Литосфера туралы ақпарат
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Литосфераның экологиялық функциялары
2. Дүние жүзілік мұхиттың экологиялық мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Литосфераның экологиялық функциялары
2. Дүние жүзілік мұхиттың экологиялық мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Литосфера – жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 км-ден 40 км-ге дейін жетеді. Ал астыңғысы базольттан тұрады. Қалыңдығы 30-80 км. Жоғарыда айтылғандай минералды қабаттардан басқа, жерді ерекше тағы бір қабат – биосфера қоршап тұрады. Ол тірі органимдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. Биосфераның пайда болуымен бірге, жер бетінде тірі организмдер өсіп-өніп, сыртқы қоршаған ортаның эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасады. Биосфера теңіз деңгейінен бастап, тау жоталарының шыңдарына дейін бүкіл құрғақ жерді алып жатыр.
Атмосферадағы биосфераның жоғары шегі 20 км биіктікке дейін жетеді. Онда микробтардың споралары (өршігіш тұқымы) кездеседі. Бактериялар атмосфералардың азон қабатында да өсіп-өнеді. Биосферада мол кездесетін микроорганизмдер жер бетінен 50-70 метрге дейінгі биіктікке ғана тарайды.
Литосферадағы биосфераның төменгі шегі 2000 – 3000 м-ге дейін тереңдікке жетеді. Олар онаэробта бактериялар. Гидросферадағы биосфераның шегі 11 км-ге дейінгі тереңдікке жетеді. Теңіз жануарлары және өсімдіктері (қызыл, жасыл, қоңыр балдырлар) үшін су өте қолайлы орта. Таза, мөлдір болғандықтан күн сәулесі оның 200 метр тереңдігіне дейін тарайды. Бұдан кейінгі судың қабаттарын мәңгілік қараңғылық басып тұрады. Мұндай қабаттарда да тіршілік ететін организмдер болады.
Литосфера — (грекше — lithos — тас + sphair — шар) —жердiң қабығы, құрамы силикатты, қалыңдығы 30-80 км бола-тын жер шарының сыртқы қатты тас қабықшасы. Литосферада тiрi организмдер 3 км дейiнгi тереңдiкте тiршiлiк етедi.
Топырақ. Жер бетiнде Күннiң энергиясы заттардың екi айналымын: су айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен, немесе геологиялық жəне заттардың топырақ, өсiмдiктер, микроорганизмдер мен жануарлар арасындағы айналымы- кiшi немесе биологиялық айналымды туғызады. Екi айналым да бiр-бiрiмен тығыз байланысты. Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегi маңызы зор, оны жекеленген экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негiзiн салушылардың бiрi В.В.Докучаев ХХ ғасырдың басында топырақты өзiне тəн өзара байланыстары, тiршiлiк ету заңдылықтары мен өзiн-өзi реттеуге қабiлеттi табиғи-тарихи дене деп қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен, өсiмдiктерiмен, рельефiмен жəне ландшафтымен тығыз байла-
нысты болатынын атап көрсеткен.
Литосфера – жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 км-ден 40 км-ге дейін жетеді. Ал астыңғысы базольттан тұрады. Қалыңдығы 30-80 км. Жоғарыда айтылғандай минералды қабаттардан басқа, жерді ерекше тағы бір қабат – биосфера қоршап тұрады. Ол тірі органимдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. Биосфераның пайда болуымен бірге, жер бетінде тірі организмдер өсіп-өніп, сыртқы қоршаған ортаның эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасады. Биосфера теңіз деңгейінен бастап, тау жоталарының шыңдарына дейін бүкіл құрғақ жерді алып жатыр.
Атмосферадағы биосфераның жоғары шегі 20 км биіктікке дейін жетеді. Онда микробтардың споралары (өршігіш тұқымы) кездеседі. Бактериялар атмосфералардың азон қабатында да өсіп-өнеді. Биосферада мол кездесетін микроорганизмдер жер бетінен 50-70 метрге дейінгі биіктікке ғана тарайды.
Литосферадағы биосфераның төменгі шегі 2000 – 3000 м-ге дейін тереңдікке жетеді. Олар онаэробта бактериялар. Гидросферадағы биосфераның шегі 11 км-ге дейінгі тереңдікке жетеді. Теңіз жануарлары және өсімдіктері (қызыл, жасыл, қоңыр балдырлар) үшін су өте қолайлы орта. Таза, мөлдір болғандықтан күн сәулесі оның 200 метр тереңдігіне дейін тарайды. Бұдан кейінгі судың қабаттарын мәңгілік қараңғылық басып тұрады. Мұндай қабаттарда да тіршілік ететін организмдер болады.
