Жеке тұлға менталитеті

1. Жеке тұлға құрылымы;
2. “Менталитет” ұғымы;
Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі

Жеке тұлға көп жоспарлы және онда белсенділіктің әртүрлі деңгейлері бөлінеді. Психологияда сананың санасыздық пен қатынасы едәуір маңызды зерттелген. Сондықтан санасыздық көрінуі мен түрлері ерекше маңыздылыққа ие екендігін атап өту керек. Кейбір жағдайларда тек санасыздық жайлы ғана емес, адам іс-әрекеті мен мінез-құлқындағы санаүстілік жайлы да айтуға болады. Шығармашыл жеке тұлғаның (суретші немесе оқымыстылар) рухани құндылықтарды жасауы, іске асыруы, әрдайым рефлексия (адамның өз көңіл-күйін, ішкі жан дүниесін, өзіндік сансын танып-білуге бағытталған процесс) құралы (керегі) болып қалыптаса бермейді және шын мәнініде саналылық пен санасыздық қосылысы болып табылады. Бұл деңгейлердегі интеграцияның басқа маңызды түріне менталитет қызмет атқарады.

“Менталитет” ұғымы сана аумағындағы, яғни қандайда бір қоғамдық ортада оның басқа бірлестіктерден айырмашылығын сипаттайтын ерекше құбылыстарды көрсетуде қолданылады. Егер қоғамдық санадан, жалпы адамдық бастау құрғандарды алып тастасақ, онда “соңында” біз сол қоғамның менталитетін білеміз. Жақын, туыс адамдарына сүйіспеншілік, оларды жоғалтқандағы ауыртпалық, олардың опат болуына себепкер болғандарға ызалы кінәлаулар, жалпы адамдық қасиеттер болып табылады жәнебасқа бірлеастіктерге қатысы жоқ, біреулереге бір қасиетімен ерекше болмайды. Алайда қанда кектің (вендетта (қанды кек, қанға қан) – итал. “кек алу”) құлықтық ақтаулары – бұл, сөзсіз, қоршағандардың (үмітіне) күткеніне жауап беретін, халықтық дәстүрлерде бекітілген, менталитет кескіндері. Егер әрбір жеке адамның санасы автоматты түрде бірлестік менталитетімен басқарылса, онда бұл бірлестік біраз уақыттан кейін толық өзін-өзі құртуға душар болуы мүмкін. Жалпы адамдық бастау менталитеттте бекітілген әдеттен шықпайтын дәстүрден басым болады, демек бірлестік менталитеті мен индивид санасы осы бірлестік мүшесі тепе-теңдікте емес, бірлікті сипаттайтындығы анық.

Сонымен, менталитет – бұл нақты қоғамдағы қабылданған және негізінде мақұлданған көзқарастар, пікірлер, стереотиптер, оны басқа адамдық бірлестіктерден ерекшелейтін мінез-құлық түрлері мен тәсілдер жиынтығы. Оның жеке мүшесінің санасында қоғам менталитеті, қоғамдық өмірдегі оның активті немесе пассивті позициясына байланысты деңгейде көрсетілген. Ғылым, өнер, мифология, религияның қатарында, қоғамдық сананың бір түрі ретінде, менталитет материалданған өнімдерде бекітілмеген, ал егер басқаша айтатын болсақ, қоғамдық қарым-қатынаста алынған, ұлттық сипаттамаға ие болады. Индивидуалдық сана құрылымында бола тұрып, ол рефлексияға үлкен еңбекпен жіберіледі. Әдеттегі сана менталитет феномендерін жанамалай, ауаның білімсіздігі сияқты елемей (байқамай) өтеді, ол қарым-қатынас әсерінің үлесінде кезде, қозғалысқа келмейді. Неге?

Асмолов А.Г. Психология личности:
2.
Басов М.Я. Избр. психологич. произв. М., 1975.
3.
Божович Л. И. Личность и ее формирование в детском возрасте. М., 1968.
4.
Брушлинский А.В. О субъекте психологии. М., 1995.
5.
Лурия А.Р. Мозг человека и психические процессы. Т. 1. М., 1963; Т. 2. М., 1970.
6.
Мясишев В.Н. Психология отношений. Москва—Воронеж, 1995.
7.
Петровский А.В. Вопросы истории и теории психологии. М., 1984.
8.
Петровский А.В., Ярошевский М.Г. История и теория психологии. Ростов-на-Дону, 1996.
9.
Петровский В.А. Личность в психологии. Парадигма субъектности. Ростов-на-Дону, 1996.
10.
Психология развивающейся личности/Под ред. А.В. Петровского. М., 1987.
11.
Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. Т. 1, 2. М., 1989.