Қаржылық талдаудың қаржылық саясат стратегиясындағы рөлі
І. Кіріспе
І. Бөлім
1.1. Қаржылық талдаудың қаржылық саясат стратегиясындағы рөлі
1.2. Корпорацияның қаржылық жағдайының мәні
ІІ. Бөлім
2.1.Кәсіпорынның ликвиттілігі мен төлем қабілеттілігінің көрсеткіштері
2.2.Айналым қаражаттарының айналымдылық талдауы. Кәсіпорын активтерднің айналымдылығының жалпы бағасы
2.3.Қаражат көздерінің құрылымын талдау мен олардың қолданылуы
2.4. Мүлікті пайдалану тиімділігін талдау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
І. Бөлім
1.1. Қаржылық талдаудың қаржылық саясат стратегиясындағы рөлі
1.2. Корпорацияның қаржылық жағдайының мәні
ІІ. Бөлім
2.1.Кәсіпорынның ликвиттілігі мен төлем қабілеттілігінің көрсеткіштері
2.2.Айналым қаражаттарының айналымдылық талдауы. Кәсіпорын активтерднің айналымдылығының жалпы бағасы
2.3.Қаражат көздерінің құрылымын талдау мен олардың қолданылуы
2.4. Мүлікті пайдалану тиімділігін талдау
ІІІ. Қорытынды
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қаржылық талдауды әр адам әр түрлі түсінеді. Коммерциялық несие беретін түлғалар бірінші кезекте фирманың анализінің ликвидтілігіне қарайды. Коммерциялық несиелер қысқа мерзімді болғандықтан фирманың төлем қабілеттілігі ликвидтілік анализ арқылы осы міндеттемелермен бағаланады. Облигация иемденушілер фирманың ликвидтілік дәрежесін қарыз қызмет ету қабілетінің артықшылығын (пайыздарды төлеу және негізгі несие сомасын өтеу) туралы білгісі келеді.Облигация иемденушілер бұл қабілеттілікті фирма капиталының құрылымын талдау пайдалану қорларын және негізгі көздерді, ұзақ мерзімді кезеңдегі фирманың рентабельділігі және келешектегі рентабельділіктің болжамды бағасы арқылы қабілеттілікті бағалай алады.Жай акция пакетін иемденушілер қазіргі рентабельділікпен қатар келешектегі олардың теңділік дәрежесіне және бір қалыптылығы үшін мазасызданады. Нәтижесінде инвестор жалпы рентабельділікті талдауымен қанағаттанады.
Талдампаз бұл мәселені ішкі және сыртқы жағынан да
қарастыра алады. Осы келтірілген жағдайларда талдау шеттей
капитал иемденушінің, инвестордың көзқарасымен жүргізілді. Іштей талдау фирманың өзінің эффективті жоспарлауына және тиімді басқаруына қажет. Жоспарларды құру үшін қаржыгер фирманың бірінші қазіргі қаржылық жағдайын және пайымдалған әрекеттердің эффективтілігімен бағалануы қажет. Ішкі басқаруға яғни кәсіпорынның әртүрлі активтерінің инвестицияға кірістерінің нормасына және осы активтерді басқару эффективтілігіне қаржылық директор қатысады. Ішкі қарыз капитал көздерінен көбірек қайтарым алу үшін қаржылық директор қаржылық талдаудың барлық аспектісінен хабардар болуы қажет,сонымен бірге болуы мүмкін кредиторлармен жүздесуі қажет. Осылайша әртүрлі мақсатқа қаржылық анализдің әр түрін қолданылатынын көріп отырмыз.
Талдампаз бұл мәселені ішкі және сыртқы жағынан да
қарастыра алады. Осы келтірілген жағдайларда талдау шеттей
капитал иемденушінің, инвестордың көзқарасымен жүргізілді. Іштей талдау фирманың өзінің эффективті жоспарлауына және тиімді басқаруына қажет. Жоспарларды құру үшін қаржыгер фирманың бірінші қазіргі қаржылық жағдайын және пайымдалған әрекеттердің эффективтілігімен бағалануы қажет. Ішкі басқаруға яғни кәсіпорынның әртүрлі активтерінің инвестицияға кірістерінің нормасына және осы активтерді басқару эффективтілігіне қаржылық директор қатысады. Ішкі қарыз капитал көздерінен көбірек қайтарым алу үшін қаржылық директор қаржылық талдаудың барлық аспектісінен хабардар болуы қажет,сонымен бірге болуы мүмкін кредиторлармен жүздесуі қажет. Осылайша әртүрлі мақсатқа қаржылық анализдің әр түрін қолданылатынын көріп отырмыз.
1. Абрютина М.С. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1999 г.
2. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
3. Байсеитов А.Р. «Бухгалтеский учет и Аудит», Алматы 1999г №11 «Финансовый менеджмент, анализ и управленческий учет»
4. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
2. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. / Оқу құралы. – Алмат: Экономика. 2001.
3. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Алматы «Каржы-Каражат»,1998г.
4. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия», 1999г.
5. Крейнина М. Н. Анализ финансового сотояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ. – м.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
6. Любушин Л.М. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1997 г.
7. Маркарьян Э. А., Герасименко Г. П. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
8. Назарбаев Н. А. Казахстан – 2030. Қазақстан халқына ел Президентінің жарлығы.
9. Никитин Н.Д. ЭКО-М, 2002г № 3 «Хозяйственная деятельность предприятий»
10. О бухгалтерском учете. Указ Президента РК, имеющий силу Закона, от 26.12.1995г., №2732.
11. Омаров С.Д.«Предприниматель и Право», Алматы 200г. «Проблемы получения прибыли и управления бизнесом на предприятии»
2. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
3. Байсеитов А.Р. «Бухгалтеский учет и Аудит», Алматы 1999г №11 «Финансовый менеджмент, анализ и управленческий учет»
4. Балабанов И. Т. Анализ и планирование финансов хозяйствующего субъекта: Учебн. пособие. – М.: Финансы и статистика, 1994.
2. Дүйсенбаев К. Ш., Төлегенов Э. Т., Жұмағалиева Ж. Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. / Оқу құралы. – Алмат: Экономика. 2001.
3. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Алматы «Каржы-Каражат»,1998г.
4. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия», 1999г.
5. Крейнина М. Н. Анализ финансового сотояния и инвестиционной привлекательности акционерных обществ. – м.: АО «ДИС», «МВ-Центр», 1994.
6. Любушин Л.М. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия», Москва, 1997 г.
7. Маркарьян Э. А., Герасименко Г. П. Финансовый анализ – М.: «ПРИОР», 1996.
8. Назарбаев Н. А. Казахстан – 2030. Қазақстан халқына ел Президентінің жарлығы.
9. Никитин Н.Д. ЭКО-М, 2002г № 3 «Хозяйственная деятельность предприятий»
10. О бухгалтерском учете. Указ Президента РК, имеющий силу Закона, от 26.12.1995г., №2732.
11. Омаров С.Д.«Предприниматель и Право», Алматы 200г. «Проблемы получения прибыли и управления бизнесом на предприятии»
Кіріспе
Қаржылық талдауды әр адам әр түрлі түсінеді. Коммерциялық несие
беретін түлғалар бірінші кезекте фирманың анализінің ликвидтілігіне
қарайды. Коммерциялық несиелер қысқа мерзімді болғандықтан фирманың төлем
қабілеттілігі ликвидтілік анализ арқылы осы міндеттемелермен бағаланады.
Облигация иемденушілер фирманың ликвидтілік дәрежесін қарыз қызмет ету
қабілетінің артықшылығын (пайыздарды төлеу және негізгі несие сомасын өтеу)
туралы білгісі келеді.Облигация иемденушілер бұл қабілеттілікті фирма
капиталының құрылымын талдау пайдалану қорларын және негізгі көздерді, ұзақ
мерзімді кезеңдегі фирманың рентабельділігі және келешектегі
рентабельділіктің болжамды бағасы арқылы қабілеттілікті бағалай алады.Жай
акция пакетін иемденушілер қазіргі рентабельділікпен қатар келешектегі
олардың теңділік дәрежесіне және бір қалыптылығы үшін мазасызданады.
Нәтижесінде инвестор жалпы рентабельділікті талдауымен қанағаттанады.
Талдампаз бұл мәселені ішкі және сыртқы жағынан да
қарастыра алады. Осы келтірілген жағдайларда талдау шеттей
капитал иемденушінің, инвестордың көзқарасымен жүргізілді. Іштей талдау
фирманың өзінің эффективті жоспарлауына және тиімді басқаруына қажет.
Жоспарларды құру үшін қаржыгер фирманың бірінші қазіргі қаржылық жағдайын
және пайымдалған әрекеттердің эффективтілігімен бағалануы қажет. Ішкі
басқаруға яғни кәсіпорынның әртүрлі активтерінің инвестицияға кірістерінің
нормасына және осы активтерді басқару эффективтілігіне қаржылық директор
қатысады. Ішкі қарыз капитал көздерінен көбірек қайтарым алу үшін қаржылық
директор қаржылық талдаудың барлық аспектісінен хабардар болуы
қажет,сонымен бірге болуы мүмкін кредиторлармен жүздесуі қажет. Осылайша
әртүрлі мақсатқа қаржылық анализдің әр түрін қолданылатынын көріп отырмыз.
Қаржылық талдау бірқатар маңызды қызметттерді орындайтын қаржылық есептің
болжамдарын зерделейді. Біріншіден, әдетте жыл соңында немесе квартал
соңында қазіргі кездегі фирманың құралдары мен міндеттемелері туралы
мәліметті ұсынады. Бұл мәлімет түрі "баланс" атымен белгілі.Екіншіден,
әдетте жыл немесе кварталға белгіленген уақыттағы фирманың кірістері,
салықтар, шығыстар, түскен түсім бойынша шығын және кіріс есебі.Егер баланс
фирманың қаржылық жағдайы туралы мезеттік суретін ұсынса белгіленген
кезеңге созылған фирманың шығыстары мен кірістері туралы өтімділік
көрінісін салуға болады. Бұл документтерде біз өндірілген ақпаратты көре
аламыз мысалы, бөлінбеген пайда туралы eceп немесе қалыптастыру көздері
туралы eceп және қорларды пайдалану.
Қаржылық ecen талдауы үшін электрондық кестелерді қолданған ыңғайлы
мысалы, LOTUS 1-2-3.Анализ қайталанған жағдайда бұл программаның баға
мөлшеріне өзгерстер енгізуге болады. Бұл жағдайда талдаудың тереңірек
мүмкіндіктері пайда болады.Жалпы айтқанда осындай компьютерлік
бағдарламалар қаржылық талдауға идеалды түрде сәйкес келеді және
талдампаздар мұны жалпы жүрт таңдаған практикада қолданады. Компанияның
қаржылық жағдайын талдау үшін Fіnancіal Management Computer Applіcatіons
басқа да ақпарат өнімдерін ұсынады.
1.1 Қаржылық талдаудың қаржылық саясат стратегиясындағы рөлі
Корпорацияның қаржылық жағдайын талдаудың қаржылық саясат
стратегясындағы рөлі өте зор . Сондықтан да , оның маңызын айтпастан
бұрын, "Қаржы саясаты дегеніміз не және оның стратегисы не болып
табылады? " деген сұрақты анықтап алайық :
Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуы жөніндегі
міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі міндеттерді шешу
үшін қаржыны пайдалану жөніндегі мемлекеттің нысаналы қызметі, қаржыны
басқарудың түпкілікті мақсаты, оның нақтылы нәтижесі . Ол мемлекеттің
экономикалық саясатының құрамдас бөлігі болып табылады .
Қаржылық саясат стратегиясы бұл экономикалық және әлеуметтік
стратегиямен анықталып, перспективаға есептелген және ірі ауқымды
міндеттерді шешуді қарастыратын қаржы саясатының ұзақ мерзімді
курсы.Ол макроэкономикалық процестер дамуының ұзақ кезеңіне
бағытталған, ал оның шеңберіндегі күнделікті міндеттер басты
стратегиялық мақсатқа жетудің кезеңдері ретінде жүзеге асырылып
отырады. Сөйтіп қаржы саясатының мазмұны экономикалық жүйеде қаржыны
пайдаланудың стратегиялық бағыттылығымен үнемі анықталып отырады .
Қаржы стратегиясын мемлекеттқоғам дамуының ірі тарихи кезеңдеріне
үйлестіре отырып жасайды . Оны жасау процесінде қаржыны дамытудың
негізгі тенденциялары болжанады, оны пайдаланудың тұжырымдары
қалыптасады, қаржы қатынастарын ұйымдастырудың қағидаттары белгіленеді.
Ұзақ мерзімді мақсаттарды таңдап алу және қаржы саясатында мақсатты
бағдарламаларды жасау қаржы ресурстарын экономикалық және әлеуметтік
дамудың басты бағыттарында шоғырландыруды қажет етеді .
Қазіргі жағдайда қаржы саясаты стратегиясының негізгі бағыттары
мыналар болып табылады :
1. шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының сферасында нарықтық
қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізі;
2. дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру ;
3. халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу .
Сонымен қаржылық жағдайды талдаудың қаржылық саясат
стратегиясындағы рөлін мынлардан көруге болады :
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы рессурстарын қаншалықты
дұрыс басқарды деген сұраққа жауап береді , Қаржы ресурстары
жағдайының нарық талаптпрына сай болуы және де кәсіпорынның дамуына
байланысты қажеттілікке жауап бере алуы өте маңызды болып
табылады,себебі қаржылық тұрақтылықтың жетіспеушілігі кәсіпорынның
төлеу қабілетінің жоқтығына және оның дамуына қажетті қаражатының
болмауына, ал көп болуы - дамуға кедергі жасап, басы артық қорлармен
және резервтермен кәсіпорын шығындарын көбейтуіне әкеліп соқтыруы
мүмкін және ол қаржы ресурстарының жүйелі түрде түсуі мен тиімді
пайдалануына, есеп және несие тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз
қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдылығына, сондай - ақ
кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа
қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің, өндірістік және
коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен өзара тәуелділік
бар. Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі, көбінесе оның өндірістік
- сату көрсеткіштерімен анықталады. Нарықтық экономика жағдайында ұзақ
мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына негізделген және қаржы
реттеуіштерінің жүйесіне сүйеніп әрекет ететін тиісті қаржылық
жағдайды талдау материалдық заттай, ақша ағындарының күнделікті әрі
перспективалық тепе теңдігіне жетудің, соның негізінде қоғамның
үдемелі экономикалық өсуіндегі қаржы саясатының стратегиялық рөлін
қамтамасыз етудің негізгі өркениетті әдісі болып табылады.
1.2 Корпорацияның қаржылық жағдайының мәні
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор . Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие
болуымен, сондай - ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық
серіктестер және басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік
кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен
байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас
бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе
"қаржылық жай - күй" дегеніміз не, соны анықтап алған жөн Соңғы
жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі
түсіндіріледі.Профессор А. Д. Шеремет" Кәсіпорынның қаржы ( активтер ) "
жағдайы қаржыны тарту, пайдалану және оларды қалыптастыру көздерімен
( меншіктік капитал және міндеттемелер , яғни пассивтер ) сипатталады "
деп жазған .
Профессор Н. А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды:
"Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау тарату және
пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның
қалыпты өндірістік , коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін
қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілумен және оларды мақсатқа
сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай - ақ басқа шаруашылық
субьектілерімен қаржылық қарым - қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және
қаржылықтұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу
мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді ".
В.М. Радионова мен М. А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы
" қаржы ресурстарының қалыптасуымен , таратылуы және пайдаланумен
көрсетіледі " деп жазады .
М.Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В .П. Привалов қаржылық жағдай ұғымын
былайша түсіндіреді : "Қаржылық жағдай - бұл қаржы ресурстарының
қолда барын, үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын
көрсеткіштер жиынтығы ".
Профессор И.Т. Балабанов "Шаруашылық субьектісінің қаржылық жағдайы - бұл
оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын қаржы
ресурстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да
шаруашылық субьектілерінің алдында өз міндеттемелерін орындау.
Шаруашылық субьектісінің қаржылық жағдайын талдаудың келесі түрлерін
жүргізеді: табыстылық пен рентабельділік;қаржы тұрақтылық;
несиеқабілеттілігі ; капиталды пайдалану; валюталық өзін - өзі өтеу " -
деп жазады .
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
баяндайды: "кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бір қатар
көрсеткіштермен сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру
қабілеттілігін кешенді түрде бағалау".
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырылған ұғым мәнін
жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды
дәләрек анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар . Бір
қатар түрлі әдістермен есептелетін біріңғай көрсеткіштерге қарағанда
қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және
олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде
анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және
өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі
нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын,
тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.
'КазМұнайГаз" ұлттық компаниясының балансы
2004 жылдың І жартыжылдық,мың теңге
Активтер Кезең басы Кезең соңы
І Ұзақ мерзімді актитер
1 .Материалдық емес активтер оның ішінде:14286254 16267313
Гудвилл 170655 888759
Материалдық емес активтердің амортизациясы 1301998 8358727
Материалдық емес активтердің баланстық құны 6984256 7908586
Гудвилл 169951 871167
2.Негізгі құралдар,оның ішінде: 646846059 670577234
Жер 638148 745125
Ғимарат және кұрылыс 267969751 279279270
Машина және жабдықтар 247711776 253996231
Транспорттық құралдар 112536307 124152485
Басқа да құралдар 17990077 124041232
Аяқталмаған кұрылыс 111121851 134344739
Негізгі құралдардың тозуы 174456569 194839297
Негізгі құралдардың баланстық (қалдық)құны: 472389490 475737937
Жер 638148 745125
Ғимарат және құрылыс 223110377 2249896 80
Машина және жабдықтар 15651139 6 1522688 20
Транспорттық құралдар 81050442 8916660
5
Басқа да негізгі құралдар 11079127 8567707
Аяқталмаған өндіріс
З.Инвестиция,оның ішінде: 14803210 6673313
Еншілес ұйымдарға инвестиция
Бағынышты ұйымдарға нвестиция 2894692 3976342
Біріккен бағынышты заңды
тұлғаларға инвестиция
Жылжымайтын мүлікке нвестиция
¥зақ мерзімді қаржылық инвестиция 12008518 2696971
4. Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 23890807 19187521
Алынатын шоттар 460893 459296
Алынған вексельдер 9427153
Еншілес ұйымдар, біріккен бақылаудағы заңды 700000 1060000
тұлғаларға қарыздар
Басқа да дебиторлық қарыздар 12011265 16635101
Алдағы кезеңнің шығындары 1291496 1033124
Ұзақ мерзімді активтердің қорытындысы 229289614 643852096
П.Ағымдық активтер
Тауарлы -материалды қорлар,оның ішінде: 55502199 615056532
Материалдар 32519133л 37594838
Аяқталмаған өндіріс 243277 134632
Тауарлар 22739789 23777062
Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар,оның ішінде:100363474 143843233
Алынатын шоттар 42257036 78225691
Алынған вексельдер 635 55
Еншілес ұйымдар,біріккен бақылайтын жеке 588000 745786
тұлғаларға қарыздар
Алдағы кезең шығындары 17378670 24564978
Басқа да дебиторлық қарыздар 37368788 40168851
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 148246 1420772
Ақшалар 89000583 102537461
Пассивтер
Меншікті капитал және міндеттемелер
ІІІ. Меншікті капитал
Жарғылық капитал 55185045 64106321
Төленбеген капитал
Алынған капитал
Қосымша төленген капитал 5384 5384
Қайта бағалау сомасы(қосымша 147768793 135792534
төленбеген капитал):
Негізгі құралдар 138833434 133988563
Инвестициялар 8782737 1662752
Басқа активтер 152622 141219
Резервтік қор 23951397 23981451
Бөлінбеген табыстар(жабылмаған 274609162 350794263
шығыстар)
Меншікті капитал қорытындысы 501519781 574679953
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Заимдар,оның ішінде: 77558350 84041260
Банктердің заимдары 55003512 60590962
Банктік емес мекемелерден заимдар 187486 177385
Басқалар 22367352 23272913
Басқа ұзақ мерзімді міндеттемелер 143998783 134951011
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің қорытындысы 221557133 v 218992271
Ү.Ағымдық міндеттемелер
Қысқа мерзімді заимдар және овердрафт 21696935 17798796
¥зақ мерзімді заимдардың ағымдық бөлігі 11669476 11064279
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар,оның 53601734 64016282
ішінде:
л Шоттар және төлемге вексельдер 44329820 36423368
2- Төлемге дивиденттер 226688 140431
і.Алынған аванстар 9045226 27452483
Бюджетпен есеп айырысулар 15389393 11056480
Еншілес ұйымдармен қысқа мерзімді қарыздар 22
Басқа кредиторлық қарыздар(кепілдік 18142055 20263249
көрсетілген міндеттеме)
Ағымдық міндеттемелердің қорытындысы 120499615 124199391
Баланс 874304116 953160094
Кәсіпорын қаржысы экономикалық қатынастарда ерекше орын алады.
Өндірістік емес сфераның қатысушылары және мемлекет,материалдық өндіріс
сферасында шаруашылық субъектілер қызметінің толығуы және кірістің әртүрлі
түрлерінің қолданылуы мен қалыптасуы және бөлістіруші сипатымен ақшалай
формада көрініс табуы олардың өзіндік ерекшеліктерін көрсетеді. Қаржылық
қатынастар объективті түрде жүзеге асырылады,алайда қоғамда өндірістік
қатынастардың сипатына сәйкестелетін көріністің нақты түрлеріне ие
болады.Қазіргі талаптарда қаржылық қатынастар түрлері қатты өзгеріске
ұшырауда. Россияда кәсіпкерлік нарығының қалыптасуы тек экономиканың
жекешелендірілуімен ғана емес,сонымен бірге үлттық щаруашылықтың қаржылық
сауықтыруы және қаржылық қатынастардың баламалы жүйесінің пайда болуымен
үйғарылады.
Кәсіпорын қаржысы қаржылық қатынастардың жалпы жүйесінің бір бөлігі
бола отырып,кәсіпорын кәсіпкешк қызметтің формасы болып табылғаннан бері
кәсіпкерікпен тығыз байланысты және ұлттық шаруашылықтың әртүрлі
салаларындағы кәсіпорындардың кірістерін қолдану мен бөлістіру,білім беру
процесін де қамтиды.
Кәсіпорынның шаруашылық субъектісі басқа кәсіпорындармен өзара әрекеттеседі
яғни жарғылық капиталдың қалыптасуына құрылтайшы ретінде үлес
қосып,банктер,бюджеттік және бюджеттен тыс қорлар мен өзара қарым қатынасқа
түседі,сонымен бірге тасмалдаушылармен,сатып алушылармен және
серіктестермен бірлескен қызметі негізінде одақтар мен ассоциацияларға
қатысады.Алайда қаржылық қатынастар кәсіпорынның жеке құралдарының ақшалай
негізде қалыптасуында көрініс табады және олардың кәсіпорындардың даму
мақсатында пайдаланумен яғни осы қызметтің нәтижесінде оның кірістері
құрылады.
2.1.Кәсіпорынның ликвиттілігі мен төлем қабілеттілігінің көрсеткіштері
(SHORT-TERM SOLVENCY).
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының алдын-ала белгіленген бухгалтерлік
балансының Қаржылық қорытынды және оларды пайдалану туралы есепң және
Кәсіпорын балансына қосымшаң негізінде жүзеге асырылады.
Берілген сатының талдауында кәсіпорынның қызметі туралы алғашқы таныстыру
қалыптасады және кәсіпорынның мүлік құрамы мен олардың көздеріндегі
өзгерістер байқалап,көрсеткіштер арасындағы өзара байланыс белгіленеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы маңызды критерилердің бірі болып
кәсіпорынның ұзақ мерзімді міндеттемелерімен есеп жүргізетін кәсіпорының
төлем қабілеттілігінің бағасы болып табылады.Өзінің қысқа мерзімді
міндеттемелерін төлейтін кәсіпорынның қабілеттілігінің ... жалғасы
Қаржылық талдауды әр адам әр түрлі түсінеді. Коммерциялық несие
беретін түлғалар бірінші кезекте фирманың анализінің ликвидтілігіне
қарайды. Коммерциялық несиелер қысқа мерзімді болғандықтан фирманың төлем
қабілеттілігі ликвидтілік анализ арқылы осы міндеттемелермен бағаланады.
Облигация иемденушілер фирманың ликвидтілік дәрежесін қарыз қызмет ету
қабілетінің артықшылығын (пайыздарды төлеу және негізгі несие сомасын өтеу)
туралы білгісі келеді.Облигация иемденушілер бұл қабілеттілікті фирма
капиталының құрылымын талдау пайдалану қорларын және негізгі көздерді, ұзақ
мерзімді кезеңдегі фирманың рентабельділігі және келешектегі
рентабельділіктің болжамды бағасы арқылы қабілеттілікті бағалай алады.Жай
акция пакетін иемденушілер қазіргі рентабельділікпен қатар келешектегі
олардың теңділік дәрежесіне және бір қалыптылығы үшін мазасызданады.
Нәтижесінде инвестор жалпы рентабельділікті талдауымен қанағаттанады.
Талдампаз бұл мәселені ішкі және сыртқы жағынан да
қарастыра алады. Осы келтірілген жағдайларда талдау шеттей
капитал иемденушінің, инвестордың көзқарасымен жүргізілді. Іштей талдау
фирманың өзінің эффективті жоспарлауына және тиімді басқаруына қажет.
Жоспарларды құру үшін қаржыгер фирманың бірінші қазіргі қаржылық жағдайын
және пайымдалған әрекеттердің эффективтілігімен бағалануы қажет. Ішкі
басқаруға яғни кәсіпорынның әртүрлі активтерінің инвестицияға кірістерінің
нормасына және осы активтерді басқару эффективтілігіне қаржылық директор
қатысады. Ішкі қарыз капитал көздерінен көбірек қайтарым алу үшін қаржылық
директор қаржылық талдаудың барлық аспектісінен хабардар болуы
қажет,сонымен бірге болуы мүмкін кредиторлармен жүздесуі қажет. Осылайша
әртүрлі мақсатқа қаржылық анализдің әр түрін қолданылатынын көріп отырмыз.
Қаржылық талдау бірқатар маңызды қызметттерді орындайтын қаржылық есептің
болжамдарын зерделейді. Біріншіден, әдетте жыл соңында немесе квартал
соңында қазіргі кездегі фирманың құралдары мен міндеттемелері туралы
мәліметті ұсынады. Бұл мәлімет түрі "баланс" атымен белгілі.Екіншіден,
әдетте жыл немесе кварталға белгіленген уақыттағы фирманың кірістері,
салықтар, шығыстар, түскен түсім бойынша шығын және кіріс есебі.Егер баланс
фирманың қаржылық жағдайы туралы мезеттік суретін ұсынса белгіленген
кезеңге созылған фирманың шығыстары мен кірістері туралы өтімділік
көрінісін салуға болады. Бұл документтерде біз өндірілген ақпаратты көре
аламыз мысалы, бөлінбеген пайда туралы eceп немесе қалыптастыру көздері
туралы eceп және қорларды пайдалану.
Қаржылық ecen талдауы үшін электрондық кестелерді қолданған ыңғайлы
мысалы, LOTUS 1-2-3.Анализ қайталанған жағдайда бұл программаның баға
мөлшеріне өзгерстер енгізуге болады. Бұл жағдайда талдаудың тереңірек
мүмкіндіктері пайда болады.Жалпы айтқанда осындай компьютерлік
бағдарламалар қаржылық талдауға идеалды түрде сәйкес келеді және
талдампаздар мұны жалпы жүрт таңдаған практикада қолданады. Компанияның
қаржылық жағдайын талдау үшін Fіnancіal Management Computer Applіcatіons
басқа да ақпарат өнімдерін ұсынады.
1.1 Қаржылық талдаудың қаржылық саясат стратегиясындағы рөлі
Корпорацияның қаржылық жағдайын талдаудың қаржылық саясат
стратегясындағы рөлі өте зор . Сондықтан да , оның маңызын айтпастан
бұрын, "Қаржы саясаты дегеніміз не және оның стратегисы не болып
табылады? " деген сұрақты анықтап алайық :
Қаржы саясаты - бұл қоғамның әлеуметтік экономикалық дамуы жөніндегі
міндеттерді шешу үшін қаржыны пайдалану жөніндегі міндеттерді шешу
үшін қаржыны пайдалану жөніндегі мемлекеттің нысаналы қызметі, қаржыны
басқарудың түпкілікті мақсаты, оның нақтылы нәтижесі . Ол мемлекеттің
экономикалық саясатының құрамдас бөлігі болып табылады .
Қаржылық саясат стратегиясы бұл экономикалық және әлеуметтік
стратегиямен анықталып, перспективаға есептелген және ірі ауқымды
міндеттерді шешуді қарастыратын қаржы саясатының ұзақ мерзімді
курсы.Ол макроэкономикалық процестер дамуының ұзақ кезеңіне
бағытталған, ал оның шеңберіндегі күнделікті міндеттер басты
стратегиялық мақсатқа жетудің кезеңдері ретінде жүзеге асырылып
отырады. Сөйтіп қаржы саясатының мазмұны экономикалық жүйеде қаржыны
пайдаланудың стратегиялық бағыттылығымен үнемі анықталып отырады .
Қаржы стратегиясын мемлекеттқоғам дамуының ірі тарихи кезеңдеріне
үйлестіре отырып жасайды . Оны жасау процесінде қаржыны дамытудың
негізгі тенденциялары болжанады, оны пайдаланудың тұжырымдары
қалыптасады, қаржы қатынастарын ұйымдастырудың қағидаттары белгіленеді.
Ұзақ мерзімді мақсаттарды таңдап алу және қаржы саясатында мақсатты
бағдарламаларды жасау қаржы ресурстарын экономикалық және әлеуметтік
дамудың басты бағыттарында шоғырландыруды қажет етеді .
Қазіргі жағдайда қаржы саясаты стратегиясының негізгі бағыттары
мыналар болып табылады :
1. шаруашылық жүргізуші субьектілер қаржысының сферасында нарықтық
қатынастарды нығайту жөнінде шаралар жүргізі;
2. дағдарысты жай-күйді жою және қаржы жүйесін сауықтандыру ;
3. халықты әлеуметтік қорғау жөнінде шаралар кешенін жүргізу .
Сонымен қаржылық жағдайды талдаудың қаржылық саясат
стратегиясындағы рөлін мынлардан көруге болады :
Кәсіпорын осы мерзімге дейінгі уақытта қаржы рессурстарын қаншалықты
дұрыс басқарды деген сұраққа жауап береді , Қаржы ресурстары
жағдайының нарық талаптпрына сай болуы және де кәсіпорынның дамуына
байланысты қажеттілікке жауап бере алуы өте маңызды болып
табылады,себебі қаржылық тұрақтылықтың жетіспеушілігі кәсіпорынның
төлеу қабілетінің жоқтығына және оның дамуына қажетті қаражатының
болмауына, ал көп болуы - дамуға кедергі жасап, басы артық қорлармен
және резервтермен кәсіпорын шығындарын көбейтуіне әкеліп соқтыруы
мүмкін және ол қаржы ресурстарының жүйелі түрде түсуі мен тиімді
пайдалануына, есеп және несие тәртібін сақтауға, меншікті және қарыз
қаражаттарының арасындағы арақатынастың рационалдылығына, сондай - ақ
кәсіпорынның тиімді қызмет етуі мақсатында қаржылық тұрақтылыққа
қол жеткізуге бағытталуы тиіс. Кәсіпорын қызметінің, өндірістік және
коммерциялық жақтары арасында тығыз байланыс пен өзара тәуелділік
бар. Осылайша қаржылық қызметінің жетістігі, көбінесе оның өндірістік
- сату көрсеткіштерімен анықталады. Нарықтық экономика жағдайында ұзақ
мерзімді ғылыми қаржы болжамдарына негізделген және қаржы
реттеуіштерінің жүйесіне сүйеніп әрекет ететін тиісті қаржылық
жағдайды талдау материалдық заттай, ақша ағындарының күнделікті әрі
перспективалық тепе теңдігіне жетудің, соның негізінде қоғамның
үдемелі экономикалық өсуіндегі қаржы саясатының стратегиялық рөлін
қамтамасыз етудің негізгі өркениетті әдісі болып табылады.
1.2 Корпорацияның қаржылық жағдайының мәні
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор . Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие
болуымен, сондай - ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық
серіктестер және басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік
кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен
байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас
бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе
"қаржылық жай - күй" дегеніміз не, соны анықтап алған жөн Соңғы
жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі
түсіндіріледі.Профессор А. Д. Шеремет" Кәсіпорынның қаржы ( активтер ) "
жағдайы қаржыны тарту, пайдалану және оларды қалыптастыру көздерімен
( меншіктік капитал және міндеттемелер , яғни пассивтер ) сипатталады "
деп жазған .
Профессор Н. А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды:
"Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау тарату және
пайдаланумен сипатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның
қалыпты өндірістік , коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін
қажетті қаржы ресурстарымен қамтамасыз етілумен және оларды мақсатқа
сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай - ақ басқа шаруашылық
субьектілерімен қаржылық қарым - қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және
қаржылықтұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақытылы төлеу
мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының жақсылығын көрсетеді ".
В.М. Радионова мен М. А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы
" қаржы ресурстарының қалыптасуымен , таратылуы және пайдаланумен
көрсетіледі " деп жазады .
М.Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В .П. Привалов қаржылық жағдай ұғымын
былайша түсіндіреді : "Қаржылық жағдай - бұл қаржы ресурстарының
қолда барын, үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипаттайтын
көрсеткіштер жиынтығы ".
Профессор И.Т. Балабанов "Шаруашылық субьектісінің қаржылық жағдайы - бұл
оның қаржы бәсекелестік қабілеттілігінің сипаттамасын қаржы
ресурстары мен капиталды пайдалану, мемлекет алдында және басқа да
шаруашылық субьектілерінің алдында өз міндеттемелерін орындау.
Шаруашылық субьектісінің қаржылық жағдайын талдаудың келесі түрлерін
жүргізеді: табыстылық пен рентабельділік;қаржы тұрақтылық;
несиеқабілеттілігі ; капиталды пайдалану; валюталық өзін - өзі өтеу " -
деп жазады .
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
баяндайды: "кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бір қатар
көрсеткіштермен сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру
қабілеттілігін кешенді түрде бағалау".
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырылған ұғым мәнін
жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды
дәләрек анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар . Бір
қатар түрлі әдістермен есептелетін біріңғай көрсеткіштерге қарағанда
қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтижесінде және
олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде
анықталатыны анық. Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және
өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі
нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның сенімді болуын,
тұрақтылығын және келешегі барлығын куәландыруы тиіс.
'КазМұнайГаз" ұлттық компаниясының балансы
2004 жылдың І жартыжылдық,мың теңге
Активтер Кезең басы Кезең соңы
І Ұзақ мерзімді актитер
1 .Материалдық емес активтер оның ішінде:14286254 16267313
Гудвилл 170655 888759
Материалдық емес активтердің амортизациясы 1301998 8358727
Материалдық емес активтердің баланстық құны 6984256 7908586
Гудвилл 169951 871167
2.Негізгі құралдар,оның ішінде: 646846059 670577234
Жер 638148 745125
Ғимарат және кұрылыс 267969751 279279270
Машина және жабдықтар 247711776 253996231
Транспорттық құралдар 112536307 124152485
Басқа да құралдар 17990077 124041232
Аяқталмаған кұрылыс 111121851 134344739
Негізгі құралдардың тозуы 174456569 194839297
Негізгі құралдардың баланстық (қалдық)құны: 472389490 475737937
Жер 638148 745125
Ғимарат және құрылыс 223110377 2249896 80
Машина және жабдықтар 15651139 6 1522688 20
Транспорттық құралдар 81050442 8916660
5
Басқа да негізгі құралдар 11079127 8567707
Аяқталмаған өндіріс
З.Инвестиция,оның ішінде: 14803210 6673313
Еншілес ұйымдарға инвестиция
Бағынышты ұйымдарға нвестиция 2894692 3976342
Біріккен бағынышты заңды
тұлғаларға инвестиция
Жылжымайтын мүлікке нвестиция
¥зақ мерзімді қаржылық инвестиция 12008518 2696971
4. Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар 23890807 19187521
Алынатын шоттар 460893 459296
Алынған вексельдер 9427153
Еншілес ұйымдар, біріккен бақылаудағы заңды 700000 1060000
тұлғаларға қарыздар
Басқа да дебиторлық қарыздар 12011265 16635101
Алдағы кезеңнің шығындары 1291496 1033124
Ұзақ мерзімді активтердің қорытындысы 229289614 643852096
П.Ағымдық активтер
Тауарлы -материалды қорлар,оның ішінде: 55502199 615056532
Материалдар 32519133л 37594838
Аяқталмаған өндіріс 243277 134632
Тауарлар 22739789 23777062
Қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар,оның ішінде:100363474 143843233
Алынатын шоттар 42257036 78225691
Алынған вексельдер 635 55
Еншілес ұйымдар,біріккен бақылайтын жеке 588000 745786
тұлғаларға қарыздар
Алдағы кезең шығындары 17378670 24564978
Басқа да дебиторлық қарыздар 37368788 40168851
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар 148246 1420772
Ақшалар 89000583 102537461
Пассивтер
Меншікті капитал және міндеттемелер
ІІІ. Меншікті капитал
Жарғылық капитал 55185045 64106321
Төленбеген капитал
Алынған капитал
Қосымша төленген капитал 5384 5384
Қайта бағалау сомасы(қосымша 147768793 135792534
төленбеген капитал):
Негізгі құралдар 138833434 133988563
Инвестициялар 8782737 1662752
Басқа активтер 152622 141219
Резервтік қор 23951397 23981451
Бөлінбеген табыстар(жабылмаған 274609162 350794263
шығыстар)
Меншікті капитал қорытындысы 501519781 574679953
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Заимдар,оның ішінде: 77558350 84041260
Банктердің заимдары 55003512 60590962
Банктік емес мекемелерден заимдар 187486 177385
Басқалар 22367352 23272913
Басқа ұзақ мерзімді міндеттемелер 143998783 134951011
Ұзақ мерзімді міндеттемелердің қорытындысы 221557133 v 218992271
Ү.Ағымдық міндеттемелер
Қысқа мерзімді заимдар және овердрафт 21696935 17798796
¥зақ мерзімді заимдардың ағымдық бөлігі 11669476 11064279
Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар,оның 53601734 64016282
ішінде:
л Шоттар және төлемге вексельдер 44329820 36423368
2- Төлемге дивиденттер 226688 140431
і.Алынған аванстар 9045226 27452483
Бюджетпен есеп айырысулар 15389393 11056480
Еншілес ұйымдармен қысқа мерзімді қарыздар 22
Басқа кредиторлық қарыздар(кепілдік 18142055 20263249
көрсетілген міндеттеме)
Ағымдық міндеттемелердің қорытындысы 120499615 124199391
Баланс 874304116 953160094
Кәсіпорын қаржысы экономикалық қатынастарда ерекше орын алады.
Өндірістік емес сфераның қатысушылары және мемлекет,материалдық өндіріс
сферасында шаруашылық субъектілер қызметінің толығуы және кірістің әртүрлі
түрлерінің қолданылуы мен қалыптасуы және бөлістіруші сипатымен ақшалай
формада көрініс табуы олардың өзіндік ерекшеліктерін көрсетеді. Қаржылық
қатынастар объективті түрде жүзеге асырылады,алайда қоғамда өндірістік
қатынастардың сипатына сәйкестелетін көріністің нақты түрлеріне ие
болады.Қазіргі талаптарда қаржылық қатынастар түрлері қатты өзгеріске
ұшырауда. Россияда кәсіпкерлік нарығының қалыптасуы тек экономиканың
жекешелендірілуімен ғана емес,сонымен бірге үлттық щаруашылықтың қаржылық
сауықтыруы және қаржылық қатынастардың баламалы жүйесінің пайда болуымен
үйғарылады.
Кәсіпорын қаржысы қаржылық қатынастардың жалпы жүйесінің бір бөлігі
бола отырып,кәсіпорын кәсіпкешк қызметтің формасы болып табылғаннан бері
кәсіпкерікпен тығыз байланысты және ұлттық шаруашылықтың әртүрлі
салаларындағы кәсіпорындардың кірістерін қолдану мен бөлістіру,білім беру
процесін де қамтиды.
Кәсіпорынның шаруашылық субъектісі басқа кәсіпорындармен өзара әрекеттеседі
яғни жарғылық капиталдың қалыптасуына құрылтайшы ретінде үлес
қосып,банктер,бюджеттік және бюджеттен тыс қорлар мен өзара қарым қатынасқа
түседі,сонымен бірге тасмалдаушылармен,сатып алушылармен және
серіктестермен бірлескен қызметі негізінде одақтар мен ассоциацияларға
қатысады.Алайда қаржылық қатынастар кәсіпорынның жеке құралдарының ақшалай
негізде қалыптасуында көрініс табады және олардың кәсіпорындардың даму
мақсатында пайдаланумен яғни осы қызметтің нәтижесінде оның кірістері
құрылады.
2.1.Кәсіпорынның ликвиттілігі мен төлем қабілеттілігінің көрсеткіштері
(SHORT-TERM SOLVENCY).
Кәсіпорынның қаржылық жағдайының алдын-ала белгіленген бухгалтерлік
балансының Қаржылық қорытынды және оларды пайдалану туралы есепң және
Кәсіпорын балансына қосымшаң негізінде жүзеге асырылады.
Берілген сатының талдауында кәсіпорынның қызметі туралы алғашқы таныстыру
қалыптасады және кәсіпорынның мүлік құрамы мен олардың көздеріндегі
өзгерістер байқалап,көрсеткіштер арасындағы өзара байланыс белгіленеді.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайындағы маңызды критерилердің бірі болып
кәсіпорынның ұзақ мерзімді міндеттемелерімен есеп жүргізетін кәсіпорының
төлем қабілеттілігінің бағасы болып табылады.Өзінің қысқа мерзімді
міндеттемелерін төлейтін кәсіпорынның қабілеттілігінің ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz