Қыпшақ мемлекеті

1.Қыпшақ атауы және қыпшақтардың дамуының үш кезеңі.
2.Қыпшақтардың қоныстануы.
3.Тайпалық және этникалық құрамы және мемлекеттік құрылымы .
4.Қыпшақтардың өзара саяси қарым.қатынасы.
Пайдаланған әдебиеттер

"Қыпшақ" атауы ең бірінші рет 760 ж. ежелгі түркінің Шина Усу ескерткішінде алғаш кездеседі (қазақша “Қыпшақтану”).Мұсылман деректеріне қыпшақтар тұңғыш рет араб географы Ибн Хордабехтың (ІХ ғ.)түркі тайпаларының тізімінде көрсетілген. Махмұт Қашқари еңбегі бойынша, IXғ-дағы Қыпшақтардың құрамына имақ, субар, қаңлы, қарабөрікті, тоқсаба, жете, бөрлі, т.б. рулар мен тайпалар енген.656 ж. Батыс түрік қағанаты құлағаннан кейін Алтай тауының солтүстік жағы мен Ертіс өңірін жайлаған қыпшақтардың едәуір мол топтары кимектердің басшылығымен тайпалар одағының өзегін құрайды. Алайда негізгі қыпшақ тайпаларының өзін-өзі билеуге ұмтылған талабы VIII ғ. соңында оларды кимек федерациясынан бөлініп, олардан әрі, батысқа қарай көшуіне апарып соғады. Бірақ қыпшaқтар түбірлі тәуелсіздікке жете алмайды. IX-X ғғ.қыпшақтар тарихы қимақтар тарихымен бірге болды. Қыпшақтар қимақ қағанатына саяси тәуелді болды.
ХІ ғ. басында Қимек қағанаты тарағаннан кейін, қимек, қыпшақ және куман тайпаларының бұрын жайлаған жерлерінде әскери-саяси жетекшілік қыпшақ хандарының қолына көшеді. Қыпшақтың өкімет басына келген ақсүйектер әулеті оңтүстік және баиыс бағыттарында белсенді қимыл-әрекеттерге кірісіп, Орта Азия және Оңтүстік-Шығыс Еуропа мемлекеттерімен тікелей байланыс жасауға кіріседі. ХІ ғ. екінші ширегінде қыпшақ тайпаларының ақсүйектері оғыз жабғысын Сырдарияның орта және төменгі бойларынан, Арал мен Каспий өңірі далаларынан оғыз жабғыларын ығыстырады. Енді "Оғыздар даласы" (Мафазат әл-гуз) орнына Дешті Қыпшақ (Қыпшақ даласы) атауы пайда болады.
ХІ ғ. ортасында қыпшақтар Еділ бойымен, батысқа қарай жылжиды. Ертістен Днестрге дейінгі бүкіл аридтік зонаны алып жатқан Дешті Қыпшақтың тарихи-географиялық облысын шартты түрде Еділ бойы арқылы екі үлкен этникалық -территориялық бірлікке бөлуге болар еді: басында Тоқсоба рулық әулеті тұрған Батыс қыпшақ бірлестігі және Ел-бөрілі руының хан әулеті тұрған Шығыс Қыпшақ қағанаты.Қыпшақ этникалық қауымының қазақ территориясында құрылуы күрделіде ұзақ процесс болған,оның даму жолынан үш кезең айқын көрінеді.
Бірінші кезең: қимақ тайпалық бірлігі өзегінің құрылуына байланысты, онда VII ғ.екінші жартысынан бастап, VIII ғ. соңына дейін қыпшақтар елеулі роль атқарады. Осы кезеңде қыпшақтар мен теле тайпалары өзара тығыз этникалық-мәдени байланыста болып, жақындасып кетеді.
Екінші кезең - VIIIғ. соңынан XI ғ. басына дейін. Қыпшақтар бұл кезеңде, шығысында Алтай мен Ертістен бастап, батыстағы оңтүстік Орал таулары мен Еділ бойына жетеді. Қыпшақтармен бірге Батыс Қазақстанды, орталыпы Мұғаджар тауларында болған кумандар жайлайды. Негізгі үш этникалық-саяси бірлестік -қимақтар, қыпшақтар мен кумандар өзара бір-біріне ықпал етті. Сондай-ақ теле, угро-финн, сармат-алан сияқты этникалық компоненттерде қыпшақтана бастады. Қыпшақ этносы қандас туыстар байланысы емес, территориялық-шаруашылық қарым-қатынасы принципінде біріккен, көптеген рулар мен тайпалар негізінде құралды.

1. Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін (очерк).- Алматы: «Дәуір» баспасы,1994.ISBN 5-86228-066-9
2. «Қазақстан тарихы» (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1-том. — Алматы: Атамұра, 2010.—59 ISBN 978-601-282-026-3
3. Қазақстан тарихы. Оқулық.-Алматы: «Алматыкітап баспасы»,2009.
ISBN 978-601-01-0254-5
4. Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005.
ISBN 9965-17-272-2