Литосфера — (грекше — lithos — тас + sphair — шар) —жердiң қабығы, құрамы силикатты, қалыңдығы 30-80 км бола-тын жер шарының сыртқы қатты тас қабықшасы. Литосферада тiрi организмдер 3 км дейiнгi тереңдiкте тiршiлiк етедi.
Топырақ. Жер бетiнде Күннiң энергиясы заттардың екi айналымын: су айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен, немесе геологиялық жəне заттардың топырақ, өсiмдiктер, микроорганизмдер мен жануарлар арасындағы айналымы- кiшi немесе биологиялық айналымды туғызады. Екi айналым да бiр-бiрiмен тығыз байланысты. Топырақтың табиғи ландшафттар мен экожүйелердегi маңызы зор, оны жекеленген экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негiзiн салушылардың бiрi В.В.Докучаев ХХ ғасырдың басында топырақты өзiне тəн өзара байланыстары, тiршiлiк ету заңдылықтары мен өзiн-өзi реттеуге қабiлеттi табиғи-тарихи дене деп қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен, өсiмдiктерiмен, рельефiмен жəне ландшафтымен тығыз байла-
нысты болатынын атап көрсеткен.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. «Экология» А.Ж.Акбасова., Г.Ә.Саинова., Алматы, 2003ж.
2. «Экология негіздері» Ж.Ж.Жатқанбаева., Алматы 2003ж.
3. «Экологиялық энциклопедия» Алматы, 2007ж.
4. «Экология негіздері» Баяшов А., Дарибаев Ж.Е., Шакиров Б.С., Мадиев Ө.Қ., Сарбасова А.С., Түркістан 2000ж.
5. www.google.kz
1. «Экология» А.Ж.Акбасова., Г.Ә.Саинова., Алматы, 2003ж.
2. «Экология негіздері» Ж.Ж.Жатқанбаева., Алматы 2003ж.
3. «Экологиялық энциклопедия» Алматы, 2007ж.
4. «Экология негіздері» Баяшов А., Дарибаев Ж.Е., Шакиров Б.С., Мадиев Ө.Қ., Сарбасова А.С., Түркістан 2000ж.
5. www.google.kz
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Литосфераның экологиялық функциялары
2. Дүние жүзілік мұхиттың экологиялық мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Литосфера – жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі
қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 км-ден 40 км-ге дейін жетеді. Ал
астыңғысы базольттан тұрады. Қалыңдығы 30-80 км. Жоғарыда айтылғандай
минералды қабаттардан басқа, жерді ерекше тағы бір қабат – биосфера қоршап
тұрады. Ол тірі органимдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. Биосфераның
пайда болуымен бірге, жер бетінде тірі организмдер өсіп-өніп, сыртқы
қоршаған ортаның эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасады. Биосфера теңіз
деңгейінен бастап, тау жоталарының шыңдарына дейін бүкіл құрғақ жерді алып
жатыр.
Атмосферадағы биосфераның жоғары шегі 20 км биіктікке дейін жетеді.
Онда микробтардың споралары (өршігіш тұқымы) кездеседі. Бактериялар
атмосфералардың азон қабатында да өсіп-өнеді. Биосферада мол кездесетін
микроорганизмдер жер бетінен 50-70 метрге дейінгі биіктікке ғана тарайды.
Литосферадағы биосфераның төменгі шегі 2000 – 3000 м-ге дейін
тереңдікке жетеді. Олар онаэробта бактериялар. Гидросферадағы биосфераның
шегі 11 км-ге дейінгі тереңдікке жетеді. Теңіз жануарлары және өсімдіктері
(қызыл, жасыл, қоңыр балдырлар) үшін су өте қолайлы орта. Таза, мөлдір
болғандықтан күн сәулесі оның 200 метр тереңдігіне дейін тарайды. Бұдан
кейінгі судың қабаттарын мәңгілік қараңғылық басып тұрады. Мұндай
қабаттарда да тіршілік ететін организмдер болады.
Литосфера — (грекше — lithos — тас + sphair — шар) —жердiң қабығы,
құрамы силикатты, қалыңдығы 30-80 км бола-тын жер шарының сыртқы қатты тас
қабықшасы. Литосферада тiрi организмдер 3 км дейiнгi тереңдiкте тiршiлiк
етедi.
Топырақ. Жер бетiнде Күннiң энергиясы заттардың екi айналымын: су
айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен, немесе геологиялық
жəне заттардың топырақ, өсiмдiктер, микроорганизмдер мен жануарлар
арасындағы айналымы- кiшi немесе биологиялық айналымды туғызады. Екi
айналым да бiр-бiрiмен тығыз байланысты. Топырақтың табиғи ландшафттар мен
экожүйелердегi маңызы зор, оны жекеленген экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негiзiн салушылардың бiрi В.В.Докучаев ХХ
ғасырдың басында топырақты өзiне тəн өзара байланыстары, тiршiлiк ету
заңдылықтары мен өзiн-өзi реттеуге қабiлеттi табиғи-тарихи дене деп
қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен,
өсiмдiктерiмен, рельефiмен жəне ландшафтымен тығыз байла-
нысты болатынын атап көрсеткен.
Литосфераның экологиялық функциялары
Адамдар және олардың шаруашылығы жер бетіне тікелей және жанама зор
ықпалын, әсерін тигізіп келеді. Егерде жылына ауаға дүниежүзі бойынша 1
млрд тоннна деңгейінде антропогендік заттектер, гидросфераға шамамен 15
млрд тонна ластанғыштар енгізіліп отырса, жерге түсетін техногенді
қалдықтардың мөлшері 90 млрд тонна. Кейбір ғылыми мәліметтерге сүйенетін
болсақ, ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының аяғында жерде жинақталған қалдықтар
көлемі 4000 млрд тоннаға дейін көтерілген.Топырақтың ластануына байланысты
қазіргі уақытта құрлықтың жартысына жуығын антропогендік ландшафт алып
жатыр. Ғалымдардың арасында тараған пікір бойынша дүниежүзіндегі шөлдердің
барлығының шығу тегі де анторпогендік. Анторпогендік шөлдің аумағы жылдан-
жылға үнемі ұлғаюда, оның көлемі қазіргі шақта 10 млн км2 – ден асып отыр.
Бұл бүкіл құрлықтың 7%-ын құрайды.
Литосфераның экологиялық функциялары:
1. Геодинамикалық функция
2. Геофизикалық функция
3. Геохимиялық функция
4. Ресурсты функция
Топырақты ластайтын компоненттерге қарай топырақтың ластануының
түрлері: физикалық, химиялық және биологиялық.
Физикалық ластану – радиактивті заттармен байланысты. Мысалы, уран
рудаларын ашық әдіспен алғанда, жер қыртысында активтілігі жоғары
сәуленетін сұйық және қатты қалдықтар алады.
Биологиялық ластану – ауру тудыратын және де басқа жағымсыз жағдайға
итеретінмикроорганизмдердің қоршаған ортада болуы. Мысалы, ластанбаған
топырақта дизентерия, сүзек және тағы басқа да ауру қоздырғыштары 2-3
тәулік бойы сақталса, ластанғыштармен әлсіреген қоздырғыштар бірнеше ай мен
жылдарға дейін сақталып, едәуір аймаққа таралады.
Литосфера - қоршаған табиғи ортаның ең маңызды бөлігі, ол көлеммен,
бетінің пішінімен, топырақ жамылғысымен, өсімдіктермен, кен қазбаларымен,
сонымен катар халық шаруашылығы әр түрлі салаларының кеңістікте
орналасуымен сипатталады. Табиғи күштер мен адамның іс-әрекетінің
нәтижесінде уақытка байланысты литосфераның жағдайы өзгеріп отырады. Табиғи
күштер (жылу, ылғалдылық, жел, радиация және т. б.) және олардың салдарынан
орын алатын геологиялық құбылыстар (жанартаудың атқылауы, жердің сілкінуі,
судың тасуы және т. б.) жеке аймақтарда литосфераның сипаттамасын едәуір
өзгертеді.
Жер қабатының үстінгі қабатын топырақ дейді. Топырақ - ол аналық
жыныстардың, ауа райының, өсімдіктер мен жануарлардың, жергілікті жер
бедерінің күрделі өзара әрекеттестігі нәтижесінде қалыптасқан жаратылыстық-
тарихи дене.
Топырақтың ең маңызды қасиеттерінің бірі оның құнарлығы, яғни
өсімдіктерді органикалық және минералды қөректі заттектермен қамтамасыз ету
қабілеті. Топырақ құнарлығы оның физикалық және химиялық қасиеттеріне
байланысты келеді.
Топырақ үш фазадан: қатты, сұйық және газ тәрізді заттектерден тұратын
орта. Ол ауа райының, өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдердің,
бастапқы жыныстардың күрделі өзара әрекеті нәтижесінде түзіледі, дамиды
және дербес табиғи түзілу болып табылады.
Топырақтану ғылымының негізін көрнекті орыс ғалымы В.В. Докучаев (1846-
1903 ж.ж.) қалады. Ол бірінші рет "топырақ" және "топырақ құрылымы"
ұғымдарының анықтамасын берді, топырақ түзілу процесінің мәнін ашты және
басты ерекше қасиеттерін тапты.
В.В. Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін
анықтады. Оларға бастапқы жыныстар, ауа райы, жер бедері және уақыт,
өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне
байланысты бұларға су(топырак суы, жерасты суы) және адамның шаруашалық
әрекеті қосылды.
Ең жоғарғы органикалық заттектердің шіруінен пайда болған енімінен
тұратын қабат ең негізгі құнарлығы жоғары горизонт болып саналады. Оны
гумусты немесе қарашірінді деп атайды, құрылымы қиыршықты-түйірлі болады.
Гумус немесе қарашірік жиынтығы деп крахмал, целлюлоза, белок қосылыстарын
ыдырататын микроорганизмдер әсерінен пайда болған өсімдіктекті мен
жануартекті қалдықтарды айтады.
Топырақ құнарлығы негізінде осы өсімдіктекті және жануартекті
қалдықтардың биохимиялық ыдырауынан түзілген қарақоңыр түсті гумусқа
байланысты. Қарашірінді негізінде гуминнен, гуминқышқылынан және
фульвоқышқылынан, сонымен қатар белоктардан, көмірсуларынан, майлардан,
шайырлардан, лигниннен және т.б. тұрады.
Гумус жинақталған үстіңгі құнарлы қабаттың қалындығы көбіне 20 см-ден
аспайды. Климаттық, гидрологиялық, топырақтың физикалық-химиялық
қасиеттеріне байланысты кейбір жағдайларда 80-100 см тереңдікте де
кездеседі. Жоғарғы қабаттың құнарлығын сақтау үшін және өсімдіктердің
тиімді пайдалануына осы қабат келесі қасиеттер жиынтығына ие болуы керек:
• құрамында өсімдіктер сіңіре алатын түрдегі қөректік элементтер (азот,
фосфор, калий, микроэлементтер) жеткілікті деңгейде ұсталуы;
• ылғалдылықтың қажеттілік мөлшерінің болуы;
• өсімдік пен топырақ жануарларының тіршілігіне қажетті
мөлшерде оттегінің болуы;
• улы қосылыстардың болмауы;
• қолайлы су-ауа режимі мен өсімдік тамырларының қөректік заттектерді
және ылғалдықты жақсы өткізетін физикалық құрылымының
(механикалык төзімділігі, суға төзімділігі, т. б.) болуы.
Минералдардың, органикалық заттектердің және газдардың белгілі бөліктері
сұйық күйде топырақта болатын суда еріп, топырақ ерітіндісін түзеді.
Топырақ ерітіндісі жер шарының тарихындағы табиға сулардың ең маңызды
санаттарының бірі, В.И.Вернадский айтқанындай (1960), "биосфера
механизмінің негізгі элементі" және "тіршіліктің негізгі субстраты".
Топырақтың маңызды қасиеттеріне топырақ ерітінділеріндегі тұздар
мөлшерінің, қышқылдықтың өзгеруі жатады, себебі оларға микроорганизмдердің
белсеңділігі мен өсімдіктердің азотты сіңіруі, топырақтық коллоидтердің
алмасу негіздерінің жалпы жиынтығы, олармен байланысты топырақтың алмасу
мен сіңіру қабілеттілігі тәуелді.
Топырақ түзу процесінде топырақты мекендеген тірі организмдердің
атқаратын рөлі зор. Топырак неғұрлым құнарлы болса соғұрлым олардың саны
жоғары болады. Қара топырақтың қалыңдығы 15 см беткі қабатының 1 га
ауданында 10 т бактериялар, сонша саңырауқұлақтар, 4 т шылаушындар, 140 кг
балдырлар, 17 кг жәндіктер және 6 кг аяққұйрықтылар болатыны есептелген.
Өсімдік үлескісі астындағы топырақ организмдерінің қауымдастықтары
тепе-теңдік күйінде болады, өйткені, олардың қөрек негізі осы өсімдіктердің
түсіндісі болып табылады. Мұны тұтынып олар органикалық заттектерді
бейорганикалык заттектерге айналдырып, негізінен көмірқышқыл газы мен су
түзеді. Сонымен топырақтағы организмдер топырақ түзуші фактордың бірі екені
айқын, топырақ қасиеті осыларға да тығыз байланысты.
Көрнекті биолог ғалым Ч. Дарвин айтқандай топырақ "... өткен ғасырлар
бойы жауын құрттары арқылы жыртылып келген".
Бір жауын құртының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
1. Литосфераның экологиялық функциялары
2. Дүние жүзілік мұхиттың экологиялық мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Литосфера – жердің қатты қабаты. Ол екі қабаттан құралған. Үстіңгі
қабаты граниттен, оның қалыңдығы 10 км-ден 40 км-ге дейін жетеді. Ал
астыңғысы базольттан тұрады. Қалыңдығы 30-80 км. Жоғарыда айтылғандай
минералды қабаттардан басқа, жерді ерекше тағы бір қабат – биосфера қоршап
тұрады. Ол тірі органимдер тараған аймақтардың бәрін қамтиды. Биосфераның
пайда болуымен бірге, жер бетінде тірі организмдер өсіп-өніп, сыртқы
қоршаған ортаның эволюциялық дамуына сәйкес қалыптасады. Биосфера теңіз
деңгейінен бастап, тау жоталарының шыңдарына дейін бүкіл құрғақ жерді алып
жатыр.
Атмосферадағы биосфераның жоғары шегі 20 км биіктікке дейін жетеді.
Онда микробтардың споралары (өршігіш тұқымы) кездеседі. Бактериялар
атмосфералардың азон қабатында да өсіп-өнеді. Биосферада мол кездесетін
микроорганизмдер жер бетінен 50-70 метрге дейінгі биіктікке ғана тарайды.
Литосферадағы биосфераның төменгі шегі 2000 – 3000 м-ге дейін
тереңдікке жетеді. Олар онаэробта бактериялар. Гидросферадағы биосфераның
шегі 11 км-ге дейінгі тереңдікке жетеді. Теңіз жануарлары және өсімдіктері
(қызыл, жасыл, қоңыр балдырлар) үшін су өте қолайлы орта. Таза, мөлдір
болғандықтан күн сәулесі оның 200 метр тереңдігіне дейін тарайды. Бұдан
кейінгі судың қабаттарын мәңгілік қараңғылық басып тұрады. Мұндай
қабаттарда да тіршілік ететін организмдер болады.
Литосфера — (грекше — lithos — тас + sphair — шар) —жердiң қабығы,
құрамы силикатты, қалыңдығы 30-80 км бола-тын жер шарының сыртқы қатты тас
қабықшасы. Литосферада тiрi организмдер 3 км дейiнгi тереңдiкте тiршiлiк
етедi.
Топырақ. Жер бетiнде Күннiң энергиясы заттардың екi айналымын: су
айналымы мен атмосфера циркуляциясында байқалатын үлкен, немесе геологиялық
жəне заттардың топырақ, өсiмдiктер, микроорганизмдер мен жануарлар
арасындағы айналымы- кiшi немесе биологиялық айналымды туғызады. Екi
айналым да бiр-бiрiмен тығыз байланысты. Топырақтың табиғи ландшафттар мен
экожүйелердегi маңызы зор, оны жекеленген экожүйе деп қарастыруға болады.
Топырақтану ғылымының негiзiн салушылардың бiрi В.В.Докучаев ХХ
ғасырдың басында топырақты өзiне тəн өзара байланыстары, тiршiлiк ету
заңдылықтары мен өзiн-өзi реттеуге қабiлеттi табиғи-тарихи дене деп
қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен,
өсiмдiктерiмен, рельефiмен жəне ландшафтымен тығыз байла-
нысты болатынын атап көрсеткен.
Литосфераның экологиялық функциялары
Адамдар және олардың шаруашылығы жер бетіне тікелей және жанама зор
ықпалын, әсерін тигізіп келеді. Егерде жылына ауаға дүниежүзі бойынша 1
млрд тоннна деңгейінде антропогендік заттектер, гидросфераға шамамен 15
млрд тонна ластанғыштар енгізіліп отырса, жерге түсетін техногенді
қалдықтардың мөлшері 90 млрд тонна. Кейбір ғылыми мәліметтерге сүйенетін
болсақ, ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының аяғында жерде жинақталған қалдықтар
көлемі 4000 млрд тоннаға дейін көтерілген.Топырақтың ластануына байланысты
қазіргі уақытта құрлықтың жартысына жуығын антропогендік ландшафт алып
жатыр. Ғалымдардың арасында тараған пікір бойынша дүниежүзіндегі шөлдердің
барлығының шығу тегі де анторпогендік. Анторпогендік шөлдің аумағы жылдан-
жылға үнемі ұлғаюда, оның көлемі қазіргі шақта 10 млн км2 – ден асып отыр.
Бұл бүкіл құрлықтың 7%-ын құрайды.
Литосфераның экологиялық функциялары:
1. Геодинамикалық функция
2. Геофизикалық функция
3. Геохимиялық функция
4. Ресурсты функция
Топырақты ластайтын компоненттерге қарай топырақтың ластануының
түрлері: физикалық, химиялық және биологиялық.
Физикалық ластану – радиактивті заттармен байланысты. Мысалы, уран
рудаларын ашық әдіспен алғанда, жер қыртысында активтілігі жоғары
сәуленетін сұйық және қатты қалдықтар алады.
Биологиялық ластану – ауру тудыратын және де басқа жағымсыз жағдайға
итеретінмикроорганизмдердің қоршаған ортада болуы. Мысалы, ластанбаған
топырақта дизентерия, сүзек және тағы басқа да ауру қоздырғыштары 2-3
тәулік бойы сақталса, ластанғыштармен әлсіреген қоздырғыштар бірнеше ай мен
жылдарға дейін сақталып, едәуір аймаққа таралады.
Литосфера - қоршаған табиғи ортаның ең маңызды бөлігі, ол көлеммен,
бетінің пішінімен, топырақ жамылғысымен, өсімдіктермен, кен қазбаларымен,
сонымен катар халық шаруашылығы әр түрлі салаларының кеңістікте
орналасуымен сипатталады. Табиғи күштер мен адамның іс-әрекетінің
нәтижесінде уақытка байланысты литосфераның жағдайы өзгеріп отырады. Табиғи
күштер (жылу, ылғалдылық, жел, радиация және т. б.) және олардың салдарынан
орын алатын геологиялық құбылыстар (жанартаудың атқылауы, жердің сілкінуі,
судың тасуы және т. б.) жеке аймақтарда литосфераның сипаттамасын едәуір
өзгертеді.
Жер қабатының үстінгі қабатын топырақ дейді. Топырақ - ол аналық
жыныстардың, ауа райының, өсімдіктер мен жануарлардың, жергілікті жер
бедерінің күрделі өзара әрекеттестігі нәтижесінде қалыптасқан жаратылыстық-
тарихи дене.
Топырақтың ең маңызды қасиеттерінің бірі оның құнарлығы, яғни
өсімдіктерді органикалық және минералды қөректі заттектермен қамтамасыз ету
қабілеті. Топырақ құнарлығы оның физикалық және химиялық қасиеттеріне
байланысты келеді.
Топырақ үш фазадан: қатты, сұйық және газ тәрізді заттектерден тұратын
орта. Ол ауа райының, өсімдіктердің, жануарлардың, микроорганизмдердің,
бастапқы жыныстардың күрделі өзара әрекеті нәтижесінде түзіледі, дамиды
және дербес табиғи түзілу болып табылады.
Топырақтану ғылымының негізін көрнекті орыс ғалымы В.В. Докучаев (1846-
1903 ж.ж.) қалады. Ол бірінші рет "топырақ" және "топырақ құрылымы"
ұғымдарының анықтамасын берді, топырақ түзілу процесінің мәнін ашты және
басты ерекше қасиеттерін тапты.
В.В. Докучаев топырақ түзілу процесінің бес факторға байланысты екенін
анықтады. Оларға бастапқы жыныстар, ауа райы, жер бедері және уақыт,
өсімдіктер мен жануарлар жатады. Кейін ғылыми зерттеулердің нәтижесіне
байланысты бұларға су(топырак суы, жерасты суы) және адамның шаруашалық
әрекеті қосылды.
Ең жоғарғы органикалық заттектердің шіруінен пайда болған енімінен
тұратын қабат ең негізгі құнарлығы жоғары горизонт болып саналады. Оны
гумусты немесе қарашірінді деп атайды, құрылымы қиыршықты-түйірлі болады.
Гумус немесе қарашірік жиынтығы деп крахмал, целлюлоза, белок қосылыстарын
ыдырататын микроорганизмдер әсерінен пайда болған өсімдіктекті мен
жануартекті қалдықтарды айтады.
Топырақ құнарлығы негізінде осы өсімдіктекті және жануартекті
қалдықтардың биохимиялық ыдырауынан түзілген қарақоңыр түсті гумусқа
байланысты. Қарашірінді негізінде гуминнен, гуминқышқылынан және
фульвоқышқылынан, сонымен қатар белоктардан, көмірсуларынан, майлардан,
шайырлардан, лигниннен және т.б. тұрады.
Гумус жинақталған үстіңгі құнарлы қабаттың қалындығы көбіне 20 см-ден
аспайды. Климаттық, гидрологиялық, топырақтың физикалық-химиялық
қасиеттеріне байланысты кейбір жағдайларда 80-100 см тереңдікте де
кездеседі. Жоғарғы қабаттың құнарлығын сақтау үшін және өсімдіктердің
тиімді пайдалануына осы қабат келесі қасиеттер жиынтығына ие болуы керек:
• құрамында өсімдіктер сіңіре алатын түрдегі қөректік элементтер (азот,
фосфор, калий, микроэлементтер) жеткілікті деңгейде ұсталуы;
• ылғалдылықтың қажеттілік мөлшерінің болуы;
• өсімдік пен топырақ жануарларының тіршілігіне қажетті
мөлшерде оттегінің болуы;
• улы қосылыстардың болмауы;
• қолайлы су-ауа режимі мен өсімдік тамырларының қөректік заттектерді
және ылғалдықты жақсы өткізетін физикалық құрылымының
(механикалык төзімділігі, суға төзімділігі, т. б.) болуы.
Минералдардың, органикалық заттектердің және газдардың белгілі бөліктері
сұйық күйде топырақта болатын суда еріп, топырақ ерітіндісін түзеді.
Топырақ ерітіндісі жер шарының тарихындағы табиға сулардың ең маңызды
санаттарының бірі, В.И.Вернадский айтқанындай (1960), "биосфера
механизмінің негізгі элементі" және "тіршіліктің негізгі субстраты".
Топырақтың маңызды қасиеттеріне топырақ ерітінділеріндегі тұздар
мөлшерінің, қышқылдықтың өзгеруі жатады, себебі оларға микроорганизмдердің
белсеңділігі мен өсімдіктердің азотты сіңіруі, топырақтық коллоидтердің
алмасу негіздерінің жалпы жиынтығы, олармен байланысты топырақтың алмасу
мен сіңіру қабілеттілігі тәуелді.
Топырақ түзу процесінде топырақты мекендеген тірі организмдердің
атқаратын рөлі зор. Топырак неғұрлым құнарлы болса соғұрлым олардың саны
жоғары болады. Қара топырақтың қалыңдығы 15 см беткі қабатының 1 га
ауданында 10 т бактериялар, сонша саңырауқұлақтар, 4 т шылаушындар, 140 кг
балдырлар, 17 кг жәндіктер және 6 кг аяққұйрықтылар болатыны есептелген.
Өсімдік үлескісі астындағы топырақ организмдерінің қауымдастықтары
тепе-теңдік күйінде болады, өйткені, олардың қөрек негізі осы өсімдіктердің
түсіндісі болып табылады. Мұны тұтынып олар органикалық заттектерді
бейорганикалык заттектерге айналдырып, негізінен көмірқышқыл газы мен су
түзеді. Сонымен топырақтағы организмдер топырақ түзуші фактордың бірі екені
айқын, топырақ қасиеті осыларға да тығыз байланысты.
Көрнекті биолог ғалым Ч. Дарвин айтқандай топырақ "... өткен ғасырлар
бойы жауын құрттары арқылы жыртылып келген".
Бір жауын құртының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz