Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері
Жоспар
Кіріспе.
Негізгі болім.
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері.
2. Әлеуметтанудың құрлымы мен білім деңгейлері
3. Әлеуметтанудың атқаратын қызметі
4. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі . 19 ғасырдың 40 жылдары
Кіріспе.
Негізгі болім.
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері.
2. Әлеуметтанудың құрлымы мен білім деңгейлері
3. Әлеуметтанудың атқаратын қызметі
4. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі . 19 ғасырдың 40 жылдары
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері. Әлеуметтану уғым лотын тілінің Sociltas қоғам және гректің Logos- ілім уғым деген сөзінен шыққан. Сациалогия яғни әлеуметтану қоғамының пайдо болуының ондағы әлуметтік байланыс қатынастардың алуан түрлі әлуметтік адам бірліктерінің уйым мекемелердің институттардың қубылыстардың процестердің дамуның жалпы заңдылықтарын зертейтін ғылым. Әлеуметтану уғымын 19 ғасырдың ортасында атақты француз әлеуметтанушысы Огюст Конт енгізді. Оның алғашқы мазмуны қоғамтану болатын. Объект дегеніміз бізді қоршап турған объективтік нақтылы өмір ол қоғам адамдар оның алуан түрлі бірліктері тіпті адамның өзі оның барлық іс- әрекеті санасы тәртібі т.б Булар зерттелетін объект болғанан кейін субъектіден тәулсіз тыс өмір сүреді оларды адам өзінің теориялық немесе практикалық мәселелерін шешу арқылы ғана қойған мақсатына жету ушін пайдаланады. Осыдан әлеуметтанудың пәні шығады. Әрбір ғылымның пәні зертушінің қалауы мен таңдауының негізінде алынған кез келген қоғаамдағы қубылыс. Процес немесе алынған мәселенің артықшылығын қасиеттерін сапасын логикалық турғыдан жан- жақты талдау негізінде адамдардың немесе әлеуметтік уйымдардың бірігіп уйымдасып еңбек етуін қызмет атқаруын жұміс істеүін жалпы материялдық рухани іс- әрекетердің олардың арасындағы алуан түрлі қатынастардың бір- біріне әрекетін түрлерін жан- жақты терең танып білуді әлеуметтанудың пәні деп айтады. Бұл зертулердың басты мақсаты- объект қубылыс процес және мәселелер арасындағы басты қажетті тұрақты қайталанатын мәнді маңызды байланыс қатынастарды логикалық турғыдан зерттеу. Бұл байланыс қатынастардың сапалық жағынан өзгешелігін корсету. Әлеуметтану пәнінің байланыс қатынастар жиынтығы әлеуметтік қоғамның біртутас жүйесін қүрайтын нақтылы уғымдарға кіреді.Олар әрбір объектіде қубылыста процесте ерекше уйымдастырылған белгілі бір әлеуметтік жүйе ретінде болады. Ал әлеуметтану пәнінің қалыптасыу объектінің қасиеті мен зертеушінің алдына қойған мәселелерінің мақсаты мен сипатына оның ғылыми білімінің деңгейіне және өз дүние- танымында қолданатын құрал тәсілдеріне байланысты. Осыған орай әлеуметтанудың пәні зертелетін обектінің шекарасын белгілейді. Сондықтан әлеуметтану пәнінің басты міндеті әлеуметтік жүйелерді типологизациялау әрбір әлеуметтік объектінің байланысы мен қатынастарын заңдар деңгейінде зерттеу- бұл заңдылықтардың әрбір әлеуметтік жүйесін басқару оның тәртібін реттеу оның іс- әрекет қызмет ету тетіктерін анықтау болып табылады. Сонымен әлеуметтік байланыспен қатынастарды уйымдастырудың негізгі бастамасы ретінде болса ол әлеуметтік заңдылықтар булардың мәні мен мазмұнын түсінудің негізі болып есептеледі.
Маркс пен Энгельс қоғамның әр салаларының байланысы туралы әңгіме еткендк қоғамдық қатынастарының табиғаттың мазмуны мен мәнін олардың қоғамдағы жағдайын ондағы оның алатын орнін ролін меңзегенде әлеуметтік уғымын кең қолданып осыған сәйкес әлеуметтік қатынастар уғымы туралы айтқан Батыс елдерінде Маркс пен Энгельстің жолын устаушылар қоғамдық әлеуметтік азаматтық уғымдардың одан әрі шатастырды. Бұл жерде біз әлеуметтік уғымының мазмунын терен түсінуіміз керек.Әлеуметтік дегеніміз нақтылы қоғамдағы қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастардың жиынтығы жеке тулғалар мен олардың белгілі бір тобының кеңістікте уақытта іс- әрекеттерінде атқарған.
Қорыта айтқанда әлеуметтілік әр түрлі жеке тулғалардың бірігіп істеген
қызметтің жемісі нәтижесі. Бұл олардың бір- бірімен байланыс қатынатарынан тікелей корінеді. Ал олардың қоғамдық құрылымындағы алатын орны атқаратын рөлі және әртүрлі жағдайларі бір- бірінен өзгеше қоғамдық үдерістерге қатынасынан корінеді.
Маркс пен Энгельс қоғамның әр салаларының байланысы туралы әңгіме еткендк қоғамдық қатынастарының табиғаттың мазмуны мен мәнін олардың қоғамдағы жағдайын ондағы оның алатын орнін ролін меңзегенде әлеуметтік уғымын кең қолданып осыған сәйкес әлеуметтік қатынастар уғымы туралы айтқан Батыс елдерінде Маркс пен Энгельстің жолын устаушылар қоғамдық әлеуметтік азаматтық уғымдардың одан әрі шатастырды. Бұл жерде біз әлеуметтік уғымының мазмунын терен түсінуіміз керек.Әлеуметтік дегеніміз нақтылы қоғамдағы қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастардың жиынтығы жеке тулғалар мен олардың белгілі бір тобының кеңістікте уақытта іс- әрекеттерінде атқарған.
Қорыта айтқанда әлеуметтілік әр түрлі жеке тулғалардың бірігіп істеген
қызметтің жемісі нәтижесі. Бұл олардың бір- бірімен байланыс қатынатарынан тікелей корінеді. Ал олардың қоғамдық құрылымындағы алатын орны атқаратын рөлі және әртүрлі жағдайларі бір- бірінен өзгеше қоғамдық үдерістерге қатынасынан корінеді.
Пайдаланған әдебиеттер.
1. «Адам және қоғам» Н. Р. Күнқажаев.
Алматы «Рауан»1997.
2. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Ой, ақыл, адамгершілік.
Алматы 1994
3. Ғалиев Ә. Қазақстандағы демографиялық процестердің астары.
«Ақиқат»1994.
4. Әлеуметтік негіз. Ш. Қ. Қарабаев.
«Конайке» баспасы.
5. «Философия» Тұғынбаев. Ә. Х.
«Алматы» Білім 2001.
1. «Адам және қоғам» Н. Р. Күнқажаев.
Алматы «Рауан»1997.
2. Нысанбаев Ә. Әбжанов Т. Ой, ақыл, адамгершілік.
Алматы 1994
3. Ғалиев Ә. Қазақстандағы демографиялық процестердің астары.
«Ақиқат»1994.
4. Әлеуметтік негіз. Ш. Қ. Қарабаев.
«Конайке» баспасы.
5. «Философия» Тұғынбаев. Ә. Х.
«Алматы» Білім 2001.
Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 109 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 109 бет
Таңдаулыға:
Жоспар
Кіріспе.
Негізгі болім.
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері.
2. Әлеуметтанудың құрлымы мен білім деңгейлері
3. Әлеуметтанудың атқаратын қызметі
4. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі - 19 ғасырдың 40 жылдары
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері. Әлеуметтану уғым лотын тілінің Sociltas қоғам және гректің Logos- ілім уғым деген сөзінен шыққан. Сациалогия яғни әлеуметтану қоғамының пайдо болуының ондағы әлуметтік байланыс қатынастардың алуан түрлі әлуметтік адам бірліктерінің уйым мекемелердің институттардың қубылыстардың процестердің дамуның жалпы заңдылықтарын зертейтін ғылым. Әлеуметтану уғымын 19 ғасырдың ортасында атақты француз әлеуметтанушысы Огюст Конт енгізді. Оның алғашқы мазмуны қоғамтану болатын. Объект дегеніміз бізді қоршап турған объективтік нақтылы өмір ол қоғам адамдар оның алуан түрлі бірліктері тіпті адамның өзі оның барлық іс- әрекеті санасы тәртібі т.б Булар зерттелетін объект болғанан кейін субъектіден тәулсіз тыс өмір сүреді оларды адам өзінің теориялық немесе практикалық мәселелерін шешу арқылы ғана қойған мақсатына жету ушін пайдаланады. Осыдан әлеуметтанудың пәні шығады. Әрбір ғылымның пәні зертушінің қалауы мен таңдауының негізінде алынған кез келген қоғаамдағы қубылыс. Процес немесе алынған мәселенің артықшылығын қасиеттерін сапасын логикалық турғыдан жан- жақты талдау негізінде адамдардың немесе әлеуметтік уйымдардың бірігіп уйымдасып еңбек етуін қызмет атқаруын жұміс істеүін жалпы материялдық рухани іс- әрекетердің олардың арасындағы алуан түрлі қатынастардың бір- біріне әрекетін түрлерін жан- жақты терең танып білуді әлеуметтанудың пәні деп айтады. Бұл зертулердың басты мақсаты- объект қубылыс процес және мәселелер арасындағы басты қажетті тұрақты қайталанатын мәнді маңызды байланыс қатынастарды логикалық турғыдан зерттеу. Бұл байланыс қатынастардың сапалық жағынан өзгешелігін корсету. Әлеуметтану пәнінің байланыс қатынастар жиынтығы әлеуметтік қоғамның біртутас жүйесін қүрайтын нақтылы уғымдарға кіреді.Олар әрбір объектіде қубылыста процесте ерекше уйымдастырылған белгілі бір әлеуметтік жүйе ретінде болады. Ал әлеуметтану пәнінің қалыптасыу объектінің қасиеті мен зертеушінің алдына қойған мәселелерінің мақсаты мен сипатына оның ғылыми білімінің деңгейіне және өз дүние- танымында қолданатын құрал тәсілдеріне байланысты. Осыған орай әлеуметтанудың пәні зертелетін обектінің шекарасын белгілейді. Сондықтан әлеуметтану пәнінің басты міндеті әлеуметтік жүйелерді типологизациялау әрбір әлеуметтік объектінің байланысы мен қатынастарын заңдар деңгейінде зерттеу- бұл заңдылықтардың әрбір әлеуметтік жүйесін басқару оның тәртібін реттеу оның іс- әрекет қызмет ету тетіктерін анықтау болып табылады. Сонымен әлеуметтік байланыспен қатынастарды уйымдастырудың негізгі бастамасы ретінде болса ол әлеуметтік заңдылықтар булардың мәні мен мазмұнын түсінудің негізі болып есептеледі.
Маркс пен Энгельс қоғамның әр салаларының байланысы туралы әңгіме еткендк қоғамдық қатынастарының табиғаттың мазмуны мен мәнін олардың қоғамдағы жағдайын ондағы оның алатын орнін ролін меңзегенде әлеуметтік уғымын кең қолданып осыған сәйкес әлеуметтік қатынастар уғымы туралы айтқан Батыс елдерінде Маркс пен Энгельстің жолын устаушылар қоғамдық әлеуметтік азаматтық уғымдардың одан әрі шатастырды. Бұл жерде біз әлеуметтік уғымының мазмунын терен түсінуіміз керек.Әлеуметтік дегеніміз нақтылы қоғамдағы қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастардың жиынтығы жеке тулғалар мен олардың белгілі бір тобының кеңістікте уақытта іс- әрекеттерінде атқарған.
Қорыта айтқанда әлеуметтілік әр түрлі жеке тулғалардың бірігіп істеген
қызметтің жемісі нәтижесі. Бұл олардың бір- бірімен байланыс қатынатарынан тікелей корінеді. Ал олардың қоғамдық құрылымындағы алатын орны атқаратын рөлі және әртүрлі жағдайларі бір- бірінен өзгеше қоғамдық үдерістерге қатынасынан корінеді.
Категориялардың негізінде әлеуметтанудың заңдары қалыптасады. Әлеуметтанудың категориялары алуан түрлі болады. Бұған адам қоғамына тән қасиеттердің бәрі кіреді, әлеуметтік байланыс, әлеуметік қатынас, әлеуметтік процес, әлеуметтіктулға, әлеуметік бірлік, әлеуметтік қурылым, әлеуметтік уйым, әлеуметтік инситут, әлеуметтік бақылау, әлеуметтік басқару, әлеуметтік ережелер, әлеуметтік стратификация, әлеуметтікрөл статус, әлеуметтік тәртіп, әлеуметтік сана, әлеуметтік талап- тілек, әлеуметік төп, әлеуметтік мүдде, әлеуметтік тутыну, әлеуметтік қауіпсіздік, әлеуметтік қорғау, әлеуметілік белсенділік, т.б категориялардың көмегімен нақтылы өмірдің үлгілері мен әлеуметтік мәні жасалды.
Әлеуметтік бірлестіктер қоғамды қайта құру өзгерту субъектісі болып саналады және бұл- әлеуметтік субъектінің өзін- озі уйымдастыруының турақты түрі Әлеуметтік бірлестіктің түрлеріне отбасы адамдардың әлеуметтік топтық
әлеуметтік демографиялық улттық территориялық мемлекеттік және бүкіл адамзаттық қоғам бірліктері қозғалыстары, т.б жатады. Айта кететінтағы бір жай әлеуметтанудың коптеген категориялары басқа ғылымдарда да кездфеседі. әлеуметтануда құбылыстар мен процестердің бес негізі заңы тужырымдалған.
1.Әлеуметтік қубылыстардың қатар өмір сүру заңы. Мысалы егер А құбылысы болса ол әруақытта Б құбылысын қажет етеді.
2. Әлеуметтік қубылыстардың даму тенденцияларын анықтайтын заң. Мысалы өндіргіш күштердің өзгеруі өндірістік қатынастардың өзгеруін талап етеді.
3.Әлеуметтік қубылыстардың арасырдағы алуан түрлі байланыстарды анықтау заңы. Бұл заң іс- қиымыл атқаратын қызмет деп те аталады. Ол әлеуметтік объектінің әрбір элементінің бөлігінің арасындағы байланысын қатынасын бейнелейді.
4. Әлеуметтік қубылыстардың арасындағы себепті байланыстарды бейнелейтін заң. Мысалы әлеуметтік бірліктің негізі қажетті шарты- ол қоғамдық және жеке мүддені сәйкестендіру үйлестіру боліп саналады.
5. Әлеуметтік қубылыстардың арасындағы байланыстардың болу мүмкіндігнін білдіретін ықтималдық заңы.
Әлеуметтанудың қурлымы мен білім деңгейлері. Қурылым дегеніміз- біртутас әлеуметтік қубылыстар мен процестердің элементтері мен бөліктерінің іштей өзара орналасуын айтамыз. Қандай да бір ғылым болмасын оның белгілі бір қурылымы болады. Бұл қурылым сөл ғылымның қоғамда алдына қойған міндеті мен атқаратын қызметіне байланысты анықталады. Әлеуметтану
ғылымы да осындай. Оның қурылымы екі үлкен жағдаймен түсіндіріледі.
Біріншіден әлеуметтану әлеуметтік өмірді бейнелеу түсіндіру ұғындыру білімдерін қалыптастырып әлеуметтік зерттеу теориясын әдістемесін әдісін талдау тәсілін жасап қоғамның даму мәселелерін шешеді. әлеуметтік өмір туралы әр түрлі деңгейде теориялық қортындылар жасалады.
Екіншіден әлеуметтану қоғамдық және әлеуметтік қубылыстар мен үдерістерді өзгерту қайта құру үшін оларға жоспарлы әрі тиімді жолдар құралдар арқылы ықпал етіп әлеуметтік мәселелерді талдап зертейді. Бұл әлеуметтанудың қолданбалы саласын қурайды.
Әлеуметтік білім- теория мен практиканың бірлігінде қалыптасады теориялық зерттеулер әлеуметтік болмысты өмірді жалпы және арнаулы бағыттардың деңгейінде түсіндіріп оның дамуын және қандай қызмет атқаратынын анықтайды. Оның одан әрі даму заңдарының бағытын көрінісін белгілеп отырады. Ал эмпирикалық әлеуметтік зерттулер абстрактім филасофиялықәдістерді іске асырылады.
Теориялық білім- жан- жақты әмбебапты ал әмпирикалық- ақиқатты шындықты белгілеуші білім теориялық білім эмпирикалық
ә) эмпирикалық әлеуметтану,
б) орта деңгей теориялар
осыларға сәйкес әлеуметтік зертеулерді теориялық және эмпирикалық зерттеулер деп екіге боледі.
Әлеуметтанудың атқаратын қызметі. әлеуметтанудың атқаратын қызметінің бір ерекшелігі мұнда тужырым мен іс әруақытта бірлікте болады. Осыдан барып әлеуметтік теория мен тужырымдамалар көбіне тәжірибелік мәселелерді шешуге бағытталады. Бұл турғыдан қарағанда әлеуметтанудың тәжірибелік қызметі алдыңғы қатарға шығып атқарылатын қызметтің басқа жаңа түрлері белгіленеді. Нақтылы әлеуметтік қубылыстар мен үдерістердің үстінен әлеуметтік бақылауды күшейтуде жаңа ақпараттардың маңызы зор. Ол болмаса әлеуметтік қысым әлеуметтік дағдарыс және катаклизимдер көбейып кетуі мүмкін.
Коптеген елдерде атқарушы мекемелер мен билік өкілдері саяси партиялар және алуан түрлі бірліктер өздерінің мақсатты саясаттарын жүргізуде әлеуметтанудың барлық мүмкіншіліктерін пайдаланып отырады. Бұл турғыдан
алғанда әлеуметтану әлеуметтік бақылау функциясын атқарады.
Қоғамды ғилыми негізінде зерттеу қажеттілігі әлеуметтану ғылымының пайдо болуының және қалыптасуының басты себебі болді. Өзінің даму кезеңінде әлеуметтану төрт негізгі кезеңнен өтті.
1- кезең Әлеуметтік 19 ғдың екінші жартысы мен 20 ғдың 20-30 жның басында қоғамдық қубылыстарды баяндау сипатында болд. Бұл кезенде әлеуметтану филасофиядан бөлініп шығып қоғамды зертудің түсіндірудің жаңа ғылыми әдістемелік тружырымдарын іздестіре бастады.
2- кезең Қолданбалы әлеуметтану 20 ғдың 30-60 жын қамтиды. Бұл кезенде
әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік апараттың дайындау эксперименталды
ғылымға айналды. Оның әр түрлі ақпарат қуралдары қалыптасып математикалық апаратты кеңінен қолдана бастады.
3- кезең 20 ғдың 60-90 жын қамтиды. Бұл кезеңде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын алуан түрлі ой- тужырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде парламентті және президенттерді сайлаулардың қарсаңында нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп саясы
серіктестіктердің сайлауын қамтамасыз етіп отырады.
4- кезең Бугінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналады.
Бұл кезенде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тужырымдамалар көптеген теориялар пайдо болды.
Әлеуметтану тарихына үңілсек будан мыңдаған жылдар бурын грек ойшылдары Сократ, Платон, Аристотель, т.б әлеуметтануға қатысты мәселелермен айналысқанын байқаймыз. Олар қоғам дамуының кейбір Мәселелерін қарапайым түрде қарағандарымен коптеген унамды жақсы ойлар айтқан. Бірақ әлеуметтану ол кезде өз алдына дербес тәуелсіз ғылым болып әлі қалыптасқан жоқ еді ...
Әлеуметтанудың даму тарихы
Социологияның шығуына дейінгі әлеуметтік ой-пікірлердің қалыптасу эволюциясы Социологияның дамуы мен қалыптасуының негізгі кезеңдерінің жалпы сипаттамасы Социологияның шығуын дайындаған адамзат ойшылдардың әлеуметтік көзқарастары XIX - XX ғасырлардағы ірі қоғамтанушыларндың социологиялық ойдың дамуына қосқан үлесіСоциология XIX ғасырдың 30-40 жылдарында қалыптасқан біршама жас ғалым болып табылады. Өйткені оның ғылым ретінде қалыптасуының өзіне қоғамдық дамудың белгілі кезеңінде ғана қажеттілік туады.
Алайда социологияның кеш пайда болуынан , оған дейін қоғам және қоғамдық құбылыстар туарлы ойлар болмады деген пікір тумауы керек. Керісінше , ондай ойлар басқа ғалымдардың шеңберінде көріне бастаған болатын. Мәселен, философиялық , экономикалық тарихи, саяси шығармаларда жалпы қоғам, оның кейбір элементтері және оның даму заңдылықтары туралы пікірлер бой көрсете бастады. Осы орайда Ертедегі Шығыс цевилизациясының Көне Египет, Вавилон, Үнді, Қытай қоғам туралы пікір мен ойларын айтуға болады. Мәселен, конфуцийшылар қоғамтанушылар болып есептеледі. Олардың қоғам туралы ілімінде негізгі мәселе адамдар арасындағы қатынас және тәрбие мәселесі. Конфуций ертедегі Қытай қауымдастығындағы адамдардың өзін - өзі абыроймен ұстау үрдісін, дәстүрін, олардың шыншыл, өнегелі болатын, жаман қылықтарын бойларынан аулақ ұстау дәстүрін көрсетеді. Сондай-ақ Конфуций кейінгі адамдардың бойындағы ондай моральдық нормалардың азайып бара жатқандығын атап көрсетеді. Конфуций этикасы қайырымдылық, кішіпейілдік, адамды сүю, тура жолмен жүру сияқты принциптерге сүйенеді. Сайып келгенде, Конфуций адамдар арасындағы әлеуметтік қатынасты борыш пен заңды мойындайтын, оны бірінші орынға қоятын адам мен өз пайдасыгн көздейтін адамды салыстыра отырып, олардың адамдық образындағы адам бірлікке, татулыққа ұмтылғандығын, ал екіншісінің оған кері құбылыстарға ұмтылатынын баса айтқан. Бірінішсінің басқа үшін өз жанын қиюға қиюға баратын, екіншісінің өзіне -өзі ор қазатындығын немесе ыза кеткен өзіне - өзі қол салуға жақын болатынын көрсетеді. Яғнм Конфуцийдің пікірінше, бірінші адам үш нәрседен қорқады аспан құдіретінен, ірі тұлғалардан, ақылды адамның сөзінен. Ал адамдық қасиеті төмен адам - аспан тәңірінен қорықпайды, жоғары лауазымды адамдарды жек көреді, ақылдының сөзіне құлақ салмады.
Сонымен Конфуций лауазымды басқарушылардың басқалар алдында моральдық жағынан таза болып , оларға үлгі болуы қоғамды басқарудың кілті деп көрсетеді. Егер басшылар дoo жолымен жүрсе, онда халық оны сыйлайды, соңынан ереді дейді. Қорыта келгенде, Конфуций дұрыс әлеуметтік қатынастың тұтқа көздерін анықтады. Егер басшы жақсылыққа ұмтылса, кең болса, халық та соған ұмтылады деп тұжырымдайды.
Әлеуметтік қатынас жөніндегі заңшылдар мектебінің пікірі конфуцийшілерге кереғар болғанын көруге болады. Мәселен, олар адамдар арасындағы әлеуметтік қатынасты моральдық нормадан гөрі , заң арқылы күштеу тәсілдеріне негіздеуді уағыздайды. Ар - ұяттың орнына үрейді қоюды. Қоғамды басқарудағы қаталдықты , қатыгез механизмдерді жақтайды.
Ежелгі Үндістанда әлеуметтік ойлар буддизм мен джайнизм мектептерінің социологиялық мифтерінде біршама қарастырылған. Мәселен, джайнизмнің кейбір нормалары мен тақуалық (аскетизм) деген нәпсіні тый деген мағынаны береді. Ондай норманың бірі ретінде ахисоны алады, яғни тірі жанға зиян келтірмеу принципі .
Алайда, ежелгі Шығыс елдеріндегі социологиялық ой - пікір проглиистік сипат алды, яғни әлеуметтік шындық тек тәжірибемен ғана байланыстырылады. Жағымды мінез құлықтардың үлгілерін тек уағыздаумен және адамның міндеттерінің тізбегін атаумен ғана шектеледі.
Әлеуметтік теорияның біршама айқын элементтері ежелгі Грецияда қалыптаса бастады. Мәселен, әлеуметтік пікірдің кейбір элементтерін Гомер мен Гесиодтың шығармаларынан кездестіруге болады. Алайды, ежелгі грек философтарының арасында қоғамға және қоғамдық институттарға ерекше көңіл бөлгендер софистер болады. Оларға дейінгілер көбінесе табиғатқа баса назар аударса, софистер адам мен қоғамға басты назар аударады. Өйткені , сол кездегі ежелгі Грециядағы саяси жағдай философтарды адам мен қоғам мәселесіне көңіл аударуға мәжбүр екен. Софистердің ішіндегі біршама көрнекті өкілі - Протогор болған. Ол өндіргіш күштердің рөлінің маңыздылығын көре отырып онымен бүкіл қоғамның дамуын байланыстырады. Сондай - ақ оның еңбектерінде адамдардың табиғи құқы туралы идеялар болды. Бүкіл қоғамдық қатынасты адамдардың еркіндігімен өлшеуі Адам барлық нәрсенің өлшемі деп көрсетеді. Ол өз еңбектерінде азаматтар дұрыс өмір сүру үшін , өз еріктерімен мемлекет құрады деген пікір айтты. Сонымен қатар софистердің ілімінде социологиялық тұрғыдан алғанда , қоғамның құрылуындағы келісім теориясының жатқандығын көруге болады. Яғни алғашқы келісім теориясының жатқандығын көруге болады. Яғни алғашқы адамдар табиғатының абсолютті түрде еркін болған , кейін сол абсолютті еркіндік адамдар арасындағы наразылықтарды туғызып, күрестерге әкеліп отырғанда адам өмірінің қауіпсіздігіне сенімі жоғала бастаған. Сондықтан адамдар қоғам құруға мәжбүр болуы және оның мүшелері ортақ нормаға бағынатын болды деп көрсетеді.
Адамдардың физикалық, эмоциялық және интелектуалдық параметрлерін Спенсер әлеуметтік құбылыстардың бастапқы шарттары деп есептесе, ал одан кейінгі шарттарды әлеуметтік эволюция туғызып отырады деп есептеген. Себебі, ол адам әрекетінің және әлеуметтік құбылыстарының табиғат жағдайына тәуелді екендігін көрсетеді. Яғни, эволюциялық процесс жағдайына тәуелді екенін көрсетеді. Яғни, эвомоциялық процесс барысында қоғамдық прогресс табиғаттың құбылмалы жағдайларына дағдылануға мәжбүр болады деп есептейді. Оның нәтижесінде табиғи іріктеулер болады да, өмір сүруге қабілетті элементтер ғана сақталады деп көрсетеді. Демек, жануарлар дүниесіндей табиғи сұрыптаулар қасиеті деп таниды. Сондықтан қоғамның әлеуметтік құрылымы элементтерінің өмірге бейімделгендігі ғана қалды, қалғаны жойылып отырады.
Социологиялық ойдың тарихи дамуы адамдық ізгілік қабілетінің қалыптасуына даусыз ықпал жасап келді және болашақта оның әсері арта түсуге тиісті. Социология тарихи социологиялық білімнің қалыптасу жолдарын зерттейтін және ашып беретін, қоғамдық үрдістермен ірі социологияшылардың өмірлік, даралық ерекшеліктерімен байланыстарын көрсететін ғылыми пәні. Социология тарихи әртүрлі әртүрлі құжаттар мен әркелкі деректердің адамдарды социологиялық ойлау мәдениетінде, социологиялық білімнің қалыптастыру қағидаларына , оны қоғамның игілігіне айналдыру ептілігіне үйретеді. Барлық қоғамтану ғылымдардың жетістіктеріне қорытып сұрыпталған білімді социология бір жүйеге келтіріп оны әлеуметтік өмірді реттейтін құралға айналдырған. Социологияның бас мақсаты күрделілігіне және алуандығымен ерекшеленетін қоғамдық өмірдің ағымындағы жеке адамның оның қауымдасуларының жасайтын іс-әрекеттерін талдап көрсету. Адамзат тарихының баршаға ортақ рухани жемісінің , әлеуметтік өркениеттің саяси әлеуметтік ойын жетілдіру , ғылым жолында ақиқаты орнату мақсатында адам болашағы үшін жасаған ірі тұлғалардың жанқиярлық еңбегі мен тағдыры туралы өнегелік тағлымлды біз социология тарихынан аламыз.
Социология тарихы адамдарға өздерінің өмір сүретін ортасы, қоғам туралы түсініктің бірте - бірте ұзақ уақыттан бері қалай қалыптасқанын толық суреттеп береді, оның даму заңдылықтарымен таныстырады. Танымдық үдерістің барысында адам қоғам , әлеуметтік өмір туралы білмеушіліктен неғұрлым толық білім алуға қолы жетеді. Адамдар бірте - бірте әлеуметік құрылым мен қалыптасуын адамдардың әлеуметтік тұрысын , өз өмірін ұйымдастырудың түпкі себептерін тани бастайды.
Социология тарихы түрлі теориялармен , ой - тұжырымдармен абсолюттік ақиқат болмайтындықтан теориялардың бәрі де тең қаралады. Олар бір құбылысты әртүрлі тұрғыдан , өзгеше қырымен алып қарайды.
Социология ақиқаттың көптілігін , сан алуандығын жеке адамның қабылдауы қиын ол бір ақиқат пен шектелуге табиғатынан бейім. Ал социология теориялардың бәрін қамтиды. Адамның рухани дүниесін байытады, дүниетанымын кеңейтеді. Себебі теориялардың бәрі тағлымды, ақиқатты шамамен , салыстырмалы түрде білдіреді. Социологиялық таным ағымында әр алуан көзқарастарды меңгеру арқылы адамдар арасындағы қатынастар оңды бағытта өзгереді. Социологияның дара тұлғаны жасап шығару мүмкіндігі бар. Ал сонымен бірге әлеуметтік шындықтың өзі де жасалынады. Ол үшін социологиялық ілімнің тікелей бұқара арасында таратылуы ,іске асырылғаны қажет.
Ескі теориялар негізінде жаңа ой-тұжырымдар ілгері басып ақиқатқа жаңа қырынан жақындай түседі. Сондықтан қазіргі социология барлық теорияларға, социология мектептеріне, зерттеушілерге бірдей қарайды. Социология қоғамдағы құбылыстарды түсіндірумен қатар, өзі әлеуметтік шындықты жасай алады. Амрикандық социолог Уилъем Томос көрсеткендей, адамдар әлеуметтік жағдайдың теориялық ұғынысына сүйеніп , оған сай нақты салдарын белгілейді. Сонымен не теориялық , не тәжірибелік жолмен әлеуметтік даму бағытын анықтап алу мүмкін болады. Кеңес Одағының ыдырауының соңғы кезеңінде нарықтық қатынастардың артықшылығы теориялық тұрғыдан дәріптелді. Қоғамдық пікір біршама жетілді деген кезеңде 1992 жылы жүзеге асырыла бастады. Сөйтіп, әлеуметтік шындық теориялық түсініктерден туындайды. Ал оны социология тарихы айғақтай алады.
Сондықтан , қорыта айтқанда, социологияда тарихи- әлеуметтік ой - тұжырымның қалай қоғамдық қатынастармен оның құрылымдарын ақиқат ретінде оларды белгілеп, қалыптасуының тарихы.
Социологияның тарихын төрт кезеңге бөліп көрсетуге болады.
1) Ежелгі дүниедегі қоғам туралы әлеуметтік білімнің шығуы мен қалыптасуын қамтиды.
2) Ортағасырлық дәуірдегі әлеуметтік білімінің дамуы, дүниетанымдық жүйелердің және тұрпаттардың ауысыуы жатады.
3) XVII-XVIII ғасырлардағы адам мен қоғам жөніндегі әлеуметтік тұжырымдарды табиғи құқық пен қоғамдық шарт, концервативтік пен либералдық көзқарастарды қамтиды.
4) Социологияның XIX - XX ғасырларда ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуын , түрлі мектептер мен ағымдардың , жеке салардың даралауын , эмприкалық зерттеулердің кең өрістеуін ашып таныстырады.
Социологияның шығуы мен қалыптасуын әлеуметтік ойдың, бүкіл тарихы сабақтастығы мен адамзаттың экономикалық дамуын ескермей , одан тыс қаралуы мүмкін емес. Социология адам қоғамының шығуы , құрылымы мен дамуы жөніндегі ілім ретінде барлық қоғамдық ғылымдарға қоғамға деген көзқарастарының нәтижесі болады. Себебі ежелгі шығыс елдерінен Грекия , Римде қоғамды және жеке қоғамдық құбылыстарды түсіндіруге зор талпыныстар үзінділері заңдарда , есептерде , көптеген көне жазуларда сақталып осы күндерге жеткен. Осындай көзқарас , ойлар , білімдер негізінде бірте - бірте қоғамдық өмір ,мемлекет , отбасы ,құқық , өнеге туралы білімдер жинақталып дүние танымдық жүйелер , идеалар қалыптаса бастады. Бірақ қоғамдық әлеуметтік жағдайы мен экономикалық деңгейі әлеуметтік ой - тұжырымдар жасауға ондаған ғасырлар бойы әлі орайы келмеген. Сондықтан, капиталистік дамудың қарқыны үдей түскен кезеңге дейін , яғни XVIII - XIX ғасырларға дейін қоғамдық дамуды түсіндіретін теориялар кемде - кем еді. Олар Аристотельдің заманынан айтылып келген тарихтық айналып оралу теориясы мен тамаға - тұйық өркениеттері ой - тұжырымдарынан аса алмаған , өйткені капитализмге деген баяу өткен дамудың қарқыны бір адамның өмірі бойы болатын өзгерістер арқылы түбегейлі себептерін анық көруге мүмкіндік бермейді ХІХ ғасырдағы саяси - экономикалық тәжірибе теориялардың көбеюіне , ал ХХ ғасырдағы жалпы даму теорилар тасқынын тудырады.
Ертедегі Шығыста , әсіресе Қытай , Үнді елдерінде ғұламалардың адам, қоғам мемлекеттік басқару , тәрбие туралы құнды ойлары айтылған . Мысалы, Конфуций ХV ғасыр бұрын айтқан ойын алайық: Барлық адамдар өздерінің табиғаты жағынан бір - біріне жақын , ал айырмашылықтары тәрбие барысынан туындайды, - деген пайымдауға келген. Сонымен қатар ескі әдет - ғұрыптарды сақтау патриалхалдық рулық қоғамды қайтару , жастар үлкендерді ұдайы тыңдап , өсуінің керектігі сияқты әлеуметтік құбылстарды дәріптейді. Патшаларға айтқан уағызында ол былай дейді Мемлекеттік басқаруға адамдарды өлтірудің қандай қажеті бар? Егер де сіздер рахымшыл болсаңыздар онда халықтар рахымшыл болар еді. Егер де патша өз жақындарына лайықты түрде қараса , халық арасында адам сүйгіштік өркенін кең жаяды. Егер патша достарын ұмыса, халық үшін де оңбағандыққа кездесе қоймас еді.
Осы тектес пікірлерді кейін Мэн - цзы (б.з.д. 272 - 289 жж) айтқан екен. Ол адамның өзгеруін объективті жағдайлармен байланыстырады. Мысалы, жастар туралы былай жазған: Астық бітік шыққан жылдары жас адамдардың көпшілігі рахымшыл, ал аштық жылдары мейірімсіз болады Бұл айырмашылық аспан берген табиғи қасиеттерден шықпайды, ол аштықтың кесірінен адам жүректері қара түнекке айналуға мәжбүр болады. Жүрек түкпірі зілге толады. Бұл сөздер нарыққа өтудің алғашқы жабайы кезеңін түсіндіре алса керек, әсіресе адамдық және әлеуметтік қатынастарға тиген салқыны .
Мэн - цзыдың жас замандасы Сюнь - цзы басқаруды заң мен күшейтуді жоққа шығармай, сонымен қатар сендірудің , дәстүрдің әдеттегі салт - жырлардың күшін ықпалын пайдалануды ұйғарады.
Ежелгі дүниеде социологиялық ойлардың жоғарғы дамыған елдері Грекия мен Рим . Ең ірі ойшылдарының бірі болатын Аристотель қоғамынң , мемлекеттің және адамның табиғаты туралы құнды ойларын өз еңбектерінде жазып кетті.
Бас еңбегі саясатта ол саяси жүйенің алты түрі туралы ілімін жасады. Оның үш түрлі даусы : монархия дара билеушілік , аритократия ақ сүйектер тобының билеуі , полития әскерлердің басқаруы . Дұрыс емес үш түріне - тирония жауыз патшаның басқаруы , олигархия үстем таптың аз ғана тобының басқаруы жатады. Бұлардың өзара өтулері болады, бір - біріне ұласу , айналуы мүмкін. Мысалға , олигархияда бір адам өз қолына алып түбінде оны монархияға немесе тиронияға айналдырады.
Бұдан басқа Аристотельдің құнды пікірлеріне оның адамды қоғамдық хайуан деп тануы жатады. Бұл ой адамның қоғамдық еңбектің жемісі екенін болашақта дәлелдегендей алдын ала болжай алғаны , Аристотель бірінші болып әлеуметтік қауымдасулар тұтастықтың ұйқысы моногомдық , патрихалдық отбасы туралы ілімнің негізін қалайды.
Орта ғасырларда католиктік шіркеуінің үстемдігі ғылыми дамуы тоқырауға ұшыратты . Философия бұл дәуірде дінге бағынды, схолостика түрінде қалыптасты. Бұл кезеңде біршама еркін дамыған исламдық дүниедегі ғалым. Арабтың ғылымы Ибн Халдун 1332 - 1406 қоғамдық өмірді әлеуметтік құбылыс ретінде қарайды, ал оның анықтаушы күші географиялық өзгешеліктермен және тұрмыс қалпымен ең алдымен өндіріс тәсілімен себептіленеді , деген оның дәлелдеуі тарихты матералистік тұрғыдан қараудың жаршысы екенін көрсетеді.
Жаңа дәуірде феодалимнен капитализмге өтетін кезең басталады және осыған байланысты адамдардың құқықтық теңдігі үшін күрес өріс алды. Осы кезден мемлекет пен еркін адамның араларындағы қатынастарды түсіндіретін саны көбейді. Жамбастето Вико, Роберт Мальтун, Шорль Монтескье сияқты көптеген қоғам танушылар әлеуметтік мәселелерді дамытты. Ш.Монтескье 1689 - 1755 еңбектерінде заңдар рухы туралы және басқаларында алғашқы болып биліктердің бөліну теориясын жасайды. Ол мемлекеттің басқару тұрпатын және саяси құрылыстың бөлігі.
Қоғамдық әлеуметтің құрылымының мәні и әлеуметтанудың фундементалды оқу пәндері бірі әлеуметтанудың теориялары орта деңгейдегі дамытып отырып әлеуметтік арнайы теориялық білімді ашып көрсетіп қоғамның дамуы оны құрайшы адамдардың олардың әр түрлі әрекеттерін ұйымдастыру .
Әлеуметтік статусына мәртебе өз ара әрекеттермен байланыстарына негіздлеп еді. Сондықтан қоғамдық әлеуметтанушылар зертеулерін бір тармағы топтардағы топтарды статустары жеке әлеуметтік жүйе ретінде әлеуметтік құрылымды құрайтын жиынтық ретінде қарастырады.
Бірнеше шағын құрылымдар жіктелетін әлеуметтік құрылым мынадай түрлері бар: 1.Қоғамның таптық құрылымы 2.Қоғамның сьрасиналоық құрылымы 3.Қоғамның ұлттық құрылымы 4.Қоғамның кәсіби құрылымы 5. Қоғамның құрылымы 6. Құрылымның территориялық құрылымы . Экономикалық даму теориялық негізі ол мемлекет көзі болып табылады. Әлеуметтанудың негізгі фундаменталды оқу пәнідері бірі Әлеуметтанудың теориялық орта деңгейіне дамытып отырып Әлеуметтік арнайы теориялық білімді ашып көрсететін қоғамның дамуы оны құраушы адамдардың олардың әр түрлі әрекеттердің ұйымдастыру әлеуметтік стариторды жеке әлеуметтік жүйе ретінде әлеуметтік құрылымды құрайтын жиынтық ретінде қарастырады.
Бірнеше шағын құрылымдарға жіктелетін әлеуметтік құрылым мынадай түрлері бар.
1. Қоғамның таптық құрылымы
2. Қоғамның стросикалық құрылымы
3. Қоғамның Ұлттық құрылымы
4. Қоғамның кәсіби құрылымы
5. Қоғамның құрылымы
6. Қоғамның территориялық құрылымы
Саяси билікті іске асырушылар тобын қазіргі саясаттануды саяси Элита (ен жақсы таңдаулы деп атайды Қоғамды саяси билік қоғамдағы қолында болады.)
Саяси Элита деп билік жүруге байланысты маңызды шешімдерді қабьылдауға тікелей қатынасы . Билік құрылымда жетекші роль атқарады. Соған арнайы өзіндік артықшылығына әлеуметтік топты айтамыз. Бұл ұғымды саясаттануға алғаш енгізген сатеолог В.Дерепо 1848 ж 1923 ж осы туралы Элита ұғымы дамыған Элиталардың атқаратын қызметіне саяси экономикалық және мәдени ақпарат деп бөлінеді. Билікке өкілеттілік азына байланысты элита 4 - ке бөлінеді:
1.Жоғарғы 1 - мипонда 50 пита жоғарғы сатуда ең маңызды жоспа қабылдауға тиісті топқа ортанғы ересек тұрғындар
2. 5 % билікке табысы тұрғыда пайымдайтын.
3.Мошналды
4. Әкімшілік Элита мемлекет қызметкерлерін ең жоғарғы қабатына жататындар Өкімет мүшелері Ведомстволарын Элитаның мемлекеттік билікке ие болып ең маңызды.
Саясаттану ілімде бұл тақырыпты маңызы зор. Ол нақтылы саяси жүйенің сипатын қазіргі саяси тәртіптің мәнін қоғамдық топтардың саяси санымен іс - әрекеттерінің ерекшеліктерін саяси даму жолын бағытын түсіндіруге мүмкіндік береді. Саяси мәдениет адамдардың ь әртүрлі ұйымдардан қызметтің олардан ішкі сыртық саясат құбылыстарын ұғынуға тікелей әсер етеді. Бұл ұғымның саясаттануына ХХ - 50 ж ІІ - жартысы 60 - жылдары тарап кетті.
Саяси мәдениеттің қызметі.
Мәдениет қоғам өмірде мынадай қызмет атқарады:
Адамдардың қай әлеуметтік топқа жататын түйсінуге мүмкіндік береді.
Саяси мінез құлықтарға дағдыландыру арқылы іске асатын бейімдеу
Әлеуметтендіру қызметі
Әртүрлі топтардан құндылықтардан сақтау және төңірегінде бағытталған қызметі саяси субъектілермен интардың белгілі бір топтар опсиналар рәміздері негізінде өз өріске асыратын комикотсиво қызметі саяси мәдениетін топтары фотерхалды саяси мәдениеті фотрихалды және қатынасу мәдениеті фотрихалды саяси мәдениет жергілікті құндылық мысалы, белгілі әулеттің тайпаның рудың құндылықтары.
Мәдениет өмірдегі қызметі
Мәдениет қоғам өмірде мынадай қызмет атқарады. Адамдардың қай әлеуметік топқа жаттатын түсінуге мүмкіндік береді.
Саяси құбылыстардан мән мағынасын ұғындыратын бағдарлау қызметі.
Саяси - мінез құлыққа дағыдаландыру арқылы іске асатын бейімдеу әлеуметтіру қызметі әртүрлі топтардың құндылықтардан сақтау және төңірегінде бағытталған қызметі саяси субъектілерімен инстардын белгілі - бір топтар опсонулар рәміздердің негізінде өз і іске асыратын копикотиева қызметі саяси мәдениетінің тұрпаттары . Дотерхолди саяси мәдениет бодондық саяси мәдениет және қатынасу - мәдениеті . Датрихалды саяси мәдениет жергілікті құндылық ,мысалы: белгілі әулеттің тайпаның рудың өндірістегі іс - әрекетінде ынталандырумен себепкі түрткі ынталандыру деп одиктипті жымтердің ықалымен қарстырылған саналы ниеттенулерді айтамыз. Қоғамда әр кезде еңбек қызметінің күрделі дәл жүйесі әрекет етуі не құрылым болған қызмет нәтижесі кейбір қажеттіліктердің жиынтығы.Америкалық әлеуметтанушы Роберт Монтом әлеуметтік білімдерді жоғарғы макро әлеуметтік территориялар қоғамның бірліктердің қоғамның дамуын территориясы.Орта арнайы және жеке елдердің әлеуметтік территориясы көрінеді. Мұнда әлеуметтік мәселелер мен жағдайлары үйренеді. Мұндай территорияда жалпы әлеуметтік 100 жақын түрі бар. Олар қоғамның әр саласының экономикалық өмірінде әсерін үйренеді. Мұндай территорияларда жалпы әлеуметтік еңбек бөлінісі аймақтық индустрия рыногының ауылдық әлеуметтік білімнің деиемина аралық білімдерге жатады. Ол экономика мәдениет маркетингтен қатар деңгейде үйренімді. Австрия экономисті Иозеф экономикалық әлеуметті экономикалық білім ретінде экономика тарихымен және статистика мен қатар бағалайды. Экономикалық әлеуметтік объекті кез келген әлеуметтік және экономикалық құбылыс ой құбылысты зерттеуші осы объекті анализ жасап ғылыми топтары терең үйреніп логикалық жағынан бұл құбылысты зерттеп нәтижесін талдайды.
Обьектті экономикасы ұлттық экономика макро - микро экономикалық ұлттық экономика еңбек өндіріс көптеген ұйымы әлеуметтік құбылыстар жататын экономикалық әлеуметтану пәндері экономикалық дамудың олардың экономика саласына қатынасы басқаруда қызық маграция және кадрлардың қазіргі әлеуметтік мәселелер еңбек докымындағы әлеуметтік мәселелер Еңбек ресурсына бас серпін экономикалық шешудің әлеуметтік эффитипті ұйымдастыру экономикалық әлеуметтану мамандықтар мәселелері ұйымдастырылады.
Әлеуметтанудың негізгі тарихи кезеңдері
Жоспары:
1. Адамды іс-әрекетінің күрделілігі
2. Адамды қоғамда позицияларының болуы
Адамдар өте күрделі болып келеді. Бір адамның әрекеті басқа адамдардың іс - әрекетінен өзгеше сондай - ақ , адамдар әртүрлі жағдайларда (ренжігенде , қуанғанда , қарағанда өздерін әр қолайлы , ыңғайлы әр түрлі бейнеде көрсетеді). Біз жақын достармен және жақсы танымайтын адамдармен бірдей қатынас ұстамаймыз. Біздің кішкентай болған әке - шешеге бірдей емес. Біздің сүйікті адамымызбен қарым - қатнасымыз жұмыстағы әріптесімізбен байланысты. Әрбір адам қоғамда бірнеше орынға ие. Мысалы: әйел әнші ,мұғалім ,жұбай және ана - бала дүниеге әкеледі. Әрбір объективті Позициялар белгілі құқықтармен міндеттермен байланысты. Позициялар статус деп атайды. Осыдан қызметтердің маңызды мәнді жақтары әлемді рол статус ұғымдармен тудырады.
Жоспар
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Әлеуметтік институттар.
2.Әлеуметтік институттардың бағыты.
ІІІ.Қорытынды.
Әлеуметтік институттар
Әлеуметтік институттар-бұлар адамдардың бірлескен қызметін ұйымдастырудың тарихи қалыптасқан тұрақты формалары.Отбасы институты,білім беру институты, дін институты, мемлекет, денсаулық сақтау,т.б,институттар туралы айтады. Бәрінен "әлеуметтік институт" терминінің қолданылуы әр түрлі формализациялау, стандартазациялау және қоғамдық байланыстар мен қатынастардың тәртібіне келтірілуінің сипатымен байланысты. Институттар белгілі бір әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында адамдардың бірлескен қызметін ұйымдастыру үшін бейімделген. Институттар- бұлар тұрақты құрылымды, әлеуметтік мәнді қызметі бар ұйымдасқан әлеуметтік жүйе болып табылады.
Қоғамның детерминистік және функционалистік концепциялары ("Концепция" деген түсінік латын тілінен аударғанда "негізгі пікір" дегенді білдіреді).Детрминистер қоғамда өмір сүру себеп-салдарлық қатынастар арқылыанықталады деп таниды.Марксизмге сәйкес, бүкіл қоғамдық өзгерістердің тұтас себебі экономиканың жағдайында. Функционалистердің айтуынша, қоғам дегеніміз- бүтін организм.Онда әрбір бөлік белгілі бір қызмет атқарады.Т.Парсоно структуралық функционализмді дамытқан.Оның айтуы бойынша,қоғамдық құбылыстар құрылымдық жағынан ыдыраған тұтастық ретіндеқарастырылады. Мұнда құрылымның әрбір элементі белгілі бір қызмет атқарады.
Әлеуметтік өзгерістер дегеніміз-бұл әлеуметтік жүйенің, жалпылықтың, институттар мен ұйымдардың бір күйден екінші күйге ауысуы, өтуі. "Әлеуметтік өзгеріс" ұғымы даму ұғымымен нақтыланады.Даму- кері айналмайтын, бағытталған өзгеріс.Социологтар өзгерістер мен дамудың әр алуан түрлерін бөліп көрсетеді:экологиялық бірте - бірте және төңкерістік тез, жедел, прогресті латын тілінен ілгері қарай қозғалыс және регресті латын тілінен "кейін, кері қарай қозғалыс" имитациялық өзгерістің тек көрінісін жасау және инновациялық жаңаның пайда болуы.
"Эволюция" деген сөз латын тілінен аударғанда даму дегенді білдіреді.Бірақ, "реыолюция, төңкеріс" сөзімен тіркескенде, бірте-тірте, сатылап,жай, баяу, даму деп ұғынылады.Бұл ілімді Герберт Спенсер мен эмиль Дюркгейм жетілдірді. Дюркгейм еңбек бөлінісін қоғамның өсіп келе жатқан күрделілігінің себебі мен салдары деп сендірді. Бұл жай және жоғары күрделі (өте күрделі) қоғамы болып көрсетеді,бірінен екіншісіне өту ұзақ сатылы эволюциялық жолмен жүзеге асады дейді.
Эволюция және революция. Латын тілінен аударғанда 2 ұғымда " даму дегенді білдіреді, бірақ сатылап және жедел-2 түрлі даму". Төңкерістер (революциялар)-саяси жарылыстар. Төңкерістің себебі- үстемдік етуші таптың халыққа қарсы саясаты.Қоғамда сатылап даму да, төңкерістерде қажет.Қазіргі кезде кеңес одағы территориясында қоғамдық өмірінің негізгі күші төңкеріс емес президенттік билікке талас,күрес. Қоғамдағы өзгеріс президенттік адамшылық қасиеттеріне байланысты болады.
Прогресті(ілгерілемелі)және регресті (кері) өзгерістер. Қоғамда тек ілгерілемелі ғана емес, сол сияқты кері және керітартпа редакциялы, прогреске жау күштер де әрекет ете қоғамдық күштерді ілгерімелі жіне керітартпа өзгерістердей бөлудің өлшемі қандай? Қоғамда прогресс бар. XVIII ғасырдағы Ұлы Француз төңкерісі , 1917 жылы Ұлы қазан төңкерісі ілгерімелі болды, себебі олар бір ғана жауыз патшаның бүкіл қоғамға деген билігін жойды, дінін жәбіленуінен арылуға жәрдемдесті, халыққа сайлау компанияларында ерікіндік пен теңдік алып берді. 1917 жылы Қазан төңкерісі халықты отарлық езгіден құтқарды. Үндістан 1950 жылы ағылшындардың езгісінен , отары болудан азат етілді, Қытай 1949 жылы Америка , Англия, Франция тәуелділіктен құрады. , Америка Латын Америкасын азат етті, мысалы, Куба 1919 жылы АҚШ - тың жартылай отар елі болудан азат етілді.
Нәсілдік және ұлттық қанау жоқ, заң алдында бапрлық адамдар тең ,еңбекке бәрі тең құқылы , уақытысында жалақысын алатын ,жайлы жақсы өмір сүруге ақша таба лау мүмкіндігі бар, білім алуға ,емделуге , қартайған және ауырған жағдайда көмек ала алатын қоғам ілгері деп сипатталады. Қазіргі кезде Кеңес Одағы территориясында жалақыны уақытында алмау ,білім беру, медицина саласында дағдарысқа ұшырау, еңбек ету құқығын қысқарту түрінде кері өзгерістер басталады. Ресейде азиаттарға бағытталған нәсілшілдік орны алып отыр. Бұл туралы известия газетінен оқуға болады. (қараңыз: 14.05.1998 - 09.06.1998 - Дмитрий Филимонов. Коречневая Россия).
Әлеуметтік мобильдік - мобильдік - деген сөз латын тілінен аударғанда ауысу , жылжу дегенді білдіреді. Бұл қоғамдағы қозғалыс , әрекет , көшу бір орыннан екінші орынға ауысу.
Күнделікті нақты табыстың бөлінуі - ОАВСДЕ сызығымен көрсетілген бұл сызық көп ауытқыса немесе Лоренцтің қисығы ОЕ сызығымен ұлғайса, ОВ - да табыс бөлудегі теңсіздіктің көбейгені. Егер біз торланған аумақты ОFE үшбұрышының аумағында бөлсек, табыс бөлудегі теңсіздік деңгейін білдіретін көрсеткішті аламыз. Табысты бөлудегі теңсіздік рыногтық экономика қалыптасқан елдерде де біздің елімізде де бар. Ресей экономикалық әдебиетінде бұл қайшылықты шешудің алғашқы шаралар ретінде әртүрлі жұмысша\ылар мен ұжымдардың жалақы деңгейін , олардың еңбек шығындарын да сәйкестендіру керектігін көп жазуда. Сонымен қатар еңбек ақы төлеуде теңгермешілікті жоюдың маңызы зор. Еліміздің тұтыну рыногының біріңғайлылығын қамтамасыз ету керек, яғни қорлардың бұл бөлігін тұтынушылар барлық еңбекшілер емес тек осыны тұтынуға тиістілер.
Мысалы дәрігерлік көмекті жұрттың барлығы емес тек ауыратын адамдар ғана сұрайды, мектеп мекемелерінң қызметі тек мектеп жасындағы балаларына ғана керек. Басқаша айтқанда , қоғамдық тұтыну қорлары, еңбекке байланысты айырмашылығын жұмсартуға тиіс ,сонымен қатар олар еңбек қабілетін қалыптастыру жоғары білім алумен мәдениетті қолдау ,денсаулықты сақтау зейнеткерлерді қамсыздандыру сияқты маңызды қажеттіліктерді қанағаттандырулары тиіс. Бірақ бөлудің бұл түрі бүкіл қоғам және оның жеке мүшелерінің мүддесін қамтығандықтан , денсаулық білім . тұрғын үй және т.б саладағы саясат мемлекеттің назарында болуы тиіс.
Елдің экономикалық даму деңгейі тұтынудың көлемі мен дәрежесін анықтайды. Әлеуметтік қорғау жүйесі тек халықтың табыссыз топтары мен өндіріске қатыспағандары (оқушылар , зейнеткерлер, мүгедектер) ғана қамтымайды, ол сонымен қатар қоғамдық өндіріске қатысушыларды да , ең алдымен жалданып істейтіндерді де қорғайды. Мұны еңбекке заңдастырудан (жұмыс аптасының ұзақтығы , демалыстың мерзімі еңбекті қорғау және т.б) және оған ақы төлеуден (жалақының төменгі вставкасын тағайындау) жұмысшыларды жұмысқа алумен босату жөніндегі ержелерден көреміз.
Кедейшілік сияқты өткір әлеуметтік проблемаларды шешу - мемлекет жұмысының басты бір бағыты. Бұл әл - ауқатты өмірді қамтамасыз ете алмағанымен экономикалық тұтқалар арқылы ең төменгі тіршілік деңгейін жасап, тұрмысы нашар адамдардың санын азайтуға көмектеседі. Кедейленген топты азайту - рыногтық экономикаға көшкен мемлекеттің әлеуметтік саясатының негізгі міндеті. Тұтынудың әр түрлі деңгейінің еңбек пен жұмысшы күші факторлары мен байланыстылығын атап өту керек. Сондай факторлар : отбасының көлемі, ондағы жұмыс істейтіндер мен масылдардың ара қатынасы , денсаулық және , географиялық табиғат жағдайлары және т.б. Мемлкеттің ұлттық табысты қайта бөлу қызметінің негізгі мақсаты - осы айырмашылықтарды азайтып, қоғамның барлық мүшелерінің өмір сүруіне қолайлы материалдық негіз жасау. Мұндай мақсатты жүзеге асырудың түрлеріне қызмет пен өнімдерді транспорттық төлемдер арқылы бөлу немесе табысты тұрақтандырудың мемлекеттік бағдарламасы жатады.
Біздің елімізде қоғамдық тұтыну қорлары экономикалық категория ретінде бүкіл қоғам мен еңбек ұжымдарының оның мүшелерінің арасында өмір сүру қорының бөлінуі жөніндегі қатынасты білдіреді. Олар белгілі дәрежеде бұрынғы немесе қазіргі еңбекті есепке ала отырып бөлінеді.
Қоғамдық тұтыну қорларының бір бөлігі мемлекеттік бюджет арқылы құралып, орталықтан тұлғаның емес, қоғамның әлеуметтік құрылымында орын алатынәлеуметтік себебінің өзгеруі." Әлеуметтік мобильдік терминін 1927 ж. П. Сорокин" ұсынды.
Бұл жүйе өзара байланысқан элементтер жиынтығын, рынокқа өтудің өтпелі кезең қиыншылықтарын жеңілдетуге, сонымен қатар барлық халық топтарының іскерлік белсенділігін ынталандыруға бағытталған ең алдымен әлеуметтік қорғау жүйесі қоғамның ең қорғансыз бөлігі- қарттар, мүгедектер, көп балалы отбасылар,жетімдер ауруларды қорғауды көздейді.Бұл зейнетақыны индексациялау,жәрдемақыны әр түрлі талондарды таратып беру, түске астар беру, т.б көмек түрлері жолымен жүзеге асырылады.Аталған қоғамдық топтарды қолдау үшін мейірбандық қорлар мен ұйымдардың, мемлекеттік және коммерциялық кәсіпорындардың, жеке азаматтардың көмегі маңызды рөл атқарады.
Екіншіден, мемлекеттік сектордан босаған жұмысшыларды қабылдай алатын ұсақ және орта кәсіпорындардың дамуына мемлекет қажетті шараларды жасауға мүдделі және міндетті.
Үшіншіден, мемлекет, одан кейін кәсіпкерлік құрылымдар, мамандықты жоғарылату, мамандықты ауыстыру немесе жұмыстан босатудың өндірістік немесе экономикалық себептеріне байланысты белгілі мөлшерде материалдық ресурстар шығындарын көрсету қажет.
Төртіншіден, мемлекет жалпы адамдық мораль қалыптарына, салт-дәстүрге, мәдениетке және т.б қайшы келмейтінзаңдар жүйесін жасап, олар өз кезегіндеәр азаматқа тіршілік түрін таңдау мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет.
Рыноктық экономикаға өтпелі кезең әр адам, әр отбасы үшін қиын сынақ. Біреулер бұл кезеңнен жеңіл өтеді,біреулеріне қиындау, ал кейбіреулері үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
Негізгі болім.
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері.
2. Әлеуметтанудың құрлымы мен білім деңгейлері
3. Әлеуметтанудың атқаратын қызметі
4. Әлеуметтанудың пайда болуының алғашқы кезеңі - 19 ғасырдың 40 жылдары
1. Әлеуметтанудың объектісі пәні мен әдістері. Әлеуметтану уғым лотын тілінің Sociltas қоғам және гректің Logos- ілім уғым деген сөзінен шыққан. Сациалогия яғни әлеуметтану қоғамының пайдо болуының ондағы әлуметтік байланыс қатынастардың алуан түрлі әлуметтік адам бірліктерінің уйым мекемелердің институттардың қубылыстардың процестердің дамуның жалпы заңдылықтарын зертейтін ғылым. Әлеуметтану уғымын 19 ғасырдың ортасында атақты француз әлеуметтанушысы Огюст Конт енгізді. Оның алғашқы мазмуны қоғамтану болатын. Объект дегеніміз бізді қоршап турған объективтік нақтылы өмір ол қоғам адамдар оның алуан түрлі бірліктері тіпті адамның өзі оның барлық іс- әрекеті санасы тәртібі т.б Булар зерттелетін объект болғанан кейін субъектіден тәулсіз тыс өмір сүреді оларды адам өзінің теориялық немесе практикалық мәселелерін шешу арқылы ғана қойған мақсатына жету ушін пайдаланады. Осыдан әлеуметтанудың пәні шығады. Әрбір ғылымның пәні зертушінің қалауы мен таңдауының негізінде алынған кез келген қоғаамдағы қубылыс. Процес немесе алынған мәселенің артықшылығын қасиеттерін сапасын логикалық турғыдан жан- жақты талдау негізінде адамдардың немесе әлеуметтік уйымдардың бірігіп уйымдасып еңбек етуін қызмет атқаруын жұміс істеүін жалпы материялдық рухани іс- әрекетердің олардың арасындағы алуан түрлі қатынастардың бір- біріне әрекетін түрлерін жан- жақты терең танып білуді әлеуметтанудың пәні деп айтады. Бұл зертулердың басты мақсаты- объект қубылыс процес және мәселелер арасындағы басты қажетті тұрақты қайталанатын мәнді маңызды байланыс қатынастарды логикалық турғыдан зерттеу. Бұл байланыс қатынастардың сапалық жағынан өзгешелігін корсету. Әлеуметтану пәнінің байланыс қатынастар жиынтығы әлеуметтік қоғамның біртутас жүйесін қүрайтын нақтылы уғымдарға кіреді.Олар әрбір объектіде қубылыста процесте ерекше уйымдастырылған белгілі бір әлеуметтік жүйе ретінде болады. Ал әлеуметтану пәнінің қалыптасыу объектінің қасиеті мен зертеушінің алдына қойған мәселелерінің мақсаты мен сипатына оның ғылыми білімінің деңгейіне және өз дүние- танымында қолданатын құрал тәсілдеріне байланысты. Осыған орай әлеуметтанудың пәні зертелетін обектінің шекарасын белгілейді. Сондықтан әлеуметтану пәнінің басты міндеті әлеуметтік жүйелерді типологизациялау әрбір әлеуметтік объектінің байланысы мен қатынастарын заңдар деңгейінде зерттеу- бұл заңдылықтардың әрбір әлеуметтік жүйесін басқару оның тәртібін реттеу оның іс- әрекет қызмет ету тетіктерін анықтау болып табылады. Сонымен әлеуметтік байланыспен қатынастарды уйымдастырудың негізгі бастамасы ретінде болса ол әлеуметтік заңдылықтар булардың мәні мен мазмұнын түсінудің негізі болып есептеледі.
Маркс пен Энгельс қоғамның әр салаларының байланысы туралы әңгіме еткендк қоғамдық қатынастарының табиғаттың мазмуны мен мәнін олардың қоғамдағы жағдайын ондағы оның алатын орнін ролін меңзегенде әлеуметтік уғымын кең қолданып осыған сәйкес әлеуметтік қатынастар уғымы туралы айтқан Батыс елдерінде Маркс пен Энгельстің жолын устаушылар қоғамдық әлеуметтік азаматтық уғымдардың одан әрі шатастырды. Бұл жерде біз әлеуметтік уғымының мазмунын терен түсінуіміз керек.Әлеуметтік дегеніміз нақтылы қоғамдағы қоғамдық қатынастардың жиынтығы. Бұл қатынастардың жиынтығы жеке тулғалар мен олардың белгілі бір тобының кеңістікте уақытта іс- әрекеттерінде атқарған.
Қорыта айтқанда әлеуметтілік әр түрлі жеке тулғалардың бірігіп істеген
қызметтің жемісі нәтижесі. Бұл олардың бір- бірімен байланыс қатынатарынан тікелей корінеді. Ал олардың қоғамдық құрылымындағы алатын орны атқаратын рөлі және әртүрлі жағдайларі бір- бірінен өзгеше қоғамдық үдерістерге қатынасынан корінеді.
Категориялардың негізінде әлеуметтанудың заңдары қалыптасады. Әлеуметтанудың категориялары алуан түрлі болады. Бұған адам қоғамына тән қасиеттердің бәрі кіреді, әлеуметтік байланыс, әлеуметік қатынас, әлеуметтік процес, әлеуметтіктулға, әлеуметік бірлік, әлеуметтік қурылым, әлеуметтік уйым, әлеуметтік инситут, әлеуметтік бақылау, әлеуметтік басқару, әлеуметтік ережелер, әлеуметтік стратификация, әлеуметтікрөл статус, әлеуметтік тәртіп, әлеуметтік сана, әлеуметтік талап- тілек, әлеуметік төп, әлеуметтік мүдде, әлеуметтік тутыну, әлеуметтік қауіпсіздік, әлеуметтік қорғау, әлеуметілік белсенділік, т.б категориялардың көмегімен нақтылы өмірдің үлгілері мен әлеуметтік мәні жасалды.
Әлеуметтік бірлестіктер қоғамды қайта құру өзгерту субъектісі болып саналады және бұл- әлеуметтік субъектінің өзін- озі уйымдастыруының турақты түрі Әлеуметтік бірлестіктің түрлеріне отбасы адамдардың әлеуметтік топтық
әлеуметтік демографиялық улттық территориялық мемлекеттік және бүкіл адамзаттық қоғам бірліктері қозғалыстары, т.б жатады. Айта кететінтағы бір жай әлеуметтанудың коптеген категориялары басқа ғылымдарда да кездфеседі. әлеуметтануда құбылыстар мен процестердің бес негізі заңы тужырымдалған.
1.Әлеуметтік қубылыстардың қатар өмір сүру заңы. Мысалы егер А құбылысы болса ол әруақытта Б құбылысын қажет етеді.
2. Әлеуметтік қубылыстардың даму тенденцияларын анықтайтын заң. Мысалы өндіргіш күштердің өзгеруі өндірістік қатынастардың өзгеруін талап етеді.
3.Әлеуметтік қубылыстардың арасырдағы алуан түрлі байланыстарды анықтау заңы. Бұл заң іс- қиымыл атқаратын қызмет деп те аталады. Ол әлеуметтік объектінің әрбір элементінің бөлігінің арасындағы байланысын қатынасын бейнелейді.
4. Әлеуметтік қубылыстардың арасындағы себепті байланыстарды бейнелейтін заң. Мысалы әлеуметтік бірліктің негізі қажетті шарты- ол қоғамдық және жеке мүддені сәйкестендіру үйлестіру боліп саналады.
5. Әлеуметтік қубылыстардың арасындағы байланыстардың болу мүмкіндігнін білдіретін ықтималдық заңы.
Әлеуметтанудың қурлымы мен білім деңгейлері. Қурылым дегеніміз- біртутас әлеуметтік қубылыстар мен процестердің элементтері мен бөліктерінің іштей өзара орналасуын айтамыз. Қандай да бір ғылым болмасын оның белгілі бір қурылымы болады. Бұл қурылым сөл ғылымның қоғамда алдына қойған міндеті мен атқаратын қызметіне байланысты анықталады. Әлеуметтану
ғылымы да осындай. Оның қурылымы екі үлкен жағдаймен түсіндіріледі.
Біріншіден әлеуметтану әлеуметтік өмірді бейнелеу түсіндіру ұғындыру білімдерін қалыптастырып әлеуметтік зерттеу теориясын әдістемесін әдісін талдау тәсілін жасап қоғамның даму мәселелерін шешеді. әлеуметтік өмір туралы әр түрлі деңгейде теориялық қортындылар жасалады.
Екіншіден әлеуметтану қоғамдық және әлеуметтік қубылыстар мен үдерістерді өзгерту қайта құру үшін оларға жоспарлы әрі тиімді жолдар құралдар арқылы ықпал етіп әлеуметтік мәселелерді талдап зертейді. Бұл әлеуметтанудың қолданбалы саласын қурайды.
Әлеуметтік білім- теория мен практиканың бірлігінде қалыптасады теориялық зерттеулер әлеуметтік болмысты өмірді жалпы және арнаулы бағыттардың деңгейінде түсіндіріп оның дамуын және қандай қызмет атқаратынын анықтайды. Оның одан әрі даму заңдарының бағытын көрінісін белгілеп отырады. Ал эмпирикалық әлеуметтік зерттулер абстрактім филасофиялықәдістерді іске асырылады.
Теориялық білім- жан- жақты әмбебапты ал әмпирикалық- ақиқатты шындықты белгілеуші білім теориялық білім эмпирикалық
ә) эмпирикалық әлеуметтану,
б) орта деңгей теориялар
осыларға сәйкес әлеуметтік зертеулерді теориялық және эмпирикалық зерттеулер деп екіге боледі.
Әлеуметтанудың атқаратын қызметі. әлеуметтанудың атқаратын қызметінің бір ерекшелігі мұнда тужырым мен іс әруақытта бірлікте болады. Осыдан барып әлеуметтік теория мен тужырымдамалар көбіне тәжірибелік мәселелерді шешуге бағытталады. Бұл турғыдан қарағанда әлеуметтанудың тәжірибелік қызметі алдыңғы қатарға шығып атқарылатын қызметтің басқа жаңа түрлері белгіленеді. Нақтылы әлеуметтік қубылыстар мен үдерістердің үстінен әлеуметтік бақылауды күшейтуде жаңа ақпараттардың маңызы зор. Ол болмаса әлеуметтік қысым әлеуметтік дағдарыс және катаклизимдер көбейып кетуі мүмкін.
Коптеген елдерде атқарушы мекемелер мен билік өкілдері саяси партиялар және алуан түрлі бірліктер өздерінің мақсатты саясаттарын жүргізуде әлеуметтанудың барлық мүмкіншіліктерін пайдаланып отырады. Бұл турғыдан
алғанда әлеуметтану әлеуметтік бақылау функциясын атқарады.
Қоғамды ғилыми негізінде зерттеу қажеттілігі әлеуметтану ғылымының пайдо болуының және қалыптасуының басты себебі болді. Өзінің даму кезеңінде әлеуметтану төрт негізгі кезеңнен өтті.
1- кезең Әлеуметтік 19 ғдың екінші жартысы мен 20 ғдың 20-30 жның басында қоғамдық қубылыстарды баяндау сипатында болд. Бұл кезенде әлеуметтану филасофиядан бөлініп шығып қоғамды зертудің түсіндірудің жаңа ғылыми әдістемелік тружырымдарын іздестіре бастады.
2- кезең Қолданбалы әлеуметтану 20 ғдың 30-60 жын қамтиды. Бұл кезенде
әлеуметтанудың әдістемелік және әдістік апараттың дайындау эксперименталды
ғылымға айналды. Оның әр түрлі ақпарат қуралдары қалыптасып математикалық апаратты кеңінен қолдана бастады.
3- кезең 20 ғдың 60-90 жын қамтиды. Бұл кезеңде әлеуметтану өткен кездегі әлеуметтанудың теорияларын алуан түрлі ой- тужырымдарын өмірде қолдана бастады. Қазіргі кезде Батыс елдерінде парламентті және президенттерді сайлаулардың қарсаңында нақтылы әлеуметтік зерттеулер жүргізіліп саясы
серіктестіктердің сайлауын қамтамасыз етіп отырады.
4- кезең Бугінгі таңда әлеуметтану әлемдік шеңберде жүйелі білімге айналады.
Бұл кезенде әлеуметтану ғылымында алуан түрлі тужырымдамалар көптеген теориялар пайдо болды.
Әлеуметтану тарихына үңілсек будан мыңдаған жылдар бурын грек ойшылдары Сократ, Платон, Аристотель, т.б әлеуметтануға қатысты мәселелермен айналысқанын байқаймыз. Олар қоғам дамуының кейбір Мәселелерін қарапайым түрде қарағандарымен коптеген унамды жақсы ойлар айтқан. Бірақ әлеуметтану ол кезде өз алдына дербес тәуелсіз ғылым болып әлі қалыптасқан жоқ еді ...
Әлеуметтанудың даму тарихы
Социологияның шығуына дейінгі әлеуметтік ой-пікірлердің қалыптасу эволюциясы Социологияның дамуы мен қалыптасуының негізгі кезеңдерінің жалпы сипаттамасы Социологияның шығуын дайындаған адамзат ойшылдардың әлеуметтік көзқарастары XIX - XX ғасырлардағы ірі қоғамтанушыларндың социологиялық ойдың дамуына қосқан үлесіСоциология XIX ғасырдың 30-40 жылдарында қалыптасқан біршама жас ғалым болып табылады. Өйткені оның ғылым ретінде қалыптасуының өзіне қоғамдық дамудың белгілі кезеңінде ғана қажеттілік туады.
Алайда социологияның кеш пайда болуынан , оған дейін қоғам және қоғамдық құбылыстар туарлы ойлар болмады деген пікір тумауы керек. Керісінше , ондай ойлар басқа ғалымдардың шеңберінде көріне бастаған болатын. Мәселен, философиялық , экономикалық тарихи, саяси шығармаларда жалпы қоғам, оның кейбір элементтері және оның даму заңдылықтары туралы пікірлер бой көрсете бастады. Осы орайда Ертедегі Шығыс цевилизациясының Көне Египет, Вавилон, Үнді, Қытай қоғам туралы пікір мен ойларын айтуға болады. Мәселен, конфуцийшылар қоғамтанушылар болып есептеледі. Олардың қоғам туралы ілімінде негізгі мәселе адамдар арасындағы қатынас және тәрбие мәселесі. Конфуций ертедегі Қытай қауымдастығындағы адамдардың өзін - өзі абыроймен ұстау үрдісін, дәстүрін, олардың шыншыл, өнегелі болатын, жаман қылықтарын бойларынан аулақ ұстау дәстүрін көрсетеді. Сондай-ақ Конфуций кейінгі адамдардың бойындағы ондай моральдық нормалардың азайып бара жатқандығын атап көрсетеді. Конфуций этикасы қайырымдылық, кішіпейілдік, адамды сүю, тура жолмен жүру сияқты принциптерге сүйенеді. Сайып келгенде, Конфуций адамдар арасындағы әлеуметтік қатынасты борыш пен заңды мойындайтын, оны бірінші орынға қоятын адам мен өз пайдасыгн көздейтін адамды салыстыра отырып, олардың адамдық образындағы адам бірлікке, татулыққа ұмтылғандығын, ал екіншісінің оған кері құбылыстарға ұмтылатынын баса айтқан. Бірінішсінің басқа үшін өз жанын қиюға қиюға баратын, екіншісінің өзіне -өзі ор қазатындығын немесе ыза кеткен өзіне - өзі қол салуға жақын болатынын көрсетеді. Яғнм Конфуцийдің пікірінше, бірінші адам үш нәрседен қорқады аспан құдіретінен, ірі тұлғалардан, ақылды адамның сөзінен. Ал адамдық қасиеті төмен адам - аспан тәңірінен қорықпайды, жоғары лауазымды адамдарды жек көреді, ақылдының сөзіне құлақ салмады.
Сонымен Конфуций лауазымды басқарушылардың басқалар алдында моральдық жағынан таза болып , оларға үлгі болуы қоғамды басқарудың кілті деп көрсетеді. Егер басшылар дoo жолымен жүрсе, онда халық оны сыйлайды, соңынан ереді дейді. Қорыта келгенде, Конфуций дұрыс әлеуметтік қатынастың тұтқа көздерін анықтады. Егер басшы жақсылыққа ұмтылса, кең болса, халық та соған ұмтылады деп тұжырымдайды.
Әлеуметтік қатынас жөніндегі заңшылдар мектебінің пікірі конфуцийшілерге кереғар болғанын көруге болады. Мәселен, олар адамдар арасындағы әлеуметтік қатынасты моральдық нормадан гөрі , заң арқылы күштеу тәсілдеріне негіздеуді уағыздайды. Ар - ұяттың орнына үрейді қоюды. Қоғамды басқарудағы қаталдықты , қатыгез механизмдерді жақтайды.
Ежелгі Үндістанда әлеуметтік ойлар буддизм мен джайнизм мектептерінің социологиялық мифтерінде біршама қарастырылған. Мәселен, джайнизмнің кейбір нормалары мен тақуалық (аскетизм) деген нәпсіні тый деген мағынаны береді. Ондай норманың бірі ретінде ахисоны алады, яғни тірі жанға зиян келтірмеу принципі .
Алайда, ежелгі Шығыс елдеріндегі социологиялық ой - пікір проглиистік сипат алды, яғни әлеуметтік шындық тек тәжірибемен ғана байланыстырылады. Жағымды мінез құлықтардың үлгілерін тек уағыздаумен және адамның міндеттерінің тізбегін атаумен ғана шектеледі.
Әлеуметтік теорияның біршама айқын элементтері ежелгі Грецияда қалыптаса бастады. Мәселен, әлеуметтік пікірдің кейбір элементтерін Гомер мен Гесиодтың шығармаларынан кездестіруге болады. Алайды, ежелгі грек философтарының арасында қоғамға және қоғамдық институттарға ерекше көңіл бөлгендер софистер болады. Оларға дейінгілер көбінесе табиғатқа баса назар аударса, софистер адам мен қоғамға басты назар аударады. Өйткені , сол кездегі ежелгі Грециядағы саяси жағдай философтарды адам мен қоғам мәселесіне көңіл аударуға мәжбүр екен. Софистердің ішіндегі біршама көрнекті өкілі - Протогор болған. Ол өндіргіш күштердің рөлінің маңыздылығын көре отырып онымен бүкіл қоғамның дамуын байланыстырады. Сондай - ақ оның еңбектерінде адамдардың табиғи құқы туралы идеялар болды. Бүкіл қоғамдық қатынасты адамдардың еркіндігімен өлшеуі Адам барлық нәрсенің өлшемі деп көрсетеді. Ол өз еңбектерінде азаматтар дұрыс өмір сүру үшін , өз еріктерімен мемлекет құрады деген пікір айтты. Сонымен қатар софистердің ілімінде социологиялық тұрғыдан алғанда , қоғамның құрылуындағы келісім теориясының жатқандығын көруге болады. Яғни алғашқы келісім теориясының жатқандығын көруге болады. Яғни алғашқы адамдар табиғатының абсолютті түрде еркін болған , кейін сол абсолютті еркіндік адамдар арасындағы наразылықтарды туғызып, күрестерге әкеліп отырғанда адам өмірінің қауіпсіздігіне сенімі жоғала бастаған. Сондықтан адамдар қоғам құруға мәжбүр болуы және оның мүшелері ортақ нормаға бағынатын болды деп көрсетеді.
Адамдардың физикалық, эмоциялық және интелектуалдық параметрлерін Спенсер әлеуметтік құбылыстардың бастапқы шарттары деп есептесе, ал одан кейінгі шарттарды әлеуметтік эволюция туғызып отырады деп есептеген. Себебі, ол адам әрекетінің және әлеуметтік құбылыстарының табиғат жағдайына тәуелді екендігін көрсетеді. Яғни, эволюциялық процесс жағдайына тәуелді екенін көрсетеді. Яғни, эвомоциялық процесс барысында қоғамдық прогресс табиғаттың құбылмалы жағдайларына дағдылануға мәжбүр болады деп есептейді. Оның нәтижесінде табиғи іріктеулер болады да, өмір сүруге қабілетті элементтер ғана сақталады деп көрсетеді. Демек, жануарлар дүниесіндей табиғи сұрыптаулар қасиеті деп таниды. Сондықтан қоғамның әлеуметтік құрылымы элементтерінің өмірге бейімделгендігі ғана қалды, қалғаны жойылып отырады.
Социологиялық ойдың тарихи дамуы адамдық ізгілік қабілетінің қалыптасуына даусыз ықпал жасап келді және болашақта оның әсері арта түсуге тиісті. Социология тарихи социологиялық білімнің қалыптасу жолдарын зерттейтін және ашып беретін, қоғамдық үрдістермен ірі социологияшылардың өмірлік, даралық ерекшеліктерімен байланыстарын көрсететін ғылыми пәні. Социология тарихи әртүрлі әртүрлі құжаттар мен әркелкі деректердің адамдарды социологиялық ойлау мәдениетінде, социологиялық білімнің қалыптастыру қағидаларына , оны қоғамның игілігіне айналдыру ептілігіне үйретеді. Барлық қоғамтану ғылымдардың жетістіктеріне қорытып сұрыпталған білімді социология бір жүйеге келтіріп оны әлеуметтік өмірді реттейтін құралға айналдырған. Социологияның бас мақсаты күрделілігіне және алуандығымен ерекшеленетін қоғамдық өмірдің ағымындағы жеке адамның оның қауымдасуларының жасайтын іс-әрекеттерін талдап көрсету. Адамзат тарихының баршаға ортақ рухани жемісінің , әлеуметтік өркениеттің саяси әлеуметтік ойын жетілдіру , ғылым жолында ақиқаты орнату мақсатында адам болашағы үшін жасаған ірі тұлғалардың жанқиярлық еңбегі мен тағдыры туралы өнегелік тағлымлды біз социология тарихынан аламыз.
Социология тарихы адамдарға өздерінің өмір сүретін ортасы, қоғам туралы түсініктің бірте - бірте ұзақ уақыттан бері қалай қалыптасқанын толық суреттеп береді, оның даму заңдылықтарымен таныстырады. Танымдық үдерістің барысында адам қоғам , әлеуметтік өмір туралы білмеушіліктен неғұрлым толық білім алуға қолы жетеді. Адамдар бірте - бірте әлеуметік құрылым мен қалыптасуын адамдардың әлеуметтік тұрысын , өз өмірін ұйымдастырудың түпкі себептерін тани бастайды.
Социология тарихы түрлі теориялармен , ой - тұжырымдармен абсолюттік ақиқат болмайтындықтан теориялардың бәрі де тең қаралады. Олар бір құбылысты әртүрлі тұрғыдан , өзгеше қырымен алып қарайды.
Социология ақиқаттың көптілігін , сан алуандығын жеке адамның қабылдауы қиын ол бір ақиқат пен шектелуге табиғатынан бейім. Ал социология теориялардың бәрін қамтиды. Адамның рухани дүниесін байытады, дүниетанымын кеңейтеді. Себебі теориялардың бәрі тағлымды, ақиқатты шамамен , салыстырмалы түрде білдіреді. Социологиялық таным ағымында әр алуан көзқарастарды меңгеру арқылы адамдар арасындағы қатынастар оңды бағытта өзгереді. Социологияның дара тұлғаны жасап шығару мүмкіндігі бар. Ал сонымен бірге әлеуметтік шындықтың өзі де жасалынады. Ол үшін социологиялық ілімнің тікелей бұқара арасында таратылуы ,іске асырылғаны қажет.
Ескі теориялар негізінде жаңа ой-тұжырымдар ілгері басып ақиқатқа жаңа қырынан жақындай түседі. Сондықтан қазіргі социология барлық теорияларға, социология мектептеріне, зерттеушілерге бірдей қарайды. Социология қоғамдағы құбылыстарды түсіндірумен қатар, өзі әлеуметтік шындықты жасай алады. Амрикандық социолог Уилъем Томос көрсеткендей, адамдар әлеуметтік жағдайдың теориялық ұғынысына сүйеніп , оған сай нақты салдарын белгілейді. Сонымен не теориялық , не тәжірибелік жолмен әлеуметтік даму бағытын анықтап алу мүмкін болады. Кеңес Одағының ыдырауының соңғы кезеңінде нарықтық қатынастардың артықшылығы теориялық тұрғыдан дәріптелді. Қоғамдық пікір біршама жетілді деген кезеңде 1992 жылы жүзеге асырыла бастады. Сөйтіп, әлеуметтік шындық теориялық түсініктерден туындайды. Ал оны социология тарихы айғақтай алады.
Сондықтан , қорыта айтқанда, социологияда тарихи- әлеуметтік ой - тұжырымның қалай қоғамдық қатынастармен оның құрылымдарын ақиқат ретінде оларды белгілеп, қалыптасуының тарихы.
Социологияның тарихын төрт кезеңге бөліп көрсетуге болады.
1) Ежелгі дүниедегі қоғам туралы әлеуметтік білімнің шығуы мен қалыптасуын қамтиды.
2) Ортағасырлық дәуірдегі әлеуметтік білімінің дамуы, дүниетанымдық жүйелердің және тұрпаттардың ауысыуы жатады.
3) XVII-XVIII ғасырлардағы адам мен қоғам жөніндегі әлеуметтік тұжырымдарды табиғи құқық пен қоғамдық шарт, концервативтік пен либералдық көзқарастарды қамтиды.
4) Социологияның XIX - XX ғасырларда ғылым ретінде қалыптасуы мен дамуын , түрлі мектептер мен ағымдардың , жеке салардың даралауын , эмприкалық зерттеулердің кең өрістеуін ашып таныстырады.
Социологияның шығуы мен қалыптасуын әлеуметтік ойдың, бүкіл тарихы сабақтастығы мен адамзаттың экономикалық дамуын ескермей , одан тыс қаралуы мүмкін емес. Социология адам қоғамының шығуы , құрылымы мен дамуы жөніндегі ілім ретінде барлық қоғамдық ғылымдарға қоғамға деген көзқарастарының нәтижесі болады. Себебі ежелгі шығыс елдерінен Грекия , Римде қоғамды және жеке қоғамдық құбылыстарды түсіндіруге зор талпыныстар үзінділері заңдарда , есептерде , көптеген көне жазуларда сақталып осы күндерге жеткен. Осындай көзқарас , ойлар , білімдер негізінде бірте - бірте қоғамдық өмір ,мемлекет , отбасы ,құқық , өнеге туралы білімдер жинақталып дүние танымдық жүйелер , идеалар қалыптаса бастады. Бірақ қоғамдық әлеуметтік жағдайы мен экономикалық деңгейі әлеуметтік ой - тұжырымдар жасауға ондаған ғасырлар бойы әлі орайы келмеген. Сондықтан, капиталистік дамудың қарқыны үдей түскен кезеңге дейін , яғни XVIII - XIX ғасырларға дейін қоғамдық дамуды түсіндіретін теориялар кемде - кем еді. Олар Аристотельдің заманынан айтылып келген тарихтық айналып оралу теориясы мен тамаға - тұйық өркениеттері ой - тұжырымдарынан аса алмаған , өйткені капитализмге деген баяу өткен дамудың қарқыны бір адамның өмірі бойы болатын өзгерістер арқылы түбегейлі себептерін анық көруге мүмкіндік бермейді ХІХ ғасырдағы саяси - экономикалық тәжірибе теориялардың көбеюіне , ал ХХ ғасырдағы жалпы даму теорилар тасқынын тудырады.
Ертедегі Шығыста , әсіресе Қытай , Үнді елдерінде ғұламалардың адам, қоғам мемлекеттік басқару , тәрбие туралы құнды ойлары айтылған . Мысалы, Конфуций ХV ғасыр бұрын айтқан ойын алайық: Барлық адамдар өздерінің табиғаты жағынан бір - біріне жақын , ал айырмашылықтары тәрбие барысынан туындайды, - деген пайымдауға келген. Сонымен қатар ескі әдет - ғұрыптарды сақтау патриалхалдық рулық қоғамды қайтару , жастар үлкендерді ұдайы тыңдап , өсуінің керектігі сияқты әлеуметтік құбылстарды дәріптейді. Патшаларға айтқан уағызында ол былай дейді Мемлекеттік басқаруға адамдарды өлтірудің қандай қажеті бар? Егер де сіздер рахымшыл болсаңыздар онда халықтар рахымшыл болар еді. Егер де патша өз жақындарына лайықты түрде қараса , халық арасында адам сүйгіштік өркенін кең жаяды. Егер патша достарын ұмыса, халық үшін де оңбағандыққа кездесе қоймас еді.
Осы тектес пікірлерді кейін Мэн - цзы (б.з.д. 272 - 289 жж) айтқан екен. Ол адамның өзгеруін объективті жағдайлармен байланыстырады. Мысалы, жастар туралы былай жазған: Астық бітік шыққан жылдары жас адамдардың көпшілігі рахымшыл, ал аштық жылдары мейірімсіз болады Бұл айырмашылық аспан берген табиғи қасиеттерден шықпайды, ол аштықтың кесірінен адам жүректері қара түнекке айналуға мәжбүр болады. Жүрек түкпірі зілге толады. Бұл сөздер нарыққа өтудің алғашқы жабайы кезеңін түсіндіре алса керек, әсіресе адамдық және әлеуметтік қатынастарға тиген салқыны .
Мэн - цзыдың жас замандасы Сюнь - цзы басқаруды заң мен күшейтуді жоққа шығармай, сонымен қатар сендірудің , дәстүрдің әдеттегі салт - жырлардың күшін ықпалын пайдалануды ұйғарады.
Ежелгі дүниеде социологиялық ойлардың жоғарғы дамыған елдері Грекия мен Рим . Ең ірі ойшылдарының бірі болатын Аристотель қоғамынң , мемлекеттің және адамның табиғаты туралы құнды ойларын өз еңбектерінде жазып кетті.
Бас еңбегі саясатта ол саяси жүйенің алты түрі туралы ілімін жасады. Оның үш түрлі даусы : монархия дара билеушілік , аритократия ақ сүйектер тобының билеуі , полития әскерлердің басқаруы . Дұрыс емес үш түріне - тирония жауыз патшаның басқаруы , олигархия үстем таптың аз ғана тобының басқаруы жатады. Бұлардың өзара өтулері болады, бір - біріне ұласу , айналуы мүмкін. Мысалға , олигархияда бір адам өз қолына алып түбінде оны монархияға немесе тиронияға айналдырады.
Бұдан басқа Аристотельдің құнды пікірлеріне оның адамды қоғамдық хайуан деп тануы жатады. Бұл ой адамның қоғамдық еңбектің жемісі екенін болашақта дәлелдегендей алдын ала болжай алғаны , Аристотель бірінші болып әлеуметтік қауымдасулар тұтастықтың ұйқысы моногомдық , патрихалдық отбасы туралы ілімнің негізін қалайды.
Орта ғасырларда католиктік шіркеуінің үстемдігі ғылыми дамуы тоқырауға ұшыратты . Философия бұл дәуірде дінге бағынды, схолостика түрінде қалыптасты. Бұл кезеңде біршама еркін дамыған исламдық дүниедегі ғалым. Арабтың ғылымы Ибн Халдун 1332 - 1406 қоғамдық өмірді әлеуметтік құбылыс ретінде қарайды, ал оның анықтаушы күші географиялық өзгешеліктермен және тұрмыс қалпымен ең алдымен өндіріс тәсілімен себептіленеді , деген оның дәлелдеуі тарихты матералистік тұрғыдан қараудың жаршысы екенін көрсетеді.
Жаңа дәуірде феодалимнен капитализмге өтетін кезең басталады және осыған байланысты адамдардың құқықтық теңдігі үшін күрес өріс алды. Осы кезден мемлекет пен еркін адамның араларындағы қатынастарды түсіндіретін саны көбейді. Жамбастето Вико, Роберт Мальтун, Шорль Монтескье сияқты көптеген қоғам танушылар әлеуметтік мәселелерді дамытты. Ш.Монтескье 1689 - 1755 еңбектерінде заңдар рухы туралы және басқаларында алғашқы болып биліктердің бөліну теориясын жасайды. Ол мемлекеттің басқару тұрпатын және саяси құрылыстың бөлігі.
Қоғамдық әлеуметтің құрылымының мәні и әлеуметтанудың фундементалды оқу пәндері бірі әлеуметтанудың теориялары орта деңгейдегі дамытып отырып әлеуметтік арнайы теориялық білімді ашып көрсетіп қоғамның дамуы оны құрайшы адамдардың олардың әр түрлі әрекеттерін ұйымдастыру .
Әлеуметтік статусына мәртебе өз ара әрекеттермен байланыстарына негіздлеп еді. Сондықтан қоғамдық әлеуметтанушылар зертеулерін бір тармағы топтардағы топтарды статустары жеке әлеуметтік жүйе ретінде әлеуметтік құрылымды құрайтын жиынтық ретінде қарастырады.
Бірнеше шағын құрылымдар жіктелетін әлеуметтік құрылым мынадай түрлері бар: 1.Қоғамның таптық құрылымы 2.Қоғамның сьрасиналоық құрылымы 3.Қоғамның ұлттық құрылымы 4.Қоғамның кәсіби құрылымы 5. Қоғамның құрылымы 6. Құрылымның территориялық құрылымы . Экономикалық даму теориялық негізі ол мемлекет көзі болып табылады. Әлеуметтанудың негізгі фундаменталды оқу пәнідері бірі Әлеуметтанудың теориялық орта деңгейіне дамытып отырып Әлеуметтік арнайы теориялық білімді ашып көрсететін қоғамның дамуы оны құраушы адамдардың олардың әр түрлі әрекеттердің ұйымдастыру әлеуметтік стариторды жеке әлеуметтік жүйе ретінде әлеуметтік құрылымды құрайтын жиынтық ретінде қарастырады.
Бірнеше шағын құрылымдарға жіктелетін әлеуметтік құрылым мынадай түрлері бар.
1. Қоғамның таптық құрылымы
2. Қоғамның стросикалық құрылымы
3. Қоғамның Ұлттық құрылымы
4. Қоғамның кәсіби құрылымы
5. Қоғамның құрылымы
6. Қоғамның территориялық құрылымы
Саяси билікті іске асырушылар тобын қазіргі саясаттануды саяси Элита (ен жақсы таңдаулы деп атайды Қоғамды саяси билік қоғамдағы қолында болады.)
Саяси Элита деп билік жүруге байланысты маңызды шешімдерді қабьылдауға тікелей қатынасы . Билік құрылымда жетекші роль атқарады. Соған арнайы өзіндік артықшылығына әлеуметтік топты айтамыз. Бұл ұғымды саясаттануға алғаш енгізген сатеолог В.Дерепо 1848 ж 1923 ж осы туралы Элита ұғымы дамыған Элиталардың атқаратын қызметіне саяси экономикалық және мәдени ақпарат деп бөлінеді. Билікке өкілеттілік азына байланысты элита 4 - ке бөлінеді:
1.Жоғарғы 1 - мипонда 50 пита жоғарғы сатуда ең маңызды жоспа қабылдауға тиісті топқа ортанғы ересек тұрғындар
2. 5 % билікке табысы тұрғыда пайымдайтын.
3.Мошналды
4. Әкімшілік Элита мемлекет қызметкерлерін ең жоғарғы қабатына жататындар Өкімет мүшелері Ведомстволарын Элитаның мемлекеттік билікке ие болып ең маңызды.
Саясаттану ілімде бұл тақырыпты маңызы зор. Ол нақтылы саяси жүйенің сипатын қазіргі саяси тәртіптің мәнін қоғамдық топтардың саяси санымен іс - әрекеттерінің ерекшеліктерін саяси даму жолын бағытын түсіндіруге мүмкіндік береді. Саяси мәдениет адамдардың ь әртүрлі ұйымдардан қызметтің олардан ішкі сыртық саясат құбылыстарын ұғынуға тікелей әсер етеді. Бұл ұғымның саясаттануына ХХ - 50 ж ІІ - жартысы 60 - жылдары тарап кетті.
Саяси мәдениеттің қызметі.
Мәдениет қоғам өмірде мынадай қызмет атқарады:
Адамдардың қай әлеуметтік топқа жататын түйсінуге мүмкіндік береді.
Саяси мінез құлықтарға дағдыландыру арқылы іске асатын бейімдеу
Әлеуметтендіру қызметі
Әртүрлі топтардан құндылықтардан сақтау және төңірегінде бағытталған қызметі саяси субъектілермен интардың белгілі бір топтар опсиналар рәміздері негізінде өз өріске асыратын комикотсиво қызметі саяси мәдениетін топтары фотерхалды саяси мәдениеті фотрихалды және қатынасу мәдениеті фотрихалды саяси мәдениет жергілікті құндылық мысалы, белгілі әулеттің тайпаның рудың құндылықтары.
Мәдениет өмірдегі қызметі
Мәдениет қоғам өмірде мынадай қызмет атқарады. Адамдардың қай әлеуметік топқа жаттатын түсінуге мүмкіндік береді.
Саяси құбылыстардан мән мағынасын ұғындыратын бағдарлау қызметі.
Саяси - мінез құлыққа дағыдаландыру арқылы іске асатын бейімдеу әлеуметтіру қызметі әртүрлі топтардың құндылықтардан сақтау және төңірегінде бағытталған қызметі саяси субъектілерімен инстардын белгілі - бір топтар опсонулар рәміздердің негізінде өз і іске асыратын копикотиева қызметі саяси мәдениетінің тұрпаттары . Дотерхолди саяси мәдениет бодондық саяси мәдениет және қатынасу - мәдениеті . Датрихалды саяси мәдениет жергілікті құндылық ,мысалы: белгілі әулеттің тайпаның рудың өндірістегі іс - әрекетінде ынталандырумен себепкі түрткі ынталандыру деп одиктипті жымтердің ықалымен қарстырылған саналы ниеттенулерді айтамыз. Қоғамда әр кезде еңбек қызметінің күрделі дәл жүйесі әрекет етуі не құрылым болған қызмет нәтижесі кейбір қажеттіліктердің жиынтығы.Америкалық әлеуметтанушы Роберт Монтом әлеуметтік білімдерді жоғарғы макро әлеуметтік территориялар қоғамның бірліктердің қоғамның дамуын территориясы.Орта арнайы және жеке елдердің әлеуметтік территориясы көрінеді. Мұнда әлеуметтік мәселелер мен жағдайлары үйренеді. Мұндай территорияда жалпы әлеуметтік 100 жақын түрі бар. Олар қоғамның әр саласының экономикалық өмірінде әсерін үйренеді. Мұндай территорияларда жалпы әлеуметтік еңбек бөлінісі аймақтық индустрия рыногының ауылдық әлеуметтік білімнің деиемина аралық білімдерге жатады. Ол экономика мәдениет маркетингтен қатар деңгейде үйренімді. Австрия экономисті Иозеф экономикалық әлеуметті экономикалық білім ретінде экономика тарихымен және статистика мен қатар бағалайды. Экономикалық әлеуметтік объекті кез келген әлеуметтік және экономикалық құбылыс ой құбылысты зерттеуші осы объекті анализ жасап ғылыми топтары терең үйреніп логикалық жағынан бұл құбылысты зерттеп нәтижесін талдайды.
Обьектті экономикасы ұлттық экономика макро - микро экономикалық ұлттық экономика еңбек өндіріс көптеген ұйымы әлеуметтік құбылыстар жататын экономикалық әлеуметтану пәндері экономикалық дамудың олардың экономика саласына қатынасы басқаруда қызық маграция және кадрлардың қазіргі әлеуметтік мәселелер еңбек докымындағы әлеуметтік мәселелер Еңбек ресурсына бас серпін экономикалық шешудің әлеуметтік эффитипті ұйымдастыру экономикалық әлеуметтану мамандықтар мәселелері ұйымдастырылады.
Әлеуметтанудың негізгі тарихи кезеңдері
Жоспары:
1. Адамды іс-әрекетінің күрделілігі
2. Адамды қоғамда позицияларының болуы
Адамдар өте күрделі болып келеді. Бір адамның әрекеті басқа адамдардың іс - әрекетінен өзгеше сондай - ақ , адамдар әртүрлі жағдайларда (ренжігенде , қуанғанда , қарағанда өздерін әр қолайлы , ыңғайлы әр түрлі бейнеде көрсетеді). Біз жақын достармен және жақсы танымайтын адамдармен бірдей қатынас ұстамаймыз. Біздің кішкентай болған әке - шешеге бірдей емес. Біздің сүйікті адамымызбен қарым - қатнасымыз жұмыстағы әріптесімізбен байланысты. Әрбір адам қоғамда бірнеше орынға ие. Мысалы: әйел әнші ,мұғалім ,жұбай және ана - бала дүниеге әкеледі. Әрбір объективті Позициялар белгілі құқықтармен міндеттермен байланысты. Позициялар статус деп атайды. Осыдан қызметтердің маңызды мәнді жақтары әлемді рол статус ұғымдармен тудырады.
Жоспар
I.Кіріспе.
II.Негізгі бөлім.
1.Әлеуметтік институттар.
2.Әлеуметтік институттардың бағыты.
ІІІ.Қорытынды.
Әлеуметтік институттар
Әлеуметтік институттар-бұлар адамдардың бірлескен қызметін ұйымдастырудың тарихи қалыптасқан тұрақты формалары.Отбасы институты,білім беру институты, дін институты, мемлекет, денсаулық сақтау,т.б,институттар туралы айтады. Бәрінен "әлеуметтік институт" терминінің қолданылуы әр түрлі формализациялау, стандартазациялау және қоғамдық байланыстар мен қатынастардың тәртібіне келтірілуінің сипатымен байланысты. Институттар белгілі бір әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатында адамдардың бірлескен қызметін ұйымдастыру үшін бейімделген. Институттар- бұлар тұрақты құрылымды, әлеуметтік мәнді қызметі бар ұйымдасқан әлеуметтік жүйе болып табылады.
Қоғамның детерминистік және функционалистік концепциялары ("Концепция" деген түсінік латын тілінен аударғанда "негізгі пікір" дегенді білдіреді).Детрминистер қоғамда өмір сүру себеп-салдарлық қатынастар арқылыанықталады деп таниды.Марксизмге сәйкес, бүкіл қоғамдық өзгерістердің тұтас себебі экономиканың жағдайында. Функционалистердің айтуынша, қоғам дегеніміз- бүтін организм.Онда әрбір бөлік белгілі бір қызмет атқарады.Т.Парсоно структуралық функционализмді дамытқан.Оның айтуы бойынша,қоғамдық құбылыстар құрылымдық жағынан ыдыраған тұтастық ретіндеқарастырылады. Мұнда құрылымның әрбір элементі белгілі бір қызмет атқарады.
Әлеуметтік өзгерістер дегеніміз-бұл әлеуметтік жүйенің, жалпылықтың, институттар мен ұйымдардың бір күйден екінші күйге ауысуы, өтуі. "Әлеуметтік өзгеріс" ұғымы даму ұғымымен нақтыланады.Даму- кері айналмайтын, бағытталған өзгеріс.Социологтар өзгерістер мен дамудың әр алуан түрлерін бөліп көрсетеді:экологиялық бірте - бірте және төңкерістік тез, жедел, прогресті латын тілінен ілгері қарай қозғалыс және регресті латын тілінен "кейін, кері қарай қозғалыс" имитациялық өзгерістің тек көрінісін жасау және инновациялық жаңаның пайда болуы.
"Эволюция" деген сөз латын тілінен аударғанда даму дегенді білдіреді.Бірақ, "реыолюция, төңкеріс" сөзімен тіркескенде, бірте-тірте, сатылап,жай, баяу, даму деп ұғынылады.Бұл ілімді Герберт Спенсер мен эмиль Дюркгейм жетілдірді. Дюркгейм еңбек бөлінісін қоғамның өсіп келе жатқан күрделілігінің себебі мен салдары деп сендірді. Бұл жай және жоғары күрделі (өте күрделі) қоғамы болып көрсетеді,бірінен екіншісіне өту ұзақ сатылы эволюциялық жолмен жүзеге асады дейді.
Эволюция және революция. Латын тілінен аударғанда 2 ұғымда " даму дегенді білдіреді, бірақ сатылап және жедел-2 түрлі даму". Төңкерістер (революциялар)-саяси жарылыстар. Төңкерістің себебі- үстемдік етуші таптың халыққа қарсы саясаты.Қоғамда сатылап даму да, төңкерістерде қажет.Қазіргі кезде кеңес одағы территориясында қоғамдық өмірінің негізгі күші төңкеріс емес президенттік билікке талас,күрес. Қоғамдағы өзгеріс президенттік адамшылық қасиеттеріне байланысты болады.
Прогресті(ілгерілемелі)және регресті (кері) өзгерістер. Қоғамда тек ілгерілемелі ғана емес, сол сияқты кері және керітартпа редакциялы, прогреске жау күштер де әрекет ете қоғамдық күштерді ілгерімелі жіне керітартпа өзгерістердей бөлудің өлшемі қандай? Қоғамда прогресс бар. XVIII ғасырдағы Ұлы Француз төңкерісі , 1917 жылы Ұлы қазан төңкерісі ілгерімелі болды, себебі олар бір ғана жауыз патшаның бүкіл қоғамға деген билігін жойды, дінін жәбіленуінен арылуға жәрдемдесті, халыққа сайлау компанияларында ерікіндік пен теңдік алып берді. 1917 жылы Қазан төңкерісі халықты отарлық езгіден құтқарды. Үндістан 1950 жылы ағылшындардың езгісінен , отары болудан азат етілді, Қытай 1949 жылы Америка , Англия, Франция тәуелділіктен құрады. , Америка Латын Америкасын азат етті, мысалы, Куба 1919 жылы АҚШ - тың жартылай отар елі болудан азат етілді.
Нәсілдік және ұлттық қанау жоқ, заң алдында бапрлық адамдар тең ,еңбекке бәрі тең құқылы , уақытысында жалақысын алатын ,жайлы жақсы өмір сүруге ақша таба лау мүмкіндігі бар, білім алуға ,емделуге , қартайған және ауырған жағдайда көмек ала алатын қоғам ілгері деп сипатталады. Қазіргі кезде Кеңес Одағы территориясында жалақыны уақытында алмау ,білім беру, медицина саласында дағдарысқа ұшырау, еңбек ету құқығын қысқарту түрінде кері өзгерістер басталады. Ресейде азиаттарға бағытталған нәсілшілдік орны алып отыр. Бұл туралы известия газетінен оқуға болады. (қараңыз: 14.05.1998 - 09.06.1998 - Дмитрий Филимонов. Коречневая Россия).
Әлеуметтік мобильдік - мобильдік - деген сөз латын тілінен аударғанда ауысу , жылжу дегенді білдіреді. Бұл қоғамдағы қозғалыс , әрекет , көшу бір орыннан екінші орынға ауысу.
Күнделікті нақты табыстың бөлінуі - ОАВСДЕ сызығымен көрсетілген бұл сызық көп ауытқыса немесе Лоренцтің қисығы ОЕ сызығымен ұлғайса, ОВ - да табыс бөлудегі теңсіздіктің көбейгені. Егер біз торланған аумақты ОFE үшбұрышының аумағында бөлсек, табыс бөлудегі теңсіздік деңгейін білдіретін көрсеткішті аламыз. Табысты бөлудегі теңсіздік рыногтық экономика қалыптасқан елдерде де біздің елімізде де бар. Ресей экономикалық әдебиетінде бұл қайшылықты шешудің алғашқы шаралар ретінде әртүрлі жұмысша\ылар мен ұжымдардың жалақы деңгейін , олардың еңбек шығындарын да сәйкестендіру керектігін көп жазуда. Сонымен қатар еңбек ақы төлеуде теңгермешілікті жоюдың маңызы зор. Еліміздің тұтыну рыногының біріңғайлылығын қамтамасыз ету керек, яғни қорлардың бұл бөлігін тұтынушылар барлық еңбекшілер емес тек осыны тұтынуға тиістілер.
Мысалы дәрігерлік көмекті жұрттың барлығы емес тек ауыратын адамдар ғана сұрайды, мектеп мекемелерінң қызметі тек мектеп жасындағы балаларына ғана керек. Басқаша айтқанда , қоғамдық тұтыну қорлары, еңбекке байланысты айырмашылығын жұмсартуға тиіс ,сонымен қатар олар еңбек қабілетін қалыптастыру жоғары білім алумен мәдениетті қолдау ,денсаулықты сақтау зейнеткерлерді қамсыздандыру сияқты маңызды қажеттіліктерді қанағаттандырулары тиіс. Бірақ бөлудің бұл түрі бүкіл қоғам және оның жеке мүшелерінің мүддесін қамтығандықтан , денсаулық білім . тұрғын үй және т.б саладағы саясат мемлекеттің назарында болуы тиіс.
Елдің экономикалық даму деңгейі тұтынудың көлемі мен дәрежесін анықтайды. Әлеуметтік қорғау жүйесі тек халықтың табыссыз топтары мен өндіріске қатыспағандары (оқушылар , зейнеткерлер, мүгедектер) ғана қамтымайды, ол сонымен қатар қоғамдық өндіріске қатысушыларды да , ең алдымен жалданып істейтіндерді де қорғайды. Мұны еңбекке заңдастырудан (жұмыс аптасының ұзақтығы , демалыстың мерзімі еңбекті қорғау және т.б) және оған ақы төлеуден (жалақының төменгі вставкасын тағайындау) жұмысшыларды жұмысқа алумен босату жөніндегі ержелерден көреміз.
Кедейшілік сияқты өткір әлеуметтік проблемаларды шешу - мемлекет жұмысының басты бір бағыты. Бұл әл - ауқатты өмірді қамтамасыз ете алмағанымен экономикалық тұтқалар арқылы ең төменгі тіршілік деңгейін жасап, тұрмысы нашар адамдардың санын азайтуға көмектеседі. Кедейленген топты азайту - рыногтық экономикаға көшкен мемлекеттің әлеуметтік саясатының негізгі міндеті. Тұтынудың әр түрлі деңгейінің еңбек пен жұмысшы күші факторлары мен байланыстылығын атап өту керек. Сондай факторлар : отбасының көлемі, ондағы жұмыс істейтіндер мен масылдардың ара қатынасы , денсаулық және , географиялық табиғат жағдайлары және т.б. Мемлкеттің ұлттық табысты қайта бөлу қызметінің негізгі мақсаты - осы айырмашылықтарды азайтып, қоғамның барлық мүшелерінің өмір сүруіне қолайлы материалдық негіз жасау. Мұндай мақсатты жүзеге асырудың түрлеріне қызмет пен өнімдерді транспорттық төлемдер арқылы бөлу немесе табысты тұрақтандырудың мемлекеттік бағдарламасы жатады.
Біздің елімізде қоғамдық тұтыну қорлары экономикалық категория ретінде бүкіл қоғам мен еңбек ұжымдарының оның мүшелерінің арасында өмір сүру қорының бөлінуі жөніндегі қатынасты білдіреді. Олар белгілі дәрежеде бұрынғы немесе қазіргі еңбекті есепке ала отырып бөлінеді.
Қоғамдық тұтыну қорларының бір бөлігі мемлекеттік бюджет арқылы құралып, орталықтан тұлғаның емес, қоғамның әлеуметтік құрылымында орын алатынәлеуметтік себебінің өзгеруі." Әлеуметтік мобильдік терминін 1927 ж. П. Сорокин" ұсынды.
Бұл жүйе өзара байланысқан элементтер жиынтығын, рынокқа өтудің өтпелі кезең қиыншылықтарын жеңілдетуге, сонымен қатар барлық халық топтарының іскерлік белсенділігін ынталандыруға бағытталған ең алдымен әлеуметтік қорғау жүйесі қоғамның ең қорғансыз бөлігі- қарттар, мүгедектер, көп балалы отбасылар,жетімдер ауруларды қорғауды көздейді.Бұл зейнетақыны индексациялау,жәрдемақыны әр түрлі талондарды таратып беру, түске астар беру, т.б көмек түрлері жолымен жүзеге асырылады.Аталған қоғамдық топтарды қолдау үшін мейірбандық қорлар мен ұйымдардың, мемлекеттік және коммерциялық кәсіпорындардың, жеке азаматтардың көмегі маңызды рөл атқарады.
Екіншіден, мемлекеттік сектордан босаған жұмысшыларды қабылдай алатын ұсақ және орта кәсіпорындардың дамуына мемлекет қажетті шараларды жасауға мүдделі және міндетті.
Үшіншіден, мемлекет, одан кейін кәсіпкерлік құрылымдар, мамандықты жоғарылату, мамандықты ауыстыру немесе жұмыстан босатудың өндірістік немесе экономикалық себептеріне байланысты белгілі мөлшерде материалдық ресурстар шығындарын көрсету қажет.
Төртіншіден, мемлекет жалпы адамдық мораль қалыптарына, салт-дәстүрге, мәдениетке және т.б қайшы келмейтінзаңдар жүйесін жасап, олар өз кезегіндеәр азаматқа тіршілік түрін таңдау мүмкіндігін қамтамасыз етуі қажет.
Рыноктық экономикаға өтпелі кезең әр адам, әр отбасы үшін қиын сынақ. Біреулер бұл кезеңнен жеңіл өтеді,біреулеріне қиындау, ал кейбіреулері үшін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz