Суландыру жүйелері

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Біздің іс - тәжірибе жұмыстары барысында байқағанымыз Оңтүстік Қазақстан облысының жерлерін құрғату жұмыстарын өте аз жүгізеді екен, ал керісінше суландыру жұмыстары өте қажет. Шаруашылықтарда арнайы жерлердің мелиоративтік жағдайын жақсарту мақсатында егіс алқаптарының айналасын жер эрозиясынан сақтап орман алқаптары отырғызылған. Бұл жағдай талаптың қалыпты болуына өз септігін тигізері рас.

Жерді мелироциялауды қарқынды жүгізу, суғару, суармалы жерлерді дұрыс пайдалану үшін келешек аграномдарға, агромелиораторға және фермерлерге мелиорация маңызын терең түсіндіру, сонымен қатар агромелиоратор мамандарын даярлауды көбейту қажет. Сонымен қатар егіншілікке берілетін суды үнемдеп және бір қалыпты тарту арқылы ауылшаруашылық дақылдары өнімділігін арттыру және топырақ және топырақ құнарлығын сақтап, суғармалы жерлердің сортаңдануы, эрозияға ұшырауымен күресу жолдары жөнінде студенттерге теориялық білім мен тәрбиелік мағлұматтар беру керек дейміз.

Сонымен суғару жүйелері ауылшаруашылығының құрамындағы еш бөлінбейтін және оның су шаруашылығымен қарым - қатынасын қамтамасыз ететін маңызды бөлігі болып табылады.

Суландыру жүйелеріндегі суды бөлуді ұйымдастыру

және ретімен танысу

Далалық іс - тәжірибе жұмыстары барысында біз суландыру жүйелерінің атқаратын қызметі, олардың құрамдас бөліктері мен танысып, сол жербегі су бөлудің ұйымдастыру ретімен бір жола таныстық.

Суғару жүйелерінің атқаратын қызметі негізінен суды су көзінен шығару, оның сапасын жақсарту, тасмалдау, әр егістік танабына таратып суғаруды жүзеге асыру, артық суды танаптан және тамыр орналасқан қабаттан шығару болып табылады.

Суғару жүйелерінің құрамдас бөліктері мыналар:

Суды су көзінен көтеруге арналған гидроқұрылыстар, қондырғылар, механизімдер және агрегаттар;

Суды су көзінен егіс алқабына тасымалдап тартатын каналдармен құбырлар;

Каналдар мен құбырлар желілеріне қажетті гидротехникалық құрылыстар, су ағысын өлшейтін және реттейтін арнайы механизімдер мен қондырғылар;

Суғаруды жүзеге асыруға арналған каналдар, қондырғылар мен механизімдер ( уақытша ақ - арықтар суғару құбырлары, қарықтар, суғару механикасы мен жабдықтар)
Артылған және топырақтың есепті қабатынан терең сіңірген суды жинауға арналған каналдар ( қашқан суды жинақтап, арнайы қоймаларға тасмалдайтын каналдар мен дренож тараптары )
Тонап қорғауға арналған орман жолақтары
Байланыс және қатынас тораптар, өндіріс құрылыстары ( жолдар мен телефон байланыстары және т. б. )

Суғару жүйелері өздері сумен қамтамасыз ететін шаруашылықтар санына және олардың жекешеленуіне байланысты төмендегідей шаруашылық аралық суғару жүйелері болып табылады:

Шаруашылық аралық;
Ұжымдық - шаруашылықтық;
Ұжымдық - шаруақожалықтық;
Шаруақожалықтық аралық;

Оңтүстік Қазақстан шаруашылығының орналасқан жері жазық, көпшілік бөлігін орташа биіктігі теңіз деңгейінен 200 - 300м болатын Туран ойпатының шығыс бөлігі алып жатыр. Терістігінде Бетпақдала шөлі, Шу аңғарының Оңтүстігін Мойынқұм, облыстың батысында Қызылқұм және Шардара даласы, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. Орталық бөлігінде, Жамбыл облысының аумағымен шектес, оңтүстік шығыстан солтүстікке қарай 217 км көлбелі созылып Қаратау жотасы жатыр, ал оңтүстік - шығысында Талас Алатауының батыс шетінде Сайрам шыңы бар.

Шаруашылықтың мелиоративтік жағдайы

Жерді мелиорациялау гидротехникалық және культуртехникалық жұмыстардан, топырақтың су және сорланған, жел эрозиясымен күресуден, ащы топырақтарды әкетуден, агромелирациялық және басқа шаралардан тұрады.

Бұлардың негізгісі гидротехникалық мелиорация ( суару, суландыру және құрғату ) және культур техникалық шаралар ( жерді бутақтардан тазарту, түптерін тамырлардан жұлу, төмпешіктерді тегістеу, тастарды жинап алу және алғашқы рет баспау ) болып табылады.

Оңтүстік Қазақстан облысындағы шаруашылықтардың бүгінгі таңда мелиоративтік жұмыстарға даярлығы өте жақсы деуге болады. Өйткені іс - тәжірибе барысында біз гидротехникалық және культуртехникалық мелиорацияларының қолға алынғанын аңғардық.

Яғни нақты айтқанда, шаруашылықтар жердің бойындағы су режимін реттеп, былайша айтқанда ылғалдылығы жетіспейтін топрақты қолдан суғару, немесе ылғалдылығы тыс топырақты құрғату жұмыстарына ерекше мән берілген екен.

Ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін егіс белгілі тәртіпте қолдан сұрыпталып, топырақ ылғалдылығы қажетті мөлшерге дейін жеткізілуге тиісті.

Шөл және шөлейт аймақтарда (Оңтүстік Қазақстан облысы аймақтары ) ауыл шаруашлығын одан әрі дамыту суармалы егістер ұйымдастыру негізінде ғана мүмкін болады. Ал қуаң аймақтарда жер суару тиімді пайдаланудың арқасында оларды гүлденген аймақтарға, айналдырып елімізде мақта, күріш, жеміс және тағы басқа ауыл шаруашылық дақылдарының мол өнім алуға мүмкіншілік туады.

Ал енді далаңқы аудандарда жауын - шашынның жеткіліксіз және жыл бойы өте құбылмалы болуының салдарынан ауыл шаруашылық дақылдарының өнімі тұрақсыз болады. Сондықтан, бұл жағдай аймақтарда жыл сайын дәнді, техникалық және мал азығы дақылдары мен көкөністің мол өнімі тек суару жұмыстарын дұрыс ұйымдастыру негізінде алуға болады.

Егісті суару тек оңтүстік топырақ дымқылдығы құбылмалы аудандурда ғана тиімді болып ғана қоймай, сондай - ақ дымқылдығы артық аймақтарда да өте тиімді.

Ауыл шаруашылық өндірісіне қолайлы гидрогеологиялық жағдай туғызу, яғни судың ауыл шаруашылық өндірісіне қажетті мөлшерде реттеу гидротехникалық мелиорацияның міндеті екені белгілі. Ол үшін гидромелиоративтік жүйелер салынады. Олар суғару, құрғату, суландыру, құрғату - суғару және суландыру - суғару жүйелері болып бөлінеді.

Суғару жүйелері су шаруашылығының емес, суғармалы егіншілік гидромелиоративтік элементі немесе негізі болып табылады. Суғару жүйелерінің суғармалы егіншілікке қажеттілігімен маңыздылығы адам өміріндегі қан тамырлар жүйесінің орны және маңызымен салыстыруға болады.

Қазақстанда әр түрлі суғару жүйелерімен 2, 3 млн-ға суғармалы егістік жерлері қамтылған. Оның ішінде суландыру - суғару жүйелері де бар. Бұл суғармалы егіншілікпен қатар, ауыл шаруашылығының басқа да су пайдаланушыларына соның ішінде мал шаруашылығына қызмет көрсетеді.

Оңтүстік қазақстан облысы шаруашылықтарындағы

техника қауіпсіздігі және еңбекті қорғау шаралары

Шаруашылықта іс - тәжірибе жұмыстарына кіріспес бұрын ең алдымен сол шаруашылықтың белгіленген техника қауіпсіздігімен толық танысу қажет. Яғни олар егіс даласында жүргенде суару машиналарына жетекші немесе шаруашылық жұмсыкері рұқсатынсыз жақындамау, алқаптағы түрлі жер өңдеу құралдарымен машиналары ( тракторлар, культуваторлар т. б. ) маңайында рұқсатынсыз тұрмау, алқапқа келетін каналдар немесе латоктар суына рұқсатынсыз бармау, асырма жапқыш, электірлік сорғыштарға мұқият болу керек.

Сонымен қатар сол шаруашылықтың еңбек заңдарымен толық танысу бұл ең басты міндет. Еңбек заңдарында белгіленген еңбекті қорғау шаралары бойынша жұмыс жүргізу. Яғни жұмыс уақыты сегіз сағаттық еңбек заңдарында белгіленген. Сол жұмыс уақытында жұмыс істеу, жұмысшылардың жал ақысын уақытылы беру, оларды арнайы жұмыс кимімен қамтамасыз ету сияқты басты назарға алу қажет.

Көлтабанды суарманың маңызы мен қолданылуы

Көлтабанды дегеніміз - көктемде ерте көктемде топырақтың ылғадылығын арттыру үшін қар суын бөгеу әдісі. Көктемгі қар суының жолына палдармен бөгеттер жасалып, олардың жоғарғы жағында тау суы бөгеліп, көлтабандар пайда болады. Көктемде қар суы бөгеліп көлтабандар сақталып, немесе оларға каналдар арқылы жібеділеді.

Әдетте көлтабандар табиғи шөптер мен шаруашылық дақылдарын суару үшін қолданылады. Табиғи шөптерді суғарғанда суару нормалары мен сумен толтыру ұзақтығы олардың биолгиялық ерекшеліктеріне сәйкес болу керек.

Ауылшаруашылық дақылдарды егілген көлтабандарды сумен толтырғанда топырақтағы су қорын өсімдіктердің өсу дәуірі кезеңінде сумен толық қамтамасыз етілетіндей етіп жасау керек.

Көлтабанды суарма ауыл шаруашылық дақылдары мен табығи шөптердің өнімділігін бір сыпыра көтереді: бұршақ тұқымдастар -3-6 есе, бидай -1-5-3 есе, шөптер -4-6 есе; ол қуаң аудандарда егістігі - 0, 001-0, 002 дейінгі тегістеу қар суы мол болатын жерлерде қолданылады.

Көлтабанды суарманың жақсы жақтарына күрделі қаржының аз жұмсалуы, жүйелі суарумен салыстырғанда оның құрлысын салу мен пайдаланудың жеңілдігі, ондағы құрылыстар санының аз болуы және оларға пайдаланудың оңайлығы, суды көтермей - ақ жоғары жақтан жерлерді суару мүмкіншілігінің барлвғы.

Сонымен қатар топырақ дымқылдығын көбейту үшін қар суының ұсталып қалуының салдарынан топырақ эрозиясы азайып, ішкі су алмасу күшейтіледі.

Көлтабанды суаруының кемшіліктеріне оны тек қызылсу жүрген кезде ғана қолдануға болатындығы, топырақтың дымқылдығы біркелкі болмауы, суару көлемінің ағатын су мөлшеріне қарай өзгеріп тұратындығы, көлтабандарды тек егісі аздау учаскелерде ғана ұйымдастыруға болатындығы.

Соңғы жылдары Қазақстанда суармалы жерлердің көлемі артып, қазіргі уақытта 2, 3 млн гектарға, ал осы жерде өндірілетін өнім, барлық ауыл шаоуашылық өнімдерінің 30-35 процентіне жетті.

Республикамыздың жем - шөп қорын молайтуда көлтабандар суарудың алатын орныда зор. Олардың көлемі республикада

1 млн гектар суғарылады. Көлтабандап суғару өзендерінде көктемгі су тасқыны жиі болып тұратын Шығыс, Батыс және Солтүстік обылыс шаруашылықтары үшін өте үлкен маңызы бар мәселе.

Суғару нормасы, немесе көлтабанды су қаптату нормасы деп, табиғи шөптер немесе екпе дақылдардан жобаланған өнім алу үшін қажет болатын, гектарына текше метр есебімен есептелетін су мөлшерін айтады.

Шөптерге су қаптату ұзақтығы оларды биологиалық ерекшеліктеріне байланысты.

Көлтабандарға суды жазғы тұрым ерте қаптатқанда су қаптату ұзақтығы шамасы мынандай болған жағдайда өте мол өнім алуға болады: бидайық - арпабас - қоян қирықты- 25-30 тәулік, бидайық - арпабасты -20, бидайлықты- түрлі шөптер - 15-20, еркек шөпті -15 және астық тұқымдастар - түрлі шөптер -10-15 тәулік.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.