Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі курсының дәрістері
Лекция 1 Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі курсының мазмұны мен мақсаты
Лекция 2 Адам мекендеген ортаның қауіп.қатерлері
Лекция 3 Жарақаттар
Лекция 4 Жаралар
Лекция № 5 Төтенше жағдайлар
Лекция №6 Техногендік тектегі төтенше жағдайлар
Лекция №7 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Лекция №8 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Лекция №9 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Лекция № 10 Қазақстан Республикасындағы Азаматтық
қорғаныс жүйелері
Лекция №11 Жаппай қыру қорының қолданылуы және оның салдары
Лекция № 12 Халықты қорғау
Лекция № 13 Төтенше жағдайдың зардабын жою.
Лекция №14 Төтенше жағдайдың зардабын жою
Лекция №15 Техносфераның жағымсыздығының көрсеткішткері
Семинар №1 Кіріспе.
Семинар №2 Адам мекендеген ортаның қауіп.қатерлері
Семинар №3 Жарақаттар
Семинар 4 Жаралар
Семинар № 5 Төтенше жағдайлар
Семинар №6 Техногендік тектегі төтенше жағдайлар
Семинар №7 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Семинар №8 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Семинар №9 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Семинар № 10 Қазақстан Республикасындағы Азаматтық қорғаныс жүйелері
Семинар №11 Жаппай қыру қаруларының қолданылуы және оның салдары
Семинар № 12 Халықты қорғау
Семинар № 13 Төтенше жағдайдың зардабын жою.
Семинар №14 Төтенше жағдайдың зардабын жою
Семинар №15 Техносфераның жағымсыздығының
көрсеткішткері
Лекция 2 Адам мекендеген ортаның қауіп.қатерлері
Лекция 3 Жарақаттар
Лекция 4 Жаралар
Лекция № 5 Төтенше жағдайлар
Лекция №6 Техногендік тектегі төтенше жағдайлар
Лекция №7 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Лекция №8 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Лекция №9 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Лекция № 10 Қазақстан Республикасындағы Азаматтық
қорғаныс жүйелері
Лекция №11 Жаппай қыру қорының қолданылуы және оның салдары
Лекция № 12 Халықты қорғау
Лекция № 13 Төтенше жағдайдың зардабын жою.
Лекция №14 Төтенше жағдайдың зардабын жою
Лекция №15 Техносфераның жағымсыздығының көрсеткішткері
Семинар №1 Кіріспе.
Семинар №2 Адам мекендеген ортаның қауіп.қатерлері
Семинар №3 Жарақаттар
Семинар 4 Жаралар
Семинар № 5 Төтенше жағдайлар
Семинар №6 Техногендік тектегі төтенше жағдайлар
Семинар №7 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Семинар №8 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Семинар №9 Табиғи тектегі төтенше жағдайлар
Семинар № 10 Қазақстан Республикасындағы Азаматтық қорғаныс жүйелері
Семинар №11 Жаппай қыру қаруларының қолданылуы және оның салдары
Семинар № 12 Халықты қорғау
Семинар № 13 Төтенше жағдайдың зардабын жою.
Семинар №14 Төтенше жағдайдың зардабын жою
Семинар №15 Техносфераның жағымсыздығының
көрсеткішткері
Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі курсында адамды қорғау жолдары қарастырылады. Оның негізгі себептеріне адамдардың өмір сүру ортасындағы кездесетін қауіп-қатерлерімен бірге еліміздің ата заңының негізгі мақсаты жатады. Адамдардың өмір сүру ортасындағы қауіп қатерлер адам өміріне, оның ден-саулығына зиянын тигізіп, әртүрлі аурулар мен жарақатқа, тіптен кейбір жағдайда өлімге де алып келіп соқтыруда. Осыған орай мемлекеттің адамды қорғауы, оның негізгі міндеттерінің бірі болып саналады.
Адам өмірі қауіпсіздігінің негіздері адам өміріне төнетін жалпы қауіп-қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін ғылыми білімнің саласы. Бұл курс нақты машиналардың, құрал жабдықтардың, механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешпейді, себебі олармен арнайы мамандандырылған орталықтар айналысады. Мысалы, атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс пен өрт қауіпсіздігі және тағы сол сияқтылар. Қарастырып отырған курстың мақсаты қауіпсіздік саласындағы жалпы біліктілікті көтеруді және адамның өзі өмір сүріп отырған ортасындағы қауіпті, сондай-ақ адамдарға зиянын тигізетін құбылыстарды тануға және оған қарсы білікті әрекет жасай алу мүмкіншіліктерін арттыруды қарастырады.
Адам өмірінің немесе өмір тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының негізгі мақсаттарына төмендегілер жатады:
- қауіп-қатерді тани білу. Атап айтқанда оның түрін, болып жатқан жерін, қатер болу мүмкүншілігін, зардаптың және оның әсерінен болатын зиян шамасын және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда, төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай білу.
Адам өмірі қауіпсіздігінің негіздері адам өміріне төнетін жалпы қауіп-қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін ғылыми білімнің саласы. Бұл курс нақты машиналардың, құрал жабдықтардың, механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін шешпейді, себебі олармен арнайы мамандандырылған орталықтар айналысады. Мысалы, атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс пен өрт қауіпсіздігі және тағы сол сияқтылар. Қарастырып отырған курстың мақсаты қауіпсіздік саласындағы жалпы біліктілікті көтеруді және адамның өзі өмір сүріп отырған ортасындағы қауіпті, сондай-ақ адамдарға зиянын тигізетін құбылыстарды тануға және оған қарсы білікті әрекет жасай алу мүмкіншіліктерін арттыруды қарастырады.
Адам өмірінің немесе өмір тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының негізгі мақсаттарына төмендегілер жатады:
- қауіп-қатерді тани білу. Атап айтқанда оның түрін, болып жатқан жерін, қатер болу мүмкүншілігін, зардаптың және оның әсерінен болатын зиян шамасын және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда, төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет жасай білу.
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі курсының мазмұны мен мақсаты
1. Заң актілері.
2. Қауіпсіздік түсінігі.
1. Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі
курсының мазмұны мен мақсаты
Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі курсында адамды қорғау жолдары
қарастырылады. Оның негізгі себептеріне адамдардың өмір сүру ортасындағы
кездесетін қауіп-қатерлерімен бірге еліміздің ата заңының негізгі мақсаты
жатады. Адамдардың өмір сүру ортасындағы қауіп қатерлер адам өміріне, оның
ден-саулығына зиянын тигізіп, әртүрлі аурулар мен жарақатқа, тіптен кейбір
жағдайда өлімге де алып келіп соқтыруда. Осыған орай мемлекеттің адамды
қорғауы, оның негізгі міндеттерінің бірі болып саналады.
Адам өмірі қауіпсіздігінің негіздері адам өміріне төнетін жалпы қауіп-
қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін
ғылыми білімнің саласы. Бұл курс нақты машиналардың, құрал жабдықтардың,
механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін
шешпейді, себебі олармен арнайы мамандандырылған орталықтар айналысады.
Мысалы, атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс пен өрт
қауіпсіздігі және тағы сол сияқтылар. Қарастырып отырған курстың мақсаты
қауіпсіздік саласындағы жалпы біліктілікті көтеруді және адамның өзі өмір
сүріп отырған ортасындағы қауіпті, сондай-ақ адамдарға зиянын тигізетін
құбылыстарды тануға және оған қарсы білікті әрекет жасай алу
мүмкіншіліктерін арттыруды қарастырады.
Адам өмірінің немесе өмір тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының
негізгі мақсаттарына төмендегілер жатады:
- қауіп-қатерді тани білу. Атап айтқанда оның түрін, болып жатқан
жерін, қатер болу мүмкүншілігін, зардаптың және оның әсерінен
болатын зиян шамасын және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда, төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет
жасай білу.
2. Заңды актілері
Адам - мемлекеттің ең қымбат қазынасының бірі, ал оның өмірін сақтау
мемлекеттік негізгі мақсаты. Оған дәлел адам мен оның өмірін қорғау
еліміздің ата - заңы конститутцияда 1-ші бапта берілгендігі. Сондай-ақ,
конститутцияның 31 бабы, мемлекетті адамның өмір сүруі мен денсаулығына
қолайлы орта жасау және қорғауды міндеттейді. Осыларға байланысты
мемлекетімізде адам өмірін қорғау мәселелері бойынша бірнеше заңдар
қабылданып, ережелер бекітілген. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы №528–II 2004 жылдың 28
ақпанында, Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы
№19–I 1996 жылдың 5 шілдесінде, “Азаматтық қорғаныс туралы” №100 1997
жылдың 7 мамырында, “Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың
мәртебесі туралы” № 87 1997 жылдың 27 наурызында, “Өрт қауіпсіздігі
туралы” № 48–I 1996 жылдың 22 қарашасында, “Қауіпті өндірістік
объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы”№ 314–I ҚРЗ 2002 жылдың 3
сәуірінде, “Терроризмге қарсы қүрес туралы” № 19–I 1996 жылдың № 416–I
1996 жылдың 13 шілдеде, ”Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы” № 219–I
ҚРЗ 1998 жылдың 23 сәуірінде, “Төтенше жағдай туралы” № 387–II 2003 жылдың
8 ақпанында, “Соғыс жағдайы туралы” № 331–II 2003 жылдың 5 наурызында, “ҚР
қарулы күштер және қорғаныс туралы” № 2108–ХII 1993 жылдың 9 сәуірінде,
“Мемлекеттің материалдық қоры туралы” № 106–II 2000 жылдың 27 қарашада,
“Еңбекті қорғау туралы” № 1914–ХII 1993 жылдың 22 қаңтарда, “Халықтың
санитарлық эпидемиалық саулығы туралы”№ 1132 2004 жылдың 29 қазанда және
т.б. қабылдаған Заңдары мен ҚР өкіметінің № 481 1999 жылы 27 сәуірдегі
бекіткен Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар туралы агенттігінің
ережесі мен Биотерроризмге қарсы эпидемиалық және профилактикалық
жұмыстарды күшейту туралы ҚР денсаулық министрлігі, көлік және
коммуникация министрлігі мен төтенше жағдай туралы агенттіктің біріккен
бұйрығы және т.б.
Қазақстан Республикасының Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
туралы Заң Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғау саласындағы
қоғамдық қатынастарды реттейді және еңбек қызметі процесінде еңбек
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, қызметкерлерлің өмірі мен денсаулығын
сақтауға бағытталған, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін белгілейді.
Бұл Заң еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы
мемлекеттік басқару, еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға
құқықтарының кепілдіктері, қызметкер мен жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі
және еңбекті қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттері, еңбек
қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды ұйымдастыру, Қазақстан Республикасының
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңдарының сақталуын бақылау,
жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы
ҚР Заңы.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы
Қазақстан Республикасының Заңы халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық
жүргізуші объектілерді төтенше жағдайлар мен олар туғызатын зардаптардан
қорғау мемлекеттік саясатты жүргізудің басым салаларының бірі болып
табылады және Қазақстан Республикасы аумағында табиғи және техногендік
сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі қоғамдық
қатынастарды реттейді.
Бұл заң халықтың табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар
саласындағы құқықтары мен міндеттері, мемлекеттік органдардың және
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайлар саласындағы өкілеттілігі, табиғи және техногендік
сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу, табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайларды жою, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайлар саласындағы сараптама мен мемлекеттік есеп, табиғи және
техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы материалмен және
қаржымен қамтамасыз ету, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайлар саласындағы заңдарды бұзғандық үшін жауапкершілік, табиғи және
техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы дауларды шешу, табиғи
және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы халықаралық
ынтымақтастық пен халықаралық шарттар тарауларынан тұрады.
“Азаматтық қорғаныс туралы” ҚР Заңы
“Азаматтық қорғаныс туралы” Заң Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру мен
жүргізу – мемлекеттің аса маңызды міндеттерінің бірі, оның қорғаныс
шараларының құрамдас бөлігі екендігін білдіреді.
Бұл Заң Қазақстан Республикасы Азаматтық қорғанысының негізгі
міндеттерін, құрылуы мен жұмыс істеуінің ұйымдық принциптерін, Қазақстан
Республикасы орталық, жергілікті өкілді және атқарушы органдарының,
ұйымының азаматтық қорғаныс саласындағы өкілеттілігін, азаматтарының,
шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ адамдардың құқықтары мен
міндеттерін белгілейді.
“Азаматтық қорғаныс туралы” Заң Қазақстан Республикасының халқын,
аумағы мен шаруашылық жүргізу объектілерін қорғау саласындағы Азаматтық
қорғаныс шаралары, Азаматтық қорғаныс күштері, Азаматтық қорғаныстың
басқару органдары мен қызметтері, Азаматтық қорғаныс саласындағы Қазақстан
Республикасының орталық, жергілікті өкілдері және атқарушы органдарының,
ұйымдарының өкілеттілігі, азаматтарының құқықтары мен міндеттері, Азаматтық
қорғаныс қажеттерін материалдық техникалық жағынан қамтамасыз ету және
Азаматтық қорғаныс объектілері мен мүлкі, Азаматтық қорғаныс шараларын
қаржыландыру көздері, жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы”
ҚР Заңы.
“Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы”
Заң табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою үшін құрылған
авариялық құтқару қызметі мен құрамаларының ұйымдастырылуы мен қызметі
кезінде қоғамдық қатынастарды реттейді және құтқарушылардың мәртебесін
белгілейді.
Бұл Заң авариялық-құтқару қызметі мен құрамалары, авариялық-құтқару
қызметі мен құрамаларының төтенше жағдайларды жоюға қатысуы, құтқарушылар
және олардың мәртебесі, жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Өрт қауіпсіздігі туралы” ҚР Заңы
“Өрт қауіпсіздігі туралы” Заң өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету,
адамдардың өмірі мен денсаулығын, меншікті, ұлттық байлық пен қоршаған
ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік қызметтің ажырамас бөлігі болып табыла
отырып, мемлекттік органдардың, меншік нысанына қарамастан жеке және заңды
тұлғалардың Қазақстан Республикасы аумағында өрт қауіпсіздігін қамтамасыз
ету саласындағы құқықтық қатынастарын реттейді.
Бұл Заң мемлекеттік өкімет органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының өрт қауіпсіздігі саласындағы өкілеттілігі, Қазақстан
Республикасындағы өртке қарсы қызмет органдары, өрт қауіпсіздігін
қамтамасыз ету, өрт қауіпсіздігі саласындағы құқықтары мен міндеттері,
жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы”
ҚР Заңы
Бұл Заң қауіпті өндіріс объектілерді пайдаланудың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды реттейді және қауіпті
өндірістік объектілерде авариялардың алдын алуға, олардың салдарын шектеуге
және зардаптарын жоюға ұйымдардың әзірлігін, авариялардың жеке және заңды
тұлғаларға, қоршаған орта мен мемлекетке келтірілген залалдарын кепілдікпен
өтеуді қамтамасыз етуге бағытталған.
Еңбек қатынастары мен еңбекті қоғау, экологиялық, өрт қауіпсіздігі
саласындағы, атом энергиясы мен ғарыш кеңістігін пайдалану, химиялық және
ядролық қаруды жою, оқ-дәрілерді пайдалану мен кәдеге жарату кезіндегі
қауіпсіздік саласындағы құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының арнайы
заңдарымен жүзеге асырылады.
Қарастырып отырған Заң Қазақстан Республикасы мемлекеттік
органдарының өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы құзіреті, заңды және
жеке тұлғалардың өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттері, аварияларды жоюға әзірлікті қамтамасыз ету және олардың
себептерін тексеру, өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік
бақылау мен қадағалау тарауларынан тұрады.
“Терроризмге қарсы қүрес туралы” ҚР Заңы
“Терроризмге қарсы қүрес туралы” Заң Қазақстан Республикасында
терроризмге қарсы күрестің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздерін,
мемлекеттік органдардың және меншік нысандарына қарамастан ұйымдардың
қызмет тәртібін, сондай-ақ азаматтардың терроризмге қарсы қүресті жүзеге
асыруға байланысты құқықтарын, міндеттері мен кепілділіктерін белгілейді.
Бұл Заң терроризмге қарсы күресті ұйымдастыру негіздері, Қазақстан
Республикасының терроризмге қарсы күреске қатысатын мемлекеттік
органдарының құзіреті, террористік іс-әрекеттің алдын алу, анықтау және
жолын кесу, террористік акция салдарынан зардап шеккен адамдардың
заландарын өтеу және оларды әлеуметтік жағынан оңалту, террористік іс-
әрекетке қатысқаны үшін жауаптылық, Қазақстан Республикасының терроризмге
қарсы тікелей күресті жүзеге асыратын мемлекеттік органдарының арнаулы
мақсаттағы бөлімшелерін материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету,
терроризмге қарсы күресті жүзеге асыру заңдылығын бақылау мен қадағалау
тарауларынан тұрады.
”Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы” ҚР Заңы
Бұл Заң халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендірудің зиянды әсерінен
қорғау мақсатында оның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы
қоғамдық қатынастарды реттейді.
”Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы” Заң радиациялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік басқару, қадағалау
және бақылау, радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын жалпы
талаптар, радиациялық авария кезінде радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету, азаматтардың, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың радиациялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы құқықтары мен міндеттері,
радиациялық қауіпсіздік талаптарын бұзғаны үшін жауапкершілік және
халықаралық шарттар тарауларынан тұрады.
“Төтенше жағдай туралы” ҚР Заңы
“Төтенше жағдай туралы” Заң төтенше жағдайды Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде енгізудің
және оның қолданылуының негіздерін, мерзімдерін, тәртібін белгілейді.
Қарастырып отырған Заң төтенше жағдайды енгізу мен оның күшін жоюдың
шарттары, негіздері мен тәртібі, төтенше жағдай кезеңіне енгізілетін
мемлекеттік басқарудың арнайы органдары мен төтенше жағдай режимін
қамтамасыз ету, төтенше жағдай кезінде қолданылатын шаралар мен уақытша
шектеулер, төтенше жағдай кезіндегі жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ
лауазымды адамдар құқықтарының кепілдігі және олардың жауапкершілігі, жалпы
және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Соғыс жағдайы туралы” ҚР Заңы
Бұл Заң Қазақстан Республикасы азаматтарының, Қазақстан
Республикасының аумағына тұратын азаматтар және басқа да адамдар, сондай-ақ
мемлекеттік органдардың, әскери басқару органдарының және меншік
нысандарына қарамастан ұйымдардың соғыс жағдайы кезеңіндегі құқықтық
қатынастарын реттейді және оның қолданылуы соғыс жағдайы кезеңімен
шектеледі.
“Соғыс жағдайы туралы” Заңы соғыс жағдайы режимін қамтамасыз ету,
Қазақстан Республикасы Президентінің, Үкіметінің соғыс жағдайы кезеңіндегі
өкілеттіктері, соттар мен прокуратура органдарының соғыс жағдайы
кезеңіндегі қызметі, азаматтардың және басқа да адамдардың, ұйымдардың
соғыс жағдайы кезеңіндегі іс-әрекеті қарастырылған.
“Еңбекті қорғау туралы” ҚР Заңы
“Еңбекті қорғау туралы” Заң өндірістерде адамдардың ден-саулығының
бұзылуына, олардың жарақат алуына жол бермеу жолдарын қарастырудағы ұлттық
саясаттың негізгі принциптерін және жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекті
қорғаудағы құқықтарын қамтамасыз етуін реттеуге бағытталған.
Бұл Заңда еңбекті қорғау құқығы, еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару
мен ұлттық саясаттың принциптері, еңбекті қорғауды қамтамасыз ету,
қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбекті қорғауғы құқығына кепілдік, еңбекті
қорғаудағы заңды актілерді бұзған жағдайдағы жауапкершілігі тараулары
қарастырылған.
3. Қауіпсіздік түсінігі
Қауіпсіздік қауіп-қатерден қорғайтын тірі организмнің қажетті шарасы.
Тірі организмдердің ішінде қауіп қатер адамға қөп төнеді. Себебі, адам
өзінің өмір сүру ортасын жасай алатынан басқа, өздерінің ойлы іс-
әрекеттерін пайдалана отырып, антропогендік орта да құрады. Сондықтан
адамның кез-келген іс әрекеті әкелетін пайдасымен бірге кері нәтижесін де
әкелуде. Оған мысал экологияның бұзылуы, ауыру және жарақат алу мен қатар
кей жағдайларда қайғылы оқиға да тууы болып отыр. Осыған байланысты адамды
және өмір сүру ортасын қорғау іс-әрекеті қауіпсіздік шаралары болып
табылады. Іс-әрекеттің түрі күрделенген сайын, қауіпсіздіктің кешенді
қорғану шаралары пайдалану қажеттілігі туады. Ол кешенді қорғану шаралары
құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалық, техникалық, санитарлық-гигиеналық
және емдік шараларын қамтиды.
Қауіпсіздік адамды, табиғатты және материалдық құндылықтарды қорғау
жағдайы.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін 3 негізгі міндеттерді орындау
керек.
1. Нақты іс-әрекеттен болатын қауіп-қатерді талдау (идентификация). Талдау
өмір сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау, қауіп тудыратын іс-
әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу үшін
жүргізіледі.
2. Адамды және өмір сүру ортасын қауіп-қатерден қорғаудың тиімді және
сенімді шараларын әзірлеу.
3. Қауіп-қатердің қорғау іс-әрекеттерінің қалдығынан қорғану шараларын
әзірлеу, себебі толық қауіпсіздік орнатылуы мүмкін емес.
Қауіпсіздікті қамтамсық ету шаралары қауіп-қатер туындағанда,
адамдарды және өмір сүру ортасын қорғау қажеттілігі туындағанда
қолданылады. Оған зардап шеккендергі бірінші медициналық көмек көрсету,
қоғамды қылмыстық топтарынан қорғау,ластанған аумақты тазалау және басқа да
жұмыстар жатады.
Лекция №2
Лекция тақырыбы: Адам мекендеген ортаның қауіп-қатерлері
Лекция жоспары:
1. Адам – мекендеген орта жүйесіндегі қауір қатерді топтастыру.
2. Өмір сүру ортасының табиғи қауіп-қатері.
3. Өмір сүру ортасының антропогендік қауіп-қатері
1. Адам – мекендеген орта жүйесіндегі қауір қатерді топтастыру.
Қауіп-қатер қоршаған ортаға үлкен зардабын, зиянын тигізетін құбылыс,
процесс және уақиға.
Қауіп-қатердің көздеріне өмір сүру ортасының элементтерін, атап
айтқанда пайдаланып отырған заттар, еңбектің өнімдері мен құралдарын,
пайдаланылып отырған қуатты, еңбектің микроклиматтық жағдайын, жан-
жануарлар мен өсімдік әлемін, адамдар ұжымы мен жеке тұлғаларды жатқызуға
болады. Сонымен қатар, адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым
қатынас процестері де жатады.
Сурет 1. Қауіп-қатерді белгілері бойынша топтау
Өмір сүру ортасында қауіп-қатер табиғи және антропогендік жағдайларда,
сондай-ақ кездейсоқ уақиғалар мен тұрмыста және басқада жағдайларда
кездеседі.
2. Өмір сүру ортасының табиғи қауіп-қатері
Табиғи қауіп-қатерге табиғи апаттар жатады. Табиғи апаттар жер
сілкіну, қар көшкіні, боран, су тасқыны және сол сияқты зілзалалардан
тұрады.
Зілзала – бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тіршілігін
бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшыратып, адамдар мен
хайуанаттарды өлімге алып келетін құбылыс.
Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу себебі,
қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету
ерекшеліктері бар.
Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық келтірер залалы
мол жағдай.
Дүние жүзінде бүкіл зілзаланың 40% су тасқыны, 20% тропикалық
циклондар, 15% жер сілкінісі, ал қалған 25% зілзаланың басқа түрлерін
құрайды.
3. Өмір сүру ортасының антропогендік қауіп-қатері
Антропогендік қауіп-қатер адамдардың шаруашылық іс-әрекетінің және өзі
құрған объектілерінің жұмысының нәтижесінде пайда болып, адамдардың ден-
саулығына және өмір сүру ортасына кері әсерін тигізетін құбылыс.
Адамдардың шаруашылық іс-әрекетінен өмір сүру ортасына кері әсерін
тигізетін негізгі фактордардың бірі атмосфералық ауаның былғану көздері.
Атмосфералық ауа – бұл азоттан, оттегіден, көмір қышқыл газынан, озоннан,
гелийден және басқа газдардан тұрады. Жоғарыдағы газдардың ішіндегілердің
адамға өте керектісі оттегі. Себебі адам организмінде оттегі қоры шектеулі
және ол бар жоғы 2-3 минутқа қана тыныс алуға жетеді. Ал 5 минут өтсе,
адамға оттегі жетіспегендіктен, оның ми қабатының жұмысы тоқтап,
биологиялық өлімге әкеледі. Атмосфераның әр түрлі зиянды заттармен
ластануы, адамдардың ауруына ықпалын жасайды. Атмосфералық ауаны ластайтын
негізгі антропогенлік көздерге өнеркәсіп орындары, жылу энергетикасы мен
көліктер жатады.
Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші денгейдегі
өте улы қосылыстардың пайда болуына әкеліп соқтырып, олар қара түтін
(смог), қышқыл жауыны, парниктік эффект сияқты зиянды құбылыстарды тудырып
және озон қабатының жұқаруына ықпалын тигізеді.
Лекция 3
Лекция тақырыбы: Жарақаттар
Лекция жоспары:
1. Жарақаттар түрі.
2. Жарақаттан естен тану туралы түсінік.
3. Дененің сыдырылуы, тілінуі, буыннын таюы, сіңірдін созылуы. және
алғашқы медициналық көмек.
4. Бас жарақаты және алғашқы медициналық көмек.
5. Кеуде мен іштің зақымдалуы.
6. Сүйектің сынуы дәрігерге дейінгі алғашқы көмек .
1. Жарақаттар түрі
Жарақаттар — бұл адам ұлпалары мен органдарының зақымдануы, сыртқы
себептердің — аяқ- қолдың сынуы мен буынның шыгуынан, жүмсақ ұлпаның
жаралануы мен дененің сыдырылуынан, органдардың зақымдануынан және көптеген
басқа жәйттардың әсерінен ұлпалары мен органдары тұтастығы мен қызметінің
бұзылуы. Әсер механикалық, техникалық, химиялық, спецификалық (рентген
сәулесі. радиоактивті сәулелер, электр тоғы), психикалық (қорқыныш) болуы
мүмкін. Балалар жарақатының көпшілігі механикалық әсерлерден болады,
сіңірдің со-зылуы.буынның шығуы, аяқ-қолдың шығуы).
Механикалық жарақаттар ашық және жабық болуы мүмкін. Жабық зақымдану —
бұл тері жамылғылары мен кілегейлі қабықтар тұтастығы бұзылмайтын зақымдану
түрлері. Бұған терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, жұмсақ ұлпалардың
ажырауы (бұлшық еттің, жүйкенің, сіңірдің), буын мен сүйектің зақымдануы
жатады (буынның таюы, сүйектің сынуы).
Ашық зақымдану — бұл органдар ұлпаларының зақымдалуы, артынша тері
жамылғылардың кілегейлі қабықтардың тұтастығы бұзылады (жарақаттар,
сүйектің ашық сынуы).
Организм ұлпасында бір сәтте, кездейсоқ, қатты әсер ету нәтижесінде
пайда болған зақымдану қатты жарақат деп аталады, аз күштің көп мәрте және
тұрақты әсерінен пайда болған жарақат созылмалы жарақат деп аталады.
Созылмалы жарақаттарға көптеген кәсіби жарақаттар жатады (ауыр дене
еңбегімен шуғылданатын адамдардың табанының жалпақтығы, кір жуушылардың
жауырауы және т.б.).
Кез келген жарақат бір орындағы ұлпалардың бұзылуымен қатар организмде
басқа да белгілі бір жалпы өзгерістерді тудырады (жүрек-тамыр қызметінің,
тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы). Бұл құбылыстар орталық нерв
жүйесінің тітіркенуінен, қанның кетуінен, өмірлік маңызды органдардың
зақымдалуынан, уланудан пайда болады. Қатты сырқырататын және қан көп
кеткен ауқымды зақымдану кезінде сырқаттың жалпы жағдайы өте жедел және
күрт нашарлайды.
Талықсу — адам миының қансыздануы нәтижесінде естен кенеттен уақытша
айрылу.
Талықсу көбінесе психикалық жарақат деп аталады (корқу, қанның түрі,
дененің аяқ асты сырқырауы).
Талықсуға қажу, ашығу, қанның аздығы, жуынатын бөлмеде ұзақ отыру әсер
етеді. Талықсу көбінесе аяқ асты пайда болады, алайда кейде сырқаттың
құсқысы келеді, ауаның жетіспеуін сезінеді. Бұл жағдайда сырқат бозарады,
тамыр соғысы әлсірейді, дем алысы күшейеді. Есінен айрылған бойда сыр-қат
құлайды.
Дәрігер келгенге дейін талықсу кезінде сырқатқа жәрдем көрсету
Талықсу кезінде сырқатты оның басын денесінен төменірек етіп жатқызған
жөн. Бұл бас миын қан ағынының көбірек келуіне көмектеседі. Сырқаттың тар
киімдерін шешу қажет (жағаның түймесін ағыту, галстукты, белбеуді босату,
таза ауаның келуін қамсыздандыру). Тыныс алуды қоздыру үшін сырқатқа иіскеу
үшін мүсәтір спиртін береді, оның бетіне суық су себелейді. Әдетте осы
құралдар сырқатты талықсу күйінен шығару үшін жеткілікті.
Өте ауыр жағдайларда жүрек қызметін жақсарту және тамырлардың соғысын
арттыру үшін сырқаттың терісіне кофеин кордиамин енгізеді.
Коллапс — өмір үшін қауіпті жағдай, қан қысымының өмірлік маңызды
органдардағы қан айналымының нашарлаған кезінде түсуімен сипатталады. Бұл
кезде адам әлсіреп, бет әлпеті ағарады, аяқ-қолы суынады. Алайда қол лапс
уланған және ауырған (сүзек, екпе ауруы, кауіпті панкриотит және тағамиан
шыққан аурулар) кездс пайда болады. Дене қызуы 34-35 градус шамасында
болғанда артериалдық кысымы сынап бағанасымен 50-80 мм байқалады. Егер де
тез арада шара қолданбаса адам қаза болады.
Коллапс кезіндегі дәрігерге дейіңгі көмек көрсету.
Талықсыған кезде қан айналымын жақсартатын, әсіресе қанның басқа келуі
үшін шаралар қолданылады. Сондықтан сырқатты басын сәл түсіріп, етпетінен
жатқызады. Белбеуді босатып, көйлектің жағасының түймесін ағытады; таза ауа
ағынымен қамтамасыз етеді, мүсәтір спиртін қолданады. Ауру сабасына түскен
кезде ыстық сусын, бірнеше тамшы арақ ішкізген дұрыс.
Тамырлардың соғысын арттыру үшін теріге 1% - 1мл мезатон, 25 % - 2мл
кордиамин, 5% - 1 мл эфедрин, 0,1%-1мл адреналин, 10% -1мл кофеин енгізеді.
Осы шаралардың бәрін кез-келген жағдайда жүргізуге болады. Тамырлары қатты
тарылған сырқаттарды шуғыл көмек көрсеткеннен кейін кешіктірмей ауруханаға
апарады.
Коллапс салдарынан туындаған ауыр жағдайда жүректің сыртынан ысқылайды
(жүрек тұсындағы кеуде клеткаларын ырғақпен қысады) және ауызға-ауыз
тәсілімен жасанды тыныс алдырады.
2. Жарақаттан естен тану туралы түсінік
Жарақаттың, күйіктің, үсіктің ауыр салдары естен тану болып табылады.
Естен тану — орталық нерв жүйесі қызметінің күрт нашарлауы нәтижесінде
дамып, организмнің барлық жүйесі қызметінің тоқтауына алып келетін ауыр
жағдай.
Естен тану қатты ауру кезіндегі тітіркеністен пайда болады: сүйектің
зақымдануынан болған жұмсақ ұлпалардың үлкен көлемде мылжалануынан,
жаншылуынан, күюден болған қатты жарақат. Әсіресе, қан көп кеткен кезде,
дене суынғанда, қорыққанда, шектен тыс ойға шомғанда, сәулеге ұшырағанда,
жұқпалы ауруларда жиі кездеседі.
Естен танудың ауырлығы бойынша үш түрлі дәрежеге бөлінеді.
І дәреже — жәй естен тану. Ес сақталады, сырқат сұрақтарға дұрыс жауап
береді, алайда әңгімеге құлқы жоқ. Тері мен көрінетін кілегейлі қабықтар
бозарады. Дене температурасы қалыпты немесе сәл төмендейді. Көздің карашығы
улкеймейді, жарықтан тітіркемейді.
Тамырдың согысы бір қалыпты, жиілігі минутына 100-110 соққы. Күре
тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша 11065 мм.
Тыныс алу бір қалыпты, терең, кейде жиілейді.
II дәреже — қатты естен тану. Жағдай ауыр. Ес сақталады, алайда зардап
шегушінің қоршаған ортаға құлқы жоқ. Сыртқы әлем әсерін әлсіз сезінеді.
Көздің қарашығы тарылған, жарықтан әлсіз тітіркенеді. Рефлекстердің барлық
түрлері төмендетілген. Тері сұрғылт түске еніп бозарып ақшылдана-ды,
ұстаған кезде салқын, дене температурасы төмендеген. Тамыр соғысы жиі,
жүректің ырғағы баяу естіледі. Күре тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша
7040 мм. Тыныс алу күшейіп, жиілей түседі.
III дәреже — өте ауыр жағдай. Зардап шегушінің мүлдем есі жоқ. Тері
бозарады, суық, салқын тері шып-шып шығады. Көздің қарашығы үлкейеді,
жарықтан мүлдем тітіркенбейді. Күре тамырлық қан қысымы анықталмайды,
тамырдың соғысы байқалмайды, тыныс алу бір қалыпты емес. Дененің құры-суы
мүмкін.
Естен тануға қарсы шаралар
Есінен айырылған адамдар алғашқы медициналық көмекті кажетсінеді.
Зардап шегушіні ауыратын жерлері бөгде затқа тимейтіндей етіп жатқызады.
Оларға мүмкіндік болса, ауыртпайтын дәрі-дәрмек: прөмедол, морфин, аналгин
5% - 2мл ерітінді, олар болмаса 0,5г аналгин, 0,1г кофеин, кордиамин егеді,
есінен тануға әсер еткен себепті жояды, үстіне жылы киім жабады. Егер
зардап шегушінің ішінде жарақат жоқ болса, оған ыстық шәй ішкізеді, арақ
немесе басқа да спирт ішімдігін береді.
Зардап шегушіні өте мұқият және кешіктірмей медицина мекемесше
жеткізеді.
3. Дененің сыдырылуы, тілінуі, буыннын таюы, сіңірдін созылуы
Жұмсақ ұлпалар зақымдануының аса көп тараған түрі дененің сыдырылуы
болып табылады, ол қатты заттың соққы салдарынан пайда болады, соққы тиген
жер бірден үлбірейді, көбінесе көгереді олардың пайда болуы зақымдалған
тамырлардан қанның ағуымен түсіндіріледі.
Сіңірдің созылуы секірген, құлаған, ауыр затты көтерген кездегі
ебдейсіз әрекеттерден туындайды. Созылу белгілері - буынның сырқырауы,
терінің үлбіреуі, қозғалудың қиыңдығы.
Алғашқы медициналық көмек
Жараға тиіспей, оның айналасын суланған мақтамен сүртіңіз, жараға йод
жағып, оны таза дәкімен таңыңыз, үлкен жараны ең жақсысы алғашқы көмектің
жеке пакетіндегі дәкілі-мақталы жастықшасы бар таңғышпен байлаған жақсы
(мұндай пакеттер дәріханада сатылады), таңғыш материалды алған кезде ешбір
жағдайда жараның үстіне жабылатын жастықшаға тиіспеңіз, егер қолыңызда докі
жоқ болса, таза бет орамалды пайдаланыңыз, жараны толық жабу керек, таңғыш
денені қатты ауыртпау үшін оны аса қатты тартпау қажет, егер бір-екі күннен
кейін тілінген немесе сыдырылған жер іріндеп, ал оның төңірегі ісіп кетсе
дәрігерге барыңыз. Сырқатты басу үшін зардап шегушіге 0,25-0,5г аналыин
беруге, ал жарақаттанған жерге мұзды қағанақ қоюға болады.
Буынның шығуы — бұл буындағы сүйектерді ажырататын буынның үстіңгі
жағының анатономиялық өзара қарым-қатынасының өзгерісі. Буын шыққан кезде
оның қызметі бұзылады. Буынның шығуы толық және жартылай шығу (таю) болып
бөлінеді.
Барлық ықтимал құралдармен сырқырауды тоқтату және көлік шиналарын қою
да көмек көрсетудің қажетті шарттары.
Шиналар сүйектердің зақымданғандығына немесе зақымдан-бағандығына
қарамастан қойылады.
Оқиға орнында көмек көрсету
Оқиға орнындағы көмек екі кезеңмен көрсетіледі.
Бірінші кезең бірнеше сағатқа созылуы мүмкін және қирандылардың астында
қысылып қалған аяқ-қолды қалайша жылдам босатуға байланысты.
4. Бас жарақаты
Бас сүйегі мен бас миының зақымдануы механикалық жарақаттардың аса ауыр
түріне жатады. Бас сүйегі мен бас миының жарақаттары ашық және жабық болып
бөлінеді.
Бас сүйегі мен бас миының жарақаттануы шартты түрде үш топқа бөлінеді;
жұмсақ ұлпалардың жаралануы, өте алмайтын (қатты ми қабы жарақаттанбайды)
және (қатты ми қабы зақымданады).
Бас миын зақымдаған заттардың сипаты бойынша ол мидың шайқалуы,
сыдырылуы және қысылуы болып бөлінеді.
Басқа қатты соққы тиген кезде мидың зақымдануы мүмкін (мидың шайқалуы
және сыдырылуы).
Мидың шайқалуынан адам есінен айрылады. Соққы қатты болса, бұл белгілер
анық білінеді. 1-2 ден 20-30-ға дейіңгі минутта естен айрылу байқалын,
артынша есі кіріп жарақатқа ұшыратқан оқиға мен жағдайды жадына тез түсіре
алмайды.
Қатты соққы толқыны әсерінен (жарылыс) адам организмі жалпы контузияға
ұшырауы мүмкін. Ауыр жағдайда адам ұзак уақыт бойы есінен айрылады, бас
ауырады, көру және есту қабілеті бұзылады. Есте сақтауы әлсірейді немесе
жоғалтады.
Ауыр дәрежедегі мидың сыдырылуы сананың өте өрескел үзылуымен
сипатталады (ұйқы басу, естен тану).
Ұйқы басқан кезде сырқаттар қоршаған ортаны елемейді, тапсырманы
орындамайды, сұрақтарға жауан бермейді. Сырқатты осы күйден дөрекі денені
ауыртатын тітіргендіргіштерді қолдану арқылы ғана шығаруға болады.
Алғашқы медициналық жәрдем
Ең алдымен бас сүйгі мен ми жарақатының сипатын (ашық немесе жабық)
және зардап шегушінің жәй-күйін анықтау қажет. Бұдан кейін сананың бұзылу,
қан ағу және сыртқы тыныс алудың дәрежесін анықтаған жөн.
Қан аққан кезде жараға таза қатты таңғыш байлайды. Тыныс алу бұзылған
кезде ауыз қуысы мен жоғары тыныс жолдары босаған соң жасанды тыныс алу
шарасын жасайды. Есіз күйдегі адамдардың тілін байқаған жөн, өйткені ол
қозғалыс кезіңде тыныс жолдарын жауып тастау мүмкін.
Тыныс жолдарына қанның, құсықтың түсуін ескерту мақсатында жаралыны
бүйірлеп жатқызып тыныштықта қалдырады. Мұндай кезде оған 50%- 2мл анальгин
және 1%- 2мл димедрол ерітіндісін немесе 2% супрастин енгізеді. Ашық
жарақат кезінде пеницилин тағайындайды. Басқа мүз салынған қуық қояды.
Басқа таңғышты — тақияны мынадай әдіспен қояды. 1 м-ға жуық бинт
кесіндісін тобеге қояды, оның ұшын (байла-мын) тік құлақ қалқанының алдынан
төмен түсіреді. Басты айналдыра отыра байлайды, содан соң түйінге жеткен
соң бинтті оның теңірегінен екі жағынан да орап қиғаш-тай желкеге
жеткізеді, желке мен маңдай арқылы кезекпен орап, бастың букіл шашты
бөлігін жабады
5. Кеуде мен іштің зақымдалуы
Кеуде жарақаты ашық және жабық болып бөлінеді.
Кеуденің жабық зақымдалуы.
Зақымдалудың осы түрінің ауырлығы кеуде кұрылымының зақымдалу, өкпенің
сыдырылу деңгейіне байланысты (төс, қабырға).
Жеке қабырғаның сынуы жөтелген және дем алған кезде, сынықтың төңірегі
қысылған кезде қатты білінетін шаншумен сипатталады. Зардап шегушінің жалпы
жағдайы қанагат-тандырарлық.
Көптеген, әсіресе қабырғалардың екі жағының сынуы кеуде клеткаларының
тыныс жолдарын бұзады және оттегінің жетіспеуіне және ауыр жағдайға
ұшыратады.
Өкпенің зақымдануы гемо және пневмотараксқа, шелдің ауаға толуы мен қан
түкіруге алып келеді.
Ірі тамырларға қан қысымының күрт көтерілуінен және көк тамырдың қанға
толу салдарынан Жарақаттан тұншығу пайда болады.
Ол пайда болған кезде беттің және мойынның терісі күңгірт қызғылт түске
енеді.
6. Сүйектің сынуы дәрігерге дейінгі алғашқы көмек
Сүйектің сынуы бұл оның тұтастығының бұзылуы, ішінара (сүйектегі
жарқыншақ) немесе толық сынуы мүмкін. Сүйек сынған жердегі терінің
зақымданған немесе зақымданбағандығына байланысты сүйектің сынуы ашық және
жабық деп аталады.
Ашық сынық өте қауіпті, өйткені сынықтарға жұқпалы аурулар тез таралады
және іріндеу-қабыну процесінің дамуымен ушыға түседі.
Сүйектің сынуының белгілері: Жабық сынық кезінде:
♦ сүйек сынған жердің сырқырауы;
♦ аяқ-қол саусақтары бастарыныд кысқаруы немесе қисаюы;
♦ сүйек сынған жердің қанталуы мен домбығуы;
♦ аяқ-қол қызметінің бұзылуы;
♦ буындар арасындағы аяқ-қол төңірегінің бойындағы қозғалыстың
қалыпсыздығы.
Ашық сынык кезінде:
♦ аяқ-қол бармақ бастарының кысқаруы немесе қисаюы;
♦ жарада сүйек жарқыншақтарының болуы;
♦ жарақаттанған жердегі қалыпсыз қозғалыс;
♦ аяқ-қолды қозғалтқан кездегі сырқырау.
Жабық сынық кезінде тері жамылғыларының тұтастығы бүзылмайды, ашық
сынық кезіңде сүйек сынған жерде жарақат болады. Алғашқы медициналық көмск
кезінде сүйек сынған жерді қозғалтуға болмайды.
Сүйектің таюын болдырмау үшін жарақатқа таңғыш қою мақсатында киім мен
аяқ киімді шешуге, оларды кесуге және сынған жерді босатуға болмайды. Егер
ашық сынық кезінде қан ақса, оны тоқтатқаннан кейін, жараға тазартылған
таңғыш қою қажет. Ашық және жабық сынық кезінде сырқатты басатын дәрі-
дәрмек беріліп, бұдан кейін табельдік немесе қолда бар құралдардың
көмегімен иммобилизация жүргізу қажет.
Сырқатқа қарсы дәрі-дәрмекті егу жеке қобдишадағы немесе үй
қобдишасыңдағы аналыетиктерді, шприц-түтіктерді (аналыин, пенталгин,
трепан, баралгин және т.б.) қолдану арқылы жүргізіледі.
Тыныштық болуы үшін шина немесе қолда бар зат жоқ болса, аяқ-қолдың бас
жағын денеге таңып, қолтықтың асты-на мақтаның тығыз түйнегін қоя отыра
таңады (қолды тігінен бүгеді) немесе байламға, белбеуге іліп қояды.
Аяқты оқшауландыру үшін оны сау аяққа байлайды. Шинаны (немесе қолда
бар затты) сынықтың екі жағының да қоз-галысын болдырмайтындай етіп
(сыныктың үстіңгі және ас-тынғы жағы) қою қажет. Сүйектің шығыңқы жерінде
шина-ның астына жумсақ мақта немесе жайлы мата қояды.
Шинаны (қолда бар материалды) мақтамен жауып, дәкімен орайды (матамен,
киім кесіндісімен), бұлай ету сынған жердің қатты қысылмауы ушін жасалады,
содан соң оны қайтадан зақымдалған аяққа орайды.
Лекция 4
Лекция тақырыбы: Жаралар
Лекция жоспары:
1. Жаралар, жаралар инфекциясы.
2. Жарақаттар кезінде асқынушылық.
3. Таңу материалы, жеке таңу пакеті және оны пайдалану тәртібі.
4. Жараланған кездегі алғашқы меднциналық көмек.
5. Қан кетуі.
1. Жаралар, жаралар инфекциясы
Жаралар тері жамылғысының терідегі кілегейлі қабықтың тұтастығы
бұзылып, ұлпалардың механикалық зақымдануынан пайда болады.
Жаралар жеңіл және қатты болып бөлінеді.
Қатты жарақаттану кезінде тері астындағы клеткалар ғана емес сондай-ақ
бұлшық ет, сүйек, нерв, сіңір, байлам, ірі қан тамырлары зақымданады.
Жарақаттағыш зат дененің ішіне — кілегейлі қабыққа, бас сүйектің қуысына
және т.б. енуі мүмкін; осындай бойлай салынған жарақат ішкі органдарды
зақымдайды.
Жаралардың жіктелуі
Жаралар заттың немесе қарудың түріне байланысты жаралар: кесілген,
тілінген, түйрелген, сыдырылған, тістелген, жарымдалған және оқ тиген болын
бөлінеді.
Түйрелген жаралар түйрегіш қарулы найза, пышақ, біз, ине, шеге әсерінен
болады.
Кесілген жаралар жүзі өткір заттар арқылы болады (пы-шақ, ұстара, шыны
және т.б.). Кесілген жаралардың шеті тегіс және зақымданбаған болып келеді.
Қан жиі ағады.
Тілінген жаралар ауыр өткір заттың тиюінен болады (балта, қылыш).
Сырттай қарағанда кесілтен жараны еске түсіреді, алай-да зақымдану аумағы
үлкенірек, кейде тіпті сүйектің зақымда-нуына апарып соқтырады. Жараның
шеті біршама ісінеді.
Сыдырылған жаралар ауыр жалпақ заттың соққысынан (ба-лға, тас және
т.б.). Сыдырылған жаралардың шеті ісінеді, тегіс емес, қан қатады,
тамырлардың және олардың тығындалуы-ның нәтижесінде жара шетінің нәрленуі
бұзылады. Ісінген ұлпалар микробтардың көбеюіне септігін тигізеді.
Атыс қаруынаң болған жаралар атыс қаруының зақымдау салдары болып
табылады. Қару түріне байланысты оқтан жаралану, бытырадан жаралану,
жарықшақтан жаралану (мина, граната, снаряд). Атыс қаруынан болған жарақат
тесік болуы мүмкін. Жаралаушы зат тесіп өтеді және оның кіріп-шығу саңылауы
болады. Кейде зат денеде тұрып қалады, ал кейде жанай тиіп өте шығады.
Кіретін саңылау тесік жарақат кезінде шығатын саңылаудан анағүрлым кіші
болады. Жарақаттаушы зат ұлпа ішінде қалып койған кезде басқа затқа
айналады. Жараланған жерге киімінің қалдығы тұрып қалуы мүмкін, ол жара
ішінде қалып оны іріндетеді.
2. Жарақаттар кезінде асқынушылық
Жарақаттанған кезде міндетті түрде қан кетеді, дене сырқырайды,
үңірейген орын пайда болады, шектен тыс сырқаттану естен тандырады. Қалған
жағдайлардағы жаралар микроорганизмдер үшін ашық есік ретінде — жұқпалы
ауруларды асқындырушы ретінде қызмет етеді.
Микробпен зақымданған жараны жұқтырмалы, ал осы арқылы пайда болған
ауруды жара инфекциясы деп атайды.
Микробтар жараға жарақаттаушы заттармен, ағаштың қабығымен, жердегі
түйіршіктерден, ауадағы тозаңнан, жараның төңірегін қолмен ұстау арқылы
өнеді.
Газдан шіру (воздушная гангрена) аяқ жарақаттан жиірек байқалады.
аурудың анық белгілерінің бірі жеңіл шаншудың пайда болуы, артынша қатты
сырқыратуғы ауысады. Жараның төңірегі домбығады, аяқтың тері жамылғылары су
үстін қара дақ басады, тамырдың соғуы тоқтайды. Сипаған кезде тері
жамылғысы шықырлайды.
Сіреспенің алғашқы белгілері жоғары температура (390С), жара
төңірегінде бұлык еттің еріксіз дірілдеуі, асқазан төңірегінің, іш бұлшық
етінің шаншуы, жұту кезіндегі қиыншылық, беттің ымдау бұлшық етінің
қысқаруы және ауызды аштырмайтын шайнау бұлшық етінің түйілуі болып
табылады. Асептика және антисептика туралы түсінік
Асептика — жараны микробтардың зақымдауынан қорғау әдісі. Бұл үшін
жарамен түйісетін затта микроб болмауы тиіс. Мүлдем микроб жоқ материалдар
мен заттар тазартушы деп аталады. Материалдар мен аспаптардағы, басқа
заттардағы таңғыштың микробтарын толық жою тазартқыш деп аталады. Жараны
көп жағдайда іріңдетуші микробтар зақымдайды, кейін жара іріңдеп, ісінеді.
Микробтар сәл тамырларына, ол арқылы сөл жолдарына түсуі мүмкін. Бұл
жағдайда тері іші қызарады жәңе қатты ауырады. Ал егер іріңді инфекция
қанға өтсе, қан бұзылып сепсис дамиды.
Антисептика — жараға түскен бактерияларды, микроорганизмдерді өлтіретін
немесе олардың тіршілігін әлсірететін антибиотиктерді химиялық және
биологиялық заттарды қолдану жолымен жою. Антисептиктер ретінде хлорамин
ерітіндісі, йод түнбасы, спирт, сутегі қолданылады.
Тек ауа жоқ кезде дамитын микробтардың жарада көбеюі (анаэробтар)
анаэробтық немесе газдық инфекция аса қауіпті.
Жараға топырақпен бірге сіреспені тудыратын анаэробтық микробтардың
түрлері енуі мүмкін.
Механикалық антисептика жараны алғашқы хирургиялық емдеу кезіңде
жүргізіледі.
Физикалық антисептика жарадағы микробтар үшін қолайсыз жағдай жасайды,
атап айтқанда бұл жараны құрғатады, жарадан сұйық суды сыртқа шығарады.
Микробтарды күн сәулесі мен жасанды ультра күлгін сәуле де өлтіреді.
Химиялық антисептика микробқа қарсы қабілетке ие әр түрлі дәрі-дәрмекті
қолдануға енгізідген. Бұлар антисептикалық заттар деп аталады. Йод түнбасы,
этил спирті, хлорамин, риванол, калий перманганаты сияқты антисептиктер жиі
қолданылады. Антисептиктер Вишневский майы сияқты бірнеше заттардан құралуы
мүмкін.
Биологиялық антисептиктер жара инфекциясынан сақтандыру мен емдеу үшін
пайдаланылатын антибиотиктер жатады.
Антисептика мен асептика әдістері жараның инфекциялық зақымдануымен
күресте бірін-бірі толықтырады.
3. Таңу материалы, жеке таңу пакеті және оны пайдалану тәртібі
Жарақатка таңғыш қанның ағуын тоқтату, ауруды басу, қосымша
зақымданудан және оған микроб түсуінен ескерту үшін қойылады. Таңу
материалы ретінде дәкі, бинт, салфетка, мақта, лигнин, кіші және үлкен
медициналық таңғыш, жеке таңғыш пакеті мен орамал пайдаланылады.
Салфеткалар — қиыстырылған төрт бұрышты дәкі кесінділердің бірнеше
қабаты. Олар үлкен (70-68см) және кіші (68-35см) болуы мүмкін.
Бинт — ені 5-20см және ұзындығы 5-10м дәкі кесіндісі.
Медициналық қызметтер коймаларында ені 10,14,16 сантиметр және ұзындығы
5,7,10 метр бинттер кездеседі.
Мақта гигроскөпоиялық және компресеорлық болуы мүмкін.
Гигроскөпиялық макта ылғалды жақсы сіңіреді, жараға қойылатын таңғыш
үшін қолданады.
Лигнин— мақта айырбастайтын материал болып табылады.
Жабдыктау қоймасында кіші және үлкен медициналық та-зартылған таңгыштар
сақталады. Кіші таңғыштар мақта дәкі жастықшасының (56-29см) және бинттен
(14см х 7 м) жастықшадан тұрады. үлкен жастықша (65x43 см), оның бұрыш-
тарына бір-бірден бау тігілген (70x1 Осм).
Жорық жағдайында даласыңда көмек көрсету үшін жеке таңғыш пакеті (ЖТП)
қолданылады.
ЖТП (екі мақта дәкі жастықшасынан 32x17,5 см) және бинт-тен тұрады (Юсм
х 7м). Бір жастықша бинттің ұшына тігілген, ал екіншісі бос жатады.
4. Жараланған кездегі алғашқы меднциналық көмек
Алғашқы көмек көрсету кезіндегі негізгі міндеттср мыналар: қанның
кетуін тоқтату, жараны ластану мен жұктырудан қорғау, кан кеткен кезде
пайда болатын ауруларды еекертуге бағытталған шараларды жүргізу. Жараларды
дәрігерлік көмек көрсету үшін хирургиялық стационарға жеткізу.
Жарақаттанудан кейіңгі алғашқы сәтте қанның кетуі айырықша қауіпті,
сондықтан да кез келген ықтимал әдіспен қанды тоқтатуға тырысу керек:
күйдіргі, тамырды қысу, қатты таңғыш байлау.
Қан кеткен кезде жарақаттанушыны мидың анамизациясынан (қанның азаюы)
ескерту мақсатында тегіс жерге жатқызу қажет. Адамды талықсытатындай қан
көп кеткен кезде оның екі аяғын көтеріп жатқызады.
5. Қан кетуі
Қанның кетуі жарақаттың ушығуы, адам өмірі үшін аса қауіпті болып
табылады. Зақымдалған тамырдың сипатына байланысты канның кетуі күре
(артериялық) тамырлық, ұсақ (капилярлық) тамырлық, көк тамырлық (веналық)
және паренхиматоздық болып бөлінеді.
Күре тамырдан қан ол зақымдалған кезде ағады. Қанның бұлайша ағуы өте
қауіпті, өйткені қысқа мерзімде организмнен өте көп қан кетеді. Белгілері:
қан алкызыл түсті, қан баяу ағады немесе атқылайды.
Көк тамырдан қан ол зақымдалған кезде ағады. Қан дүмпусіз үздіксіз
ағыспен баяу шығады, түсі қошқыл қызыл немесе шиедей қызыл.
Ұсақ тамырлардан қан ағу дененің жұмсақ ұлпаларының ұсақ тамырлары
зақымданғанда байқалады. Зақымданған ідікі органдардағы ұсақ қан
тамырларының қанның агуы (бүйрек, көкбауыр, бауыр) үлпершекті деп аталады.
Паренхиматоздық қан ағу, яғни адамның ішкі қуычына қан кету болып
табылады. Бұл бауыр, бүйрек, асқазан ішектен және т.б. іш қуысына аққан
қандар өте қауіпті және қан кетуін анықтауы қиын.
Күре тамырдан аққан қанды тоқтату алғашқы медициналық көмектің негізгі
міндеттерінің бірі. Күре тамырдап ақкан қайды уақытша тоқтатудың ең белгілі
және жылдам әдісі — зақымдалған күре тамырдың жоғарғы жағынан саусақпен
басу.
Ұйқы күре тамырын оны зақымдалған жерден төмен (жүрекке жақын) мойынның
жүлынына қысады. Бұдан кейін жараға тазартылған таңғышты қаттырақ байлайды,
содан соң жараға тазартылған, қысатын таңғыш қойып, оның үстіне бинттің,
салфетканың, мақтаның немесе қолда бар заттың қалың, нығыз кесіндісін салып
орайды.
Барлық жағдайларда дененің сыртқы жағынан қан аққан кезде дене
мүшелеріне қан тоқтататын күйдіргіні (жгут), басқа қатты таңғыш орау арқылы
қанды уақытша тоқтатуға болады.
Қан тоқтататын күйдіргі(жгут) ені (1,5 -2 см) жалпақ иілмелі резина
кесіндісі. Оның бір шетіне ілгек, екінші шетіне ілмегі бар жүзікше
бекітілген.
Лекция № 5
Лекция тақырыбы: Төтенше жағдайлар
Лекция жоспары:
1. Төтенше жағдай.
2. Төтенше жағдайларды топтау.
3. Бейбітшілік уақыттағы төтенше жағдай.
1. Төтенше жағдай
Адамның жұмыстық қызметі экологиялық тепе-теңдікті бұзуға, аномальдік
табиғи және техногендік жағдайларға, стихиялық және көптеген адам мен
материялдық шығынға әкелуде.
Адамзат күнделікті көптеген табиғи қауіп–қатермен кездесуде.Жер шарында жыл
сайын жобамен 10 мың су тасқыны, 100 мыңнан аса жер сілкінісі, көптеген
өрттер мен опырмалар, вулкан атқылауы және тропикалық циклондар болып
тұрады. Біріккен ұлттар ұйымының мәліметі бойынша соңғы 20 жылда стихиялық
апат пен катастрофаның арқасында 3 млн артық адамдар қаза болған. Сол
себепті төтенше жағдайдың алдын алу, оның әсерін жою қазіргі уақыттың
актуальді проблемалары болып табылады.Төтенше жағдай бола қалған жағдайда
адамдарды құтқарудағы білікті қимыл жасау, оларға керек көмек көрсету және
апат ошағында құтқару жұмыстарын тиімді ұйымдастыру адам мен материалдық
шығынды азайтуға мүмкіншілік жасайды.
Төтенше жағдайдың болуына негізінен ішкі және сыртқы әсерлер ықпал етеді.
Ішкі әсерге технологияның күрделілігі арнайы мамандардың аздығы, жобалау
кезіндегі кемшіліктер еңбек және технологиялық тәртіптің төмендігі жатса,
сыртқы әсерге кенеттен элекрэнергиясының газдың, технологиялық өнімнің
немесе шикізаттың токтауы, сондай-ақ соғыс пен терроризим жатады.
Төтенше жағдай келесі жағдайларда болуы мүмкін:
- қаупі бар көздің барлығы (жарылысқа арналған және радиоактивті
заттар);
- апат ошағында адам мен жануардың қалып қоюы.
Төтенше жағдай деп табиғи стихиялық пен техногенді апаттарда
пайда болатын әскери, әлеуметтік және саяси сипаттағы, адам өмірінің,
экономиканың, әлеуметтік және табиғи нормаларының кенеттен өзгеруіне алып
келіп соғатын жағдайды айтады.
Төтенше жағдай бұл аймағы жағынан үлкен маштабты және көптеген
адамдарға төндіретін қауіпі бар оқиға. Көптеген жағдайда бұл оқиғаны авария
және катастрофа деп те атайды. Бір қарағанда бұл екеуінің айырмашылығы жоқ.
Ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Заң актілері.
2. Қауіпсіздік түсінігі.
1. Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі
курсының мазмұны мен мақсаты
Адам өмірі қауіпсіздігінің негізгі курсында адамды қорғау жолдары
қарастырылады. Оның негізгі себептеріне адамдардың өмір сүру ортасындағы
кездесетін қауіп-қатерлерімен бірге еліміздің ата заңының негізгі мақсаты
жатады. Адамдардың өмір сүру ортасындағы қауіп қатерлер адам өміріне, оның
ден-саулығына зиянын тигізіп, әртүрлі аурулар мен жарақатқа, тіптен кейбір
жағдайда өлімге де алып келіп соқтыруда. Осыған орай мемлекеттің адамды
қорғауы, оның негізгі міндеттерінің бірі болып саналады.
Адам өмірі қауіпсіздігінің негіздері адам өміріне төнетін жалпы қауіп-
қатерлерді зерттейтін, соған қарсы қоюға болатын шараларды әзірлейтін
ғылыми білімнің саласы. Бұл курс нақты машиналардың, құрал жабдықтардың,
механизмдердің, өндірістің қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелерін
шешпейді, себебі олармен арнайы мамандандырылған орталықтар айналысады.
Мысалы, атом қауіпсіздігі, электр қауіпсіздігі, жарылыс пен өрт
қауіпсіздігі және тағы сол сияқтылар. Қарастырып отырған курстың мақсаты
қауіпсіздік саласындағы жалпы біліктілікті көтеруді және адамның өзі өмір
сүріп отырған ортасындағы қауіпті, сондай-ақ адамдарға зиянын тигізетін
құбылыстарды тануға және оған қарсы білікті әрекет жасай алу
мүмкіншіліктерін арттыруды қарастырады.
Адам өмірінің немесе өмір тіршілік қауіпсіздігі негіздері курсының
негізгі мақсаттарына төмендегілер жатады:
- қауіп-қатерді тани білу. Атап айтқанда оның түрін, болып жатқан
жерін, қатер болу мүмкүншілігін, зардаптың және оның әсерінен
болатын зиян шамасын және т.б.;
- болғалы тұрған қауіп-қатердің алдын алу;
- қауіп-қатер болғанда, төтенше жағдай кезінде білікті іс-әрекет
жасай білу.
2. Заңды актілері
Адам - мемлекеттің ең қымбат қазынасының бірі, ал оның өмірін сақтау
мемлекеттік негізгі мақсаты. Оған дәлел адам мен оның өмірін қорғау
еліміздің ата - заңы конститутцияда 1-ші бапта берілгендігі. Сондай-ақ,
конститутцияның 31 бабы, мемлекетті адамның өмір сүруі мен денсаулығына
қолайлы орта жасау және қорғауды міндеттейді. Осыларға байланысты
мемлекетімізде адам өмірін қорғау мәселелері бойынша бірнеше заңдар
қабылданып, ережелер бекітілген. Атап айтқанда, Қазақстан Республикасының
Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы №528–II 2004 жылдың 28
ақпанында, Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы
№19–I 1996 жылдың 5 шілдесінде, “Азаматтық қорғаныс туралы” №100 1997
жылдың 7 мамырында, “Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың
мәртебесі туралы” № 87 1997 жылдың 27 наурызында, “Өрт қауіпсіздігі
туралы” № 48–I 1996 жылдың 22 қарашасында, “Қауіпті өндірістік
объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы”№ 314–I ҚРЗ 2002 жылдың 3
сәуірінде, “Терроризмге қарсы қүрес туралы” № 19–I 1996 жылдың № 416–I
1996 жылдың 13 шілдеде, ”Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы” № 219–I
ҚРЗ 1998 жылдың 23 сәуірінде, “Төтенше жағдай туралы” № 387–II 2003 жылдың
8 ақпанында, “Соғыс жағдайы туралы” № 331–II 2003 жылдың 5 наурызында, “ҚР
қарулы күштер және қорғаныс туралы” № 2108–ХII 1993 жылдың 9 сәуірінде,
“Мемлекеттің материалдық қоры туралы” № 106–II 2000 жылдың 27 қарашада,
“Еңбекті қорғау туралы” № 1914–ХII 1993 жылдың 22 қаңтарда, “Халықтың
санитарлық эпидемиалық саулығы туралы”№ 1132 2004 жылдың 29 қазанда және
т.б. қабылдаған Заңдары мен ҚР өкіметінің № 481 1999 жылы 27 сәуірдегі
бекіткен Қазақстан Республикасының төтенше жағдайлар туралы агенттігінің
ережесі мен Биотерроризмге қарсы эпидемиалық және профилактикалық
жұмыстарды күшейту туралы ҚР денсаулық министрлігі, көлік және
коммуникация министрлігі мен төтенше жағдай туралы агенттіктің біріккен
бұйрығы және т.б.
Қазақстан Республикасының Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті
қорғау туралы Заңы
Қазақстан Республикасының Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
туралы Заң Қазақстан Республикасындағы еңбекті қорғау саласындағы
қоғамдық қатынастарды реттейді және еңбек қызметі процесінде еңбек
қауіпсіздігін қамтамасыз етуге, қызметкерлерлің өмірі мен денсаулығын
сақтауға бағытталған, сондай-ақ еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау
саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптерін белгілейді.
Бұл Заң еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы
мемлекеттік басқару, еңбек қауіпсіздігіне және еңбекті қорғауға
құқықтарының кепілдіктері, қызметкер мен жұмыс берушінің еңбек қауіпсіздігі
және еңбекті қорғау саласындағы құқықтары мен міндеттері, еңбек
қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды ұйымдастыру, Қазақстан Республикасының
еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау туралы заңдарының сақталуын бақылау,
жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы
ҚР Заңы.
Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туралы
Қазақстан Республикасының Заңы халықты, қоршаған ортаны және шаруашылық
жүргізуші объектілерді төтенше жағдайлар мен олар туғызатын зардаптардан
қорғау мемлекеттік саясатты жүргізудің басым салаларының бірі болып
табылады және Қазақстан Республикасы аумағында табиғи және техногендік
сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу мен оларды жою жөніндегі қоғамдық
қатынастарды реттейді.
Бұл заң халықтың табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар
саласындағы құқықтары мен міндеттері, мемлекеттік органдардың және
жергілікті өзін-өзі басқару органдарының табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайлар саласындағы өкілеттілігі, табиғи және техногендік
сипаттағы төтенше жағдайлардың алдын алу, табиғи және техногендік сипаттағы
төтенше жағдайларды жою, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайлар саласындағы сараптама мен мемлекеттік есеп, табиғи және
техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы материалмен және
қаржымен қамтамасыз ету, табиғи және техногендік сипаттағы төтенше
жағдайлар саласындағы заңдарды бұзғандық үшін жауапкершілік, табиғи және
техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы дауларды шешу, табиғи
және техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар саласындағы халықаралық
ынтымақтастық пен халықаралық шарттар тарауларынан тұрады.
“Азаматтық қорғаныс туралы” ҚР Заңы
“Азаматтық қорғаныс туралы” Заң Азаматтық қорғанысты ұйымдастыру мен
жүргізу – мемлекеттің аса маңызды міндеттерінің бірі, оның қорғаныс
шараларының құрамдас бөлігі екендігін білдіреді.
Бұл Заң Қазақстан Республикасы Азаматтық қорғанысының негізгі
міндеттерін, құрылуы мен жұмыс істеуінің ұйымдық принциптерін, Қазақстан
Республикасы орталық, жергілікті өкілді және атқарушы органдарының,
ұйымының азаматтық қорғаныс саласындағы өкілеттілігін, азаматтарының,
шетелдік азаматтардың және азаматтығы жоқ адамдардың құқықтары мен
міндеттерін белгілейді.
“Азаматтық қорғаныс туралы” Заң Қазақстан Республикасының халқын,
аумағы мен шаруашылық жүргізу объектілерін қорғау саласындағы Азаматтық
қорғаныс шаралары, Азаматтық қорғаныс күштері, Азаматтық қорғаныстың
басқару органдары мен қызметтері, Азаматтық қорғаныс саласындағы Қазақстан
Республикасының орталық, жергілікті өкілдері және атқарушы органдарының,
ұйымдарының өкілеттілігі, азаматтарының құқықтары мен міндеттері, Азаматтық
қорғаныс қажеттерін материалдық техникалық жағынан қамтамасыз ету және
Азаматтық қорғаныс объектілері мен мүлкі, Азаматтық қорғаныс шараларын
қаржыландыру көздері, жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы”
ҚР Заңы.
“Авариялық-құтқару қызметі және құтқарушылардың мәртебесі туралы”
Заң табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою үшін құрылған
авариялық құтқару қызметі мен құрамаларының ұйымдастырылуы мен қызметі
кезінде қоғамдық қатынастарды реттейді және құтқарушылардың мәртебесін
белгілейді.
Бұл Заң авариялық-құтқару қызметі мен құрамалары, авариялық-құтқару
қызметі мен құрамаларының төтенше жағдайларды жоюға қатысуы, құтқарушылар
және олардың мәртебесі, жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Өрт қауіпсіздігі туралы” ҚР Заңы
“Өрт қауіпсіздігі туралы” Заң өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету,
адамдардың өмірі мен денсаулығын, меншікті, ұлттық байлық пен қоршаған
ортаны қорғау жөніндегі мемлекеттік қызметтің ажырамас бөлігі болып табыла
отырып, мемлекттік органдардың, меншік нысанына қарамастан жеке және заңды
тұлғалардың Қазақстан Республикасы аумағында өрт қауіпсіздігін қамтамасыз
ету саласындағы құқықтық қатынастарын реттейді.
Бұл Заң мемлекеттік өкімет органдары мен жергілікті өзін-өзі басқару
органдарының өрт қауіпсіздігі саласындағы өкілеттілігі, Қазақстан
Республикасындағы өртке қарсы қызмет органдары, өрт қауіпсіздігін
қамтамасыз ету, өрт қауіпсіздігі саласындағы құқықтары мен міндеттері,
жалпы және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Қауіпті өндірістік объектілердегі өнеркәсіптік қауіпсіздік туралы”
ҚР Заңы
Бұл Заң қауіпті өндіріс объектілерді пайдаланудың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету саласындағы құқықтық қатынастарды реттейді және қауіпті
өндірістік объектілерде авариялардың алдын алуға, олардың салдарын шектеуге
және зардаптарын жоюға ұйымдардың әзірлігін, авариялардың жеке және заңды
тұлғаларға, қоршаған орта мен мемлекетке келтірілген залалдарын кепілдікпен
өтеуді қамтамасыз етуге бағытталған.
Еңбек қатынастары мен еңбекті қоғау, экологиялық, өрт қауіпсіздігі
саласындағы, атом энергиясы мен ғарыш кеңістігін пайдалану, химиялық және
ядролық қаруды жою, оқ-дәрілерді пайдалану мен кәдеге жарату кезіндегі
қауіпсіздік саласындағы құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының арнайы
заңдарымен жүзеге асырылады.
Қарастырып отырған Заң Қазақстан Республикасы мемлекеттік
органдарының өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы құзіреті, заңды және
жеке тұлғалардың өнеркәсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттері, аварияларды жоюға әзірлікті қамтамасыз ету және олардың
себептерін тексеру, өнеркәсіптік қауіпсіздік саласындағы мемлекеттік
бақылау мен қадағалау тарауларынан тұрады.
“Терроризмге қарсы қүрес туралы” ҚР Заңы
“Терроризмге қарсы қүрес туралы” Заң Қазақстан Республикасында
терроризмге қарсы күрестің құқықтық және ұйымдастырушылық негіздерін,
мемлекеттік органдардың және меншік нысандарына қарамастан ұйымдардың
қызмет тәртібін, сондай-ақ азаматтардың терроризмге қарсы қүресті жүзеге
асыруға байланысты құқықтарын, міндеттері мен кепілділіктерін белгілейді.
Бұл Заң терроризмге қарсы күресті ұйымдастыру негіздері, Қазақстан
Республикасының терроризмге қарсы күреске қатысатын мемлекеттік
органдарының құзіреті, террористік іс-әрекеттің алдын алу, анықтау және
жолын кесу, террористік акция салдарынан зардап шеккен адамдардың
заландарын өтеу және оларды әлеуметтік жағынан оңалту, террористік іс-
әрекетке қатысқаны үшін жауаптылық, Қазақстан Республикасының терроризмге
қарсы тікелей күресті жүзеге асыратын мемлекеттік органдарының арнаулы
мақсаттағы бөлімшелерін материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету,
терроризмге қарсы күресті жүзеге асыру заңдылығын бақылау мен қадағалау
тарауларынан тұрады.
”Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы” ҚР Заңы
Бұл Заң халықтың денсаулығын иондаушы сәулелендірудің зиянды әсерінен
қорғау мақсатында оның радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласындағы
қоғамдық қатынастарды реттейді.
”Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы” Заң радиациялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік басқару, қадағалау
және бақылау, радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын жалпы
талаптар, радиациялық авария кезінде радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз
ету, азаматтардың, қоғамдық бірлестіктер мен ұйымдардың радиациялық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы құқықтары мен міндеттері,
радиациялық қауіпсіздік талаптарын бұзғаны үшін жауапкершілік және
халықаралық шарттар тарауларынан тұрады.
“Төтенше жағдай туралы” ҚР Заңы
“Төтенше жағдай туралы” Заң төтенше жағдайды Қазақстан
Республикасының бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде енгізудің
және оның қолданылуының негіздерін, мерзімдерін, тәртібін белгілейді.
Қарастырып отырған Заң төтенше жағдайды енгізу мен оның күшін жоюдың
шарттары, негіздері мен тәртібі, төтенше жағдай кезеңіне енгізілетін
мемлекеттік басқарудың арнайы органдары мен төтенше жағдай режимін
қамтамасыз ету, төтенше жағдай кезінде қолданылатын шаралар мен уақытша
шектеулер, төтенше жағдай кезіндегі жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ
лауазымды адамдар құқықтарының кепілдігі және олардың жауапкершілігі, жалпы
және қортынды ережелер тарауларынан тұрады.
“Соғыс жағдайы туралы” ҚР Заңы
Бұл Заң Қазақстан Республикасы азаматтарының, Қазақстан
Республикасының аумағына тұратын азаматтар және басқа да адамдар, сондай-ақ
мемлекеттік органдардың, әскери басқару органдарының және меншік
нысандарына қарамастан ұйымдардың соғыс жағдайы кезеңіндегі құқықтық
қатынастарын реттейді және оның қолданылуы соғыс жағдайы кезеңімен
шектеледі.
“Соғыс жағдайы туралы” Заңы соғыс жағдайы режимін қамтамасыз ету,
Қазақстан Республикасы Президентінің, Үкіметінің соғыс жағдайы кезеңіндегі
өкілеттіктері, соттар мен прокуратура органдарының соғыс жағдайы
кезеңіндегі қызметі, азаматтардың және басқа да адамдардың, ұйымдардың
соғыс жағдайы кезеңіндегі іс-әрекеті қарастырылған.
“Еңбекті қорғау туралы” ҚР Заңы
“Еңбекті қорғау туралы” Заң өндірістерде адамдардың ден-саулығының
бұзылуына, олардың жарақат алуына жол бермеу жолдарын қарастырудағы ұлттық
саясаттың негізгі принциптерін және жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекті
қорғаудағы құқықтарын қамтамасыз етуін реттеуге бағытталған.
Бұл Заңда еңбекті қорғау құқығы, еңбекті қорғауды мемлекеттік басқару
мен ұлттық саясаттың принциптері, еңбекті қорғауды қамтамасыз ету,
қызметкерлер мен жұмысшылардың еңбекті қорғауғы құқығына кепілдік, еңбекті
қорғаудағы заңды актілерді бұзған жағдайдағы жауапкершілігі тараулары
қарастырылған.
3. Қауіпсіздік түсінігі
Қауіпсіздік қауіп-қатерден қорғайтын тірі организмнің қажетті шарасы.
Тірі организмдердің ішінде қауіп қатер адамға қөп төнеді. Себебі, адам
өзінің өмір сүру ортасын жасай алатынан басқа, өздерінің ойлы іс-
әрекеттерін пайдалана отырып, антропогендік орта да құрады. Сондықтан
адамның кез-келген іс әрекеті әкелетін пайдасымен бірге кері нәтижесін де
әкелуде. Оған мысал экологияның бұзылуы, ауыру және жарақат алу мен қатар
кей жағдайларда қайғылы оқиға да тууы болып отыр. Осыған байланысты адамды
және өмір сүру ортасын қорғау іс-әрекеті қауіпсіздік шаралары болып
табылады. Іс-әрекеттің түрі күрделенген сайын, қауіпсіздіктің кешенді
қорғану шаралары пайдалану қажеттілігі туады. Ол кешенді қорғану шаралары
құқықтық, ұйымдастырушылық, экономикалық, техникалық, санитарлық-гигиеналық
және емдік шараларын қамтиды.
Қауіпсіздік адамды, табиғатты және материалдық құндылықтарды қорғау
жағдайы.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін 3 негізгі міндеттерді орындау
керек.
1. Нақты іс-әрекеттен болатын қауіп-қатерді талдау (идентификация). Талдау
өмір сүру ортасының қауіп туғызатын элементін анықтау, қауіп тудыратын іс-
әрекетті талдайтын адамдарға қойылатын талаптарды белгілеу үшін
жүргізіледі.
2. Адамды және өмір сүру ортасын қауіп-қатерден қорғаудың тиімді және
сенімді шараларын әзірлеу.
3. Қауіп-қатердің қорғау іс-әрекеттерінің қалдығынан қорғану шараларын
әзірлеу, себебі толық қауіпсіздік орнатылуы мүмкін емес.
Қауіпсіздікті қамтамсық ету шаралары қауіп-қатер туындағанда,
адамдарды және өмір сүру ортасын қорғау қажеттілігі туындағанда
қолданылады. Оған зардап шеккендергі бірінші медициналық көмек көрсету,
қоғамды қылмыстық топтарынан қорғау,ластанған аумақты тазалау және басқа да
жұмыстар жатады.
Лекция №2
Лекция тақырыбы: Адам мекендеген ортаның қауіп-қатерлері
Лекция жоспары:
1. Адам – мекендеген орта жүйесіндегі қауір қатерді топтастыру.
2. Өмір сүру ортасының табиғи қауіп-қатері.
3. Өмір сүру ортасының антропогендік қауіп-қатері
1. Адам – мекендеген орта жүйесіндегі қауір қатерді топтастыру.
Қауіп-қатер қоршаған ортаға үлкен зардабын, зиянын тигізетін құбылыс,
процесс және уақиға.
Қауіп-қатердің көздеріне өмір сүру ортасының элементтерін, атап
айтқанда пайдаланып отырған заттар, еңбектің өнімдері мен құралдарын,
пайдаланылып отырған қуатты, еңбектің микроклиматтық жағдайын, жан-
жануарлар мен өсімдік әлемін, адамдар ұжымы мен жеке тұлғаларды жатқызуға
болады. Сонымен қатар, адам мен өмір сүру ортасы элементтерінің қарым
қатынас процестері де жатады.
Сурет 1. Қауіп-қатерді белгілері бойынша топтау
Өмір сүру ортасында қауіп-қатер табиғи және антропогендік жағдайларда,
сондай-ақ кездейсоқ уақиғалар мен тұрмыста және басқада жағдайларда
кездеседі.
2. Өмір сүру ортасының табиғи қауіп-қатері
Табиғи қауіп-қатерге табиғи апаттар жатады. Табиғи апаттар жер
сілкіну, қар көшкіні, боран, су тасқыны және сол сияқты зілзалалардан
тұрады.
Зілзала – бұл кенеттен пайда болатын, халықтың қалыпты тіршілігін
бұзатын, материалдық құндылықтарды үлкен шығынға ұшыратып, адамдар мен
хайуанаттарды өлімге алып келетін құбылыс.
Әрбір зілзаланың өзіне тән физикалық қасиеті, пайда болу себебі,
қозғаушы күші, сипаты мен даму сатысы, қоршаған ортаға өзіндік ықпал ету
ерекшеліктері бар.
Зілзала кез келген мемлекет үшін үлкен ауыртпашылық келтірер залалы
мол жағдай.
Дүние жүзінде бүкіл зілзаланың 40% су тасқыны, 20% тропикалық
циклондар, 15% жер сілкінісі, ал қалған 25% зілзаланың басқа түрлерін
құрайды.
3. Өмір сүру ортасының антропогендік қауіп-қатері
Антропогендік қауіп-қатер адамдардың шаруашылық іс-әрекетінің және өзі
құрған объектілерінің жұмысының нәтижесінде пайда болып, адамдардың ден-
саулығына және өмір сүру ортасына кері әсерін тигізетін құбылыс.
Адамдардың шаруашылық іс-әрекетінен өмір сүру ортасына кері әсерін
тигізетін негізгі фактордардың бірі атмосфералық ауаның былғану көздері.
Атмосфералық ауа – бұл азоттан, оттегіден, көмір қышқыл газынан, озоннан,
гелийден және басқа газдардан тұрады. Жоғарыдағы газдардың ішіндегілердің
адамға өте керектісі оттегі. Себебі адам организмінде оттегі қоры шектеулі
және ол бар жоғы 2-3 минутқа қана тыныс алуға жетеді. Ал 5 минут өтсе,
адамға оттегі жетіспегендіктен, оның ми қабатының жұмысы тоқтап,
биологиялық өлімге әкеледі. Атмосфераның әр түрлі зиянды заттармен
ластануы, адамдардың ауруына ықпалын жасайды. Атмосфералық ауаны ластайтын
негізгі антропогенлік көздерге өнеркәсіп орындары, жылу энергетикасы мен
көліктер жатады.
Атмосферадағы қоспалардың және олардың қозғалысы екінші денгейдегі
өте улы қосылыстардың пайда болуына әкеліп соқтырып, олар қара түтін
(смог), қышқыл жауыны, парниктік эффект сияқты зиянды құбылыстарды тудырып
және озон қабатының жұқаруына ықпалын тигізеді.
Лекция 3
Лекция тақырыбы: Жарақаттар
Лекция жоспары:
1. Жарақаттар түрі.
2. Жарақаттан естен тану туралы түсінік.
3. Дененің сыдырылуы, тілінуі, буыннын таюы, сіңірдін созылуы. және
алғашқы медициналық көмек.
4. Бас жарақаты және алғашқы медициналық көмек.
5. Кеуде мен іштің зақымдалуы.
6. Сүйектің сынуы дәрігерге дейінгі алғашқы көмек .
1. Жарақаттар түрі
Жарақаттар — бұл адам ұлпалары мен органдарының зақымдануы, сыртқы
себептердің — аяқ- қолдың сынуы мен буынның шыгуынан, жүмсақ ұлпаның
жаралануы мен дененің сыдырылуынан, органдардың зақымдануынан және көптеген
басқа жәйттардың әсерінен ұлпалары мен органдары тұтастығы мен қызметінің
бұзылуы. Әсер механикалық, техникалық, химиялық, спецификалық (рентген
сәулесі. радиоактивті сәулелер, электр тоғы), психикалық (қорқыныш) болуы
мүмкін. Балалар жарақатының көпшілігі механикалық әсерлерден болады,
сіңірдің со-зылуы.буынның шығуы, аяқ-қолдың шығуы).
Механикалық жарақаттар ашық және жабық болуы мүмкін. Жабық зақымдану —
бұл тері жамылғылары мен кілегейлі қабықтар тұтастығы бұзылмайтын зақымдану
түрлері. Бұған терінің сыдырылуы, сіңірдің созылуы, жұмсақ ұлпалардың
ажырауы (бұлшық еттің, жүйкенің, сіңірдің), буын мен сүйектің зақымдануы
жатады (буынның таюы, сүйектің сынуы).
Ашық зақымдану — бұл органдар ұлпаларының зақымдалуы, артынша тері
жамылғылардың кілегейлі қабықтардың тұтастығы бұзылады (жарақаттар,
сүйектің ашық сынуы).
Организм ұлпасында бір сәтте, кездейсоқ, қатты әсер ету нәтижесінде
пайда болған зақымдану қатты жарақат деп аталады, аз күштің көп мәрте және
тұрақты әсерінен пайда болған жарақат созылмалы жарақат деп аталады.
Созылмалы жарақаттарға көптеген кәсіби жарақаттар жатады (ауыр дене
еңбегімен шуғылданатын адамдардың табанының жалпақтығы, кір жуушылардың
жауырауы және т.б.).
Кез келген жарақат бір орындағы ұлпалардың бұзылуымен қатар организмде
басқа да белгілі бір жалпы өзгерістерді тудырады (жүрек-тамыр қызметінің,
тыныс алудың, зат алмасуының бұзылуы). Бұл құбылыстар орталық нерв
жүйесінің тітіркенуінен, қанның кетуінен, өмірлік маңызды органдардың
зақымдалуынан, уланудан пайда болады. Қатты сырқырататын және қан көп
кеткен ауқымды зақымдану кезінде сырқаттың жалпы жағдайы өте жедел және
күрт нашарлайды.
Талықсу — адам миының қансыздануы нәтижесінде естен кенеттен уақытша
айрылу.
Талықсу көбінесе психикалық жарақат деп аталады (корқу, қанның түрі,
дененің аяқ асты сырқырауы).
Талықсуға қажу, ашығу, қанның аздығы, жуынатын бөлмеде ұзақ отыру әсер
етеді. Талықсу көбінесе аяқ асты пайда болады, алайда кейде сырқаттың
құсқысы келеді, ауаның жетіспеуін сезінеді. Бұл жағдайда сырқат бозарады,
тамыр соғысы әлсірейді, дем алысы күшейеді. Есінен айрылған бойда сыр-қат
құлайды.
Дәрігер келгенге дейін талықсу кезінде сырқатқа жәрдем көрсету
Талықсу кезінде сырқатты оның басын денесінен төменірек етіп жатқызған
жөн. Бұл бас миын қан ағынының көбірек келуіне көмектеседі. Сырқаттың тар
киімдерін шешу қажет (жағаның түймесін ағыту, галстукты, белбеуді босату,
таза ауаның келуін қамсыздандыру). Тыныс алуды қоздыру үшін сырқатқа иіскеу
үшін мүсәтір спиртін береді, оның бетіне суық су себелейді. Әдетте осы
құралдар сырқатты талықсу күйінен шығару үшін жеткілікті.
Өте ауыр жағдайларда жүрек қызметін жақсарту және тамырлардың соғысын
арттыру үшін сырқаттың терісіне кофеин кордиамин енгізеді.
Коллапс — өмір үшін қауіпті жағдай, қан қысымының өмірлік маңызды
органдардағы қан айналымының нашарлаған кезінде түсуімен сипатталады. Бұл
кезде адам әлсіреп, бет әлпеті ағарады, аяқ-қолы суынады. Алайда қол лапс
уланған және ауырған (сүзек, екпе ауруы, кауіпті панкриотит және тағамиан
шыққан аурулар) кездс пайда болады. Дене қызуы 34-35 градус шамасында
болғанда артериалдық кысымы сынап бағанасымен 50-80 мм байқалады. Егер де
тез арада шара қолданбаса адам қаза болады.
Коллапс кезіндегі дәрігерге дейіңгі көмек көрсету.
Талықсыған кезде қан айналымын жақсартатын, әсіресе қанның басқа келуі
үшін шаралар қолданылады. Сондықтан сырқатты басын сәл түсіріп, етпетінен
жатқызады. Белбеуді босатып, көйлектің жағасының түймесін ағытады; таза ауа
ағынымен қамтамасыз етеді, мүсәтір спиртін қолданады. Ауру сабасына түскен
кезде ыстық сусын, бірнеше тамшы арақ ішкізген дұрыс.
Тамырлардың соғысын арттыру үшін теріге 1% - 1мл мезатон, 25 % - 2мл
кордиамин, 5% - 1 мл эфедрин, 0,1%-1мл адреналин, 10% -1мл кофеин енгізеді.
Осы шаралардың бәрін кез-келген жағдайда жүргізуге болады. Тамырлары қатты
тарылған сырқаттарды шуғыл көмек көрсеткеннен кейін кешіктірмей ауруханаға
апарады.
Коллапс салдарынан туындаған ауыр жағдайда жүректің сыртынан ысқылайды
(жүрек тұсындағы кеуде клеткаларын ырғақпен қысады) және ауызға-ауыз
тәсілімен жасанды тыныс алдырады.
2. Жарақаттан естен тану туралы түсінік
Жарақаттың, күйіктің, үсіктің ауыр салдары естен тану болып табылады.
Естен тану — орталық нерв жүйесі қызметінің күрт нашарлауы нәтижесінде
дамып, организмнің барлық жүйесі қызметінің тоқтауына алып келетін ауыр
жағдай.
Естен тану қатты ауру кезіндегі тітіркеністен пайда болады: сүйектің
зақымдануынан болған жұмсақ ұлпалардың үлкен көлемде мылжалануынан,
жаншылуынан, күюден болған қатты жарақат. Әсіресе, қан көп кеткен кезде,
дене суынғанда, қорыққанда, шектен тыс ойға шомғанда, сәулеге ұшырағанда,
жұқпалы ауруларда жиі кездеседі.
Естен танудың ауырлығы бойынша үш түрлі дәрежеге бөлінеді.
І дәреже — жәй естен тану. Ес сақталады, сырқат сұрақтарға дұрыс жауап
береді, алайда әңгімеге құлқы жоқ. Тері мен көрінетін кілегейлі қабықтар
бозарады. Дене температурасы қалыпты немесе сәл төмендейді. Көздің карашығы
улкеймейді, жарықтан тітіркемейді.
Тамырдың согысы бір қалыпты, жиілігі минутына 100-110 соққы. Күре
тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша 11065 мм.
Тыныс алу бір қалыпты, терең, кейде жиілейді.
II дәреже — қатты естен тану. Жағдай ауыр. Ес сақталады, алайда зардап
шегушінің қоршаған ортаға құлқы жоқ. Сыртқы әлем әсерін әлсіз сезінеді.
Көздің қарашығы тарылған, жарықтан әлсіз тітіркенеді. Рефлекстердің барлық
түрлері төмендетілген. Тері сұрғылт түске еніп бозарып ақшылдана-ды,
ұстаған кезде салқын, дене температурасы төмендеген. Тамыр соғысы жиі,
жүректің ырғағы баяу естіледі. Күре тамырлық қысым сынап бағанасы бойынша
7040 мм. Тыныс алу күшейіп, жиілей түседі.
III дәреже — өте ауыр жағдай. Зардап шегушінің мүлдем есі жоқ. Тері
бозарады, суық, салқын тері шып-шып шығады. Көздің қарашығы үлкейеді,
жарықтан мүлдем тітіркенбейді. Күре тамырлық қан қысымы анықталмайды,
тамырдың соғысы байқалмайды, тыныс алу бір қалыпты емес. Дененің құры-суы
мүмкін.
Естен тануға қарсы шаралар
Есінен айырылған адамдар алғашқы медициналық көмекті кажетсінеді.
Зардап шегушіні ауыратын жерлері бөгде затқа тимейтіндей етіп жатқызады.
Оларға мүмкіндік болса, ауыртпайтын дәрі-дәрмек: прөмедол, морфин, аналгин
5% - 2мл ерітінді, олар болмаса 0,5г аналгин, 0,1г кофеин, кордиамин егеді,
есінен тануға әсер еткен себепті жояды, үстіне жылы киім жабады. Егер
зардап шегушінің ішінде жарақат жоқ болса, оған ыстық шәй ішкізеді, арақ
немесе басқа да спирт ішімдігін береді.
Зардап шегушіні өте мұқият және кешіктірмей медицина мекемесше
жеткізеді.
3. Дененің сыдырылуы, тілінуі, буыннын таюы, сіңірдін созылуы
Жұмсақ ұлпалар зақымдануының аса көп тараған түрі дененің сыдырылуы
болып табылады, ол қатты заттың соққы салдарынан пайда болады, соққы тиген
жер бірден үлбірейді, көбінесе көгереді олардың пайда болуы зақымдалған
тамырлардан қанның ағуымен түсіндіріледі.
Сіңірдің созылуы секірген, құлаған, ауыр затты көтерген кездегі
ебдейсіз әрекеттерден туындайды. Созылу белгілері - буынның сырқырауы,
терінің үлбіреуі, қозғалудың қиыңдығы.
Алғашқы медициналық көмек
Жараға тиіспей, оның айналасын суланған мақтамен сүртіңіз, жараға йод
жағып, оны таза дәкімен таңыңыз, үлкен жараны ең жақсысы алғашқы көмектің
жеке пакетіндегі дәкілі-мақталы жастықшасы бар таңғышпен байлаған жақсы
(мұндай пакеттер дәріханада сатылады), таңғыш материалды алған кезде ешбір
жағдайда жараның үстіне жабылатын жастықшаға тиіспеңіз, егер қолыңызда докі
жоқ болса, таза бет орамалды пайдаланыңыз, жараны толық жабу керек, таңғыш
денені қатты ауыртпау үшін оны аса қатты тартпау қажет, егер бір-екі күннен
кейін тілінген немесе сыдырылған жер іріндеп, ал оның төңірегі ісіп кетсе
дәрігерге барыңыз. Сырқатты басу үшін зардап шегушіге 0,25-0,5г аналыин
беруге, ал жарақаттанған жерге мұзды қағанақ қоюға болады.
Буынның шығуы — бұл буындағы сүйектерді ажырататын буынның үстіңгі
жағының анатономиялық өзара қарым-қатынасының өзгерісі. Буын шыққан кезде
оның қызметі бұзылады. Буынның шығуы толық және жартылай шығу (таю) болып
бөлінеді.
Барлық ықтимал құралдармен сырқырауды тоқтату және көлік шиналарын қою
да көмек көрсетудің қажетті шарттары.
Шиналар сүйектердің зақымданғандығына немесе зақымдан-бағандығына
қарамастан қойылады.
Оқиға орнында көмек көрсету
Оқиға орнындағы көмек екі кезеңмен көрсетіледі.
Бірінші кезең бірнеше сағатқа созылуы мүмкін және қирандылардың астында
қысылып қалған аяқ-қолды қалайша жылдам босатуға байланысты.
4. Бас жарақаты
Бас сүйегі мен бас миының зақымдануы механикалық жарақаттардың аса ауыр
түріне жатады. Бас сүйегі мен бас миының жарақаттары ашық және жабық болып
бөлінеді.
Бас сүйегі мен бас миының жарақаттануы шартты түрде үш топқа бөлінеді;
жұмсақ ұлпалардың жаралануы, өте алмайтын (қатты ми қабы жарақаттанбайды)
және (қатты ми қабы зақымданады).
Бас миын зақымдаған заттардың сипаты бойынша ол мидың шайқалуы,
сыдырылуы және қысылуы болып бөлінеді.
Басқа қатты соққы тиген кезде мидың зақымдануы мүмкін (мидың шайқалуы
және сыдырылуы).
Мидың шайқалуынан адам есінен айрылады. Соққы қатты болса, бұл белгілер
анық білінеді. 1-2 ден 20-30-ға дейіңгі минутта естен айрылу байқалын,
артынша есі кіріп жарақатқа ұшыратқан оқиға мен жағдайды жадына тез түсіре
алмайды.
Қатты соққы толқыны әсерінен (жарылыс) адам организмі жалпы контузияға
ұшырауы мүмкін. Ауыр жағдайда адам ұзак уақыт бойы есінен айрылады, бас
ауырады, көру және есту қабілеті бұзылады. Есте сақтауы әлсірейді немесе
жоғалтады.
Ауыр дәрежедегі мидың сыдырылуы сананың өте өрескел үзылуымен
сипатталады (ұйқы басу, естен тану).
Ұйқы басқан кезде сырқаттар қоршаған ортаны елемейді, тапсырманы
орындамайды, сұрақтарға жауан бермейді. Сырқатты осы күйден дөрекі денені
ауыртатын тітіргендіргіштерді қолдану арқылы ғана шығаруға болады.
Алғашқы медициналық жәрдем
Ең алдымен бас сүйгі мен ми жарақатының сипатын (ашық немесе жабық)
және зардап шегушінің жәй-күйін анықтау қажет. Бұдан кейін сананың бұзылу,
қан ағу және сыртқы тыныс алудың дәрежесін анықтаған жөн.
Қан аққан кезде жараға таза қатты таңғыш байлайды. Тыныс алу бұзылған
кезде ауыз қуысы мен жоғары тыныс жолдары босаған соң жасанды тыныс алу
шарасын жасайды. Есіз күйдегі адамдардың тілін байқаған жөн, өйткені ол
қозғалыс кезіңде тыныс жолдарын жауып тастау мүмкін.
Тыныс жолдарына қанның, құсықтың түсуін ескерту мақсатында жаралыны
бүйірлеп жатқызып тыныштықта қалдырады. Мұндай кезде оған 50%- 2мл анальгин
және 1%- 2мл димедрол ерітіндісін немесе 2% супрастин енгізеді. Ашық
жарақат кезінде пеницилин тағайындайды. Басқа мүз салынған қуық қояды.
Басқа таңғышты — тақияны мынадай әдіспен қояды. 1 м-ға жуық бинт
кесіндісін тобеге қояды, оның ұшын (байла-мын) тік құлақ қалқанының алдынан
төмен түсіреді. Басты айналдыра отыра байлайды, содан соң түйінге жеткен
соң бинтті оның теңірегінен екі жағынан да орап қиғаш-тай желкеге
жеткізеді, желке мен маңдай арқылы кезекпен орап, бастың букіл шашты
бөлігін жабады
5. Кеуде мен іштің зақымдалуы
Кеуде жарақаты ашық және жабық болып бөлінеді.
Кеуденің жабық зақымдалуы.
Зақымдалудың осы түрінің ауырлығы кеуде кұрылымының зақымдалу, өкпенің
сыдырылу деңгейіне байланысты (төс, қабырға).
Жеке қабырғаның сынуы жөтелген және дем алған кезде, сынықтың төңірегі
қысылған кезде қатты білінетін шаншумен сипатталады. Зардап шегушінің жалпы
жағдайы қанагат-тандырарлық.
Көптеген, әсіресе қабырғалардың екі жағының сынуы кеуде клеткаларының
тыныс жолдарын бұзады және оттегінің жетіспеуіне және ауыр жағдайға
ұшыратады.
Өкпенің зақымдануы гемо және пневмотараксқа, шелдің ауаға толуы мен қан
түкіруге алып келеді.
Ірі тамырларға қан қысымының күрт көтерілуінен және көк тамырдың қанға
толу салдарынан Жарақаттан тұншығу пайда болады.
Ол пайда болған кезде беттің және мойынның терісі күңгірт қызғылт түске
енеді.
6. Сүйектің сынуы дәрігерге дейінгі алғашқы көмек
Сүйектің сынуы бұл оның тұтастығының бұзылуы, ішінара (сүйектегі
жарқыншақ) немесе толық сынуы мүмкін. Сүйек сынған жердегі терінің
зақымданған немесе зақымданбағандығына байланысты сүйектің сынуы ашық және
жабық деп аталады.
Ашық сынық өте қауіпті, өйткені сынықтарға жұқпалы аурулар тез таралады
және іріндеу-қабыну процесінің дамуымен ушыға түседі.
Сүйектің сынуының белгілері: Жабық сынық кезінде:
♦ сүйек сынған жердің сырқырауы;
♦ аяқ-қол саусақтары бастарыныд кысқаруы немесе қисаюы;
♦ сүйек сынған жердің қанталуы мен домбығуы;
♦ аяқ-қол қызметінің бұзылуы;
♦ буындар арасындағы аяқ-қол төңірегінің бойындағы қозғалыстың
қалыпсыздығы.
Ашық сынык кезінде:
♦ аяқ-қол бармақ бастарының кысқаруы немесе қисаюы;
♦ жарада сүйек жарқыншақтарының болуы;
♦ жарақаттанған жердегі қалыпсыз қозғалыс;
♦ аяқ-қолды қозғалтқан кездегі сырқырау.
Жабық сынық кезінде тері жамылғыларының тұтастығы бүзылмайды, ашық
сынық кезіңде сүйек сынған жерде жарақат болады. Алғашқы медициналық көмск
кезінде сүйек сынған жерді қозғалтуға болмайды.
Сүйектің таюын болдырмау үшін жарақатқа таңғыш қою мақсатында киім мен
аяқ киімді шешуге, оларды кесуге және сынған жерді босатуға болмайды. Егер
ашық сынық кезінде қан ақса, оны тоқтатқаннан кейін, жараға тазартылған
таңғыш қою қажет. Ашық және жабық сынық кезінде сырқатты басатын дәрі-
дәрмек беріліп, бұдан кейін табельдік немесе қолда бар құралдардың
көмегімен иммобилизация жүргізу қажет.
Сырқатқа қарсы дәрі-дәрмекті егу жеке қобдишадағы немесе үй
қобдишасыңдағы аналыетиктерді, шприц-түтіктерді (аналыин, пенталгин,
трепан, баралгин және т.б.) қолдану арқылы жүргізіледі.
Тыныштық болуы үшін шина немесе қолда бар зат жоқ болса, аяқ-қолдың бас
жағын денеге таңып, қолтықтың асты-на мақтаның тығыз түйнегін қоя отыра
таңады (қолды тігінен бүгеді) немесе байламға, белбеуге іліп қояды.
Аяқты оқшауландыру үшін оны сау аяққа байлайды. Шинаны (немесе қолда
бар затты) сынықтың екі жағының да қоз-галысын болдырмайтындай етіп
(сыныктың үстіңгі және ас-тынғы жағы) қою қажет. Сүйектің шығыңқы жерінде
шина-ның астына жумсақ мақта немесе жайлы мата қояды.
Шинаны (қолда бар материалды) мақтамен жауып, дәкімен орайды (матамен,
киім кесіндісімен), бұлай ету сынған жердің қатты қысылмауы ушін жасалады,
содан соң оны қайтадан зақымдалған аяққа орайды.
Лекция 4
Лекция тақырыбы: Жаралар
Лекция жоспары:
1. Жаралар, жаралар инфекциясы.
2. Жарақаттар кезінде асқынушылық.
3. Таңу материалы, жеке таңу пакеті және оны пайдалану тәртібі.
4. Жараланған кездегі алғашқы меднциналық көмек.
5. Қан кетуі.
1. Жаралар, жаралар инфекциясы
Жаралар тері жамылғысының терідегі кілегейлі қабықтың тұтастығы
бұзылып, ұлпалардың механикалық зақымдануынан пайда болады.
Жаралар жеңіл және қатты болып бөлінеді.
Қатты жарақаттану кезінде тері астындағы клеткалар ғана емес сондай-ақ
бұлшық ет, сүйек, нерв, сіңір, байлам, ірі қан тамырлары зақымданады.
Жарақаттағыш зат дененің ішіне — кілегейлі қабыққа, бас сүйектің қуысына
және т.б. енуі мүмкін; осындай бойлай салынған жарақат ішкі органдарды
зақымдайды.
Жаралардың жіктелуі
Жаралар заттың немесе қарудың түріне байланысты жаралар: кесілген,
тілінген, түйрелген, сыдырылған, тістелген, жарымдалған және оқ тиген болын
бөлінеді.
Түйрелген жаралар түйрегіш қарулы найза, пышақ, біз, ине, шеге әсерінен
болады.
Кесілген жаралар жүзі өткір заттар арқылы болады (пы-шақ, ұстара, шыны
және т.б.). Кесілген жаралардың шеті тегіс және зақымданбаған болып келеді.
Қан жиі ағады.
Тілінген жаралар ауыр өткір заттың тиюінен болады (балта, қылыш).
Сырттай қарағанда кесілтен жараны еске түсіреді, алай-да зақымдану аумағы
үлкенірек, кейде тіпті сүйектің зақымда-нуына апарып соқтырады. Жараның
шеті біршама ісінеді.
Сыдырылған жаралар ауыр жалпақ заттың соққысынан (ба-лға, тас және
т.б.). Сыдырылған жаралардың шеті ісінеді, тегіс емес, қан қатады,
тамырлардың және олардың тығындалуы-ның нәтижесінде жара шетінің нәрленуі
бұзылады. Ісінген ұлпалар микробтардың көбеюіне септігін тигізеді.
Атыс қаруынаң болған жаралар атыс қаруының зақымдау салдары болып
табылады. Қару түріне байланысты оқтан жаралану, бытырадан жаралану,
жарықшақтан жаралану (мина, граната, снаряд). Атыс қаруынан болған жарақат
тесік болуы мүмкін. Жаралаушы зат тесіп өтеді және оның кіріп-шығу саңылауы
болады. Кейде зат денеде тұрып қалады, ал кейде жанай тиіп өте шығады.
Кіретін саңылау тесік жарақат кезінде шығатын саңылаудан анағүрлым кіші
болады. Жарақаттаушы зат ұлпа ішінде қалып койған кезде басқа затқа
айналады. Жараланған жерге киімінің қалдығы тұрып қалуы мүмкін, ол жара
ішінде қалып оны іріндетеді.
2. Жарақаттар кезінде асқынушылық
Жарақаттанған кезде міндетті түрде қан кетеді, дене сырқырайды,
үңірейген орын пайда болады, шектен тыс сырқаттану естен тандырады. Қалған
жағдайлардағы жаралар микроорганизмдер үшін ашық есік ретінде — жұқпалы
ауруларды асқындырушы ретінде қызмет етеді.
Микробпен зақымданған жараны жұқтырмалы, ал осы арқылы пайда болған
ауруды жара инфекциясы деп атайды.
Микробтар жараға жарақаттаушы заттармен, ағаштың қабығымен, жердегі
түйіршіктерден, ауадағы тозаңнан, жараның төңірегін қолмен ұстау арқылы
өнеді.
Газдан шіру (воздушная гангрена) аяқ жарақаттан жиірек байқалады.
аурудың анық белгілерінің бірі жеңіл шаншудың пайда болуы, артынша қатты
сырқыратуғы ауысады. Жараның төңірегі домбығады, аяқтың тері жамылғылары су
үстін қара дақ басады, тамырдың соғуы тоқтайды. Сипаған кезде тері
жамылғысы шықырлайды.
Сіреспенің алғашқы белгілері жоғары температура (390С), жара
төңірегінде бұлык еттің еріксіз дірілдеуі, асқазан төңірегінің, іш бұлшық
етінің шаншуы, жұту кезіндегі қиыншылық, беттің ымдау бұлшық етінің
қысқаруы және ауызды аштырмайтын шайнау бұлшық етінің түйілуі болып
табылады. Асептика және антисептика туралы түсінік
Асептика — жараны микробтардың зақымдауынан қорғау әдісі. Бұл үшін
жарамен түйісетін затта микроб болмауы тиіс. Мүлдем микроб жоқ материалдар
мен заттар тазартушы деп аталады. Материалдар мен аспаптардағы, басқа
заттардағы таңғыштың микробтарын толық жою тазартқыш деп аталады. Жараны
көп жағдайда іріңдетуші микробтар зақымдайды, кейін жара іріңдеп, ісінеді.
Микробтар сәл тамырларына, ол арқылы сөл жолдарына түсуі мүмкін. Бұл
жағдайда тері іші қызарады жәңе қатты ауырады. Ал егер іріңді инфекция
қанға өтсе, қан бұзылып сепсис дамиды.
Антисептика — жараға түскен бактерияларды, микроорганизмдерді өлтіретін
немесе олардың тіршілігін әлсірететін антибиотиктерді химиялық және
биологиялық заттарды қолдану жолымен жою. Антисептиктер ретінде хлорамин
ерітіндісі, йод түнбасы, спирт, сутегі қолданылады.
Тек ауа жоқ кезде дамитын микробтардың жарада көбеюі (анаэробтар)
анаэробтық немесе газдық инфекция аса қауіпті.
Жараға топырақпен бірге сіреспені тудыратын анаэробтық микробтардың
түрлері енуі мүмкін.
Механикалық антисептика жараны алғашқы хирургиялық емдеу кезіңде
жүргізіледі.
Физикалық антисептика жарадағы микробтар үшін қолайсыз жағдай жасайды,
атап айтқанда бұл жараны құрғатады, жарадан сұйық суды сыртқа шығарады.
Микробтарды күн сәулесі мен жасанды ультра күлгін сәуле де өлтіреді.
Химиялық антисептика микробқа қарсы қабілетке ие әр түрлі дәрі-дәрмекті
қолдануға енгізідген. Бұлар антисептикалық заттар деп аталады. Йод түнбасы,
этил спирті, хлорамин, риванол, калий перманганаты сияқты антисептиктер жиі
қолданылады. Антисептиктер Вишневский майы сияқты бірнеше заттардан құралуы
мүмкін.
Биологиялық антисептиктер жара инфекциясынан сақтандыру мен емдеу үшін
пайдаланылатын антибиотиктер жатады.
Антисептика мен асептика әдістері жараның инфекциялық зақымдануымен
күресте бірін-бірі толықтырады.
3. Таңу материалы, жеке таңу пакеті және оны пайдалану тәртібі
Жарақатка таңғыш қанның ағуын тоқтату, ауруды басу, қосымша
зақымданудан және оған микроб түсуінен ескерту үшін қойылады. Таңу
материалы ретінде дәкі, бинт, салфетка, мақта, лигнин, кіші және үлкен
медициналық таңғыш, жеке таңғыш пакеті мен орамал пайдаланылады.
Салфеткалар — қиыстырылған төрт бұрышты дәкі кесінділердің бірнеше
қабаты. Олар үлкен (70-68см) және кіші (68-35см) болуы мүмкін.
Бинт — ені 5-20см және ұзындығы 5-10м дәкі кесіндісі.
Медициналық қызметтер коймаларында ені 10,14,16 сантиметр және ұзындығы
5,7,10 метр бинттер кездеседі.
Мақта гигроскөпоиялық және компресеорлық болуы мүмкін.
Гигроскөпиялық макта ылғалды жақсы сіңіреді, жараға қойылатын таңғыш
үшін қолданады.
Лигнин— мақта айырбастайтын материал болып табылады.
Жабдыктау қоймасында кіші және үлкен медициналық та-зартылған таңгыштар
сақталады. Кіші таңғыштар мақта дәкі жастықшасының (56-29см) және бинттен
(14см х 7 м) жастықшадан тұрады. үлкен жастықша (65x43 см), оның бұрыш-
тарына бір-бірден бау тігілген (70x1 Осм).
Жорық жағдайында даласыңда көмек көрсету үшін жеке таңғыш пакеті (ЖТП)
қолданылады.
ЖТП (екі мақта дәкі жастықшасынан 32x17,5 см) және бинт-тен тұрады (Юсм
х 7м). Бір жастықша бинттің ұшына тігілген, ал екіншісі бос жатады.
4. Жараланған кездегі алғашқы меднциналық көмек
Алғашқы көмек көрсету кезіндегі негізгі міндеттср мыналар: қанның
кетуін тоқтату, жараны ластану мен жұктырудан қорғау, кан кеткен кезде
пайда болатын ауруларды еекертуге бағытталған шараларды жүргізу. Жараларды
дәрігерлік көмек көрсету үшін хирургиялық стационарға жеткізу.
Жарақаттанудан кейіңгі алғашқы сәтте қанның кетуі айырықша қауіпті,
сондықтан да кез келген ықтимал әдіспен қанды тоқтатуға тырысу керек:
күйдіргі, тамырды қысу, қатты таңғыш байлау.
Қан кеткен кезде жарақаттанушыны мидың анамизациясынан (қанның азаюы)
ескерту мақсатында тегіс жерге жатқызу қажет. Адамды талықсытатындай қан
көп кеткен кезде оның екі аяғын көтеріп жатқызады.
5. Қан кетуі
Қанның кетуі жарақаттың ушығуы, адам өмірі үшін аса қауіпті болып
табылады. Зақымдалған тамырдың сипатына байланысты канның кетуі күре
(артериялық) тамырлық, ұсақ (капилярлық) тамырлық, көк тамырлық (веналық)
және паренхиматоздық болып бөлінеді.
Күре тамырдан қан ол зақымдалған кезде ағады. Қанның бұлайша ағуы өте
қауіпті, өйткені қысқа мерзімде организмнен өте көп қан кетеді. Белгілері:
қан алкызыл түсті, қан баяу ағады немесе атқылайды.
Көк тамырдан қан ол зақымдалған кезде ағады. Қан дүмпусіз үздіксіз
ағыспен баяу шығады, түсі қошқыл қызыл немесе шиедей қызыл.
Ұсақ тамырлардан қан ағу дененің жұмсақ ұлпаларының ұсақ тамырлары
зақымданғанда байқалады. Зақымданған ідікі органдардағы ұсақ қан
тамырларының қанның агуы (бүйрек, көкбауыр, бауыр) үлпершекті деп аталады.
Паренхиматоздық қан ағу, яғни адамның ішкі қуычына қан кету болып
табылады. Бұл бауыр, бүйрек, асқазан ішектен және т.б. іш қуысына аққан
қандар өте қауіпті және қан кетуін анықтауы қиын.
Күре тамырдан аққан қанды тоқтату алғашқы медициналық көмектің негізгі
міндеттерінің бірі. Күре тамырдап ақкан қайды уақытша тоқтатудың ең белгілі
және жылдам әдісі — зақымдалған күре тамырдың жоғарғы жағынан саусақпен
басу.
Ұйқы күре тамырын оны зақымдалған жерден төмен (жүрекке жақын) мойынның
жүлынына қысады. Бұдан кейін жараға тазартылған таңғышты қаттырақ байлайды,
содан соң жараға тазартылған, қысатын таңғыш қойып, оның үстіне бинттің,
салфетканың, мақтаның немесе қолда бар заттың қалың, нығыз кесіндісін салып
орайды.
Барлық жағдайларда дененің сыртқы жағынан қан аққан кезде дене
мүшелеріне қан тоқтататын күйдіргіні (жгут), басқа қатты таңғыш орау арқылы
қанды уақытша тоқтатуға болады.
Қан тоқтататын күйдіргі(жгут) ені (1,5 -2 см) жалпақ иілмелі резина
кесіндісі. Оның бір шетіне ілгек, екінші шетіне ілмегі бар жүзікше
бекітілген.
Лекция № 5
Лекция тақырыбы: Төтенше жағдайлар
Лекция жоспары:
1. Төтенше жағдай.
2. Төтенше жағдайларды топтау.
3. Бейбітшілік уақыттағы төтенше жағдай.
1. Төтенше жағдай
Адамның жұмыстық қызметі экологиялық тепе-теңдікті бұзуға, аномальдік
табиғи және техногендік жағдайларға, стихиялық және көптеген адам мен
материялдық шығынға әкелуде.
Адамзат күнделікті көптеген табиғи қауіп–қатермен кездесуде.Жер шарында жыл
сайын жобамен 10 мың су тасқыны, 100 мыңнан аса жер сілкінісі, көптеген
өрттер мен опырмалар, вулкан атқылауы және тропикалық циклондар болып
тұрады. Біріккен ұлттар ұйымының мәліметі бойынша соңғы 20 жылда стихиялық
апат пен катастрофаның арқасында 3 млн артық адамдар қаза болған. Сол
себепті төтенше жағдайдың алдын алу, оның әсерін жою қазіргі уақыттың
актуальді проблемалары болып табылады.Төтенше жағдай бола қалған жағдайда
адамдарды құтқарудағы білікті қимыл жасау, оларға керек көмек көрсету және
апат ошағында құтқару жұмыстарын тиімді ұйымдастыру адам мен материалдық
шығынды азайтуға мүмкіншілік жасайды.
Төтенше жағдайдың болуына негізінен ішкі және сыртқы әсерлер ықпал етеді.
Ішкі әсерге технологияның күрделілігі арнайы мамандардың аздығы, жобалау
кезіндегі кемшіліктер еңбек және технологиялық тәртіптің төмендігі жатса,
сыртқы әсерге кенеттен элекрэнергиясының газдың, технологиялық өнімнің
немесе шикізаттың токтауы, сондай-ақ соғыс пен терроризим жатады.
Төтенше жағдай келесі жағдайларда болуы мүмкін:
- қаупі бар көздің барлығы (жарылысқа арналған және радиоактивті
заттар);
- апат ошағында адам мен жануардың қалып қоюы.
Төтенше жағдай деп табиғи стихиялық пен техногенді апаттарда
пайда болатын әскери, әлеуметтік және саяси сипаттағы, адам өмірінің,
экономиканың, әлеуметтік және табиғи нормаларының кенеттен өзгеруіне алып
келіп соғатын жағдайды айтады.
Төтенше жағдай бұл аймағы жағынан үлкен маштабты және көптеген
адамдарға төндіретін қауіпі бар оқиға. Көптеген жағдайда бұл оқиғаны авария
және катастрофа деп те атайды. Бір қарағанда бұл екеуінің айырмашылығы жоқ.
Ал ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz