Табыс

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

І Табыс тарихы және оның эволюциясы

1. 1 Экономикада табыстардың қалыптасуы мен дамуы

1. 2 Сала аралық бәсеке нормасы орташа табыстық

ІІ Қазақстан Республикасының табастарының қалыптасуы мен бөлінуі.

2. 1 Қазақстан Республикасының табыстық бөлінуі мен пайдаланылуы.

2. 2 Табыс - кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты торабы

ІІІ Қазақстан Республикасының қосымша табыс көздері.

3. 1 Көлеңкелі экономика табыстары және олардың қалыптасу ерекшелігі.

Қорытынды.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі.

Қосымшалар.

Кіріспе

Қоғамдық дамудың бастапқы кезеңдерінде шаруашылық прогресі көбінесе теңсіздік пен әділетсіздікке негізделетіні белгілі. Осы күні қалыптасып отырған нарықтық қатынастарда әлеуметтік әділеттікті қамтамасыз ете бермейді.

ХVІІІ -ХІХ ғасырда өткент өндіріс революциясы нарықтық қатынастарда өте күшті дамытты. Нарықтық қатынастардың дамуы бас бостандығы мен еркіндікке, әлеуметтік әділеттікке жол ашып берді: еркіндік идеологиясын насихаттайтын қоғамдық - саяси ағымдар қалыптасты. Осының барлығы индустриалды елдерде әлеуметтік теңсіздікті азайту заңсыздығын қалыптастырды. Батыста және Шығыстың дамыған елдерінде орташа дәулетті әлеуметтік топ қалыптасып, оның үш салмағы артты. Мысалы, АҚШ - та осы күні табысы ортасына әлеуметтік топтық үлес салмағы тұрғындардың 70%-ін құрайды. Жалпы алғанда, нарықтық экономиканың осы күнгі моделі біршама әлеуметтік теңестіруді көздейді деп айтуға болады.

Бұл жерде, біріншіден, қоғамдық сананың нарық деген - оған қатысушылардың өзара келісімге келуі екенін ұғыну деңгейіне жеткенін көрсетеді. Соңғылар дербес, өз еркімен бір-біріне тәуелді, бірақ бір-біріне қарсы тұрады: олардың мақсаттары қарсы ұшырасатын қажеттіліктерді қанағаттандыру арқылы ғана іске асады. Екіншіден, нарықтың әбден толған және бәсекелестіктің қатты дамыған жағдайында тауар мен қызмет өндірушілер тұтынушылардың табысы жоғары болуына мүдделі:

І Табыс тарихы және оның эволюциясы.

1. 1 Экономикада табыстардың қалыптасуы мен дамуы.

Адамзат қоғамының тарихында бірін-бірі ретті кезегімен ауыстырып отыратын өндіріс әдістері және тиісінше қоғамдық - экономикалық формациялар сараланды. Бірақ қоғамдық прогресті әрбір халық дамудың барлық сатыларынан өтпей қоймайтын тура сызық түрінде елестетуге болмайды. Тарих қарапайым логикалық схемаларға сыймайды.

Қоғамдық прогресс, өзінің ішкі механикасына сәйкес, сан алуан формалардың, ирек бұлтарыстардың болуын жекелеген халықтардың өндірістік қатынастардың кейбір сатыларына соқпай кету мүмкіндігін жоққа шығармайды.

Өндірістік әдістерінің ауысуының классикалық үлгісі Европада көрсетілді деп саналады. Европаның территориясында ретті кезегімен, бірін-бірі ауыстыр отырып, алғашқы қауымдық, құл иеленушілік, феодалдық және капиталистік қатынастар қалыптасты, ал бұлардың соңғылары өз орнын социалистік қатынастарға бере бастады. Басқа континенттерге келсек, оларға буржуазиялық кезеңге дейін айтылған сатылардың барлығының болғаны анық байқалмайды.

Дегенмен қандай да бір халықтың немесе континенттің тарихи дамуының ерекшелігі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар прогресінің ортақ заңдылықтарын, олардың диалектикалық өзара байланысын жоққа шығармайды.

Табиғаттық қалыптасу қағдасы да натуралды шаруашылық кезінде болды. Табиғи көзі алғашқы қауымдық құрылыстың соңғы кезеңдерінде бой көрсете бастағанымен, ол құл иеленушілік тұсында да, феодализм тұсында да өте үлкен қарқындылықпен өсе бастады.

1. 2 Сала аралық бәсеке нормасы орташа табыстық.

Аралас әлеуметтік бағытталған нарықтық экономикаға көшу кезінде «еңбек бойынша» бөлу принципі «құндық эквивалент» принципіне орын бере бастайды.

Басқаша айтсақ, бөлудің «капитал бойынша» «меншік бойынша» жұмыс күші «құны» бойынша принципі жүзеге асып, табысты кәдімгідей дифференциялауға, сұраным төмен қабілетін өсіруге алып келіп, тапшылық пен инфляцияны тежейді. Соған қарамастан еңбекке қарай бөлу принципінеғ негізделген жалақы, әзірше көптеген тұрғындар үшін жұмыстың басты көзі болып отыр. Шын мәнінде екі қайшылық бетпе-бет келді: «еңбекке қарай бөлу» және жеке кәсіпкерлік жағдайында «Құндық эквивалент», «капитал бойынша», «меншік бойынша» принципі мен бөлу. Әлеуметтік әділеттілік критерииі бұл жағдайда теңгерілген түрге ие болды. Жоғары және төменгі табыс деңгейінің өзара алшақтығы прогрессивті табыс салығымен реттелетін пайыздан аспауы қажет, себебі іскерлік белсенділікті ынталандыруды төмендетпеу керек.

Қазақстан Республикасының аралас әлеуметтік бағытталған нарықтық экономикаға көшуі жолдамалы еңбекті қолдануды бағамдап, оның еңбек ақысын реформалауды қатар жүргізіп отырады.

Адамдар өзінің күш-қайратымен және ойлау қабілеттілігімен, отбасы жағдайымен және еңбекке қатынасымен ерекшеленеді: еңбектің сандық және оның сапалық әртүрлілігі, теңсіздігі болады. Бұл принциптің артықшылығы сонда, әрбір адамның еңбек тәтижесіне мүдделілігін қамтамасыз етеді:

ІІ Қазақстан Республикасының қалыптасуы мен бөлінуі.

2. 1 ҚР табыстың бөлінуі мен пайдаланылуы.

Әлеуметтік табыстар жүйесіне байланысты келеді. Соңғысы адамның белгілі өмір сүруіне қажетті материалдық игіліктерге жұмсалатын барлық қаржы-қаражат саласы, табыстар, заңды түрде - экономикалық қызметтің нәтижесі.

Табыстар қалыптасу көзіне қарай жіктеледі: Оларға негізгі және қосымша табыс түрлері деп бөледі. Дамыған нарықтық экономика жағдайында адам, қалыпты түрде, белгілі бір негізгі табыс түріне ие болады. Жалдамалы еңбек ететіндер үшін бұл еңбекақы, ал кәсіпкерлер үшін - таза пайда.

Қосымша табыстарға негізгі табыстан тыс түсетін ақшалай немесе материалдық кіріс түрлері жатады. Нарықтық экономика дамыған сайын қосымша табыс табу мүмкіншіліктері кеңейе түседі: Осы табыс түріне құнды қағаздардан, салық төлемдерінің төмендеуінен, мұрагерліктен т. б. түсетін табыстар жатады. Қосымша табыс табуға адамдар екі себептен ұмтылады. Біріншіден, табыс көзін көп тарапты етуі негізгі табыстың төмендеунінен сақтандырады. Екіншіден, қажеттіліктің негізгі табыс түрінің өсуінен тұрақты түрде озып отыруына байланысты. Осы екінші жағдай өтпелі экономика үшін маңызды. Мысалы: мамандардың бағалауынша Қазақстанда жұмыскерлердің 50%, зейнеткерлердің 30 % осы күндері қосымша еңбектенуге мәжбүр еткен.

Табыстар формасына қарай ақшалай және материалдық болып та белгіленеді. Ақшалай табыстар еңбекақы, жалақы, сыйлық, зейнетақы, жәрдемақы, материалдық қаражат түрлерінде босады, ал материалдық табыстар материалдық игіліктер түрінде болады.

Табыстың құқықтық жағынан алғанда ашық және жасырын түрде болады. Біріншісі, табыстың заңды түрі болса, екіншісі заңға сәйкес келе бермейтін түріне жатады. Табыстың жасырынды түрлері негізінен «көлеңкелі» экономика секторымен байланысты болады. Тағы номиналды және реалды табыстарда анықталады.

Номиналды табыс - әр түрлі алым-салымдардан тазартылмаған, жалпы есептелген табыс саласы. Ал реалды табыс - бұл қолдағы таха табыс, оны адам топтың өз қажеттілігіне жұмсай алады. Реалды немесе нақты табыс бағаның өсу деңгейіне байланысты және ол инфляция жағдайында қолданады.

Қарастырылып отырған тұрғыдан алғанда әлеуметтік қамсыздандыру көрсеткіштерінің маңызы өте зор. Оны сипаттайтын экономикалық өлшемдердің арасында тұрмыс деңгейінің көрсеткіштері негізгі орындарды иемденеді. Бұл жерде материалдық игіліктерді тұтыну деңгейі туралы сөз болып отыр. Соңғы жылдары әлем практикасында кең тараған көрсеткіштер отандық статистикада пайдалана бастағанын айтуға болады. Жалпы алғанда, бұл «тұтынушылық қоржын» деген ұғымға қатысты. Осы ұғыс адам өміріне қажетті ең негізгі материалдық тіліктер мен қызметтер құрамасын білдіреді.

Экономикалық нарықтық үлгісіне көшу кезінде әлеуметтік жіктелу артады. Сондықтан тұрмыс деңгейін өлшемді түрде сипаттайтын «тұтынушылық қоржынды» толтырудың бірнеше нұсқалық түрлері қалыптасқан.

Тұтынудың «рационалды» және «минималды» деңгейлерін есептеу қабылданған. Осы күні отандық статистика мекемелері «тұтынушылық қоржын» құрамы мен оның минималды және рационалды деңгейлерін тұрақты түрде есептеп көрсетеді. Соңғы кездері біздің экономикалық әдебиеттерге «өмір сүру сапасы» деген ұғым да енгізіледі. Осы көрсеткіш тұрмыс деңгейін жүйелі түрде өлшеп сипаттайды.

Бұл көрсеткіш материалдық игіліктерді тұтынумен бірге әлеуметтік игіліктерді яғни, денсаулық сақтау, білім алу, демалыс, мәдениет т. б. пайдалануды есепке алып, қоғамның тұрмыс деңгейін жан-жақты сипаттайды.

2. 2 Табыс кәсіпорын қызметі тиімділігінің басты шарасы.

Кәсіпорынның табысы олардың активтерінің артуы немесе капитал меншігінің көбеюіне әкелетін міндеттермелердің кемуі: (Тәрбие» ұғымы жалпы мемлекетте (ұлттық табыс), кәсіпорындарда (жалпы табыс, таза табыс) ал ол жеке тұлғаларда (халықтың ақшалай табысы, жеке табыс) болып қолданылады.

Кәсіпорынның жалпы табысына ақшалай түсім тауарларды сату мен қызмет көрсетуден түсетін ақшалай түсім, атқарылған қызметтен, мүліктік бағалылықты сатудан, неше берілгендегі алынатын тиісті проценттер және басқа да ақшалай және материлдық түсімдер жатады.

Жиі қолданылатын «таза табыс» ұғымы жалпы табыс және материалдық ресурстардың шығындары арасындағы айырмашылығы болып саналады.

Табыс - төтенше таралған, кең түрде қабылданатын, сонымен қатар түрліше маңызды қолданылатын көп мағыналы ұғым. Сөздің кең мағынасында ақшалай - құнына ие болуда кез-келген ақша қаражатының түйіні немесе материалдық құндылықты алуды көрсетеді.

Экономикалық теорияда табыс деп тұрақты және нарықтық субьектілердің қарамағына заңды түрде тікелей түсетін ақша салаларынайтады. Табыс алудың шарты - бұл қоғамның пайдалы қызметі. Бұл сұраныстың қызметіне жататын тауарларды шығару. Мына төмендегі табыстардың түрлерін айтуға болады. Жалпы және шекті табыс.

Шекті табыс шығаратын әрбір қосымша өнім өлшемділігін бақылауға мүмкіндік береді. Және де өзіндік құнмен ұштаса отырып, кәсіпорынды ұлғайту мүмкіндігінде құндық бағдарлар қызмет етеді.

Таза пайда экономикалық сипатының маңызды және кез-келген коммерциялық мекемелері қызметінің негізгі мақсаты болып табылады. Нарықтық қатынастарда пайда эконоимкалық санаты ретінде құрылған материалдық өндіріс саласының таза пайдасын қамтиды.

Кәсіпорын пайдасын үлестіру және қалыптастыру.

Әрбір кәсіпорынның жиынтық көрсеткіші пайда жүйесі болып табылады. Пайда дегеніміз - тауар өткізуден және қызмет көрсетуден алынған ақшалай кіріспен оны өндіруге және сатуға жұмсаған шығындардың айырмасы. Былайша айтқанда, пайда - бұл өндірістің қорытындыларын білдіретін кәсіпорынның қызметінің нәтижелі экологиялық көрсеткіші. Көз көрген кәсіпорында жалақы 1 жылға оынң жұмсаған еңбегінің тек бір бөлігінің ғана орнын толтыратыны, ал оның басқа бөлігі - қосымша еңбек - қосымша өнім немесе құн жағына алғанда, пайда құрайтыны осыдан келіп шығады. Мұның жалпы тауар өндірісінің болуы мүмкін емес. Шынында да, сатқанда бұйым тек жұмсаған шығынды ғана өтеп, ешқандай пайда келтірмесе, кәсіпорынға бұйым шығарудың қажеті не?

Шығындар да, кәсіпорын қорларының мөлшері неге байланысты? Егер белгілі бір кезеңде ұжым қажет болып отырған өнім өндіруді арттырып, оынң сапасын жақсартып ассортименттік кеңейте, егер еңбек өнімділігі артып, өндіріс шығыны азайтыла, пайда мөлшері де өседі. Демек, бұл кәсіпорын өндіріс тиімділігін арттырады деген сөз.

Пайда байланыстық және есептеулік болып бөлінеді. Жылпы биланеттың пайда мынадан тұрады.

тауарлы өнімдерді сатудан түскен пайда;
тауарлы өнімнің құрамына жатпайтын басқа өнімдерден және қызмет көрсетуден түскен пайда немесе зиян;
сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан түскен пайда немесе зияндар.

Оған жатпайтындар айыппұлдар, сыйлықтар және т. б.

Есептеулік пайда - бұл негізгі өндірістік және нормалары нормативтік қорлары және банктерден алған нешелерді шегергендегі бюджетке түсетін жарты биржалық пайда.

Пайда жоспары бағалар мен келісім - шарттар, салыстырмалы және қазіргі қолданылып жүрген бағалар негізінде жолалары . Пайда өнімін анықтау тікелей есептеу немесе талдау әдістерімен жүргізіледі. Пайданы тікелей есептеу әдісімен анықтау - өнімділігінің әрбір жеке түрлерін көтерме бағамен есептегендегі сақтаудан түсетін ақшалай түрін және оның өзіндік құнының арасындағы айырмасы боып табылады.

Пайда белгілі бір нысандырды орындацды.

Бірінішіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесіне жетудеэкономикалық тиімділікті сипаттайды.

Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұны, ол бір жолғы қаржы нәтижені және кәсіпорынның қаржы ресурстарының негізгі элементтері болып табылады.

Үшіншіден, пайда бюджеттің түрлі деңгейін қалыптастырудың бірден бір көзі: ол бюджетке салық түрінде түседі және басқа да табыс түсімдерімен қатар қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру үшін қаржыландыруға пайдаланады.

Нарықтық экономика жағдайында пайданың маңызы орансан зор. Оын алуға ұмтылу тауар өндірушілерді өнім өткізудің көлемін арттыруға, оған кететін шығындарды азайтуға бағыт көрсетеді.

Кәсіпорынның пайданы әр түрлі қызмет есебі мен алынуы мүмкін. Барлық пайданың жиынтық деңгейі - кәсіпорынның жарты пайдасы. Жалпы пайданың негізгі жиынтық элементтері болатындар:

өнімді сатудан, қызметатқарудан, қызмет көрсетуден тұратын пайда;
негізгі қорларды, сол сияқты басқа да кәсіпорынның мүліктерін сатудан түсетін пайда.

Кәсіпорынның пайдасы екі көрсеткішке байланысты: өнім бағасы және оны өндіруге кететін өнім бағасы - сұраныс пен ұсыныстың өзара іс - қимылының нәтижесі. Еркін бәсеке жағдайында нарықтық баға құрылымы жағының әсерінен өнім бағалы не жоғары, не төмен болуы өндірушінің немесе сатып алушының қолдануыша болуы мүмкін емес, ол автоматт түрде теңеледі.

ІІІ ҚР - ның қосымша табиғи көздері.

3. 1. Көлеңкелі экономика табыстары және олардың қалыптасу ерекшелігі.

Табиғаттарды дифференциялаудың нақты жағдайын анықтау көлеңкелі экономика аясында еңбексізтабыстар мәселесін қарауды талап етеді. Экономикалық әдебиеттерде әрине «көлеңкелі экономика» ұғымын анықтаудың қалыптасқан көзқарасы жоқ. Кейбір экономистер «көлеңкелі экономика» күрделі жиынтық әр түрлі өндірістік қатынастар дей, басқалары оны арнайы бақылау мен есептеуден жасырғанын экономикалық қызмет түріне балайды, үшіншілері, «көлеңкелі экономиканы» баолық қызмет түрлерімен байланыстырып, оның әлеметтік және диструктивті қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталғанын айтып, одан бойындағы жағымсыз іс - әрекетті байқатады. Айтылған көзқарастар кәдімгідей нанымды объективті нақты қатынастарды көрсетеді, бірақ мәселенің бір аспектін ғана қарастырады.

Шынында да көлеңкелі экономиканы жалпы түрде қоғамда еш бақылауға келтірмейтін қызмет көрсету мен тауарлы материалдық құндылықтарды өндіру, бөлу, айырбастау, тұтынумен анықтауға болады. Ол өзіне шаруашылық ережелері мен нормативтік құжаттарда баяндалғаннан мүлде басқа да анықталған, регламенттелмегн экономикалық қызмет түрлерін бойына сіңірген. Басқа да халық шарауашылығы секторымен қатар, көлеңкелі экономика салыстырмалы түрде экономиканың жеке секторы болып табылады. Шаруашылық жүйесіне байланысымыз - ақ ол барлық елдерде өмір сүруде. Сарапшының бағалауынша, жалпы ұлттық өнімде оның үлесі шамамен Италияда 20 - 30 %, Норвегия мен Швейцраияда 6 - 17 %, АҚШ - та 8 - 14 %, Канада мен Францияда 5 - 8 % аралығында болады. Қазақстан Республикасында «көлеңкелі экономика» ауқымы жайлы арнай мәлімет жоқ. Шетел мамандарының бағалауынша, бұрынғы КСРО «көлеңкелі экономикасы» дамыған дүние жүзіндегі жиырма елдің санатына енген. Олардың есептеуінше «көлеңке» секторда жалпы ұлттық өкіілінің 5 - 7 % өндіріледі. «Көлеңкелі экономиканың» мұндай ауқымы мемлекеттік монополист болуы арқасында жүзеге асқандығы түсінікті.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.