Бүгінгі жастар неге жиі ажырасады?

Жоспар
Кіріспе

1 Батысқа еліктейміз деп барымыздан айырылып қалмайық
2 Демографиялых ахуал Ажырасу — абырой емес
3 Ажырасу . арты алапат апатқа соқтыратын тажал...
4 Ажырасу
5 Қазақтың «тегі» деген сөзі . бүгінгінің гені немесе заманауи отбасы
6 «Отбасындағы тәрбиенің гендік жүйеге әсері бар»

Жасыратыны жоқ, соңғы кездері осы бір сөзді жиі естиміз. Кеше ғана өзіміз бақытты сәтіне куә болып, тойына қатысып, жақсы тілек айтқан жас жұбайлардың денінің көп уақыт өтпей-ақ ажырасып кеткенін естігенде өкініп қаламыз. Неге ажырасты? Сүйіп қосылған қос жүрек бірінен-бірі неге тез суына қалды? Әттеген-ай... Бірақ өкінгенмен не пайда? Жалпы, соңғы кездері осы ажырасу дегеніміздің өзі қазақ қоғамында қалыпты жағдайға айналып бара жатқан секілді. Елімізде шаңырағы шайқалып, ойраны шыққан отбасылардың саны жылдан-жылға артуда. Айтыңызшы, жас жұбайлар неге ажырасады осы? Соншама не жетпейді оларға?
Батысқа еліктейміз деп барымыздан айырылып қалмайық

Ертеде халқымызда ажырасу деген атымен болған жоқ десе де болады. Кейіннен де «түгенбайдың баласы ажырасып кетіпті» деген сөзді біздің ұлтымыздың өкілдері арына тиген дақтай қабылдайтын. Ал қазіргі уақытта кеше қосылған жастардың бүгін ажырасып жатқанына тіпті таңғалмайтын болып алдық. Кейбір деректер бойынша еліміздегі әрбір төртінші неке сәтсіз аяқталады екен. Мысалы, соңғы бес жыл ішінде Қазақстанда 683 мың отау тігілсе, оның 179 мың 800-і ажырасып кеткен. Жалпы, некеге тұру үрдісі соңғы жылдары арта түскенімен, ажырасқандар да одан қалысар емес. Соңғы бес жылда отау тігу 14,4 пайызға артса, ажырасу да 21,9 пайызға көбейіпті.

Жалпы, ажырасу дегеннің қандай індет екенін біз жақсы білеміз. Әсіресе, жер көлемі ұлан-ғайыр болғанымен, сан жағынан аз қазақ сынды халыққа ажырасудың тигізер кері әсері орасан зор.

Иә, ажырасудың себептері қандай? Әрине, себептері өте көп. Жоқшылыққа шыдай алмау, шектен тыс қызғаншақтық, туған-туыстармен арадағы нашар қарым¬-қатынас, маскүнемдік пен нашақорлық – бәрі, бәрі жаңа үйленген екі жастың арасының ажырап кетуіне себеп болуы мүмкін. Десе де психологтар отау көтерген жастардың ажырасуының негізгі себебі ретінде олардың отбасын құруға жауапсыздықпен қарауын айтады. Ал ажырасудың этикалық, медициналық, психологиялық, құқықтық, әлеуметтік тұрғыдан салдары өте көп. «Мешкей деген жақсы ат емес» дегендей, «байдан шыққан», «қатын тастаған» деген де адамға абырой әпермейді.

Халқымызда «үйлену оңай, үй болу қиын» деген дана сөз бар. Үй болғаннан кейін ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайтыны тағы да белгілі. Қарап отырсаңыз, қазіргі жастардың дені бір-бір үйдің еркетотайы. Қыздарымыз да, ұлдарымыз да басынан сөз асырғысы келмейді. Бірін-бірі кешіре білмегеннен соң кішкене сөздің арты керіске ұласады.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Бүгінгі жастар неге жиі ажырасады?

Жасыратыны жоқ, соңғы кездері осы бір сөзді жиі естиміз. Кеше ғана өзіміз
бақытты сәтіне куә болып, тойына қатысып, жақсы тілек айтқан жас
жұбайлардың денінің көп уақыт өтпей-ақ ажырасып кеткенін естігенде өкініп
қаламыз. Неге ажырасты? Сүйіп қосылған қос жүрек бірінен-бірі неге тез
суына қалды? Әттеген-ай... Бірақ өкінгенмен не пайда? Жалпы, соңғы кездері
осы ажырасу дегеніміздің өзі қазақ қоғамында қалыпты жағдайға айналып бара
жатқан секілді. Елімізде шаңырағы шайқалып, ойраны шыққан отбасылардың саны
жылдан-жылға артуда. Айтыңызшы, жас жұбайлар неге ажырасады осы? Соншама не
жетпейді оларға?

Батысқа еліктейміз деп барымыздан айырылып қалмайық

Ертеде халқымызда ажырасу деген атымен болған жоқ десе де болады. Кейіннен
де түгенбайдың баласы ажырасып кетіпті деген сөзді біздің ұлтымыздың
өкілдері арына тиген дақтай қабылдайтын. Ал қазіргі уақытта кеше қосылған
жастардың бүгін ажырасып жатқанына тіпті таңғалмайтын болып алдық. Кейбір
деректер бойынша еліміздегі әрбір төртінші неке сәтсіз аяқталады екен.
Мысалы, соңғы бес жыл ішінде Қазақстанда 683 мың отау тігілсе, оның 179 мың
800-і ажырасып кеткен. Жалпы, некеге тұру үрдісі соңғы жылдары арта
түскенімен, ажырасқандар да одан қалысар емес. Соңғы бес жылда отау тігу
14,4 пайызға артса, ажырасу да 21,9 пайызға көбейіпті.

Жалпы, ажырасу дегеннің қандай індет екенін біз жақсы білеміз. Әсіресе, жер
көлемі ұлан-ғайыр болғанымен, сан жағынан аз қазақ сынды халыққа ажырасудың
тигізер кері әсері орасан зор.

Иә, ажырасудың себептері қандай? Әрине, себептері өте көп. Жоқшылыққа шыдай
алмау, шектен тыс қызғаншақтық, туған-туыстармен арадағы нашар қарым¬-
қатынас, маскүнемдік пен нашақорлық – бәрі, бәрі жаңа үйленген екі жастың
арасының ажырап кетуіне себеп болуы мүмкін. Десе де психологтар отау
көтерген жастардың ажырасуының негізгі себебі ретінде олардың отбасын
құруға жауапсыздықпен қарауын айтады. Ал ажырасудың этикалық, медициналық,
психологиялық, құқықтық, әлеуметтік тұрғыдан салдары өте көп. Мешкей деген
жақсы ат емес дегендей, байдан шыққан, қатын тастаған деген де адамға
абырой әпермейді.

Халқымызда үйлену оңай, үй болу қиын деген дана сөз бар. Үй болғаннан
кейін ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайтыны тағы да белгілі. Қарап отырсаңыз,
қазіргі жастардың дені бір-бір үйдің еркетотайы. Қыздарымыз да, ұлдарымыз
да басынан сөз асырғысы келмейді. Бірін-бірі кешіре білмегеннен соң кішкене
сөздің арты керіске ұласады.

Баяғыда аналарымыз өзінің үкілеген қызын ертең сен бір әулеттің келіні
боласың деп тәрбиелейтін еді ғой. Келінім саған айтам, қызым сен тыңда
дей отырып, болашақ өмірдің сабақтарын құлағына құятын. Қызға қырық үйден
тыйым салатын. Ал қазіргі біздің үлкен қателігіміз – қыз бала тәрбиесін
қолдан жіберіп алғанымыз болса керек. Ер-азаматты қадірлеп, құрметтей
алмайтын қыздардан қандай жақсылық күтуге болады. Батысқа еліктейміз деп
барымыздан айырылғанымыз да ақиқат. Қазіргі қыздарымыз кіндігін ашып
жүруден еш қымсынбайтын болды. Қылықты қыздарымыз бен ұғымды ұлдарымыз
азайды.

Отбасы мерекесі керек пе?

Мәпелеген қыздарымыздың тұрмыс-қа есеппен шығатыны да белгілі жай. Кейбір
қыздар үшін болашақ күйеу жігіттің үйі мен көлігі бар болуы міндетті.
Бәлкім, қыздарымызды да түсінуге болатын шығар. Қай қыз жоқшылықта өмір
сүргісі келеді дейсіз. Өкінішке қарай, арты ажырасуға соқтыратын басты
себептердің бірі де осы материалдық жағдай екені сөзсіз. Отбасындағы жанжал
да көбіне жігіттеріміздің өз отбасын асырай алмай жатуынан туындайды. Ал
ислам діні ер адамға бір құшақ отын жинап әкеліп сату арқылы болса да
отбасын асырауға бұйырады емес пе? Сондықтан да болар қыздарымыз табысы аз,
отбасы тұрмақ, өзін- өзі асырай алмайтын еркектерден ерте құтылғысы келетін
көрінеді. Бұл сөзімізге мысал ретінде соңғы жылдары ажырасуға өзі бірінші
болып арыз беретін әйелдердің санының артқанын айтсақ да жеткілікті.
Өйткені, бұрынғы замандағыдай емес, қыз келіншектеріміз өзін-өзі асырай
алады. Ер-азаматтың тапқан табысына қарап отыратын күн баяғыда өткен. Егер
бұрынғы кеңестік заманда ажырасуға негізінде еркектер арыз беретін болса,
қазір керісінше көрінеді. Оның үстіне өмірімізге дендеп енген нарық заманы
да талай шаңырақтың шайқалуына алып келгенін жасырып керегі жоқ. Ала дорба
асынып, саудаға шыққан талай әйелдердің жүріс-тұрысы ерлерінің көңіліне
күмән ұялатып, ыстық ұяның бұзылуына себеп болыпты.

Біз Отан отбасынан басталады дейміз. Отбасында тыныштық салтанат құрса,
Отанымыздың да іргесі мығым болмақ. Осы орайда отбасылық құндылықтарды
қоғамдық ортаға берік орнықтыру өте маңызды. Мысалы, көрші Ресей жыл сайын
шілденің сегізінде отбасы күнін атап өтеді. Ресми түрде День семьи, любви
и верности деп аталатын мереке 2008 жылдан бері бұл елде кеңінен тойланады
екен. Ұл-қызына үлгілі тәрбие берген ата-аналарды марапаттау рәсімі де осы
күні өтеді. Отбасын дәріптеуге арналған осындай мереке бізге де cөзсіз
керек-ақ.

Біздің әрқайсымыз бақытты болғымыз келеді. Десе де бақытты болудың өзімізге
байланысты екенін көп жағдайда есімізден шығарып аламыз. Осы арада мен
данышпандарымыздың Отбасында бақытты адам өмірде де бақытты деген сөзін
қыздарымыздың есіне тағы бір рет салғым келеді.

Демографиялых ахуал Ажырасу — абырой емес

16-Қыркүйек, 2010 954 рет қаралған
Отбасы – шағын мемлекет. Оның да іргесі – берік, берекесі – биік болу
керек. Береке-бірлік болғанда ғана жарасымды тірлік болмақ.

Соңғы уақытта дәм-тұзы жараспай, ажырасып жатқандар саны күн санап
артып келеді. Тіпті ажырасу қалыпты жағдайға айналғандай. Бұрындары
бәленшенің баласы ажырасыпты деген сөз – бір ауылдың арына түскен дақ
еді. Ал қазіргі таңда бұл ешкімге де жаңалық емес, ешкім мән беріп
қарамайды да. Өйткені екінің бірі ажырасып жатқан бұл қоғамның еті үйренген
оған.
Статистикалық мәліметтерге көз жүгіртсек, Қазақстанда 1999-2008 жылдар
аралығында шаңырақ көтергендер саны жыл санап өсіп отырса, 2008 жылдан
бастап бұл көрсеткіш біршама төмендеген. Ал ажырасқандар, керісінше, арта
түскен. Бұл – жаңа он жылдықтың басты кемшін тұсы. 1999 жылы ажырасуға 25,6
мың адам бел буса, 2008 жылы бұл көрсеткіш 35,9 мыңды құрапты. Яғни жыл
сайын орта есеппен 35 мыңға жуық отбасының шаңырағы шайқалып, оты сөнген.
Мың адамға шаққанда аталмыш уақыт аралығында бұл көрсеткіш 1,7-ден 2,3
промиллеге дейін артқан.
2009 жылдың алғашқы төрт айында 39,208 мың заңды неке қиылса, биылғы
жылдың сол уақытында бұл көрсеткіш 41,021 мыңға жеткен. Яғни шаңырақ
көтергендер саны артқан. Бірақ, бір өкініштісі, былтырғымен салыстырғанда
биылғы жылы некеге отырғандармен қатар, сол ақ некені бұзғандар да
анағұрлым жоғары. 2009 жылдың бастапқы төрт ай бойынша 12,805 ажырасу
тіркелсе, биыл сол аралықта бұл цифрлар 815-ке артып, 13,620-ны құраған.
Негізінен ажырасушылардың жасы 18 бен 35 аралығындағы жастарды құрайды
екен. Бір айта кетерлігі, 50 жасқа дейінгілердің арасында ажырасуға алдымен
көбінесе әйелдер жағы арызданса, 50-ден асқандардың арасында еркектер
ажырасуды оң шешім санайтын көрінеді.
Ажырасудың себептері көп, бірақ бірнеше негізгісі бар. Олардың ең
біріншісі – жастардың бір-бірін жақсы танымай жатып, бас қосуы. Мұны АХАЖ-
дың қызметкерлері де растап отыр. Ажырасуға арыз беретіндердің көп бөлігі
өз шешімдерінің себебін мінездерінің сәйкеспейтіндігімен, тұрмыста ортақ
тіл табыса алмайтындығымен түсіндіртін көрінеді. Психологтардың айтуынша,
көбіне 3-4 ай таныстытқан кейін шаңырақ көтеріп жатқан жастар ажырасады
екен. Бұл уақытты қыдырумен, түрлі кафе, клубтарға барумен өткізіп,
жанындағы адамды өмірлік жар ретінде тани алмайды. Үйленгеннен кейін ғана
оның бар болғаны бос уақытты бірге өткізуге тек жақсы серік екенін
түсінеді. Сондықтан да мамандар бірге болған уақытында жастарға мейлінше
мол әңгімелесіп, ішкі сырларымен бөліскен дұрыс деп кеңес береді. Бұл бір-
бірін жақсы тани түсуіне, кейін оңай түсінісуіне мол көмек болады.
Ажырасуға екінші себеп – маскүнемдік пен нашақорлық. Статистикалық
мәліметтерге жүгінсек, сауалнамаға қатысқандадың 51 пайызының ойынша
отбасының шырқы дәл осы себеппен бұзылатын көрінеді. Ары қарайғы орындарда
ажырасуға түрткі болатын мыналар екен: әлеуметтік жағдайы (баспананың
болмауы) – 41%, жас жұбайлардың отбасылық өмірге әлі де болса дайын болмауы
– 31%, тұрмыстық жағдайының төмендігі – 29%, туыстар арасындағы
түсініспеушілік – 18%, нәрестенің болмауы – 10%. Дәл осы аталғанлар
отбасының шырқын бұзатын негізгі себептер екен.
Тең-теңімен, тезек-қабымен дегенді атам қазақ бекер айтпаған ғой.
Кастаға бөлініп өмір сүретін Үндістанда ажырасу деген мәселе жоқ десе де
болады. Мұнда 1000 некеден тек 11-і , яғни 1,1%-ы ажырасатын көрінеді. Бұл
әлемнің басқа елдеріне қарағанда ең төмен көрсеткіш. Салыстырмалы түрде
айтар болсақ, орта есеппен Ресейде 1000 отбасының 80%-ы, Белоруссияда 62%-
ы, Украинада 55%-ы, Канадада 48%-ы, АҚШ-та 45,8%-ы, Ұлыбританияда 42%, ал
Францияда 38%-ы кейін ажырасып кетеді екен. Демек, әлем бойынша әр екінші
отбасының оты сөніп, ошағы ойрандалады. Мұндайға жол бермеу үшін Жапония,
Корея сияқты бірқатар елдерде үйленердің алдында екі жастың бір-біріне
қаншалықты сай келетінін, мінездерінің сәйкестігін, жарасымдылығын тексеріп
кәдімгідей сынақ жүргізетін көрінеді. Жастардың жарасымдылығын зерттей
отырып, оларды таныстыратын, кейін тіпті үйленуіне себеп болатын түрлі
көптеген арнайы орталықтар жұмыс істейді. Мамандардың айтуынша, бұл
агенттіктерде танысып, жарасып кетіп жатқандар жылдан жылға арту үстінде
және ажырасушылар да аз көрінеді. Бұл бір жағынан күлкілі көрінгенмен,
екінің бірі ажырасып жатқан қазіргі уақытта Үйлену – оңай, үй болу – қиын
дегенді ескеріп, бұған да көңіл бөлген жөн сияқты.

Ажырасу – арты алапат апатқа соқтыратын тажал...

19.10.2011 0 пікір
Үйленіпті деген қуанышқа толы сөздің артынан ажырасыпты дегенді де
неге жиі еститін болдық?! Кеше ғана ақ көйлек киіп, аймалап сүйіп, өзіңсіз
өмір жоқ деп серттескен, пәниден бақиға көшкенге дейін бірге боламыз деп
ақ некесін қиғызып, Алланың алдында ант берген жастар неліктен
айырылысады? Қасірет осы тұстан өрбіп жатыр. Уақыт өте келе бірге тұра
алмайтынына көздері жетіп, көңілдері семіп, ажырасып тынады. Өліп-өшіп
қосылған жандардың сезім жалының сөнуі жігерсіздігінде жатса керек-ті. Ұлы
күшті оңай ойыншыққа айналдыруға болмас. Махаббат- от, отпен ойнаудан қорқу
да керек... Меніңше, отбасыны ұстап тұрған ұстын махаббат емес, өзара
түсіністік пен сыйластықтың жиынтығы. Сондықтан көзсіз сезім ойрандап
кетпеу үшін ақылдың әрдайым алда жүргені де абзал. Ажырасудың себептері
сан түрлі. Жантанушылар солардың басты себептерінің бірі ретінде адамның
өзімшілдігін көрсетеді. Жұптасқан екеу бірін-бірі түсінуге, кеткен
кемшілігі үшін кешірім сұрап, ақылға жүгініп, өмірді әрі қарай жалғауға
дайын болмағандықтан, әрқайсысы өзінің сөзін растап, ақырында шаңырақ
ортасына түсіп құриды.
Өмірдің аты – өмір. Ол ешқандай қағидаға бағынбайды. Ертегідей, екі жастың
бір-бірін алақанда аялауы кітап пен кинода ғана кездесетіні де шындық. Үй
болғасын ыдыс-аяқтың сықырлайтыны да заңды. Өмірде күтпеген, кездейсоқ
жайлар кездеседі. Соның бәріне шыдамдылықпен төзгендер ғана берік отбасының
іргесін қалайды. Ошақтың ойрандалуын әкелетін жайттарды ойлап, тізбектеп
көрсек: Екі жас бірін-бірі толық зерттеп білмей жатып, жылт еткен махаббат
сезіміне алданып, бас қосады. Уақыт өте келе кешегі қырмызыдай сызылған қыз
қырсық мінездерін көрсете бастайды. Ал кеше жүзінен нұр төгіліп, бұл үшін
тау қопаруға дайын тұратын жігіт енді айнып, бақытын сырттан іздейді.
Сонсоң, біздің жастар әлеуметтік жағынан нашар қорғалған. Көбінің баспанасы
болмағандықтан, үйленген соң ата-енесімен бірге тұруына тура келеді. Ал
бұрыннан балаларына бұйрық беріп, айдап өргізіп, иіріп жусатып үйреніп
қалған енесі немесе атасы жаңа түскен келінге талапты қатаң қоюы да мүмкін.
Кейде жай ғана қатаң қоймай, келінге күн көрсетпей, ізіне түсіп, істеген
ісін жақтырмай, өмірін өксікке толтырып, көзінен жас арылтпайтын да ата-
аналар бар. Қазақ қоғамында ажырасуға кейде құдалар арасындағы
келіспеушілік те әсер ететіні ежелден белгілі. Немесе, жұбайлардың бірінің
жеңіл жолға салынуы немесе басқа адаммен шатасуы. Әйтпесе, арақ, наша,
ойынқұмарлықтың кесірінің зардабы. Одан қалса, перзенттің болмауы. Мұндай
жағдай сирек болса да кездеседі. Көп жағдайда жастардың бірінің денсаулығы
келмегендіктен, ұзақ уақыт перзентті бола алмаулары ықтимал. Қазіргі
заманда бұл мәселені медициналық жолмен шешуге болады. Тіпті бір-бірін шын
сүйген адамдар бала асырап алуы да мүмкін. Немесе, еріксіз үйлену немесе
алып қашудың салдары. Не тұрмыс тауқыметі. Қазіргі жастар мүмкіндігінше
бақуатты тіршілік кешкісі келеді. О баста күйдім-сүйдіммен үйленгенімен,
келе-келе тұрмыстағы ауыртпалықтар жан-жақтан қысқан кезде оған шыдамай,
әркім өз жөнімен кететін жағдай кейінгі жылдарда жиі кездесетін болды.
Мұның себебі – біздің жастардың әлеуметтік жағынан қорғалмағандығы.
Жастардың көбі жұмыссыз, баспанасыз, пәтер жалдап тұруға мәжбүр. Ал қалалы
жерде мұндай ауыртпалықты көтеру жас отбасы түгілі кексе адамдарға да оңай
тимейді.
Көзқарастарының сәйкеспеуі де өз әсерін тигізеді.Ал бүгінгі күнде қазақ
баласының кришна, иегова, сатанизм, тағы басқа осы сияқты азғындатқыш
ағымдарға ілесуі, тіпті исламның өз ішінде сан түрлі ағымдарға еріп, адасуы
себеп болып жүр.
Біздің мүмкіндігінше жүйелеп, топтап көрсетіп отырғанымыз – ажырасуға
көбірек ықпалы тиіп жүргендері ғана. Ал жұмбағы көп мына дүниеде ажырасудың
себебін айтып тауысу мүмкін емес шығар. Тіпті кейде ажырасуға түкке
тұрмайтын жағдайлар да себеп болады.Әйтсе де, бүгінде мұндай
келеңсіздіктерге аса мән бермей, күнделікті құбылыс ретінде қарап жүрміз.
Етіміз де үйреніп кетті. Пәленшенің қызы қайтып келіпті немесе баласы
ажырасыпты дегенге елең ете қалатын апаларымыз да қазір ондай гу-гу
әңгімеге уақыт тоздырғысы жоқ. Өйткені, қазір ажырасуды әңгіме ету сәннен
кеткен. Себебі де түсінікті. Көп қайнаған сорпаның дәмі кетер демекші,
ажырасудың да қоғамда жиілеп кетуіне байланысты оған назар аудармайтын
болдық.Енді еліміздегі ажырасқандардың статистикасына назар аударайық.
Азаматтық хал актілерін тіркеу және апостиль қою басқармасының
мәліметтеріне сүйенсек, республикамызда отбасын құру мен ажырасудың
прапорциялық қатынасы 1:4-ке сәйкес екен. Бұл әр төрт некенің біреуі
ажырасып тынады деген сөз. Яғни, қиылған некенің 25 пайызы. Ал Алматы
қаласы мен Ақмола, Қостанай, Қарағанды, Павлодар, Солтүстік Қазақстан
облыстарында бұл көрсеткіш 1:3-ке тең. Ең өкініштісі, елімізде бұндай
цифрлардың жыл санап артуы болып отыр. Мәселен, 2009 жылы 38 871 неке
бұзылса, 2010 жылы 40 982 отаудың шаңырағы шайқалған. Яғни өткен жылы
сексен мыңнан астам адамның тағдыры тоқырауға ұшыраған.
Ия, бұрын бәленшенің баласы ажырасыпты деген сөз – бір ауылдың, ата-
бабаның арына түскен дақ болатын. Оның себебі, генетик ғалымдардың
айтуынша, әрбір тұлға – түбі жоқ шексіз ақпаратты сақтайтын сиқырлы сандық.
Ғылыми тілмен айтсақ, бір адамның түр-тұрпатын жасауға 75 000 000 000
клетка ат салысады. Осыншама триллиондаған клетка жиналып, жалғыз адамның
тәнін құрап, тіршілігіне сеп болады. Түптеп келгенде кез-келген адам жалғыз-
ақ клеткадан тұрады. Бір клетканың ішінде 46 хромосома нығыздалып,
сақталған. Әрбір хромосомада ең бірінші жаратылып жерге түскен Адам
пайғамбардан бастап, өмір кешкен бүкіл адамзаттың генетикалық ақпараттары
сақталып тұр. Клетка ядросының ішіндегі ақпарат қоймасының көлемі шексіз.
Мысал үшін, бір адам өзінің денесінен бір ғана клетканы суырып алып, оның
ядросын жарып, іштегі мини кітапхананы оқитын болса, алдыңғы ата-
бабасының түр-сымбаты мен мінез-құлқын айна-қатесіз тауып, олармен танысып
шыққан болар еді. Демек, мінез-құлқымыз бұзылып, арсыздыққа ұрынсақ, ата-
бабадан келе жатқан ақпараттық қорды бүлдіріп аламыз. Соны ата-баба
сүйегіне қара таңба салғанымыз десек болады. Және жамандық өзімізбен
кетпей, ұрпақтан ұрпаққа қан жаңарғанша сақталып отырады. Бүгінде күн
тәртібінен түспей келе жатқан ұлтсыздық, тексіздік мәселесі бекерден-бекер
қозғалып жүрген жоқ. Ұлтымыз, ұрпағымыз таза, абыройлы болсын десек,
арымызға кір келтіретін ажырасудан аулақ болған жөн. Ажырасудың артында
баланың тағдыры жатыр. Бала тағдыры- ұлттың тағдыры...Міне, бұл ажырасудан
келетін апат! Бұл апат жойқын зілзаладан да қауіпті. Өйткені, таразының бір
жағында тұтас ұлт тұрғанын естен шығармау керек. Демек, етек-жеңді жинайтын
кез келді. Ажырасуға бүкіл халық болып қарсы тұру керек. Қажет болса, билік
ажырасқандарға салық немесе айыппұл салғанның да еш артықтығы жоқ. Онсыз да
шайлықтан аспайтын айлықтан салық жиналып, шалыс басып, тайып құлағанға
айыппұл салынып жатыр. Ажырасуды азайтатын амалдарды қолданудың ешқандай
сөкеттігі жоқ. Салыстырмалы түрде айтар болсақ, орта есеппен Ресейде 1000
отбасының 80%-ы, Белоруссияда 62%-ы, Украинада 55%-ы, Канадада 48%-ы, АҚШ-
та 45,8%-ы, Ұлыбританияда 42%, ал Францияда 38%-ы кейін ажырасып кетеді
екен. Демек, әлем бойынша әр екінші отбасының оты сөніп, ошағы ойрандалады.
Мұндайға жол бермеу үшін Жапония, Корея сияқты бірқатар елдерде үйленердің
алдында екі жастың бір-біріне қаншалықты сай келетінін, мінездерінің
сәйкестігін, жарасымдылығын тексеріп кәдімгідей сынақ жүргізетін көрінеді.
Жастардың жарасымдылығын зерттей отырып, оларды таныстыратын, кейін тіпті
үйленуіне себеп болатын түрлі көптеген арнайы орталықтар жұмыс істейді.
Мамандардың айтуынша, бұл агенттіктерде танысып, жарасып кетіп жатқандар
жылдан жылға арту үстінде және ажырасушылар да аз көрінеді. Бұл бір жағынан
күлкілі көрінгенмен, екінің бірі ажырасып жатқан қазіргі уақытта Үйлену –
оңай, үй болу – қиын дегенді ескеріп, бұған да көңіл бөлген жөн сияқты.
Тең-теңімен, тезек-қабымен дегенді қарға тамырлы қазақ бекер айтпаған.
Кастаға бөлініп өмір сүретін Үндістанда ажырасу деген мәселе жоқ десе де
болады. Мұнда 1000 некеден тек 11-і , яғни 1,1%-ы ажырасатын көрінеді. Бұл
әлемнің басқа елдеріне қарағанда ең төмен көрсеткіш. Салыстырмалы түрде
айтар болсақ, орта есеппен Ресейде 1000 отбасының 80%-ы, Белоруссияда 62%-
ы, Украинада 55%-ы, Канадада 48%-ы, АҚШ-та 45,8%-ы, Ұлыбританияда 42%, ал
Францияда 38%-ы кейін ажырасып кетеді екен. Демек, әлем бойынша әр екінші
отбасының оты сөніп, ошағы ойрандалады. Мұндайға жол бермеу үшін Жапония,
Корея сияқты бірқатар елдерде үйленердің алдында екі жастың бір-біріне
қаншалықты сай келетінін, мінездерінің сәйкестігін, жарасымдылығын тексеріп
кәдімгідей сынақ жүргізетін көрінеді. Жастардың жарасымдылығын зерттей
отырып, оларды таныстыратын, кейін тіпті үйленуіне себеп болатын түрлі
көптеген арнайы орталықтар жұмыс істейді. Некені бұзу нәтижесінде ерлі
зайыптылардың некеде тұрған кездегі жеке және мүліктік қатынастары
тоқтатылады. Мысалы, бірге тұруы, ортақ бірлескен меншік, өзара қамқорлық
және асырау. Соның өзінде кейбір құқықтық қатынастар бірден тоқтатылады да,
енді біреулерінің сақталуы мүмкін. Некеге тұрған кезінде бірлесіп жиған
мүліктері бөлінген жағдайда, әдетте, некенің тоқтатылуымен байланысты ерлі
– зайыптылардың ортақ бірлескен меншік тәртібі де тоқтайды, бірақ мүлік
бөлінбеген жағдайдағы ажырасу өзінен – өзі жұбайлардың ортақ бірлескен
меншігін үлестік меншікке айналдыра алмайды. Некенің бұзылуымен бірге
жұбайы қайтыс болғаннан кейін мұрагерлік құқығы, бұрынғы жұбайы –
ажырасушысының өліміне байланысты келтірілген зиянның орнын толтыру және
т.б. құқығы да жойылады.
Некенің тоқтатылуы жаңадан некеге тұру құқығын туғызады.
Ажырасу жолымен некенің бұзылуы ата – аналарының балаларына қатысты
құқықтары мен міндеттерін тоқтата алмайды.
Отбасының заңдық белгілеріне мыналар жатады:
адамдардың неке немесе туыстық негізде бірігуі;
өзара имандылық және материалдық қолдау;
бала туу және оларды тәрбиелеу;
өзара жеке басындық және мүліктік құқықтар.
Бір негізден немесе ортақ атадан тарайтын адамдардың қандастық –
кіндіктестік байланысы, туыстық деп түсініледі. Туыстықтың екі тармағы бар:
тікелей және жанама.
Ерлі – зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке
қатынастарды туындататын, отбасын құру мақсатымен заңда белгіленген тәртіп
бойынша тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасаған ері мен
әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты неке деп түсінуіміз керек.
Қазақстанда тек мемлекеттік АХАТ органдарында жасалған адамдардың одағы
ғана неке деп танылады. Болашақ ерлі – зайыптылардың өзара келісімі және
олардың неке жасы 18 – ге толуы неке қиюдың басты шарты болып табылады.
Некелі адамдардың арасындағы қатынастар құқықтары мен міндеттері теңдік
қағидаларына негізделеді.
Азаматтық некеден туған балалар, тіркелген некеден туған балалар сияқты
заңмен қорғалады. Алайда мұндай қатынастар әдетте тараптар үшін заңдық
салдар туындатпайды.
Мемлекет аналар мен балаларды қолдайды, отбасын қорғауға алады.
Ерлі – зайыптылардың жеке және мүліктік құқықтық қатынастарының тоқтатылуы
некенің тоқтатылуы деп түсініледі. Неке заңда айқындалған оқиғалардың
туындауы салдарынан не ерлі – зайыптылардың бірінің немесе екеуінің бірдей
қалауымен тоқтатылады.
Ажырасу жолымен некенің тоқтатылуы заңда белгіленген тәртіп бойынша АХАТ
органдарында немесе сотта іске асырылады.
Жел болмаса шөптің басы қимылдамайды. Ажырасудың шығу көздері туралы
әркім осы уақытқа дейін әрқилы себептерді алдыға қойды. Бұл орайда енді біз
өз тарапымыздан аталмыш қоғам проблемасының қандай себептермен туындағанына
тоқталайық.
Біріншіден, – маскүнемдік пен нашақорлық. Статистикалық мәліметтерге
жүгінсек, сауалнамаға қатысқандардың 51 пайызының ойынша отбасының шырқы
дәл осы себеппен бұзылатын көрінеді. Ары қарайғы орындарда ажырасуға түрткі
болатын мыналар екен: әлеуметтік жағдайы (баспананың болмауы) – 41%, жас
жұбайлардың отбасылық өмірге әлі де болса дайын болмауы – 31%, тұрмыстық
жағдайының төмендігі – 29%, туыстар арасындағы түсініспеушілік – 18%,
нәрестенің болмауы – 10%. Дәл осы аталғандар отбасының шырқын бұзатын
негізгі себептер екен.
Екіншіден, кешегі кер замандағы коммунистік режимнің салқын саясаты –
біздің қарапайым да қасиетті әйелдерімізді эгоистік көзқарасқа тәрбиеледі.
Осыдан келіп өзімшілдік мінез туындап, мәнсапқұмарлық қасиет алдыға шықты.
Үшіншіден, біздің бабаларымыз ежелден ер азаматты әйелден бір саты жоғары
қойған болатын. Бұл – әйелдің еркек алдындағы төмендігін көрсетпейді, қайта
өз ерін сыйлаған бұрымды өз отбасын да тапжылтпай дамытады деген ұғым еді.
Қазіргі таңдағы гендерлік саясат еркек пен әйелді тең дәрежеде ұстауға
бағыттады. Билікте болсын, жұмыста болсын, карьерада болсын еркек пен әйел
арасындағы деңгей айырмашылығын байқамайтын болдық. Сол себепті біздің
қазіргі ұстанған гендерлік саясат та осы кеселдің өршуіне бастап бара
жатқан сияқты.
Байқап қарасаңыз, негізінен, мінезі шайпау әйелден – ері, шатақшыл еркектен
– әйелі безіп жатады. Отбасында ынтымақ, түсіністік, жылу болмаған кезде
отбасы мүшелерінің екеуінің бірі сол жылуды сырттан іздейді. Сөйтіп, ол
жеңіл жүріске салынып, мұның ақыр аяғы сүттей ұйыған отбасының іркіттей
іруіне әкеліп соғады, арына дақ түседі. Екі адам бір-біріне кешірімді
болып, отбасының әр мүшесі өзінің менменшілдігін жеңіп, мен деп емес,
біз деп өмір сүргенде – ортақ үндестік пайда болады. Ұяда нені көрсең,
ұшқанда соны ілерсің демекші, жастарға екі жақтың ата-анасының ара
қатынасы басты үлгі болары ақиқат. Отбасы – кішкентай мемлекет. Ол
мемлекеттің бейбіт әрі берекелі өмір сүруі екі адамға теңдей жауапкершілік
жүктейді. Сондықтан ата-ана баласын жас күнінен отбасында басты мәселе:
жауапкершілік пен ақыл, сабыр, сенім, иман, сыйластық екенін құлағына құя
бергені жөн. Өмірден тәжірибелері аз екі жас отбасын құрған соң әрқайсысы
өзінің дегенін істеткісі, ойына алғанын жасағысы келеді. Ажырасуды
болдырмайтын себептердің ең бастысы – әйелдің үйде отыруы. Гендерлік
саясаттың алға озған заманында мұны реттеу де қиын шығар. Еркектің
жұмысы түзде, табысы үйде дегенді атамыз қазақ бекерге айтпаса керек-ті.
Сондықтан әйел үй шаруашылығы мен бала тәрбиесімен айналысса, ұлтқа орасан
пайда тигізер еді-ау... Түсіністік пен сыйластық, иман ұялаған жерде
ажырасудың болмайтыны да сөзсіз...
Қадымнан қасиетті бірінші санатқа шығарған көнекөз бабаларымыз Қатынды
бастан деген сөзді бекер айтқан жоқ. Ерін сыйлаған, азаматын ардақтаған
әйел жұмаққа барады дейді діни сенімде. Жоғарыда көрсетілген себепті
жағдайларды біз еріккеннен келтіріп отырған жоқпыз. Біздің мақсат –
төртінші билік өкілі ретінде аз да болса қоғамның әлеуметтік иммунитетінің
әлсіреуіне жол бермеу. Қазақ өсу керек, өрлеу керек. Ол үшін әуелі ер-
азаматтарымыз атан түйеге артар өмір жауапкершілігін көтеріп, әйелдеріміз
сол азаматын сыйлап қастерлесе кежегеміз кейін кетпей, керегеміз кеңуші
еді. Лайым солай болғай деп тілейік.

Ажырасу

Ажырасу, талақ айту –бойынша некенің бұзылуына “талақ” деп үш рет айтса,
жеткілікті болған. Ажырасу кезінде әйелі төркінінен әкелген жасауына
(маһрына) өзі иелік етіп, күйеуі идда мерзімі біткенше оны асырап-бағуға
міндетті болған. Бұл мерзім ішінде ерлі-зайыпты татуласса, онда ажырасу
заңсыз болып саналады. өтсе, онда қайтадан неке қиылады, ал үш рет айтылса,
онда әйелі басқа ерге некелесіп, одан ажырап, тек содан кейін ғана өз
күйеуімен некелесе алады. Ажырасқанда кәмелетке жасы жетпеген балалар
анасына қалдырылады. Дәстүрлі қазақ қоғамында ажырасу өте сирек кездескен.
Себебі, әмеңгерлік институтының болуы, “әйел ерден кетсе де, елден
кетпейді” деген

АЖЫРАСУ - XIX ғ.-дың аяғында қазақтар арасында ажырасу құбылысы сирек
ұшырасқан. әлсіреуіне, ыдырауына соқтыратындықтан, әйелдің күйеуден,
күйеудің әйелден ажырасуына байырғы қазақ қоғамы жол бермеуге тырысқан.
Босағаның берік, керегенің кең, шаңырақтың биік болуын өсіп-өнген жуан
ауыл, табаны жалпақ, құрыгы ұзын тайпа іргелі елдіктің негізі деп ұққан.
Ажырасудың себептері ауылбасы, рубасы, билердің қатысуымен мұқият
тексерілген.
Қазақы ортада әдет-ғұрыпқа сай ажырасуға себеп болатын жағдайлар күйеуіне
қатысты жағдайлардан туындауы мүмкін: егер күйеужігіт бірге тұруға
жарамаса; ол қылмыс жасап, ұзақ уақытқа қамалса; басқа дінді қабылдаса;
ұзақ уақыт (3-4 ай) бойы хабар-ошарсыз жоқ болып кеткен кезде әйелдің
ажырасу талабын қоя алатын құқы болды. Бұл жағдайлар созылып кетуі де
мүмкін. Мұндай жағдайда әдет-ғұрыптық құқықтың нормалары бойынша немесе
Шариғат жолымен ажырасу мәселесі қарастырылады. Мұндай жағдайлардағы
қолданылатын ұстанымдар бір-бірін толықтырып отырады. Негізінде, ажырасу
әйелдің төркіні тарапынан жасалған талаптарға байланысты немесе әйелдің
өзінің ауыл ақсақалдары мен ықпалды адамдарға немесе билерге шағымдануы
негізінде қаралады. Егер әйелі күйеуінің бірге тұруға жарамайды деген
шағымы болса, көп жағдайда еріне емделуге, қаралуға үш ай уақыт мұрсат
беріледі. Егер ажырасу туралы шағымына себепкер әйелдің мінезі арқау болса,
ол шағымды қарастырушылар тарапынан көбіне қабылданбайды, дәлірегі әйелдің
Құдай берген мінезі ажырасуға себеп бола алмайды
Ішінара әйелдердің ерлерінен қашып кетуі некен-саяқ болса да, кездескен.
Қалыптасқан үрдіс бойынша, ажырасу үшін алдымен, әйелі күйеуінен үш рет
қашып шығуы тиіс. Үшінші рет қашып шыққаннан кейін, егер ел әйелдің
күйеуінен жәбір көргенін растайтын болса не¬месе куәгерлер ері әйелін үйден
қуып жіберіп, бірнеше жыл қарамағанын дәлелдейтін болса ғана ажырасуға
рұқсат берілді. Қазақ арасындағы ұстаным бойынша, шариғат ережелеріне сай
ерлі-зайыптылар ажырасқан кезде әйел ажырасуға себеп емес. Қазақы түсінік
бойынша, әйел кінәсіз болған жағдайда, оның пайдасына (ортақ) мал мүлкінен
арнайы үлес бөлініп берілді. Оған қоса әйелдің күнделікті өмірде
пайдаланған тұрмыстық заттары қоса берілген. Ажырасқан кезде кінәсіз деп
танылған әйелге тиетін мұндай үлесті ақымар деп атаған. Ақымар малдай,
жылжымайтын мүліктей немесе ақшалай да берілген.
Шариғат заңы бойынша күйеуі талақ деп үш рет айтса, неке бұзылып
ажырасуға болады деп есептелген. Егер талақ деп екі рет айтылып келесі
некеге дейінгі күтетін мерзімі (ол идда деп аталады әлбетте төрт ай он күн)
өтсе, онда қайтадан некесін қиған. Күйеуінің өз әйелін соққыға жығып, бір
мүшесін мертіктіріп, басын жарып, көзін шығарса, зақым болған мүшесінің
құнын (саусақ құны, көз құны және т.б.) төлеткен. Бұл жайт ажырасуға себеп
болуы мүмкін. Ал, әйелдің туыстарын балағаттап, намысына тигендігі
дәлелденген жағдайда, сүйек сындырған құны, өнерлі әйелдің өнеріне нұқсан
келтірген жағдайда, өнер құны тәрізді мәселелер арнайы қарастырылады .
Бірақ, бұл ажырасуға себеп бола алмайды

Қазақтың тегі деген сөзі – бүгінгінің гені немесе заманауи
отбасы

7-Қыркүйек, 2012 353 рет оқылған
Қазақ бар жерде – қазақтың отбасы да болады. Немесе бүгінгі отбасы
мәселесі туралы айтқанда, шүкірімізден қауіпіміздің басым болатыны қалай?
Ағайын арасының суй бастауы, туыстықтың жып-жылы қарым-қатынасы үзілудің
алдында тұруы нені көрсетеді? Әулеттік, туыстық сезімдерге не себепті
селкеу түсе бастаған? Ер мен әйелдің арасындағы көрінбес жіптің жіңішкере
түсуі – бүгінгі қоғамның кемшілігі ме, отбасы ұғымының арзандауынан ба?
Отбасы деген ұғымды ер мен әйел жұбының одағы деп қана түсіну дұрыс па?
Расында да, неке бұзу, дәстүрден аттау, бала санының аздығы – бүгінгінің
басты сауалы болып тұрғаны жасырын емес. Ендеше Қазақты сақтағымыз келсе,
қазақтың отбасын сақтап қалу – күн тәртібіндегі басты мәселе екенін
мойындап жүрміз бе? Ұлттың ертеңін өмірге әкеліп, алақанында мәпелеп,
бесігінде тербетіп, тәрбиелейтін ұрпақ өкілдері – біздер қай жерде қате
бастық екен?..
Мамандардың сөзіне сенсек, бүгінгі Қазақстанда төрт миллионнан аса отбасы
бар.
Отбасы – шағын мемлекет.... Елімізде қаншама шағын мемлекет барын өзіңіз
ойлап көріңіз енді. Сол шағын мемлекеттердің рухани-әлеуметтік жағдайының
жай-күйін ой елегінен тағы бір өткізіп алыңыз. Бұлай деуіміздің себебі,
отбасы мәселесін зерттеп жүрген кез келген сала ғалымдарының сөзіне құлақ
ассаңыз, заманауи отбасының дағдарыста тұрғанын мәселе қылып көтереді. Және
бұл Қазақстанға ғана тән құбылыс емес. Заманауи отбасының жай-күйі қазір
көптеген елде талқыланып жатқаны біз айтпай-ақ белгілі. Бұл жағына
тереңдемей-ақ қоялық.
Отбасы құлдыраса не тұр, ең әуелі адам, қоғам аман болсын деуге де болар
еді. Олай айтсақ, қатты қателесетін түріміз бар.
Қоғамның бастауы – отбасы деген пікірмен келіспейтін жан жоқ шығар.
Адамзаттың дамуында отбасының қомақты рөлін жоққа шығару тіптен ұят. Ол аз
десеңіз, сіз бен біз өмір сүріп отырған қоғамның қалыптасуына үлкен серпін
берген де осы отбасы екенін мамандардың өзі мойындайды.
Міне, осы әлеуметтік институтты жоғалтар болсақ, не боларын болжаудың өзі
қиын. Бұлай қауіп айтуымыздың себебі – отбасы әлеуметтік институт ретінде
құлдырап, өз рөлінен алшақтап барады. Бұл да біздің сөз емес. Мамандардың
ескертуі.
Ең әуелі, отбасы институты деген не? Қарапайым ғана сөзбен түсіндірсек, Жер
бетінде мемлекет, білім, армия, керек десеңіз, нарықтық қарым-қатынастар
пайда болмай-тұрып-ақ, ең алғашқы болып құрылған, адамзаттық қоғамның
қалыптасуына, дамуына үлкен ықпал еткен ежелгі әлеуметтік институт – отбасы
деп аталады.
Көңілімізге медеу болатыны – 2009 жылғы жалпыхалықтық санақ нәтижесіне
сенсек, 1999 жылғымен салыстырғанда отбасылардың саны 13,8%-ға өскен екен.
Өкініштісі, отбасындағы орташа адам саны 3,5 адамға қысқарған.
ҚР Статистика агенттігінің ақпаратында Екі адамнан тұратын отбасы – 30,1%,
үш адамнан құралған отбасы – 26,7%, төрт адамнан құралған отбасы – 22,2%.
Бес адамнан құралған отбасы бар болғаны – 11,7%, алты адамнан құралған
отбасы – 5,6%, жеті адамнан құралған отбасы – 1,9%. 8 – 10 адамнан құралған
отбасының мөлшері тіптен аз, бар болғаны – 0,2% екені көрсетілген.
Бүгінгі күннің ағымы қоғамдағы отбасының рөлiн өзгертіп қана қоймай,
отбасының қызмет аясын, сипатын, мазмұнын да өзгеріске ұшыратқан. Қазір ата-
аналардың қызмет аясы отбасылық шаруашылықты жүргiзумен ғана шектелiп
отырған шаңырақтар кездеседі. Тәрбие негізінен балабақша, білім беру
мекемелерінің шаруасы дейтіндер де бар. Ол аз десеңіз, БАҚ арқылы кең
көлемде насихатталып жатқан шетелдiк мәдениеттiң әсерін қосып қойыңыз.
Өмірдің шындығын ата-анасынан естіп, отбасынан көрмеген бала теледидарға
сенбегенде қайтпек?
Міне, осы себептерге байланысты отбасы деген ұғымның өзі заманына орай
өзгеріске түскен, түзету мен толықтырулар енгізілген. Бір ғана мысал, осы
күні ажырасу мен толық емес отбасы – қалыпты дүние есебінде қарастырыла
береді. Бұрынырақта... деп алысқа көз жүгіртпей-ақ қоялық, біздің бала
күнімізде ауылда бірлі-жарым ажырасу оқиғаларын көзбен көргеніміз рас,
бірақ ол өте бір ұят нәрсе секілді болып көрінетін. Ажырасу деген сөз,
сыбырлап қана айтылатын. Осы күні ше? Бұлай жүре берсең, жынданып
кетерсің деп, қызымды үйге әкеліп алдым... Кім ажыраспай жатыр дейсің, ең
әуелі жан амандығы керек... Ішіме сиған балам, сыртыма да сияды... Ары
кетсе қызы қайтып келді дер, Күйеуге тимей жүрген қыз көп, соның біреуін
қайта ала саларсың... Қазіргілер дауысын анық шығарып, нығырлап айтады.
Дауысты қойшы, ажырасу – ұят деген сезімді айтсаңызшы.
Жалғызілікті отбасы мүшесіне біздің қоғамның еті үйренген. Әкесіз өсуге
бейімделген бала да бар. Әйел өзінің ұлын, не қызын жалғыз өзі дүниеге
әкеліп (некесіз), асырап бағуы (ажырасу) ұят ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.