Ұйғырлар - тарихы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Ұйғырлардың қолы алтын, көңілі-гүл,
Гүлзар баққа айналдырар шөлейтті.
Досқа деген мейірі ашық, көңілі ақ.
Біліп жүрші, ұйғыр деген осындай.
Ілия Бахтия, ұйғыр ақыны

Ұйғырлар - тарихы бай ежелгі этностардың бірі. Ерте кездерден Шығыс Түркістан жерін (қазіргі Қытай халық республикасының Синьцзян - Ұйғыр автономиялық ауданы) мекендейді. Көне замандарда бұл жерден Аспанастын Батыспен, Орта Азиямен, Үндімен және Иранмен жалғастырған Ұлы Жібек жолы керуені өткен.
Ұйғырлардың негізгі бөлігі - 12 миллион адам тарихи отаны Шығыс Түркістанда, қалғаны - шамамен 3 миллионы Түркияда, БАЭ, Австралияда, Канадада, Германияда, АҚШ-та, Үзбекстанда, Қырғызстанда, Түрікменстанда тұрады.
Ұйғыр тілі түркі тілдерінің ішінде қарлық тобына жатады.
Алматы облысын 148 мыңнан астам ұйғыр мекендейді.
Ұйғырлар XIX ғасырдың аяғында қазіргі Алматы облысы төңірегіне қоныс аудара бастады. Қазіргі уақытта қазақстандық ұйғырлардың негізгі бөлігі Алматы облысының аумағында тұрады. Олар негізінен дәстүрлі суармалы жерлерді өңдеу кәсібімен, егін шаруашылығымен қатар мал шарушылығымен де айналысады. Қазақстан ұйғырлардың екінші отанына айналғалы да ғасырдан астам уақыт өтті. Олар жергілікті халықпен тығыз араласып, ағайын-туыстық қарым-қатынаста өмір сүруде.
Тәуелсіз Қазақстанның барлық ұлыстары сияқты, олардың да өзіндік ерекшеліктерін, мәдениетін, әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін сақтауына зор мүмкіндіктер жасалып отыр.
Металлдарды көркемдеп өңдеу: ұсталық кәсіп, ыдыс-аяқ, зергерлік бұйымдар жасау ұйғырлардың ежелден дамыған қолданбалы өнерінің түрлеріне жатады.
Ұйғыр әдебиетінің ертеректегі шығармалары ретінде «Хустанифт», «Алтунг яругті» атауға болады. Жиырмасыншы ғасырдағы ұйғыр әдебиетінде Х. Закирий, А. Қожамбердиев, А. Мухаммади, Н. Семятов, Ү. Мухаммади, Н. Исраилов, И. Сатаров, К. Хасанов, Ж. Босақов, Х. Абдуллин, И. Бахтия, Х. Искандаров, Х. Хамраев, З. Сәмәди сияқты ақын-жазушылар өз қолтаңбаларын қалдырды.
Абай атындағы Қазақ педагогикалық университетінің филология факультеті жанынан ұйғыр бөлімінің ашылуы жоғары білім алуда үлкен маңызға ие болды. Ал 1949 жылы ҚазССР Єылым Академиясының жанынан ұйғыр-дұнған мәдениетінің секторы құрылған болатын. Сол кезден бастап Қазақстанда ұйғыртану дами бастады. Біраздан кейін сектор ұйғыртану бөлімі болып қайта құрылып, 1986 жылы ұйғыртану институты ашылды. «Мектеп» баспасы ұйғыр тілінде оқулықтар шығарады.
Ұйғыр мәдениетінде музыка мен би аса үлкен орын алады, оны танып-білу қызығушылық тудыратыны анық.

Музыкалық өнері ғасырлар бойы қалыптасқан. Оның куәсі ретінде «12 мақамды» алуға болады. Қазіргі уақытта халықтық өнердің үздік туындысы - «12 мақамның» жекелеген бөлімдерін орындау кең таралған. Әндер мен мақамдар халық аспаптарының сүйемелденуімен орындалады. Кезінде Қазақстан үкіметінің бастамасымен ұйғыр кәсіби театры құрылды, кәсіби сазгерлер, дирижерлер, музыканттарды жетілдіруге, көркемөнерпаздардың музыкалық-бишілер ұжымдарын ұйымдастыруға барынша жағдай жасалды.
Ұйғырлардың дәстүрлі тағамдары әр түрлілігімен ерекшеленеді және ас талғампаздарын таңдандыра алады. Салқын тағамдарының өзі әртүрлі көкөністерден жасалған салқын тағамдар және қуырылған көкөністер мен қайнатылған көкөністерден жасалған салқын тағамдар болып екі түрге бөлінеді. Салқын тағамдардың ішінен ерешеленетіні гүл тавақ - гүлді табақ, әртүрлі көкөністерден, еттер мен дәмдеуіштерден араластырылып жасалған тағам.
Облыстағы ұйғыр мәдени орталықтарының жұмысы этностың салт- дәстүрлерін қолдауға және дамытуға бағытталған.
2002 жылы құрылған Алматы облысының ұйғыр мәдени орталығының жүйелі жұмысы өз нәтижесін беруде. Оның басты мақсаты - құрылымдық бөлімшелерді ұйымдастыру, өзіндік ерекшеліктерін, мәдениетін, тілін сақтау. Сонымен бірге, орталық қазақ тілін және Қазақстан тарихын оқыту курстарын жүргізеді. Орталық жанынан «Яшлык» жастар орталығы және «Назугум» ән - би ансамблі құрылып, жұмыс жасауда. Ұлттық-мәденни орталық Қазақстан халқы Ассамблеясымен, басқа да ұлттық мәдени орталықтармен, мектептермен, білім беру мекемелерімен, облыстың және қаланың үкіметтік емес ұйымдарымен өзара тығыз байланыста жұмыс істеуде.
Облыстық ұйғыр ұлттық-мәдени орталығы балалар үйіне, сал ауруларға, мүгедектерге, көп балалы отбасыларына көмек көрсетуге бағытталған қайырымдылық жұмыстарын жүргізеді, сонымен бірге, жастардың отансүйгіштік және саяси тәрбиесіне, азаматтық белсенділігін қалыптастыруға ат салысады. «Мәдени мұра» бағдарламасына сәйкес ұлттық дәстүрлер мен қолөнерді дамыту бойынша қазақ және ұйғыр жастарын оқытуға арналған шеберхана ашылды.
Сонымен қатар, облыстық ұйғыр мәдени орталығының жұмысына басқа да филиалдар: Ұйғыр ауданының ҰМО басшысы Мамиров Закир Мамирұлы, Талғар қаласынан Дугашев Розахун Нұрахунұлы, Еңбекшіқазақ ауданынан Илиев Тұғлық Махпирұлы, Панфилов ауданы ұйғыр халқының мәдениетін қолдау және дамыту қоғамдық қорының басшысы Ашимова Курванбуви және басқалары белсенділікпен қатысады.
1989 жылы Панфилов ауданының Жаркент қаласында ұйғыр қоғамдық-мәдени орталығы құрылған болатын. Орталықтың бірінші төрағасы болып Тұрган Имирович Розахунов сайланды, одан кейін бұл қызметте қазіргі Алматы облысының құрметті азаматы Асим Курбанов пен Ильям Розиев жұмыс істесе, қазір Рахымжан Тохтахунов жетекшілік етіп келеді. Орталық өзінің жұмысын ақсақалдар, жастар мен әйелдердің кеңестері арқылы іске асырады. Орталықтың ақсақалдар кеңесінің төрағасы А. Юсупов, әйелдер мәселесінде Пәтігүл Хамраева мен Зәйтунам Василова басшылық етуде.
Қаладағы және барлық ауылдардағы жұмыстарды үйлестіру үшін халық сайлаған жігіт басы басқаратын махәлллә құрылған. Тохтахунов Әкім басқаратын мәдени-бұқаралық сектор белсенділікпен жұмыс жүргізуде. Мысалы, мектеп оқушылары арасында Жаркенттен шыққан ҚР халық әртісі Роушангуль Илахунова сыйлығының фестивалі өткізіледі. «Яркент» ансамблінің эстрадалық конкурсының фестивалі де дәстүрлі шараға айналған. Ауданда 12 эстрадалық ансамбль, 5 халық ансамблі мен би ұжымдары құрылып жұмыс жасауда. Балалардың «Шахиризада» - жетекшісі Мубаряк Разиева, «Грация» - Гүлшат Қасымова, «Сарвиназ» - Мұхаббат Якупова, «Дилбара» - Г. Илямованың би ұжымдарының атақтары кең таралған. Олар республикалық және облыстық конкурстардың лауреаттары. Биден басқа, спорт және тіл секторлары белсенділікпен дамытылуда.
Көптеген жалпы білім беретін мектептерде халықтың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлеріне, мемлекеттік тіл күндеріне арналған біріккен іс-шаралар өткізілуде. Жыл сайын спорт жүйесінде волейболдан, футболдан, грек-рим күресінен халық батырлары Садыр Палван, Гении Батур сыйлықтарына республикалық, облыстық және аудандық көлемдегі турнирлер өткізіледі. Поэзия мен әдебиет секторы да қарқындылықпен жұмыс жүргізуде. Поэзия және әдебиет секторы (жетекшісі Бахытжан Разиев, Х. Хамраев атындағы орта мектептің әдебиет оқытушысы) аса маңызды, мәнді жұмыстар өткізуде. Жастардың әдебиетке, ана тіліндегі поэзияға деген сүйіспеншілігін ояту мақсатында ақын Маметкулов Савутпен, жазушы- драматург Зұлпықаров Масимжанмен шығармашылық кездесу кештері өткізілді.
XIX ғасырдың ақыны Б. Назымға соның есімімен аталған көшеде ескерткіш орнату және Х. Хамраевтың құрметіне аты берілген мектептің ауласында ақын замандасымыздың тұлғасын орнату маңызды оқиғалардың бірі болды.
2006 жылы «Бабаларымыздың мәдени мұрасы» акцияларының қарсаңында ұйғыр жазушысы Үмәр Мұхәммәдидің 100 жылдығына арналған ғылыми-практикалық конференция, ал мамыр айында ұйғырдың ағартушы ақыны Изим Искандердің 100 жылдығына арналған ғылыми конференция мен салтанатты іс-шаралар өткізілді.
Жаркент өңірінің берекелі топырағынан Калинин атындағы колхоздың төрағасы Имар Марупұлы Біләлов, үкімет ордендерінің кавалері, ҚазССР Жоғарғы Кеңесінің

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.