекетіне қарап онда тұрғандар ұрлық
жасалды деп ойламайды.
6. Ұрлықтың объективтік жағын талдағанда әрекет пен қылмыстық нәтижесінің
арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.
Ұрлықты аяқталған деп айыптының заты іс жүзінде иеленген кезінен емес,
сол затқа оның өз қалауымен билік ете алатьш мүмкіндігі туған кезден бастап
санау керек.
Егер ұрлық күзеттегі аймақта жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы
туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына
байланысты. Мысалы, егер айыпты күзеттегі аймақтан шығармай-ақ пайдалануға
болатын мүлікті ұрлауды ойластырса, онда мүлікті оқшаулап, оған заңсыз
иелік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып саналады. Ұрланған
мүлкін сол түрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін болмағандықтан, оны
күзеттегі аймақтан алып шығу кезінде айыпты үсталса, оның әрекеті ұрлыққа
оқталғандық ретінде сараланады (ҚК-тің 24, 175-баптары).
7. Кінә, қылмыстың себебі мен мақсаты ұрлықтың субъективтік жағын
сипаттайтын нышандарға жатады. Бұл нышандар ұрлық жасаушы адамның
психикасындағы ішкі процестердің көрінісі, ол ұрлаушының санасы мен еркінің
жасалған қоғамға қауіпті әрекетпен (ұрлықпен) байланысын сипаттайды.
8. Субъективтік жағынан ұрлық - тікелей ниетпен жасалынатын әрекет. Ол
дегеніміз - айыпты өз әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынады, қоғамға
қауіпті зардаптардың болатынын алдын ала біледі және соны тілейді; ешқандай
құқығы болмаса да бөтен мүлікті жасырын алады, өзіне заңсыз пайда түсіру
үшін мүлік иесіне материалдық залал келтіретіндігін түсінеді.
Ұрлық жасағанда айыпты өз әрекетінің заңға қайшы екендігінде, мүлікті
жасырын иеленгендігін де үғынады. Ұрлық жасаудың себебі - пайда табу. Пайда
табу болмаса ұрлық та болмайды. Ол ұрлықтың субъективтік себебі болып
табылады. Бірақ бұл себептің мазмұны, оның тереңцігі, оны үғыну дәрежесі
және тұрақтылығы әр түрлі болуы мүмкін.
Мақсат - ұры ұмтылатын нысан, оған заңға қайшы әрекеттер арқылы қол
жет-кізеді. Себепке қарағанда қылмыс жасаудағы мақсат айыптының қоғамға
қауіпті әрекет жасай отырып қол жеткізген тікелей нәтижесімен сипатталады.
Мақсат пен себеп арасындағы айырмашылық еріктік процесті әр түрлі
сипатгауға негізделген.
Ұрлықтың себебі ұрлық жасаған адам нені басшылыққа алды деген сүраққа
жауап берсе, қылмыстың мақсаты әрекеттің бағыттылығын адам ұмтылған жақын
арадағы нәтижені анықтайды.
Қылмыстық нәтиже - бөтен мүлікті заңға қайшы жолмен алу - ұрлық жаса-
удағы айыпты алға қойған тікелей мақсат, ол ұрлық құрамының элементіне жа-
тады. Онда бөтен мүлікті жасырын алуға, одан пайда көруге ұмтылу сипаты
бар. Ұрланған мүліктен пайда көру, іс жүзінде, ұрлық құрамынан тысқары
жатыр. Ол қылмыстан туындайтын қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған.
9. ҚК-тің 175-бабының 2-бөлігінде мынадай сараланушы нышандар көзделген:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз кірумен жа-
салған ұрлық.
Адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша түсінігі ҚК-тің 31-ба-
бының 2-бөлігінде берілген. Бірлесіп қылмыс жасау жөнінде алдын ала
келіскен адамдар тобы сондайға жатады. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 1996
жылғы 25 шілдедегі "Бөтен мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері ту-
ралы" қаулысының 7-тармағында ұрлық жасау жөнінде алдын ала келісіп, оған
екі немесе одан көп адамдар қатысса, ондай ұрлық адамдар тобының алдын ала
сөз байласуы бойынша жасалған ұрлыққа жатады делінген. Ұрлыққа қатысқан
адамдар санын анықтағанда қасақана қылмыс жасауға қатысушылар туралы жалпы
білімге сүйену қажет. Атап айтқанда, мүндай адамдарда қоғам-ға қауіпті осы
әрекет субъектісінің нышаны болуға, сондай-ақ олар бірлесіп, қасақана және
келісіп әрекет жасауға тиіс. Топқа қатысушы кемінде еқі адам ұрлықтың
объективтік жағын орындаса, онда ол формасы жағынан тек бірге атқарушылық
қана болуға тиіс. Бұл жағдайларда олардьщ барлығының бірдей әрекет орындауы
міндетті емес. Біреуі ұрланатын мүлікке жол ашуы, басқала-ры мүлікті алуы
немесе басқа да әрекеттер жасауы мүмкін. Сондықтан да бір атқарушы және бір
немесе бірнеше қатысушылар (көмекшілер, айдап салушылар, үйымдастырушылар)
болса осы нышандар бойынша ұрлықты саралауға болмайды. Қылмыс басталарға
дейін, оған дайындық кезінде немесе тікелей оқталар алдында келісімге қол
жеткен болса, алдын ала сөз байластық орын алады. Сөз байласқан кезден
ұрлық басталғанға дейінгі аралықтағы уақыттың маңызы жоқ. Формасы жағынан
сөз байласу - ауызша, жазбаша, тікелей конклюденттік әрекеттер арқылы (тіл
көрсетіп), үнсіз болуы мүмкін.
Бөтен мүлікті алуға тікелей бағытталған әрекетті атқарушы бастап
қойған болса, онда басқа қатысушының кейін келіп қосылғандығы бұл саралаушы
ньь шанды қүрамайды, себебі бұл адамдарды ұрлықты бірге жасау үшін алдын
ала сөз байласқан деп санауға болмайды. Әрқайсысы өзінше бастап, кейін
кездейсоқ бірігіп, қылмысты ары қарай бірлесіп жалғастырған адамдардың
қылмыстық әрекеттерін де осы нышан бойынша саралауға болмайды.
ҚК-тің 175-бабына берілген ескертудің 3-тармағына сәйкес 175-181-
баптарьш-да көзделген қылмыстар бірінші рет жасалған деп саналады, егер осы
баптарда, сондай-ақ 248,255,260-баптарда көзделген қьшмыстар оған дейін бір
немесе бірне-ше рет жасалған болса.
10. Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға не қоғамға заңсыз енумен
жасалған ұрлықтың қоғамға қауіптілігі сонда, ұры кедергілерді өтіп мүлікке
жету үшін белгілі бір қиындықтарды жеңеді, төбені, қабырғаны немесе есікті
бүзады, жәбірленушінің өз мүлкін сақтау үшін алдын ала қарастырған
шараларын жоққа шығарады, өз мақсатына жету үшін табандылық көрсетеді.
11. Ену дегеніміз - ешқандай құқығы болмаса да Тұрғын, қызметтік немесе
өндірістік үй-жайға, не қоймаға, онда жұмыс істейтін немесе зақды негізде
түрған (сатушылар, күзетшілер, т.б.) адамдардың рүқсатынсыз немесе олардың
еркімен санаспай заңсыз басып кіру немесе өтіп кету. Басып кіру тәсілімен
енгенде айып-ты үй-жайға өту үшін қандай да бір күш жүмсайды, оның ішіндегі
немесе сырты-нан күзететін адамдардың қарсылығы жеңеді, төбені ойып түседі
не кілтін тауып қүлыпты ашады және басқадай әрекеттер жасайды.
12. Мүлік ұрлау мақсатында үй-жайға не қоймаға алдап кіргенде айыпты әр
түрлі айла-тәсілдерге жүгініп мүлікке билік ететін не оны күзететін
адамдарды алдау арқылы ондағы мүлікке баруға мүмкіндік алады (сантехник,
электрйк бо-лып, жалған рүқсат қағазын көрсетіп, т.б.). Мүлік ұрлау
мақсатында айыпты үй-жай не қойма жабылғанда ескерусіз ішінде қалып қойса
да алдап кіргендік-ке жатады. Адам орналастыруға немесе материалдық
құндылықтар қоюға арналған, тұрақты немесе уақытша соғылған тиянақты не
жылжымалы құрылыстар (арнаулы қоймаға жатпайтын) үй-ж'ай деп саналады.
13. Қойма дегеніміз - материалдық құндылықтарды тұрақты немесе уақытша
сақтауға арналған арнаулы орындар, құрылыстар немесе құрылғылар. Бұл жерде
әңгіме заттарға жету үшін қандай да бір қүндылықтар тудыратын қоймалар
жайында. Оларға, атап айтқанда, қамбалар, арнайы жабдықталған
автомашиналар, жүгімен күзетте түрған темір жол платформалары, материалдық
құнды-лықтарды сақтауға арналған, қоршалған немесе қоршалмаған күзеттегі
алаңдар жатады. Қойма заттар сақтау үшін арнайы тұрғызылған, қолдан
жасалған бо-луы тиіс. Өзінше, табиғи жолмен пайда болған қоршаулар қойма
түсінігін бермейді (мысалы, мүлік жатқан шатқал, затты жасырып қойған мүз
ойындысы).
14. Бұл талданып отырған баптың 3-бөлігі мынадай саралаушы нышандарды
көздейді:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі мөлшерде;
в) ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан көп рет соттал-ған
адам жасаған ұрлық.
Ұйымдасқан топ жасаған қылмыс түсінігіне ҚК-тің 31 -бабының 3-
бөлігінде бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобы жасаған қылмыс деп анықтама берілген. Ұйымдасқан
қылмыстық топтың және қылмыстық сыбайластықтың алдын ала сөз байласқан
адамдар тобынан айырма-шылығы сол, олар ұйымдасқан және тұрақты болады.
"Қылмыстық топтың және сыбайластықтың ұйымдасқандығын және тұрақтығын, атап
айтқанда, олардың құрамының, үйымдық құрылымдарының тұрақтығы, мөлшерінің
ынтымақтасты-ғы, топтағы тәртіпке және үйымдастырушының не жетекшінің
нүсқауларына ба-ғынуы, қылмыстық қызметтің формалары мен әдістерінің
түрақтъшығы, қылмысты жоспарлау және мұқият дайындау, қатысушылар арасында
рөл бөлу, қылмысты жасыру шараларын және қылмыстық жолмен тапқан мүлікті
сатуды алдын ала ойластыру сияқты нышандардан көруге болады" - делінген ҚР
Жоғарғы Соты Пленумының қаулысында.
Егер ұрлықты қылмыстық ұйымдасқан топ жасаса, онда ұрлауға қатысқан
топ ұйымдастырушысының, жетекшісінің және мүшелерінің әрекетін ұйымдасқан
топ жасаған ұрлық үшін жауаптылық көзделген баппен ұйымдасқан қылмыстық топ
құрағаны және жетекшілік еткені қарастырылған ҚК-тің 235-бабының тиісті
бөлігінің жиынтығы бойынша саралау қажет.
Ірі мөлшер түсінігі заң шығарушы ҚК-тің 175-бабына берілген ескертудің
2-тармағында қарастырылған.
15. Осы тараудың баптарындағы ірі мелшер немесе ірі залал деп қылмыс жа-сау
сәтінде Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік
көрсеткіштен бес жүз есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері та-
нылады.
Келесі саралаушы нышан - "ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын
сотталмаған адам жасаған ұрлық" - ҚК-тің 175-бабына берілген ескертуде оған
да ресми түсініктеме берілген. Осы тараудың баптарында, сондай-ақ осы
Кодекстің басқа баптарында ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын сотталған
адамдеп осы Кодекстің 175-181, 248, 255,260-баптарында көзделген бір немесе
бірнеше қылмыстар үшін соттылығы бар адам танылады.
16. Ұрлықты ашықтан ашық жасалатын тонаудан шектеу қажет. Егер қыл-мыскер
ұрлықты жасырын жасап түрмын деп қате ойласа, ал шындығында, жәбірленуші
оның әрекетін үғына немесе қылмыскердің әрекетін басқа адамдар бақылап
тұрса, онда ниеттің бағыттылығына сәйкес бұл әрекет ұрлық ретінде
саралануға тиіс. Бірақ сот тергеу практикасында бұл мән-жай әр уақытта
ескеріле бермейді, нәтижесінде қылмыс дұрыс сараланбайды.
17. Ұрлық зорлықсыз қылмыстар қатарына жатады, сондықтан күш көрсетіліп
қылмыскер әрекетін бақылау мүмкіндігінен айырылған адамның (бір жерге жауып
қойған) мүлкін жасырын алу, көрсетілген зорлықтың сипатына қарай тонау
немесе қарақшылық ретінде ҚК-тің 178,179-баптары бойынша саралануға тиіс.
Жәбірленушіні дәрменсіз жағдайға келтіру үшін оның ағзамына күшті
әрекет ететін, денсаулығы мен өміріне қауіпті зардаптарды енгізу және бөтен
мүлікті иелену қарақшылық ретінде (ҚК 179-бабы) сараланады.
Егер сол мақсатта жәбірленушінің ағзамына өмірге және денсаулыққа
қауіпті емес зат енгізілсе, онда бұл әрекет, оның зардабына қарай,
зорлықпен үштасқан тонау, не сол қылмысқа оқталғандық деп (ҚК 178-бабы)
саралануға жатады.
Егер әшкереленген ұры, бастаған жасырын ұрлығының беті ашылғандығын
ұғынып, ұрлағанын тастай салып үсталып қалмау үшін жасырынуға үмтылса,
мүндай әрекеттер бәрі бір ұрлыққа (немесе оған оқталғандыққа) жатады. Егер
ұсталып қалмас үшін ұры өзін ұстаушы адамдарға қарсы күш қолданса, оның
әрекеті өзінше жеке адамға қарсы қылмысты құрайды. Мұндай жағдайда
айыптының әрекетін ұрлық немесе ұрлыққа оқталу ретінде және денсаулыққа
келтірген зиянның ауырлығына қарай жеке адамға қарсы қылмыс баптары бойынша
жинақтап саралау керек.
Егер айыпты ұрлықты жасырын бастап, бірақ өзінің әшкереленгендігін
біліп мүлік алуды ашық жалғастырса, оның әрекеті тонау болып табылады (ҚК
178-бабы). Егер ол бұл жағдайда мүлікті иелену мақсатында немесе мүлікті
алған-нан кейін сол жерде оны сақтап қалу үшін күш қолданса, онда оның
әрекеттері, қолданылған күштің сипатына қарай, күш қолданылған тонау (ҚК
178-бабы 2-бөлігінің "а" тармағы) немесе қарақшылық (ҚК 179-бабы) деп
саралануға тиіс.
18. Мүлікті жасырын және зорлықсыз иеленумен қатар ұрлық жасағанда ұрының
иеленген мүлікке билік жасауға, оны басқаруға, сақтауға ешқандай өкілеттігі
болмайды. Өзіне сеніп тапсырылған мүлікті жасырын алу ұрлық болып
саналмайды, овдай әрекет ҚК-тің 176-бабы бойынша, бөтен мүлікті иеленіп алу
ретінде сараланады. Егер, тапсырылған жұмысқа немесе қызметтік міндетін
атқаруға байланысты бөтен мүлікке баруға ғана мүмкіндігі бар адам ұрлық жа-
саса, ол әрекет қорлық ретінде саралануға тиіс.
19. Ұрлықтың бөтен мүлікті иеленіп алудан және ысырап етуден айырмашы-лыға
сол ұрлық кезінде айыпты бөтен мүлікті алуды, не баруға мүмкіндік алуы, не
оны күзетуі мүмкін, бірақ онда ол мүлікке билік етуге, оны басқаруға,
сақтауға ешқандай өкілетті болмайды.
Жоғарыда көрсетілген өкілеттігі жоқ, бірақ тапсырылған жұмысқа не
қызметтік міндетін атқаруға байланысты мүлікке бара алатын адамның бөтен
мүлікті ұрлауы ұрлық ретінде саралануға жатады.
20. Ұрлықты алаяқгықтан ажырату қажет. Біріншіден, ұрлық жасағанда қылмыс
заты тек мүлік қана болады, ал алаяқтықга қылмыс заты мүлікпен қатар
мүлікке құқық та бола алады. Екіншіден, ұрлық жасалған жәбірленушінің мүлкі
оның еркінсіз, жасьфын алынады. Ал алаяқтық кезінде меншік иесі немесе
заңды иегеріп алған-дықтан немесе сенімге қиянат жасағандықтан мүлікті
қылмыскерге өзі береді. Үшіншіден, алаяқтық кезінде мүлікті қылмыскерге
әрекет жасауға қабілеті бар, мүлікке билігін заң танитын адам беруге тиіс.
Егер алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы жасына немесе психикасының
бұзылуына байланысты әрекет жасау қабілеті жоқ немесе қабілеті шектелген
адамның мүлкін иеленсе, онда қьшмыскердің әрекеті алаяқтық емес, ұрлық
болып саналады, себебі оңцай адамдардың еркі заң жүзінде ескерілмейді.
Төртіншіден, алдаушьшық тек алаяқтықта ғана емес, ұрлық кезінде де болады.
Алаяқтық жасалғавда алдау арқылы мүлік иеленеді, ал ұрлық кезінде сол
жасырын ұрланатын мүлікке бару үшін алдау тәсілі қолданылады.
21. Ұрлықты тонаудан ажырату керек. Олардың басты айырмашылығы - мүлікті
алу тәсілінде. Ұрлық кезінде мүлік жасырын алынса, тонау ашықган-ашық
алынады.
22. Ұрлықты автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз
заңсыз иемденуден (ҚК 185-бабы) ажырату қажет. Бұлардың басты айырмашылығы
сонда, ұрлық дегеніміз - мүлікті жасырын ұрлау, ол ҚК-тің 185-бабында
көзделген қылмыс, баптың атында және диспозициясында көрсетілгендей, пайда
табуды көздеген меншікке қарсы өзге қылмыстар қатарына жатады.
Ұрлық жасалғанда мүлік міндетті түрде пайда табу мақсатында, айыптының
немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру мақсатында алынады, ал көлік
құралын иеленген пайда табу мақсаты болмайды.
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету
Иеленіп алу немесе ысырап ету, яғни кінөлі адамға сеніп тапсырылган
бөтен мүлікті ұрлау -екі жүзден бес жүз аплық есептік көрсеткішке дейінгі
мөлшерде немесе сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі
жалақысының немесе өзге табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз
жиырмадан жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға,
не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не алты айға дейінгі
мерзімге қамауға, не үшжылға дейінгі мерзімге бас бостандыгынан апыруға
жазаланады.
2. Мынадай:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) қызмет бабын папдаланып жасалған нақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1-тарау. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.1. Меншікке қарсы қылмыстарға жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2. Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Талан-тараждың
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 8
1.4. Талан-тараждың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 56
2-тарау. Талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстар
2.1. Талан-тараж белгілері жоқ, меншікке қарсы пайдакүнемдік қылмыстардың
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.59
2.2. Меншікке қарсы пайдакүнемдік емес
қылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... .73
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .79
Кіріспе
Қазақстанның тәуелсіздік алып, егемендікке ие болуы жаңа заңдарды
қажет етті. Ұлттық қауіпсіздікке байланысты жаңа құқықтық
инфрақұрылымдардың құрылуы жаңа басты бағыттар мен заң шараларының
қабылдануына алып келді. Осындай басты бағыттардың бірі – меншікке қарсы
қылмыстардың алдын алу.
Қазақстан өзінің 2030 стратегиясын әлем қауымдастығында өз орнын алу
мақсатында мемлекеттің күшті және әлсіз жақтарын және проблемаларын
жасырмастан ашық жария етті.
Оларды шешу үшін ұзақ мерзімді басымдыктар анықталған, оның ішінде
гүлденіп даму, қауіпсіздік және Қазақстан Республикасы Президентінің
жолдамасында айтылғандай, барша қоғамның жағдайын жақсарту да бар, ал
демократиялық бастамалар мемлекет мақсатына сай позитивті түрде дамуда.
Казақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан
Республикасында мемлекеттік меншік пен жеке меншік танылады және бірдей
корғалады (6-баптын 1-тармағы). Меншік субъектілері мен объектілері, меншік
иелерінің өз құқықтарын жүзеге асыру көлемі мен шектері, оларды қорғау
кепілдіктері заңмен белгіленеді (6-баптың 2-тармағы).
Әлем кауымдастығы шеңберінде Қазақстанның интеграцияға ұмтылу
тенденциясы мен дайындығы әр түрлі аймақтағы мемлекеттер мен ТМД, Европа
Қауымдастығы, Орталық Азия, Азия аймақтарынан бастау алуда.
Қазақстанда меншікке қарсы қылмыстарды алдын алу саласындағы
проблемаларына назар аударудың объективті себебі жаңадан тәуелсіздігін
алған мемлекеттің өзіне тән мемлекеттік атрибуттарын, егемендік (бұның
ішінде экономикалық), дербестік қалыптастыруды қамтамасыз ететін әр
мемлекеттің өзіне тән салалары мен құрылымдарын талап етуімен
түсіндіріледі.
Баршылық білетіндей, КСРО кезіндегі республикалар одағында мемлекеттің
элементтері болды, бірак олар декларативтік сипатқа ие еді, жөне бұрынғы
КСРО-ның федеративтілігі туралы үлкен шарттылықпен айтуымыз мүмкін.
Меншікке қарсы басқадай пайдакүнемдік қылмыстарға ерекше құнды
заттарды талан-таражға салу (180-бап); қорқытып алушылық (181-бап);
автомобильді немесе көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (185-
бап); интеллектуалдық меншік кұқықтарын бұзу (184-бап); алдау немесе
сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал келтіру (182-бап); көрінеу
қылмыстық жолмсн табылған мүлікті сатып алу немесе сату (183-бап); жерге
заттай құқықтарды бұзу (186-бап) жатады.
1-тарау. Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және түрлері
1.1. Меншікке қарсы қылмыстарға жалпы түсінік
Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінін, 188-бабына сәйкес меншік
құқығы дегеніміз субъектінің заң құжаттары аркылы танылатын және қорғалатын
өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иелену, пайдалану және оған билік ету
құқығы болып табылады.
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз калауы бойынша кез келген
әрекеттер жасауға, соның ішінде бұл мүлікті басқа адамдардың меншігіне
беріп, иелігінен шығаруға, өзі меншік иесі болып қала отырып, оларға
мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету женіндегі өз өкілеттігін
тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған билік ету жөніндегі ез
өкілеттігін тапсыруға, мүлікті кепілге беруге және оған баска да әдістермен
ауыртпалық түсіруге, оларға өзгеше түрде билік етуге құқылы (АК 188-бабының
3-тармағы).
Осыған байланысты меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құкықтық
нормамен, сондай-ак, меншік құқығына қоғамға кауіпті іс-әрекет арқылы
киянат жасалғанда қылмыстық құкық нормасы аркылы да қорғалады.
Қылмыстық нормасы бойынша меншік иесінің құқығы меншік нысандарына
карамастан қылмыстық құқыққа қол сұғушылықтан тен қорғалады. Меншік
нысандарының барлық түрлерінің қылмыстық құқықтық қорғалуы үшін қылмыстық
заң олар үшін қылмыстық жауаптылықтың негізін, шегін және колданылатын
санкция түрлерін бірдей етіп белгілеген. Меншік нысандарының тең қорғалуы
үшін: қылмыстық заң біріншіден — әр түрлі меншік нысандарына, қол сұғылатын
ұқсас іс-әрекеттерді бірыңғай саралауды белгілеген; екіншіден — меншікке
онын. нысандарьша қарамастан қол сұғушылық үшін — қылмыстың ауырлататын
немесе аса ауырлататын белгілерін де бірдей; үшіншіден меншік нысандарына
қарамастан оған қылмысқа қол сұғушылық үшін заңда жазаның бірдей түрлері
және шегі белгіленген.
Меншікке қарсы қылмыстардың көпшілігі материалдык қылмыс құрамын
құрайды, олардың объективтік жағы занда көрсетілген үш элементтен: құқыкка
қайшы іс-әрекеттерден; қылмыстык құқықтық норма диспозициясында көрсетілген
мүліктік зиян ретіндегі зардаптан; сондай-ақ құқыққа қайшы әрекет пен орын
алған зардаптың арасындағы себепті байланыстан түрады.
Қарақшылық (179-бап), қоркытып алушылық (181-бап), автомобильді немесе
өзге де кәлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз заңсыз иелену (185-бап)
формальдық қылмыс құрамы болып табылатындықтан олардың аяқталу сәті заңда
көрсетілген құқыққа қайшы іс-әрекеттерді істеген уақыттан бастап, қылмыстың
зардабының болуына карамастан-ақ аяқталған деп танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар субъективтік жағынан негізінен кінәлының
тікелей қасақаналық түрі арқылы жүзеге асырылады, тек бөтен адамның мүлкін
абайсызда жою немесе бүлдіру (188-бап) кінәнің абайсыздық нысаны арқылы
істеледі.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъективтік жағының міндетті белгілеріне
— пайдакүнемдік ниет және мақсат жатады.
Меншікке қарсы қылмыстардың субъектісі болып 14-ке толған адамдар
танылады. Бұған жататындар: ұрлық (175-бап), тонау (178-бап), қарақшылық
(179-бап), қорқытып алушылық (181-бап), ауырлататын мән-жайлар кезінде
автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатын көздемей заңсыз
иелену (185-баптың 2, 3, 4-тармақтары), ауырлататын мән-жайлар кезінде
мүлікті қасақана жойғаны немесе бүлдіргені (187-баптың 2, 3-тармақтары)
үшін қылмыстарды істеу.
Ал 16-ға толған адамдар сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алғаны
немесе ысырап еткені (176-бап); алаяқтығы (177-бап), ерекше құнды заттарды
ұрлағаны (180-бап), алдау немесе сенімге киянат жасау жолымен мүліктік
залал келтіргені (182-бап); көрінеу қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып
алғаны немесе сатқаны (183-бап), интеллектуалдық меншік құқықтарын бұзғаны
(184-бап), жай автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау
мақсатынсыз заңсыз иеленгені (185-баптың 1-тармағы), жерге заттай
құқықтарды бұзғаны (186-бап); ауырлатпайтын жағдайда бөтен адамның мүлкін
қасақана жойғаны немесе бүлдіргені (187-баптың 1-тармағы); бөтен адамның
мүлкін абайсызда жойғаны немесе бүлдіргені (188-бап); қылмыс құрамдарын
істегені үшін қылмыс субъектісі болып танылады.
Меншікке қарсы қылмыстар іс-әрекеттің істелу тәсіліне және қылмыстық
ниетке карай бірнеше түрге бөлінеді.
Қылмыстық кодекстін. Ерекше бөлімінің 6-тарауындағы қылмыстар
пайдакүнемдік әдістің орын алғанына немесе жок болуына байланысты
пайдакүнемдік иемесе пайдакүнемдік емес болып болінеді. Өз келісімінде
пайдакүнемдік қылмыстар талан-тараждар және меншікке карсы басқа да
пайдакүнемдік қылмыстар болып екі томқа болінеді:
талан-таражға — ұрлық, (175-бап); тонау (178-бап); қарақшылық (179-
бап); алаяқтық (177-бап); сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп кету
немесе ысырап ету (176-бап) жатады.
Меншікке карсы пайдакүнемдік емес қылмыстарға бөтен адамның мүлкін
касақана жою исмесе бүлдіру (187-бап); бөтен адамның мүлкін абайсызда жою
немесе бүлдіру (188-бап) құрамдары жатады.
1.2. Бөтеннің мүлкін талан-таражға салудың түсінігі
Заңға сәйкес талан-тараж деп пайдакүнемдік мақсатта айыптының бөтен
мүлікті осы мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре
отырып өзінін, немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз, тегін
алып қоюын және айналдыруын айтамьп. Осындай заңдылық түсінік Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексінің 175-бабының ескертуінде арнайы
көрсетілген.
Осы анықтамаға сәйкес талан-тараждың негізгі белгілерін анықтауға
болады.
Талан-тараждың топтық, объектісі меншік нысандары қатынастарының
жиынтығы, ал тікелей объектісі болып меншіктің нақты нысандары,
мемлекеттік, жеке, коғамдық ұйымдардың меншігі болып табылады.
Талан-тараждың заты болып адам еңбегі арқылы істелген материалдық
тұрғыдағы бұйымдар мен заттар, рухани игіліктер, сондай-ақ ақша, басқадай
бағалы кағаздар жатады.
Талан-тараждың затына адам еңбегі сіңбеген, сол арқылы жасалмаған әр
түрлі табиғи байлықтар жатпайды.
Талан-тараждың объективтік жағының белгілеріне: 1) мүлікті алу, 2)
мүлікті заңсыз алу, 3) мүлікті тегін алу жатады.
Бөтеннің мүлкін алу деп осы мүлікті меншік иесінің немесе өзге заңды
иеленушінің иелігінен шын мәнінде кінәлының өзінің немесе басқаның иелігіне
алуын айтамыз. Талан-тараждың тағы бір белгісі оның заңсыз істелуі, яғни
бөтеннің мүлкін заңға қайшы, негізсіз, меншік иесінің немесе өзге де заңды
иеленушінің келісімінсіз басқаның иелігіне көшіру, өткізу болып табылады.
Мүлік жөніндегі өзінің нақты немесе болжамды құқығын өз бетінше жүзеге
асыру талан-таражға емес, өз бетінше билік ету (327-бап) немесе баска
қылмыс құрамын құрайды.
Талан-тараждың елеулі белгісі бөтеннің мүлкін тегін алу болып
табылады. Тегін алуға мүліктің ешқандай құнын төлемей алу немесе болмашы
құнын телеу арқылы, құны бағалы мүлікті әдейі құнсыз мүлікке алмастыру
арқылы алулар жата-ды. Бөтеннің мүлкін тегін алу арқылы — меншік иесіне
немесе езге де заңды иеленушіге тікелей материалдық залал келтіріледі. Осы
залал келтірілген уақыттан бастап қылмыс құрамы аяқталған деп танылады.
Келтірілген залалдың мөлшері талан-таражға ұшыраған мүліктің, заттың
құнымен есептелінеді. Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінде: Меншік
құқығында ұйымға тиесілі немесе оның карамағындағы бөтен біреудің мүлкін
ұрлау, алаяқтық жасау, иемденіп алу немесе ысырап ету жолымен жасалған ұсак-
түйек ұрлау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды. Оны жасауға кінәлы адам
заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады. Егер ұрланған мүліктің құны
әрекет жасалған кезде Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген он
еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса, ұрлық ұсақ-
түйек ұрлау деп танылады", - делінген. Осыған орай заңмен белгіленген 10
еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінен асқан іс-әрекеттер ғана меншік
нысандарына жататын қылмыс болып табылады.
Талан-тараждың міндетті белгілерінің бірі — негізінен заңға қайшы іс-
әрекетімен келтірілген қауіпті зардаптың арасын жалғастыратын себепті
байланыс болып табылады.
Талан-тараждың субъективтік жағы кінәлының тікелей қасақаналық
нысанымен сипатталады.
Субъективтік жақтың міндетті белгілеріне — пайдакүнемдік ниет және
пайдакүнемдік мақсат жатады. Пайдакүнемдік ниет пен мақсаттың орын алмауы —
іс-әрекетті талан-таражды қылмыс құрамына жатқызуға жол бермейді.
Талан-тараждың субъектісі — 14-ке толған адам, ал иеленіп алу немесе
ысырау ету аркылы талан-таражға салудың субъектісі болып 16-ға толған
арқаулы (сеніп тапсырылған мүлікті иеленегісі, ысырап еткен) адам танылады.
Қылмыстық заңға бөтеннің меншігіне қылмысты түрде қол сүгу үшін
жауаптылық, меншік қатынастарына кол сұғу тәсілдеріне байланысты дараланып,
жікке-нысанға бөлінеді. Бөтен мүлікті алу ашық немесе жасырын, күш колданып
немесе күш қолданбай, алдау немесе сенімге қиянат жасау тәсілдері арқылы
жүзеге асырылуы мүмкін. Мүлікті алудың осындай тәсілдері істелген іс-
әрекеттің коғамға қауіптілігіне тікелей әсер етеді, сондықтан заң шығарушы
қазіргі қолданылып жүрген қылмыстық заңда талан-тараждың мынадай алты түрлі
нысандарын атап көрсеткен: ұрлық, тонау, қарақшылық, алаяқтық, сеніп
тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету.
Талан-тараждың осы көрсетілген нысандарының әркайсысы өзінің
ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы езіне ұқсас құрамдардан ажыратылады.
Сондықтан да талан-тараждың әрбір нысанына жататын қылмыс құрамының
заңдылық белгілерін дұрыс анықтау осы тұрғыдағы қылмыстарды дұрыс
саралаудың негізгі кепілі болып табылады.
1.3. Талан-тараждың нысандары
Ұрлық (175-бап). Ұрлық дегеніміз бөтен мүлікті жасырын алу, меншік
иесінің еркінен тысқары жағдайда, заңсыз болып табылады.
Объективтік жағынан ұрлық бөтеннің мүлкін жасырын түрде алумен
ұштасады.
Бөтен мүлікті жасырын алу екі түрлі — объективтік және субъективтік
белгілер бойынша анықталады. Адамның ешкімге сездірмей, білдірмей әрекет
істеуі арқылы мүлікті жасырын алуы — объективтік белгіге жатады. Ұрлық
жасаған адамнын мүлікті меншік иесіне немесе өзге иеленушіге сездірмей,
жасырын алудамын деген сезімі және осы тәсілмен оны жүзеге асыруды тікелей
тілейтіндігі субъективтік белгіге, яғни кінәлынын, бөтен мүлікті жасырын
алуға байланысты іс-әрекетке деген психикалық көзқарасын білдіреді.
Осыған байланысты жәбірленуші үйде болмауы себепті онын, пәтеріндегі
заттарын алу, жәбірленушіге сездірмей оның қалтасына түсу, мас адамның,
ұйықтап жатқан адамның немесе өте жастығына, психикалық аурулығына,
басқадай аурулық жағдайларына байланысты олардың заттарын алу ұрлық, болып
табылады. Егер мұндай реттерде жәбірленуші немесе басқа адам бұл
әрекеттерді көріп қалып, ол жағдайды кінәлы адам сезгенімен қылмысты іс-
әрекетін одан әрі жалғастырса, онда оның әрекеті тонауға, ал қылмысты
әрекетті кінәлы адам күш қолданумен немесе қолданбақшы болып жалғастырса
қарақшылыққа ауысып кетуі мүмкін.
Ұрлық субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен жасалады. Кінәлы
адам бөтеннің мүлкін жасырын түрде заңсыз, тегін алу арқылы меншік иесіне
немесе өзге иеленушіге материалдық залал келтіретінін біледі және сондай
тәсілмен сол залалды келтіруді тілейді. Қылмыс пайдакүнемдік ниет және
сондай мақсатпен жүзеге асырылады.
Қылмыстың субъектісі болып — 14-ке толған адамдар танылады.
Қылмыстық, заңда ұрлықтың ауырлататын және өте ауырлататын құрамдары
көрсетілген.
Олар мыналар:
;
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) Тұрғын, қы зметтік иемссе ендірістік үй-жайға, коймаға заңсыз кірумсн
жасалған үрлык,— ауырлататын, ал мынадайы:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі молшерде;
н) ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан да көп рет
сотталған адам жасаған ұрлық — өте ауырлататын ұрлық құрамдары болып
табылады.
Осы қылмысты бірлесіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан екі немесе
одан да көп адамдар қатысса, ол адамдар тобы алдын ала ұрлықты сөз байласып
жасау, адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалған ұрлық деп
(175-бап-тың 2-тармағының "а" тармақшасы) танылады.
Бірнеше рет жасалған ұрлық. Қылмыстың бірнеше мәрте жасалуының
түсінігі Қылмыстық кодекстің 11-бабында берілген. Қылмыстық кодекстің 175-
181-баптарындағы бірнеше рет жасалған қылмыс деп осы баптарды, сондай-ақ
Қылмыстық кодекстің 248, 255, 260-баптарында көзделген бір немесе одан да
көп қылмыстардан кейін жасалған қылмыс танылады. Бұрын істеген қылмысының
аяқталғаны немесе қылмысқа даярланғандығы, оқталғандығы я болмаса қылмысқа
кез келген рөлді атқаруға бірлесіп қатысуы да қылмысты бірнеше мәрте
істегендік деп танылады. Созылмалы, жалғасқан қылмыстар бірнеше рет
жасалған қылмыс деп саналмайды.
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайларға, қоймаға заңсыз
кірумен жасалған ұрлық.
Тұрғын жай дегеніміз адамдардың тұрақты немесе уақытша түруына
арналған немесе олардың демалуға, мүлікті сақтауға, адамдардың басқа да
мұқтаждықтарын өтеуге арналған (қойма, балкон, әйнектелген дәліз)
құрылыстарды айтамыз. Адам түруға арналмаған құрылыстар Тұрғын жай деп
танылмайды) Мысалы: шаруашылық қоймалары, мал қамайтын сарай, погреб және
т.б.). Қызметтік немесе өндірістік үй-жай дегеніміз адамдарды немесе
материалдық игіліктерді уақытша немесе тұрақты орналастыруға арналған
құрылыстар болып табылады. Бұған жататындар: зауыт, цех, корабль, сақтық
кассалары, мүражай, байланыс бөлімшесі, магазин, театр, оқу орындары, спорт
құрылыстары және т.б.
Қоймаға — тұрақты немесе уакытша материалдық игіліктерді сақтайтын,
қоршалған немесе қоршалмаған күзетпен қамтамасыз етілген, сондай-ақ осы
мақсатқа қызмет ететін арнаулы (сейф, вагон, кассалық аппараттар,
контейнер) сияқты объектілер жатады.
Көрсетілген объектілерге заңсыз кіру деп Тұрғын, қызметтік немесе
өндірістік үй-жайға бөтеннің мүлкін жасырын ұрлау мақсатымен кіруді
айтамыз. Бұл жерде бөтеннің мүлкін ұрлау мақсаты көрсетілген объектілерге
заңсыз кірудің итермелеуші күші болуы керек. Тұрғын, кызметтік немесе
өндірістік үй-жайға, коймаға өзінің қызмет бабына немесе атқаратын
жұмысына, сол объектілерге яки біржолғы кіруге заңды негізі болуына
байланысты кіріп, ұрлық жасау заңсыз кіру ретінде саналмайды.
Ұрлықтың аса ауырлататын түрі ұйымдасқан топпен жасалған ұрлық болып
табылады.
Егер қылмысты бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобы жасаса, ол ұйымдасқан топ жасаған ұрлық деп
танылады (ҚК-тің 31-бабының 3-тармағы).
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі
"Бөтеннің мүлкін ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" №9 қаулысында
"Ұйымдасқан қылмыстық топқа бірнеше қылмыс жасамақшы оймен алдын ала
біріккен екі немесе одан да көп адамнан түратын тұрақты топ жатады, сонымен
бірге олар қылмыс істеуге жоғарғы деңгейдегі ұйымшылдығымен, мұкият
дайындығымен, қатысушылардың езара рөлдерден бөлісуімен айрықшаланады" деп
көрсетілген. Ұйымдасқан топ болып ұрлық жасағандардың әрекеті топқа
кіргендердің атқарған рөлдеріне карамастан, қылмыстың қоса орындаушылары
болып танылып, олардың әрекеті Қылмыстық кодекстің 31 -бабына сілтеме
жасалмастан, тікелей Қылмыстық кодекстін 175-бабы 3-тармағының "а"
тармақшасымен сараланады. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының
қаулыларының жинағы. Бірінші том. Алматы, "Санат"баспасы. 1997, 72-бет.
Ұрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі — ірі мөлшердегі ұрлық болып
табылады. Ірі мөлшердегі ұрлықтың түсінігі Қылмыстық кодекстің 175-бабының
ескертуінің 2-тармағында арнайы берілген. Осыған орай осы 6-тараудың
баптарындағы ірі мөлшер немесе ірі залал деп қылмыс жасалу сәтіне Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз
есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері танылады.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі
№9 қаулысына сәйкес "Қылмыс объектісі болған мүліктің құны, иесінің оны
қандай жағдайда сатып алғандығы ескеріліп, қылмыс жасаған сәттегі
мемлекеттік болшек, нарықтық немесе комиссиялық бағамен анықталуы тиіс.
Бағалы болмаған жағдайда мүліктің құны сарапшы жасаған қорытынды негізінде
анықталады. Ұрлықтан келген зиянның орнын толтыру кезіндегі оның мөлшері
сот шешім кабылдаган сәттегі бағамен анықталады"
Жиынтығында ірі мөлшерді құрайтын бірнеше рет жасалған ұрлық
Қылмыстық, кодекстің 175-бабы 3-тармағының "б" тармақшасы бойынша
сараланады.
Ұрлықтың аса ауырлататын тағы бір түрі — ұрлық не қорқытып алушылық
үшін бұрын екі немесе одан да көп рет сотталған адам жасаған ұрлық, болып
табылады.
Осы тараудың баптарында, сондай-ақ осы Кодекстің баскд баптарында
ұрлық немесе коркытып алушылық үшін бұрын сотталған адам деп осы Кодекстің
175—181, 248, 255, 260-бап-тарында кезделген бір немесе бірнеше қылмыс үшін
сотталған адам танылады (Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінің 4-
тармағы).
Меншік құқығында ұйымга тиесілі немесе оның қарамағындағы бөтен
біреудің мүлкін ұрлау, алаяқтық жасау, иемденіп алу немесе ысырап ету
жолымен жасалған ұсақ-түйек ұрлау қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқпайды. Оны
жасауға кінәлі адам заңға сәйкес әкімшілік жауапқа тартылады. Егер ұрланған
мүліктің құны әрекет жасалған кезде Қазақстан Республикасының заң-дарында
белгіленген он еселенген айлық есептік кәрсеткіш мөлшерінен аспайтын болса,
ұрлық ұсақ-түйек ұрлау деп танылады.
1. Меншікке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең көп таралған және қоғамға
едәуір қауіптісі - ұрлау.
2. Қылмыстық заң, ұрланғандық үшін, оның жасалу тәсілдеріне қарай нақты
жауаптылық қарастырған. ҚК-тің тиісті баптарына бөліп, нормативтік түрғы-
дан бекіткен, оларға ұрлаудың мына формалары жатады: ұрлық, иемденіп алу
немесе ысырап ету, алаяқтық, тонау және қарақшылық. Ұрлау түсінігін
анықтаудың және оның негізгі элементтеріне сипаттама берудің ұрлаудың
барлық формаларына тән нышандарды айқындауға және бөлектеуге мүмкіндік
беретіндігі, ұрлаудың нақты формаларына талдау жасауды жеңілде-тетіндігі,
оларды меншікке қарсы басқа қылмыстардан, басқа объектіге қол сұғу-
шылықтан, сондай-ақ қылмыстық заңмен жазаланбайтын әрекеттерден шектеуге
көмектесетіндігі қылмыстық заң ғьшымында қүптау тапқан. Қазіргі кезде ұрлау
түсінігі Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінде өзінің заңдық
бекімін тапты. Мысалы, ҚК-тің 175-бабының ескертуінде былай делінген: "Осы
кодекстің баптарында ұрлау деп пайдакүнемдік мақсатта бөтен мүлікті осы
мүліктің меншік иесіне немесе өзге иеленушісіне залал келтіре отырып,
айыптының немесе басқа адамдардың пайдасына заңсыз, қайтарымсыз алып қою
және (немесе) ай-налдыру танылады". Ұрлау түсінігіне берілген бұл
анықгамадан көретініміз, ғалым-заңгерлер үсынған, заң талаптарына жауап
беретін топтама түсініктер ішінен заң шығарушы "алу" терминін мойындаған.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумының 1996 жылғы 25 шілдедегі
"Бөтен мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" қаулысында да
ұрлауға, бірқатар ауытқылармен, осы тектес анықтама берілген: "Бөтен
мүлікті ұрлау дегеніміз - меншік иесінің мүлкін пайдакүнемдік мақсатта
заңсыз, қайтарымсыз алу және оны өз пайдасына немесе басқа адамдардың
пайдасына айналдыру".
3. Заңмен берілген анықтамадан ұрлаудың объективтік жағынан сипаттайтын
мына нышандарды бөліп алуға болады:
а) мүлікті алу;
б) алудың заңға қайшылығы;
в) алудың қайтарымсыз болуы;
г) пайдакүнемдік мақсат.
" Алу" түсінігі ұрлаудың қарақшылықтан басқа барлық мүмкін болатын жеке
тәсілдерін қамтиды. Ал қарақшылықты алатын болсақ, заң шығарушы оның
аяқталу кезін мүлікті иелену мақсатында шабуыл жасау кезеңіне аударған. Бұл
нышан қылмыс затына заңға қайшы ықпал жасаудың сыртқа процесін неғүрлым дәл
бейнелейді және белгілі бір шамада қылмыстық-құқықтық қорғау объектісіне
зиян келтіру тетігін сипаттайды, себебі алу әрқашанда заңсыз қылмыспен,
ұрланған мүліктің меншік қатынастарына қатысушылардың (жақтардың)
әлеуметтік байланыстарындағы құрылымында орнын өзгертуімен ұштасқан, ол бай-
ланысты қалай да бүзады, оның қалыпты дамуына нүқсан келтіреді.
Кәсіпорын қорына әлі келіп түспеген мүлікті алу, белгілі бір мән-
жайларда ҚК-тің 182-бабында көзделген қылмыстың құрамын береді, атап
айтқанда ол -алдау немесе сенімге қиянат жасау жолымен мүліктік залал
келтіру.
Бұдан жасалынатын тұжырым - егер адам мүлікті алуға заңцы
негіздемелері бола тұрып, оны алу үшін белгіленген тәртіптерді ғана бүзса,
онда бұл жағдайда ұрлау болмайды.
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалауы бойынша билік жасай алатын кезден
бастап ұрлау аяқталған болып саналады. Әңгіме нақты билік жасағандықта
емес, сол билікті жасау мүмкіндігін алғандықта.
Егер айыпты мүлікті алып, кейін оңтайлы кезде шығаруды ойластырып оны
сол күзеттегі аймаққа жасырып қойса, сонан соң оны өз еркімен қайтарса,
онда ол қылмысты жасаудан өз еркімен бас тарту негізінде (ҚК-тің 26-бабы)
қылмыстық жауаптылықтан босайды.
Алудың тәсілдеріне байланысты ҚР ҚК-інде ұрлаудың алты формасы бекі-
тілген: ұрлық, сеніп тапсырылған мүлікті иеленіп алу, сеніп тапсырылған
мүлікті ысырап ету, алаяқтық, тонау, қарақшылық, қызмет бабын пайдалану
жолымен мүлікті алуды ұрлаудың жеке формасы ретінде танудан заң шығарушы
бас тартты, оны ұрлаудың үш формасының иеленіп алудың, ысырап етудің және
алаяқтықтың саралаушы нышаны ретінде қарастырады.
4. Қастандық жасаудың осы түрінің заты ұрлау құрамының сындарлы
нышандарының бірі болып табылады. Қылмыстық заң теориясында қылмыс затының
шын мәнінде мазмұны бірдей екі анықгамасы кең таралған. Бірінші анықтама
бойынша: "қылмыс затына өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асыра отырып
қылмыскер тікелей ықпал жасайтын сыртқы әлемнің материалдық заттары жа-
тады". Екінші анықтама бойынша - қылмыс затына сол қылмыстың жасалуына
себеп болатын материалдық әлемдегі заттар жатады.
Сонымен қатар, сот практикасы көлікте жүру билеттерін, почта
маркаларын көлік қызметін төлегендігін растайтын, өзін ұсынған адамға
тиесілі қағаздар екенін ескеріп ұрлау затына жатқызады, сондықтан оларды
алуды ұрлау деп қа-растырылады. Мәтінін толтырып, мөрмен бекіткеннен кейін,
оларды компостир-ленген соң ғана пайдалануға болатын билеттерді немесе
басқа белгілерді ұрлау сол әрекетке дайындық болып саналады, егер бұл жерде
ұрланған заттарды кейін сатып ақша табу мақсаты болса.
Сонымен, "өздерінде көрсетілген құнның немесе қызметтің төленгендігін
растайтын, ұйымның, оның қызметкерлерінің, азаматтардың қолында болғанда
сол тауарлар мен қызметтерді олардың пайдалануына мүмкіндік беретін
талондар, көлікте жүру билеттері немесе өзге белгілер ғана ұрлау заты бола
алады",-деген пікірмен келісу қажет.
Сондықтан легитимациялық құжаттар мен белгілер (аккредитивтер, чектер,
жинақ кітапшалары, жетондар, сенім қағаздары, квитанциялар және сол
сияқтылар) өздерін иеленушілердің белгілі бір мүліктерге ғана құқығын
растайтын болғандықтан ұрлау заты болып табылмайды. Бұл құжаттарды немесе
белгілерді иемдену меншік иесінің материалдық залал шеккендігінің айғағы
емес. Бұл ретте ұрлықтың алдыңғы уақытта жасалуына мүмкіндік туады,
сондықтан да, мысалы, жинақ кітапшасын иеленіп ол бойынша ақша алуды ниет
қылған айыпкердің әрекетін алаяқтыққа дайындық деп саралау қажет. Егер,
жинақ кітапшасымен ақша алу үшін ондағы мәліметтер бұрмаланып өзгертілсе,
онда мүндай әрекет ҚК-тің 325- бабы бойынша қосымша саралануы тиіс.
Мүліктік емес сипаттағы фактілерді растайтын құжаттар мен өзге заттар
ұрлау заты бола алмайды. Егер құжатты, мөртаңбаны, мөрді, мөрқағазды иелену
бөтен мүлікті кейін өз пайдасына немесе үшінші адамдардың пайдасына
қайтарымсыз айналдыру мақсатында жүзеге асырылса, бұл жағдайда ҚР ҚК-нің
325-бабында, 24-бабының 1 -бөлігінде және 117-бабында (құжаттарды,
мөртаңбаларды, мөрлерді, мөрқағаздарды ұрлау және алаяқтыққа дайындау)
көзделген екі қылмыстың жиынтығы орын алады. Егер айыпты ойластырғанын іске
асыра алса, яғни ұрланған құжатты пайдаланып ол мүлік немесе мүліктік
сипатгағы қызмет алса, онда аяқтал-ған екі қылмыстың жиынтығы шығады (ҚК-
тің 325 және 177- баптары).
Сонымен, мүлікті алуға құқық беретін қүжаттар, сондай-ақ көлік
кәсіпорын-дары, театр-сауықтыру, спорттық және басқа үйымдар көрсеткен
қызмет үшін халық есеп айыратын билеттер, талондар, абоненттер және басқа
белгілер ұрлау заты болатын-болмайтындығы туралы мәселені шешу үшін:
а) көрсетілген тауарлардың немесе қызметтің қүны төленгендігін растайтын
мәліметтердің бар екендігін;
б) оларға заңца белгіленген реквизиттер мен белгілердің бар екендігін анық-
тау қажет.
ҚР Жоғарғы Сотының Пленумы, өзінің 1996 жылғы 25 шілдедегі "Бөтен
мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері туралы" қаулысында ұрлау заты
дегеніміз - бөтен, яғни айыптының меншігіне жатпайтын мүлік деп анықтама
берді.
ҚР АК-нің 115-бабына сәйкес мүліктік игіліктер мен құқықтарға
(мүлікке): заттар, ақша, соның ішінде, шетел валютасы, құнды қағаздар,
жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық қызметтің объектіге айналған
нәтижелері, фирмалық тауарлар, атаулар, тауарлық белгілер және бүйымды
дараландыру-дың өзге де құралдары, мүліктік құқықтар мен басқа да мүлік
жатады. Ұрлаудың мәніне жүгінсек, оның заты деп ақшаларды, қүнды
қағаздарды, заттарды, мүліктік құқықтарды тану қажет.
Зат дегеніміз - кез келген түйсінетін нәрсе, ол газ күйінде, сүйық,
қатты жағ-дайда, жанды және жансыз, бүтіннің бөлігі болуы мүмкін. ҚР АК-нің
127-бабына сәйкес ақша дегеніміз - Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында өз қүны бойынша қабылдануға міндетті заңды төлем құралы болып
табылады.
5. Материалдық қүндылығы жоқ зат немесе бүйым ұрлық заты бола алмай-ды,
себебі оны алу меншік иесіне материалдық залал келтірмейді. Сондықтан да,
жасау үшін қоғамға пайдалы еңбек жүмсалған табиғи байлықтарды (орманды,
балықты, тағы жануарларды, т.б.) заңсыз иелену меншікке қарсы қылмыстар
қатарына жатпайды, олар экологиялық қылмыстарға жатады.
Ұрлыққа тән нышан - оның жасырын тәсілмен жасалуы. Ұрлықтың жасырындық
сипатын анықтағанда айыптының ниетіне, яғни оның ұрлықты субъективтік
қабылдауына қоса назар аудару қажет. Ұрлық болды деп санау үшін айыпты
жасырын ұрлық жасауға үмтылуы, бөтен мүлікті жасырын түрде иеленуге оның
ниеті болуы тиіс.
Егер айыпты, өзінің мүлікті заңсыз иеленгеңдігін ұғынған бөгде
адамдардың араласуына мүмкіндік бермей, қалыптасқан жағдайға байланысты
әрекет жасаса да ұрлауда жасырын сипат болады.
Жасырын ұрлауды саралау үшін мүліктің алынуы тек меншік иесіне ғана
емес, оны күзетушіге де, үшінші адамдарға да білінбеуі тиіс. Олар ұрлық
жасаған кезде не сол жерде болмайды, не болған күнде де, ұрлықтың
жасалғандығын сезбейді.
Егер айыпты, өз әрекетінің қылмыстық сипаты белгілі болғандығын
ұғынбай, қылмыстың құпиялылығына өзі күмән келтірмей әрекетін әрі қарай
жалғастырса, ол ұрлық болып саналады. Егер айыпты, әрекетінің белгілі
болғандығын үғынып үрлығын доғарса, онда оның әрекеті не ұрлыққа оқталған
болып сарала-нады, егер ол ешнәрсе алып үлгермесе, не аяқталған ұрлық болып
саналады, егер ол қандай да бір құндылықты алып үлгерсе.
Бөгде адамдардың көзінше жасалған ұрлықты жасырын жасалған деп тану
үшін, сол адамдардың айыптының әрекетінде қылмыстық сипат бар екендігін
үғынбағандығы анықталуға тиіс. Мысалы, айыпты өзін мүлік иесі атынан билік
жасай алатын адаммын деп өтірік айтады; иесіз түрған автомашинаға
жайбарақат отырып жүріп кеткен адамның әрекетіне қарап онда тұрғандар ұрлық
жасалды деп ойламайды.
6. Ұрлықтың объективтік жағын талдағанда әрекет пен қылмыстық нәтижесінің
арасындағы себептік байланысты анықтау қажет.
Ұрлықты аяқталған деп айыптының заты іс жүзінде иеленген кезінен емес,
сол затқа оның өз қалауымен билік ете алатьш мүмкіндігі туған кезден бастап
санау керек.
Егер ұрлық күзеттегі аймақта жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы
туралы мәселе ұрланған мүліктің сипатына және айыптының пиғылына
байланысты. Мысалы, егер айыпты күзеттегі аймақтан шығармай-ақ пайдалануға
болатын мүлікті ұрлауды ойластырса, онда мүлікті оқшаулап, оған заңсыз
иелік орнатқан кезден бастап ұрлық аяқталған болып саналады. Ұрланған
мүлкін сол түрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін болмағандықтан, оны
күзеттегі аймақтан алып шығу кезінде айыпты үсталса, оның әрекеті ұрлыққа
оқталғандық ретінде сараланады (ҚК-тің 24, 175-баптары).
7. Кінә, қылмыстың себебі мен мақсаты ұрлықтың субъективтік жағын
сипаттайтын нышандарға жатады. Бұл нышандар ұрлық жасаушы адамның
психикасындағы ішкі процестердің көрінісі, ол ұрлаушының санасы мен еркінің
жасалған қоғамға қауіпті әрекетпен (ұрлықпен) байланысын сипаттайды.
8. Субъективтік жағынан ұрлық - тікелей ниетпен жасалынатын әрекет. Ол
дегеніміз - айыпты өз әрекетінің қоғамға қауіпті екендігін ұғынады, қоғамға
қауіпті зардаптардың болатынын алдын ала біледі және соны тілейді; ешқандай
құқығы болмаса да бөтен мүлікті жасырын алады, өзіне заңсыз пайда түсіру
үшін мүлік иесіне материалдық залал келтіретіндігін түсінеді.
Ұрлық жасағанда айыпты өз әрекетінің заңға қайшы екендігінде, мүлікті
жасырын иеленгендігін де үғынады. Ұрлық жасаудың себебі - пайда табу. Пайда
табу болмаса ұрлық та болмайды. Ол ұрлықтың субъективтік себебі болып
табылады. Бірақ бұл себептің мазмұны, оның тереңцігі, оны үғыну дәрежесі
және тұрақтылығы әр түрлі болуы мүмкін.
Мақсат - ұры ұмтылатын нысан, оған заңға қайшы әрекеттер арқылы қол
жет-кізеді. Себепке қарағанда қылмыс жасаудағы мақсат айыптының қоғамға
қауіпті әрекет жасай отырып қол жеткізген тікелей нәтижесімен сипатталады.
Мақсат пен себеп арасындағы айырмашылық еріктік процесті әр түрлі
сипатгауға негізделген.
Ұрлықтың себебі ұрлық жасаған адам нені басшылыққа алды деген сүраққа
жауап берсе, қылмыстың мақсаты әрекеттің бағыттылығын адам ұмтылған жақын
арадағы нәтижені анықтайды.
Қылмыстық нәтиже - бөтен мүлікті заңға қайшы жолмен алу - ұрлық жаса-
удағы айыпты алға қойған тікелей мақсат, ол ұрлық құрамының элементіне жа-
тады. Онда бөтен мүлікті жасырын алуға, одан пайда көруге ұмтылу сипаты
бар. Ұрланған мүліктен пайда көру, іс жүзінде, ұрлық құрамынан тысқары
жатыр. Ол қылмыстан туындайтын қажеттілікті қанағаттандыруға бағытталған.
9. ҚК-тің 175-бабының 2-бөлігінде мынадай сараланушы нышандар көзделген:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға заңсыз кірумен жа-
салған ұрлық.
Адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша түсінігі ҚК-тің 31-ба-
бының 2-бөлігінде берілген. Бірлесіп қылмыс жасау жөнінде алдын ала
келіскен адамдар тобы сондайға жатады. ҚР Жоғарғы Соты Пленумының 1996
жылғы 25 шілдедегі "Бөтен мүлікті ұрлауды саралаудың кейбір мәселелері ту-
ралы" қаулысының 7-тармағында ұрлық жасау жөнінде алдын ала келісіп, оған
екі немесе одан көп адамдар қатысса, ондай ұрлық адамдар тобының алдын ала
сөз байласуы бойынша жасалған ұрлыққа жатады делінген. Ұрлыққа қатысқан
адамдар санын анықтағанда қасақана қылмыс жасауға қатысушылар туралы жалпы
білімге сүйену қажет. Атап айтқанда, мүндай адамдарда қоғам-ға қауіпті осы
әрекет субъектісінің нышаны болуға, сондай-ақ олар бірлесіп, қасақана және
келісіп әрекет жасауға тиіс. Топқа қатысушы кемінде еқі адам ұрлықтың
объективтік жағын орындаса, онда ол формасы жағынан тек бірге атқарушылық
қана болуға тиіс. Бұл жағдайларда олардьщ барлығының бірдей әрекет орындауы
міндетті емес. Біреуі ұрланатын мүлікке жол ашуы, басқала-ры мүлікті алуы
немесе басқа да әрекеттер жасауы мүмкін. Сондықтан да бір атқарушы және бір
немесе бірнеше қатысушылар (көмекшілер, айдап салушылар, үйымдастырушылар)
болса осы нышандар бойынша ұрлықты саралауға болмайды. Қылмыс басталарға
дейін, оған дайындық кезінде немесе тікелей оқталар алдында келісімге қол
жеткен болса, алдын ала сөз байластық орын алады. Сөз байласқан кезден
ұрлық басталғанға дейінгі аралықтағы уақыттың маңызы жоқ. Формасы жағынан
сөз байласу - ауызша, жазбаша, тікелей конклюденттік әрекеттер арқылы (тіл
көрсетіп), үнсіз болуы мүмкін.
Бөтен мүлікті алуға тікелей бағытталған әрекетті атқарушы бастап
қойған болса, онда басқа қатысушының кейін келіп қосылғандығы бұл саралаушы
ньь шанды қүрамайды, себебі бұл адамдарды ұрлықты бірге жасау үшін алдын
ала сөз байласқан деп санауға болмайды. Әрқайсысы өзінше бастап, кейін
кездейсоқ бірігіп, қылмысты ары қарай бірлесіп жалғастырған адамдардың
қылмыстық әрекеттерін де осы нышан бойынша саралауға болмайды.
ҚК-тің 175-бабына берілген ескертудің 3-тармағына сәйкес 175-181-
баптарьш-да көзделген қылмыстар бірінші рет жасалған деп саналады, егер осы
баптарда, сондай-ақ 248,255,260-баптарда көзделген қьшмыстар оған дейін бір
немесе бірне-ше рет жасалған болса.
10. Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға не қоғамға заңсыз енумен
жасалған ұрлықтың қоғамға қауіптілігі сонда, ұры кедергілерді өтіп мүлікке
жету үшін белгілі бір қиындықтарды жеңеді, төбені, қабырғаны немесе есікті
бүзады, жәбірленушінің өз мүлкін сақтау үшін алдын ала қарастырған
шараларын жоққа шығарады, өз мақсатына жету үшін табандылық көрсетеді.
11. Ену дегеніміз - ешқандай құқығы болмаса да Тұрғын, қызметтік немесе
өндірістік үй-жайға, не қоймаға, онда жұмыс істейтін немесе зақды негізде
түрған (сатушылар, күзетшілер, т.б.) адамдардың рүқсатынсыз немесе олардың
еркімен санаспай заңсыз басып кіру немесе өтіп кету. Басып кіру тәсілімен
енгенде айып-ты үй-жайға өту үшін қандай да бір күш жүмсайды, оның ішіндегі
немесе сырты-нан күзететін адамдардың қарсылығы жеңеді, төбені ойып түседі
не кілтін тауып қүлыпты ашады және басқадай әрекеттер жасайды.
12. Мүлік ұрлау мақсатында үй-жайға не қоймаға алдап кіргенде айыпты әр
түрлі айла-тәсілдерге жүгініп мүлікке билік ететін не оны күзететін
адамдарды алдау арқылы ондағы мүлікке баруға мүмкіндік алады (сантехник,
электрйк бо-лып, жалған рүқсат қағазын көрсетіп, т.б.). Мүлік ұрлау
мақсатында айыпты үй-жай не қойма жабылғанда ескерусіз ішінде қалып қойса
да алдап кіргендік-ке жатады. Адам орналастыруға немесе материалдық
құндылықтар қоюға арналған, тұрақты немесе уақытша соғылған тиянақты не
жылжымалы құрылыстар (арнаулы қоймаға жатпайтын) үй-ж'ай деп саналады.
13. Қойма дегеніміз - материалдық құндылықтарды тұрақты немесе уақытша
сақтауға арналған арнаулы орындар, құрылыстар немесе құрылғылар. Бұл жерде
әңгіме заттарға жету үшін қандай да бір қүндылықтар тудыратын қоймалар
жайында. Оларға, атап айтқанда, қамбалар, арнайы жабдықталған
автомашиналар, жүгімен күзетте түрған темір жол платформалары, материалдық
құнды-лықтарды сақтауға арналған, қоршалған немесе қоршалмаған күзеттегі
алаңдар жатады. Қойма заттар сақтау үшін арнайы тұрғызылған, қолдан
жасалған бо-луы тиіс. Өзінше, табиғи жолмен пайда болған қоршаулар қойма
түсінігін бермейді (мысалы, мүлік жатқан шатқал, затты жасырып қойған мүз
ойындысы).
14. Бұл талданып отырған баптың 3-бөлігі мынадай саралаушы нышандарды
көздейді:
а) ұйымдасқан топ;
б) ірі мөлшерде;
в) ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан көп рет соттал-ған
адам жасаған ұрлық.
Ұйымдасқан топ жасаған қылмыс түсінігіне ҚК-тің 31 -бабының 3-
бөлігінде бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобы жасаған қылмыс деп анықтама берілген. Ұйымдасқан
қылмыстық топтың және қылмыстық сыбайластықтың алдын ала сөз байласқан
адамдар тобынан айырма-шылығы сол, олар ұйымдасқан және тұрақты болады.
"Қылмыстық топтың және сыбайластықтың ұйымдасқандығын және тұрақтығын, атап
айтқанда, олардың құрамының, үйымдық құрылымдарының тұрақтығы, мөлшерінің
ынтымақтасты-ғы, топтағы тәртіпке және үйымдастырушының не жетекшінің
нүсқауларына ба-ғынуы, қылмыстық қызметтің формалары мен әдістерінің
түрақтъшығы, қылмысты жоспарлау және мұқият дайындау, қатысушылар арасында
рөл бөлу, қылмысты жасыру шараларын және қылмыстық жолмен тапқан мүлікті
сатуды алдын ала ойластыру сияқты нышандардан көруге болады" - делінген ҚР
Жоғарғы Соты Пленумының қаулысында.
Егер ұрлықты қылмыстық ұйымдасқан топ жасаса, онда ұрлауға қатысқан
топ ұйымдастырушысының, жетекшісінің және мүшелерінің әрекетін ұйымдасқан
топ жасаған ұрлық үшін жауаптылық көзделген баппен ұйымдасқан қылмыстық топ
құрағаны және жетекшілік еткені қарастырылған ҚК-тің 235-бабының тиісті
бөлігінің жиынтығы бойынша саралау қажет.
Ірі мөлшер түсінігі заң шығарушы ҚК-тің 175-бабына берілген ескертудің
2-тармағында қарастырылған.
15. Осы тараудың баптарындағы ірі мелшер немесе ірі залал деп қылмыс жа-сау
сәтінде Қазақстан Республикасының заңдарымен белгіленген айлық есептік
көрсеткіштен бес жүз есе асып түсетін мүліктің құны мен залалдың мөлшері та-
нылады.
Келесі саралаушы нышан - "ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын
сотталмаған адам жасаған ұрлық" - ҚК-тің 175-бабына берілген ескертуде оған
да ресми түсініктеме берілген. Осы тараудың баптарында, сондай-ақ осы
Кодекстің басқа баптарында ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын сотталған
адамдеп осы Кодекстің 175-181, 248, 255,260-баптарында көзделген бір немесе
бірнеше қылмыстар үшін соттылығы бар адам танылады.
16. Ұрлықты ашықтан ашық жасалатын тонаудан шектеу қажет. Егер қыл-мыскер
ұрлықты жасырын жасап түрмын деп қате ойласа, ал шындығында, жәбірленуші
оның әрекетін үғына немесе қылмыскердің әрекетін басқа адамдар бақылап
тұрса, онда ниеттің бағыттылығына сәйкес бұл әрекет ұрлық ретінде
саралануға тиіс. Бірақ сот тергеу практикасында бұл мән-жай әр уақытта
ескеріле бермейді, нәтижесінде қылмыс дұрыс сараланбайды.
17. Ұрлық зорлықсыз қылмыстар қатарына жатады, сондықтан күш көрсетіліп
қылмыскер әрекетін бақылау мүмкіндігінен айырылған адамның (бір жерге жауып
қойған) мүлкін жасырын алу, көрсетілген зорлықтың сипатына қарай тонау
немесе қарақшылық ретінде ҚК-тің 178,179-баптары бойынша саралануға тиіс.
Жәбірленушіні дәрменсіз жағдайға келтіру үшін оның ағзамына күшті
әрекет ететін, денсаулығы мен өміріне қауіпті зардаптарды енгізу және бөтен
мүлікті иелену қарақшылық ретінде (ҚК 179-бабы) сараланады.
Егер сол мақсатта жәбірленушінің ағзамына өмірге және денсаулыққа
қауіпті емес зат енгізілсе, онда бұл әрекет, оның зардабына қарай,
зорлықпен үштасқан тонау, не сол қылмысқа оқталғандық деп (ҚК 178-бабы)
саралануға жатады.
Егер әшкереленген ұры, бастаған жасырын ұрлығының беті ашылғандығын
ұғынып, ұрлағанын тастай салып үсталып қалмау үшін жасырынуға үмтылса,
мүндай әрекеттер бәрі бір ұрлыққа (немесе оған оқталғандыққа) жатады. Егер
ұсталып қалмас үшін ұры өзін ұстаушы адамдарға қарсы күш қолданса, оның
әрекеті өзінше жеке адамға қарсы қылмысты құрайды. Мұндай жағдайда
айыптының әрекетін ұрлық немесе ұрлыққа оқталу ретінде және денсаулыққа
келтірген зиянның ауырлығына қарай жеке адамға қарсы қылмыс баптары бойынша
жинақтап саралау керек.
Егер айыпты ұрлықты жасырын бастап, бірақ өзінің әшкереленгендігін
біліп мүлік алуды ашық жалғастырса, оның әрекеті тонау болып табылады (ҚК
178-бабы). Егер ол бұл жағдайда мүлікті иелену мақсатында немесе мүлікті
алған-нан кейін сол жерде оны сақтап қалу үшін күш қолданса, онда оның
әрекеттері, қолданылған күштің сипатына қарай, күш қолданылған тонау (ҚК
178-бабы 2-бөлігінің "а" тармағы) немесе қарақшылық (ҚК 179-бабы) деп
саралануға тиіс.
18. Мүлікті жасырын және зорлықсыз иеленумен қатар ұрлық жасағанда ұрының
иеленген мүлікке билік жасауға, оны басқаруға, сақтауға ешқандай өкілеттігі
болмайды. Өзіне сеніп тапсырылған мүлікті жасырын алу ұрлық болып
саналмайды, овдай әрекет ҚК-тің 176-бабы бойынша, бөтен мүлікті иеленіп алу
ретінде сараланады. Егер, тапсырылған жұмысқа немесе қызметтік міндетін
атқаруға байланысты бөтен мүлікке баруға ғана мүмкіндігі бар адам ұрлық жа-
саса, ол әрекет қорлық ретінде саралануға тиіс.
19. Ұрлықтың бөтен мүлікті иеленіп алудан және ысырап етуден айырмашы-лыға
сол ұрлық кезінде айыпты бөтен мүлікті алуды, не баруға мүмкіндік алуы, не
оны күзетуі мүмкін, бірақ онда ол мүлікке билік етуге, оны басқаруға,
сақтауға ешқандай өкілетті болмайды.
Жоғарыда көрсетілген өкілеттігі жоқ, бірақ тапсырылған жұмысқа не
қызметтік міндетін атқаруға байланысты мүлікке бара алатын адамның бөтен
мүлікті ұрлауы ұрлық ретінде саралануға жатады.
20. Ұрлықты алаяқгықтан ажырату қажет. Біріншіден, ұрлық жасағанда қылмыс
заты тек мүлік қана болады, ал алаяқтықга қылмыс заты мүлікпен қатар
мүлікке құқық та бола алады. Екіншіден, ұрлық жасалған жәбірленушінің мүлкі
оның еркінсіз, жасьфын алынады. Ал алаяқтық кезінде меншік иесі немесе
заңды иегеріп алған-дықтан немесе сенімге қиянат жасағандықтан мүлікті
қылмыскерге өзі береді. Үшіншіден, алаяқтық кезінде мүлікті қылмыскерге
әрекет жасауға қабілеті бар, мүлікке билігін заң танитын адам беруге тиіс.
Егер алдау немесе сенімге қиянат жасау арқылы жасына немесе психикасының
бұзылуына байланысты әрекет жасау қабілеті жоқ немесе қабілеті шектелген
адамның мүлкін иеленсе, онда қьшмыскердің әрекеті алаяқтық емес, ұрлық
болып саналады, себебі оңцай адамдардың еркі заң жүзінде ескерілмейді.
Төртіншіден, алдаушьшық тек алаяқтықта ғана емес, ұрлық кезінде де болады.
Алаяқтық жасалғавда алдау арқылы мүлік иеленеді, ал ұрлық кезінде сол
жасырын ұрланатын мүлікке бару үшін алдау тәсілі қолданылады.
21. Ұрлықты тонаудан ажырату керек. Олардың басты айырмашылығы - мүлікті
алу тәсілінде. Ұрлық кезінде мүлік жасырын алынса, тонау ашықган-ашық
алынады.
22. Ұрлықты автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз
заңсыз иемденуден (ҚК 185-бабы) ажырату қажет. Бұлардың басты айырмашылығы
сонда, ұрлық дегеніміз - мүлікті жасырын ұрлау, ол ҚК-тің 185-бабында
көзделген қылмыс, баптың атында және диспозициясында көрсетілгендей, пайда
табуды көздеген меншікке қарсы өзге қылмыстар қатарына жатады.
Ұрлық жасалғанда мүлік міндетті түрде пайда табу мақсатында, айыптының
немесе басқа адамдардың пайдасына айналдыру мақсатында алынады, ал көлік
құралын иеленген пайда табу мақсаты болмайды.
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету
Иеленіп алу немесе ысырап ету, яғни кінөлі адамға сеніп тапсырылган
бөтен мүлікті ұрлау -екі жүзден бес жүз аплық есептік көрсеткішке дейінгі
мөлшерде немесе сотталған адамның екі айдан бес айға дейінгі кезеңдегі
жалақысының немесе өзге табысының мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз
жиырмадан жүз сексен сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмыстарға тартуға,
не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не алты айға дейінгі
мерзімге қамауға, не үшжылға дейінгі мерзімге бас бостандыгынан апыруға
жазаланады.
2. Мынадай:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) қызмет бабын папдаланып жасалған нақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz