Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
1.1 Сақтандыру . қоғамдық. өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Сақтандыру құқы және сақтандыру қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3 Жалпы сақтандырудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.4 Сақтандыру құқының қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 Сақтандыру шарты
2.1 Сақтандыру шартының ұғымы және оның ережелері ... ... ... ... ... 16
2.2 Сақтандыру шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3 Сақтандыру шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.4.Саќтандыру шартың жасасу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.5 Сақтандыру шартын мерзiмiнен бұрын тоқтату және оның зардабы32
2.6 Саќтандыру шартын жарамсыз деп тану ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.7 Саќтандыру шартын ќолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
3 Саќтандыру рыногы. Сақтандыру рыногының қатысушылары
3.1 Саќтандыру (қайта сақтандыру ) ұйымының қызметі ... ... ... ... ..44
3.2 Саќтандыру брокері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.3 Саќтандыру агенті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.4 Сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.5.Актуарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
4 Саќтандыру объектілері
4.1 Саќтандыру жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
4.2 Саќтандыру сыйлық ақылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.3 Саќтандыру сомасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
4.4 Саќтандыру төлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
4.5 Саќтандыру құпиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5"Виктория" сақтандыру компаниясының саќтандыру қызметі, сақтандыру қызметінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
1Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
1.1 Сақтандыру . қоғамдық. өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Сақтандыру құқы және сақтандыру қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3 Жалпы сақтандырудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.4 Сақтандыру құқының қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 Сақтандыру шарты
2.1 Сақтандыру шартының ұғымы және оның ережелері ... ... ... ... ... 16
2.2 Сақтандыру шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3 Сақтандыру шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.4.Саќтандыру шартың жасасу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.5 Сақтандыру шартын мерзiмiнен бұрын тоқтату және оның зардабы32
2.6 Саќтандыру шартын жарамсыз деп тану ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.7 Саќтандыру шартын ќолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
3 Саќтандыру рыногы. Сақтандыру рыногының қатысушылары
3.1 Саќтандыру (қайта сақтандыру ) ұйымының қызметі ... ... ... ... ..44
3.2 Саќтандыру брокері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.3 Саќтандыру агенті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.4 Сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.5.Актуарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
4 Саќтандыру объектілері
4.1 Саќтандыру жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
4.2 Саќтандыру сыйлық ақылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.3 Саќтандыру сомасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
4.4 Саќтандыру төлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
4.5 Саќтандыру құпиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5"Виктория" сақтандыру компаниясының саќтандыру қызметі, сақтандыру қызметінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Бұл бiтiру жұмысының тақырыбы: "Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы" деп аталады. Қозғалған мәселенiң қазiргi таңдағы маңыздылығы зор. Сақтандырудың өзіне тән нақты ерекшелігі бар.Қиын нарықтық жағдайда өзiндiк ерекшелiгiмен қалыптасқан сақтандыру қызметінің бүгiндегi алар орны үлкен. Республикада жаңа сақтандыру рыногы қалыптасуда, мұнда ерікті сақтандыру түрі бірінші орында. Әлеуметтік сақтандырудың түрі бойынша мемлекеттік міндетті сақтандыру түрі енгізілді (медициналық сақтандыру, автомобиль көлігін сақтандыру, су көзін сақтандыру). ҚР "Сақтандыру қызметі туралы" заңының 6- бабына сәйкес міңдетті сақтандыру 16 тармақты қамтиды.
Жұмыс кiрiспедең, бес тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тiзiмiнен түрады.
Кiрiспе бөлiмiнде сақтандыру қызметi мен сақтандыру шартының маңыздылығы, алатын орны туралы қысқаша баяндалған.
Бiрiншi тарау сақтандыру қызметiне арналған. Бұл тарауда сақтандыру қатынастарының қоғамдық қатынастар iшiндегi алатын орны, сақтандыру қызметiнiң түсiнгi, маңыздылығы және нарықтық қатынас жағдайындағы қалыптасу ерекшелiктерi қарастырылған.
Екiншi тарауда сақтандыру шартының түсiнгi, түрлерi, нысаны, мазмұны, мұнымен қатар сақтандыру шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, оның жарамсыздығы сұрақтары өз орнын тапқан.
Үшінші тарау саќтандыру рыногы, сақтандыру рыногының қатысушылары атты ұғымдарды ашады.
Төртінші тарауда саќтандыру объектілерінің түрлері: саќтандыру жағдайы, саќтандыру сыйлықақылары, саќтандыру сомасы, саќтандыру төлемі, саќтандыру құпиясы қарастырылады.
Жұмыс кiрiспедең, бес тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тiзiмiнен түрады.
Кiрiспе бөлiмiнде сақтандыру қызметi мен сақтандыру шартының маңыздылығы, алатын орны туралы қысқаша баяндалған.
Бiрiншi тарау сақтандыру қызметiне арналған. Бұл тарауда сақтандыру қатынастарының қоғамдық қатынастар iшiндегi алатын орны, сақтандыру қызметiнiң түсiнгi, маңыздылығы және нарықтық қатынас жағдайындағы қалыптасу ерекшелiктерi қарастырылған.
Екiншi тарауда сақтандыру шартының түсiнгi, түрлерi, нысаны, мазмұны, мұнымен қатар сақтандыру шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, оның жарамсыздығы сұрақтары өз орнын тапқан.
Үшінші тарау саќтандыру рыногы, сақтандыру рыногының қатысушылары атты ұғымдарды ашады.
Төртінші тарауда саќтандыру объектілерінің түрлері: саќтандыру жағдайы, саќтандыру сыйлықақылары, саќтандыру сомасы, саќтандыру төлемі, саќтандыру құпиясы қарастырылады.
1. Брагинский М.И. Договор страхования Статут –2000ж.
2. Шахов В.В. Страхование, Москва, ЮНИТИ, 2000ж.
3. Худяков А.И. Страховое право Республики Казахстан А., Жетi-Жарғы-1997ж.
4. Фогельсон Ю.Б. Комментарий к страховому законодательству, М., Юрист-1999ж.
5. Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К. Толстого, часть 2. М., 1998ж.
6. Жайлин Г.А. Гражданское право Республики Казахстан Часть особенная том 1. Данекер А., 2001ж.
7. Алекринский А.Л. Правовое регулирование страховой деятельности в России. М.: Ассоцияция Гуманитарное знание, 1994.
8. Алекринский А.Л., Архангельская Т.А., Асабина С.Н. Аудит страховых компаний. М.: Финстатинформ, 1995.
9. Александров А.А. Страхование. М.: ПРИОР, 1998.
10. Алтынникова И. Формирование страховых резервов. М.: Агентство финансового маркетинга, 1995.
11. Жуйриков К. Страхование: одна из платформ казахстанского “Барса”. Алматы, РПГ Бiз-Мы, 1998.
12. Журавлев Ю.М., Секерж И.Г. Страхование и перестрахование. М.: АНКИЛ, 1993.
13. Качаловская Э.Т., Левант Н.А. Справочное пособие по личному страхованию. М.: ЮКИС, 1993.
14. Лер О.Э. Страховой рынок Казахстана. Алматы, Қаржы-қаражат, 1996.
15. Сагындыкова А.Н. Правовые основы медицинского страхования в РК. Алматы, Бiлiм, 1996.
Нормативтiк-құқықтық актiлер:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. 1998 жылы 8 қазанда енгiзiлген өзгерiстер және толықтырулармен.
2 Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексi, Жалпы бөлiм, 27 желтоқсан 1994 жылғы. 21 мамыр 2002 жылғы банктерге қатысты өзгерiстер мен толықтырулар.
3 Қазақстан Республикасыны Азаматтық кодексi ерекше бөлiм 1999 жыл.
4 Қазақстан Республикасыны Сақтандыру қызметi туралы Заңы, 18 желтоқсан 2000 ж.
5 Қазақстан Республикасыны “ҚР Ұлттық Банкi туралы” 30 наурыз 1995 жылғы Заңы.
6 Қазақстан Республикасыны Банктер және банкiлiкқызметi туралы 31 тамыз 1995 жылғы Заңы. № 346-11 9 тамыз 2002 жылғы енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар.
7 Қазақстан Республикасы Президентiнi жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасыны 2000-2002 ж. Сақтандыруды дамытуды мемлекеттiк бағдарламасы” 27.11.2000ж.
8 Қазақстан Республикасы Үкiметiнi “ҚР сақтандыру қызметiн лицензиялау туралы” 19.04. 1996 жылғы Қаулысы. 15 қаңтар 2003 жылға дейiнгi өзгерiстер мен толықтырулар.
9 ҚР ҰБ Басқармасыны Сақтандыру ұйымдарыны басшы қызметкерлерiне тағайындалуға жататын кандидатураларға келiсiм беру тәртiбi және өкiлеттi мемлекеттiк органны квалификациялық комиссиясыны өкiлеттiгi туралы 24.08.2000 жылғы Қаулысы.
10 Жол тасымалдаушыны жолаушылар алдындағы азаматтық жауаптылықты қорғау Қазақстан Республикасы Үкiметiнi №-1257 14 қазан 1996 жылғы Қаулысы.
11 Автокөлiк құралдар иелерiнi азаматтық-құқықтық жауаптылықты мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 31 қазан 1996 жылғы №-1319 Қаулысы.
12 Жеке нотариустарды мiндеттi сақтандыруды азаматтық-құқықтық жауаптылығы туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 29 шiлде 1998 жылғы №-718 Қаулысы.
13 Ауыл шаруашылық өндiрiсiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 10 желтоқсан 1996 жылғы №-1513 Қаулысы.
14 Iшкi iстер органдарды, әскери қызметкерлерiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 28 қыркүйек 1999 жылғы Қаулысы.
15 Судьяларды меншiгiн, оларға медициналық қызмет көрсетудi және санаторлы-курорттық ем алуды мiндеттi мемлекеттiк сақтандыруды тәртiбi мен шарттары Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 19 наурыз 1997 жылғы №-365 Қаулысы.
2. Шахов В.В. Страхование, Москва, ЮНИТИ, 2000ж.
3. Худяков А.И. Страховое право Республики Казахстан А., Жетi-Жарғы-1997ж.
4. Фогельсон Ю.Б. Комментарий к страховому законодательству, М., Юрист-1999ж.
5. Гражданское право. Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К. Толстого, часть 2. М., 1998ж.
6. Жайлин Г.А. Гражданское право Республики Казахстан Часть особенная том 1. Данекер А., 2001ж.
7. Алекринский А.Л. Правовое регулирование страховой деятельности в России. М.: Ассоцияция Гуманитарное знание, 1994.
8. Алекринский А.Л., Архангельская Т.А., Асабина С.Н. Аудит страховых компаний. М.: Финстатинформ, 1995.
9. Александров А.А. Страхование. М.: ПРИОР, 1998.
10. Алтынникова И. Формирование страховых резервов. М.: Агентство финансового маркетинга, 1995.
11. Жуйриков К. Страхование: одна из платформ казахстанского “Барса”. Алматы, РПГ Бiз-Мы, 1998.
12. Журавлев Ю.М., Секерж И.Г. Страхование и перестрахование. М.: АНКИЛ, 1993.
13. Качаловская Э.Т., Левант Н.А. Справочное пособие по личному страхованию. М.: ЮКИС, 1993.
14. Лер О.Э. Страховой рынок Казахстана. Алматы, Қаржы-қаражат, 1996.
15. Сагындыкова А.Н. Правовые основы медицинского страхования в РК. Алматы, Бiлiм, 1996.
Нормативтiк-құқықтық актiлер:
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл. 1998 жылы 8 қазанда енгiзiлген өзгерiстер және толықтырулармен.
2 Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексi, Жалпы бөлiм, 27 желтоқсан 1994 жылғы. 21 мамыр 2002 жылғы банктерге қатысты өзгерiстер мен толықтырулар.
3 Қазақстан Республикасыны Азаматтық кодексi ерекше бөлiм 1999 жыл.
4 Қазақстан Республикасыны Сақтандыру қызметi туралы Заңы, 18 желтоқсан 2000 ж.
5 Қазақстан Республикасыны “ҚР Ұлттық Банкi туралы” 30 наурыз 1995 жылғы Заңы.
6 Қазақстан Республикасыны Банктер және банкiлiкқызметi туралы 31 тамыз 1995 жылғы Заңы. № 346-11 9 тамыз 2002 жылғы енгiзiлген өзгерiстер мен толықтырулар.
7 Қазақстан Республикасы Президентiнi жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасыны 2000-2002 ж. Сақтандыруды дамытуды мемлекеттiк бағдарламасы” 27.11.2000ж.
8 Қазақстан Республикасы Үкiметiнi “ҚР сақтандыру қызметiн лицензиялау туралы” 19.04. 1996 жылғы Қаулысы. 15 қаңтар 2003 жылға дейiнгi өзгерiстер мен толықтырулар.
9 ҚР ҰБ Басқармасыны Сақтандыру ұйымдарыны басшы қызметкерлерiне тағайындалуға жататын кандидатураларға келiсiм беру тәртiбi және өкiлеттi мемлекеттiк органны квалификациялық комиссиясыны өкiлеттiгi туралы 24.08.2000 жылғы Қаулысы.
10 Жол тасымалдаушыны жолаушылар алдындағы азаматтық жауаптылықты қорғау Қазақстан Республикасы Үкiметiнi №-1257 14 қазан 1996 жылғы Қаулысы.
11 Автокөлiк құралдар иелерiнi азаматтық-құқықтық жауаптылықты мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 31 қазан 1996 жылғы №-1319 Қаулысы.
12 Жеке нотариустарды мiндеттi сақтандыруды азаматтық-құқықтық жауаптылығы туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 29 шiлде 1998 жылғы №-718 Қаулысы.
13 Ауыл шаруашылық өндiрiсiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 10 желтоқсан 1996 жылғы №-1513 Қаулысы.
14 Iшкi iстер органдарды, әскери қызметкерлерiн мiндеттi сақтандыру туралы Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 28 қыркүйек 1999 жылғы Қаулысы.
15 Судьяларды меншiгiн, оларға медициналық қызмет көрсетудi және санаторлы-курорттық ем алуды мiндеттi мемлекеттiк сақтандыруды тәртiбi мен шарттары Қазақстан Республикасы Үкiметiнi 19 наурыз 1997 жылғы №-365 Қаулысы.
Жоспары
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .2
1Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
1.1 Сақтандыру - қоғамдық- өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Сақтандыру құқы және сақтандыру қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3 Жалпы сақтандырудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.4 Сақтандыру құқының қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 Сақтандыру шарты
2.1 Сақтандыру шартының ұғымы және оның ережелері ... ... ... ... ... 16
2.2 Сақтандыру шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3 Сақтандыру шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.4.Саќтандыру шартың жасасу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.5 Сақтандыру шартын мерзiмiнен бұрын тоқтату және оның зардабы32
2.6 Саќтандыру шартын жарамсыз деп тану ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.7 Саќтандыру шартын ќолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
3 Саќтандыру рыногы. Сақтандыру рыногының қатысушылары
3.1 Саќтандыру (қайта сақтандыру ) ұйымының қызметі ... ... ... ... ..44
3.2 Саќтандыру брокері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.3 Саќтандыру агенті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.4 Сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.5.Актуарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .50
4 Саќтандыру объектілері
4.1 Саќтандыру жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
4.2 Саќтандыру сыйлық ақылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.3 Саќтандыру сомасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
4.4 Саќтандыру төлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
4.5 Саќтандыру құпиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5"Виктория" сақтандыру компаниясының саќтандыру қызметі, сақтандыру
қызметінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6 8
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Кiрiспе
Бұл бiтiру жұмысының тақырыбы: "Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы"
деп аталады. Қозғалған мәселенiң қазiргi таңдағы маңыздылығы зор.
Сақтандырудың өзіне тән нақты ерекшелігі бар.Қиын нарықтық жағдайда өзiндiк
ерекшелiгiмен қалыптасқан сақтандыру қызметінің бүгiндегi алар орны үлкен.
Республикада жаңа сақтандыру рыногы қалыптасуда, мұнда ерікті сақтандыру
түрі бірінші орында. Әлеуметтік сақтандырудың түрі бойынша мемлекеттік
міндетті сақтандыру түрі енгізілді (медициналық сақтандыру, автомобиль
көлігін сақтандыру, су көзін сақтандыру). ҚР "Сақтандыру қызметі туралы"
заңының 6- бабына сәйкес міңдетті сақтандыру 16 тармақты қамтиды.
Жұмыс кiрiспедең, бес тараудан, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тiзiмiнен түрады.
Кiрiспе бөлiмiнде сақтандыру қызметi мен сақтандыру шартының
маңыздылығы, алатын орны туралы қысқаша баяндалған.
Бiрiншi тарау сақтандыру қызметiне арналған. Бұл тарауда сақтандыру
қатынастарының қоғамдық қатынастар iшiндегi алатын орны, сақтандыру
қызметiнiң түсiнгi, маңыздылығы және нарықтық қатынас жағдайындағы
қалыптасу ерекшелiктерi қарастырылған.
Екiншi тарауда сақтандыру шартының түсiнгi, түрлерi, нысаны, мазмұны,
мұнымен қатар сақтандыру шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, оның
жарамсыздығы сұрақтары өз орнын тапқан.
Үшінші тарау саќтандыру рыногы, сақтандыру рыногының қатысушылары атты
ұғымдарды ашады.
Төртінші тарауда саќтандыру объектілерінің түрлері: саќтандыру
жағдайы, саќтандыру сыйлықақылары, саќтандыру сомасы, саќтандыру төлемі,
саќтандыру құпиясы қарастырылады.
Бесінші тарауда қазақстандық "Виктория" сақтандыру компаниясының
саќтандыру қызметіне, сақтандыру қызметін ұйымдастыруына сараптама
жүргізілген.
Қорытынды бөлiмiнде сақтандыру шартының сақтандыру қызметi аясындағы
маңыздылығың ескерiле отырып, жұмысқа қысқаша қорытыды жасалады.
Қолданылған әдебиеттер тiзiмiнде арнайы әдебиеттер мен жұмысты жазуда
қолданылған нормативтi-құқықтық актiлер тiзiмi көрсетiлген. Жұмысты жазу
барысында құқық, заң, сақтандыру шарты, сақтандыру қоры, сақтандырушы,
сақтандыру, сақтандырылушы, сақтандыру резервi және т.б. терминдер
қолданылған.
Жалпы сақтандыру қызметi кез-келген өркениеттi мемлекеттiң шешуiн
табуы тиiс ең басты мәселелердiң бiрi болып табылады. Өйткенi қоғамдағы
әлеуметтiк жағдайдың дұрыс қалыптасуында сақтандыру қызметiнiң алатын
маңыздылығы өте зор. Бұл қажеттiлiктен Қазақстан да шет қалмауы тиiс.
Сақтандыру қызметiнiң дурыс жүзеге асырылуы үшiн бұл қызметке мүдделi
тараптардың арасында өзара сенiмдi келiсiм болуы керек. Және де бұл
келiсiм құқықтық жағынан жоғары деңгейде қамтамасыз етiлуi тиiс. Осы
тұрғыда сақтандыру қызметi сақтандыру шарты арқылы жүзеге асырылады.
Қазiргi таңда Қазақстанда сақтандыру шартының көптеген түрлерi бар. Бұл
жағдай сақтандыру қызметiнiң әлi күнге дейiн дұрыс арнасына түспей,
келеңсiз күй кешуде екендiгiн көрсетедi. Сақтандыру қызметiнiң бiрден-бiр
көрiнiсi ретiнде табылатын сақтандыру шартының құқықтық жағынан қажеттi
деңгейде қамтамасыз етiлуi кезек күттiрмейтiн жағдай. Тек соңғы уақытта
ғана бұл мәселе өз шешiмiн тапқан сияқты. Қоғамдағы ең басты
қажеттiлiктердiң бiрiнiң дұрыс жузеге асырылуының нысаны болып табылатын
сақтандыру қызметiнiң маңызы, нарықтық жағдайда қалыптасу ерекшiлiгi және
сақтандыру шартының осы қызмет аясындағы алатын орны, мазмұны, бұл шарттың
жасалу, өзгертiлу, тоқтатылу ерекшелiктерi бұл тақырыпты жан-жақты игеремiн
деген кез-келген тұлға үшiн маңызды. Осы сұрақтардың жауабы және бұл
сұрақтармен байланысты басқа да мәселелер алдағы жұмыста кең тұрғыда, жан-
жақты қарастырылады.
Жұмыс Қазақстан Республикасың заңдарына талдау жасала отырып, ғылыми
арнайы әдебиеттердi пайдалана отырып жазылды.
1 Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
1. Сақтандыру - қоғамдық- өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының
бірі
Сақтандыру - қоғамдық- өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының бірі
болып табылады. Адамдар мүліктердің иелері ретінде сақтандыруды өздерінің
мүліктерін табиғат апаттарынан немесе тонаудан, басқа да күтпеген жағдайда
болатын шыгындардан қорғану әдісі ретінде қолданылып келеді.
Мұның өзі мүдделі адамдардың материалдық шығындарын бірігіпөтеу әдісін
ойластыруға жұмылдырады.Мұндай жағдайда, ілгеріде мүмкін болатын шығынды
бірігу арқылы көптің есебінен өтеу мүлік иелеріне өте пайдалы және олардың
мүліктерінің сақталуына кепілдік береді.
Табиғат апаты, кез-келген уақытта болып тұрмайтын кездейсоқ жәйт,
сондықтан зардап шегетіндердің саны мүдделі жақтарға қарағанда әлде қайда
аз мөлшерде болады. Мұндай жағдайда мүмкін болатын залалды бірігу арқылы
өтеу, мүдделі мүлік иелерінің апаттың салдарынан болған шығынды азайтады.
Сақтандыру салымына қатысушылар аңағурлым көп болса, соғурлым
қатысушылардың әрқайсысының шығынға төленетін қаражаты аз болады.
Сақтандыру қазіргі уақытта жеке тұлғаның да, занды тұлғалардың да
белгілі бір оқиғаға байланысты (сақтандыру жағдайы) жан-жақты, универсалды
қорғау құралы болып табылады.
Сақтандыру жағдайы болған кездегі сақтандыру төлемі, сақтанушылардың
жарналарынан құрылатын қор есебінен төленеді.
Қазіргі өркениеттілік "Қоғам тәуекелдері" ретінде қарайды. Көптеген
ғалымдардың тұжырымдамалары бойынша, ғылыми-техникалық жетістіктердің дамуы
және оларды жер-жерде өндірістерге енгізілуі, апат аумағының көбейуі
мүмкіндігін және осымен байланысты сақтандыру тәуекелдерінің туындау
мүмкіндігі көп болмақ. Мұның растығына көз жеткізу үшін болып жатқан үлкен-
үлкен апаттармен опаттардың статистикасымен немесе төтенше жағдайлар
(өрттер, жарылыстар,авариялар мен жарақаттар ) жөніндегі оқиғаларды айтуға
болады.
Сақтандырудың өзіне тән нақты ерекшелігі бар. Зиян күтпеген жерден
болады. Сақтандыру аясы да өте кең түрде қолданылады. Бұл тауар
өндірісінде, қызмет көрсетуді де, адам өмірімен денсаулықты да, еңбекке
қабілеттілікті де қамтиды. Көптеген елдердің азаматтық заңдарына, оның
ішінде Қазақстан Республикасының Азаматтық Заңдарына сәйкес, сақтандырушы
сақтанушыға келтірген зиянның (кеселдің) толық мөлшері төленуі тиіс.
Сақтандыру заңының маңызын мына мысалдардан көруге болады. 2003жылы
мамыр айында Алматының қақ ортасында "Тұран-Әлем Банктің" инкассатор
мәшинесіне қарулы шабуыл жасалып, тонаушылар қыруар қаржыны үптеп кеткені
белгілі. Кейін қылмыскерлерден ақшаның бір бөлегі банкке қайтарылды. Ал,
200 мың АҚШ доллары шамасындағы қалған бөлігін "Тұран-Әлем Банкпен" банк
тәуекелін кешенді сақтандыру шартын жасасқан "БТА" сақтандыру компаниясы
өтеді. Мұндай шарт болмағанда банк едәуір шығынға батар еді. Тағы бір
мысал. Осыдан бірер жыл бұрын Алматы әуежайы өртеніп кетті.Бірақ ол
сақтандырылмағандықтан ешқандай өтем жасалған жоқ. Сөйтіп, қаланың жаңа әуе
қақпасы құрылысын қаржыландыру біраз қиындықтармен жүргізілді. Егер
республикада сақтандыру рыногы жақсы дамыған болса, әуежай сияқты өте
маңызды нысан сақтандырудан тыс қалмауы тиісті. Мұның өзі сақтандырудың
қажеттігіне әлі де жете мән берілмей отырғандығының, сондай-ақ сақтандыру
қызметінің белсенділігі төмен екендігінің де белгісі.
Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуының бастапқы кезеңі Қазақстан
дербес мемлекет ретінде құрылған күрделі жағдайларда өтті. Алғашқыда
мемлекеттік сақтандыруға балама сақтандыру ұйымдары көптен құрылды.Бірақ
олардың сақтандыру қызметімен шындап айналысуға қабілетсіз болып шықты.
Сақтандыру бизнесінің дамуы сақтандыру туралы арнаулы заңдар мен
Президент Жарлықтары жарияланғаннан кейін барып жөнге келе бастады. 1994
жылы сақтандыру қызметін қадағалау және іріктеу жөніндегі уәкілетті орган,
бұдан соң 1995 жылдың қазан айында ведомствадан тыс Мемлекеттік
сақтандыруды қадағалау құрылды. 1999 жылдың шілдесінен бері уәкілетті
мемлекеттік орган Ұлттық банк болып табылады.
Бұл орайда 2000 жылдың аяғынан бастап қолданысқа енгізілген
"Сақтандыру қызметі туралы" Заң мен сол жылы қарашада Президент жарлығымен
бекітілген "Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытудың 2000-2002
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын" айту керек.
Аталған бағдарлама мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің мүддесін қорғаудың нақты құралы бола алатын толыққанды және
орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтандыру рыногын қалыптастыруды мақсат
етеді.
Сақтандыру қатынастардың қоғамдық қатынастар iшiндегi алатын орны және
маңызыны жоғары екенiн ескерiп, оның iшкi мазмұнында сақтанушының мүддесi
әрине сан алуан, сонымен қатар қоғамда болып жататын келеңсiз оқиғаларда аз
емес.
Мемлекеттiң осы қатынастарға қажеттi дәрежеде әсер ету үшiн, дұрыс
жолға қойып бағыт берiп реттеу үшiн қанша құқықтық реттетенiменде, басты
ауыртпалық осы қатынастарға түсушi мүдделi жақтардың әрекетiне
негiзделiнедi. Оның себебi құқықтық актiлер жалпыға, көпшiлiк қауымға,
жалпы қоғамдық қатынас субъектiлерiне тiкелей жеткенде дәлiрек анықтауды
қажет етедi. Бiрақ бұл мәселе субъектiге абсолюттi түрде тәуелдi деген сөз
емес, яғни мемлекет осы қатынастарды реттеушiлiк кепiлi болғандықтан, ол
тек шеңберiн анықтайды. Ал тiкелей iшкi мән-жайлар құқықтық қатынас
субъектiлерiнiң белгiлi бiр мәмiлеге келуiнiң нәтижесiнде жүзеге асырылады.
Басқаша айтқанда сақтандыру шыртының негiзiнде жүзеге асырылады.
ҚР “Сақтандыру қызметi туралы заңың 18 – желтоқсан 2000ж қабылданған 1
бабына сай бұл қатынастар тек осы заңмен емес сонымен қатар ҚР “Азаматтық
кодексiне” де сай келуi керек.
Сақтандыру – бұл қоғам өмiрiнiң маңызды саласы болып табылады, сол
себептен бұл салаға ерекше қөңiл бөлiп отырады. Мемлекетiмiз Кеңес Одағына
мүше болып тұрған кезiнде бұл түгелiмен мемлекеттiк қызмет болып
табылған, ал қазiргi уақытта болса мемлекет тек сақтандыру қызметiн
мемлекеттiк реттеп отырумен шектеледi. Бiрiншi кезекте сақтандыру
қатынастарына қатысушылардың жүрiс-тұрыс ережелерiн белгiлеп отыратын
нормативтiк құқықтық актiлер шығару жолымен жүзеге асырылады. Сақтандыруға
арналған құқықтық нормалардың орындалуын қамтамасыз ету үшiн мемлекет
сақтандыру саласындағы заңдылыққа қадағалау жүргiзедi, ол үшiн арнайы
мемлекеттiк органдар құрады.[1]
Сақтандыру – бұл шаруашылық субъектiлердiң және азаматтардың төлеген
сақтандыру сыйақылары есебiнен қалыптасқан ақша қорларынан қамтамасыз
етiлетiн, белгiлi бiр оқиғалар тұған кезде, солардың мүдделерiн қорғауға,
келген зиянның орнын толтыруға байланысты жүзеге асырылатын қызмет түрi
болып табилады.
Кәсiпкерлiк пен сақтандыру қызметтерi тығыз байланысты, дәлiрек
айтсақ, сақтандыру қызметi-кәсiпкерлiк қызметтiң бiр түрi.
Осы жерде кәсiпкерлiк қызметтiң табиғатымен шартталған белгiлi бiр
сақтандыру мүдделерi пайда болады. Осы сақтандыру мүдделерiне сүйене
отырып, кәсiпкерлер дамудың жаңа, тиiмдi нысандарын жүзеге асырып,
капиталды жұмсайтын жаңа салалар iздейдi.
Экономикалық категориясы ретiндегi сақтандыруға келесiдей белгiлер
тән:
1. Қайта бөлу қатынастарының болуы;
2. Сақтандыру тәуекелiнiң болуы;
3. Сақтанушылар және сақтанышылардың сақтандыру қоғамының құрылуы;
4. Жеке және топтық сақтандыру мүдделерiнiң үйелесiмдiлiгi;
5. Барлық сақтынушылардың келген зиянға бiрлесiп жауап беруi;
6. Сақтандыру төлемақыларының қайтарымдылығы;
7. Сақтандырудың өзiн-өзi ақтайтындығы;
8. Сақтандырудың оқыстылыққа, аяқ астынан оқиғанын болуына негiзделуi;
9. Сақтандыру саласының мемлекетпенен қатаң түрде реттелiп отыруы.[2]
Нарықтық экономикаға көшу кезеңiнде қоғамдық қатынастардағы
сақтандырудың ролi жоғарылап, сақтандыру қызметтерiнiң өрiсi кеңейiп,
мемлекеттiк сақтандыру альтернативi дамиды.
Нарықтық экономика кезiнде сақтандыру – бiр шетiнен адамдардын қалыпты
өмiрiн және бизнестерiн қорғаудың қүралы болып табылады, ал екiншi шетiнен
пайда алып келетiн қызметтiң тұрi. Сақтандыру ұйымдарының пайдаларының көзi-
сақтандыру қызметiнен тускен кiрiстер, уақытша бос қаражаттарды өндiрiстiк
және өндiрiстiк емес қызмет салаларына инвестициялау, кәсiпорынның
акциялары, бағалы қағаздар болып саналады. Сақтандыру қызметi “жалпы
сақтандыру” және “өмiрдi сақтандыру” - салалары бойынша жүзеге асырылады.
1.2 Сақтандыру құқы және сақтандыру қызметі
ҚР Сақтандыру қызметі туралы Заңының 4-ші бабына сәйкес Сақтандыру
дегеніміз - сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын
сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы
немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды
мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені.
Сақтандыру қызметі - сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру
(қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға байланысты, Қазақстан
Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның
лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын кызмет.
Қандайда болмасын қоғамда өз қызметтерін атқару процесінде адамдар бір-
бірімен қоғамдық қатынаста болады. Бұлардың бір қалыпта дамуы үшін оларды
реттеу қажеттігін керек етеді. Былайша айтқанда олардың ара-қатынастарын
келісім жолымен үйлестіру тәртібі болып табылады. Бұл қағида толығынан
сақтандыру мәселесіне де тікелей қатысты. Сақтандыру қорын құру мен
пайдалану процесі заңмен үйлестіріліп реттеледі, немесе сақтандыру қатынасы
болып табылады. Ал сақтандыру қатынасы мемлекеттік тәртіппен үйлестіріліп
құқық нормалармен реттелінеді.
1.3 Жалпы сақтандырудың түрлерi
1 Жаза- тайым жағдайдан және аурудан сақтандыру
1. Медициналық сақтандыру
2. Автомобиль көлiгiн сақтандыру
3. Су көлiгiн сақтандыру
5 Темiр жол көлiгiн сақтандыру
6. Әуе көлiгiн сақтандыру
7. Жүктердi сақтандыру
8. Басқа мүлiктердi сақтандыру
9 Кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру
10 Автомобиль көлiгi иелерiнiң азаматтық- құқықтық жауапкершiлiгiн
сақтандыру
11 Темiр жол көлiгi иелерiнiң азаматтық- құқықтық жауапкершiлiгiн
сақтандыру
12 Су көлiгi иелерiнiң азаматтық - құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру
13 Азаматтық - құқықтық жауапкершiлiктi сақтандыру-деп жiктеледi.[3]
Өмiрдi сақтандыру:
1 Аннуитеттiк сақтандыру
9. Өмiрдi сақтандыру деп бөлiнедi.
Аннуитеттiк сақтандыру – сақтанушы белгiлi бiр жасқа жеткен жағдайда,
науқастығы, мүгедектiгi, жасына байланысты еңбек - қабiлеттiлiгiн жоғалтқан
жағдайда, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған жағда немесе жеке
табыстарының кемуiне немесе обан айырылуына әкелiп соққан жағдайларда
зейнетақы немесе рента түрiнде кезең-кезеңiмен сақтандыру төлемдерiн жүзеге
асыру көзделетiн жеке сақтандырудың түрi болып табылады.
Өмiрдi сақтандыру – сақтанушы қайтыс болғанда немесе сақтандыру
мерзiмi бiткенге дейiн немесе сақтандыру шартында белгiленген жасқа дейiн
өмiр сүрген жағдайда сақтандыру өтемiн алатын жеке сақтандыру түрi болып
табылады.
Содай-ақ, сақтандыру түрлерiн мiндеттiлiк сипатына қарап, ерiктi
сақтандыру және мiндеттi сақтандыру деп бөлемiз. Ерiктi сақтандыру
тараптардың өз ерiктерiменғ шартқа отыру арқылы жүзеге асырылады, ал
мiндеттi сақтандыру белгiлi бiр заң актiлерi негiзiнде шартқаотыру арқылы
жүзеге асырылады. Ол заң актiлерi ҚР парламентiмен, ҚР Үкiметiмен, ҚР
Ұлттық Банкiмен кабылданып, мiндеттi сақтандыру түрлерi көрсетiлiп
берiлген.
Нарықтық экономикада әрбiр тұлға өз қаражатын қалай жұмсайтындығын,
қандай бөлiгiн тұтыну қажеттiлiгiне жұмсап, қандай бөлiгiн жинақтайтынын
өзi анықтайды. Адамға басқа адамдармен мәмiлелер жасау бостандығы берiледi.
Сақтандыру раногы осы ерекшiлiктердiң барлығын есепке ала отырып, жұмыс
iстейдi. Нарықтық экономика тұсында ұсыныспен – сұраныс еркiн анықталып,
нақты сақтанушыға қажет деген сақтандыру қазметтерi жүзеге асырылады.
Оснының барлығын реттеп отыратын, қажеттi нормативтiк актiлердi шығарып,
сақтандыру раногына қатысушы субъектiлердiң iс-әрекеттерiн бiрыңғай ретке
келтiрiп отыратын өкiлеттi орган - Қазақстан Республиқасының Ұлттық Банкi
болып табылады.
Сақтандыру қызметiне мемлекеттiк бақылау және қадағалау Қазақстан
Республиқасының сақтандыру туралы заң талаптарының сақталуы мақсатында,
сақтандыру қызметiнiң тиiмдi түрде дамуы, сақтанушылардың,
сақтандырушылардың басқа да мүдделi тулғалар мен мемлекеттiң құқықтары
жүзеге асырылады. Елiмiздiң аумағында сақтандыру саласындағы мемлекеттiк
басқару мен, Ұлттық Банкi тiралы Заңымен, ҚР Ұлттық Банкi туралы ҚР
Президентi бекiткен Ережемеген, сондай-ақ, ҚР Ұлттық Банкi бекiткен
Сақтандыруды қадағалау Департаментi туралы Ережемен реттеледi.[4].
Сақтандыру жағдайлары туындаған кезде зияның орнын толтыруға кеткен
шығындарды қаржыландыруға мүмкiндiк бередi, сондай-ақ ұзақ мерзiмге
инвестициялаудың бiр көзi болып табылады. Қазiргi кезде Қазақстан аумағында
өте қарқанды түрде жүзеге асырып жатқан процестердiң бiрiгуi сақтандыру
рыногын түпкiлiктi қалыптастыру және оның тиiстi инфрақұрылымдарын құру
болып отыр. қазақстандағы сақтандыру раногынның даму жағдайының
көрсеткiштерi елiмiздiң ұлттық сақтандыруының негiзi құрылғанын мәлiмдеп,
дәлелдеуге, содай-ақ Қазақстандағы сақтандыру құқықтық қатынастардың
бастамасы болып табылатын сақтандыру, сақтандыру қызметi, әлi де зерделеу-
зерттеуiн асыға күтiп жатқан аяға, оның iшiнде экономикалық және құқықтық
тұрғыдан қарастыруды әбден қажет ететiн өзектi бағытқа айналып отыр.
Сондықтан, бiрiншi кезектегi мақсат белгiлi бiр мөлшерде сақтандырудың
экономикалық табиғаты мен мән-маңызын, сақтандыру экономикалық тұйықталған
қатынастарының ерекшелiктерiн қарастыру және жете танысып – бiлу болып
табылады.
Сонымен бiрге, сақтандыру iсiн дамытудың ұзақ мерзiмдi мақсаттарына
жету үшiн мына келесiдей iс-әректтердi жүзеге асыру қажет:
1 Сақтандыру қызметiн мемлекеттiк реттеудiң тиiмдiлiгiн арттыру.
2 Сақтандыру қызметiнiң нормативтiк-құқықтық базасын жетiлдiру.
3 Сақтандыру жүйесiнiң қаржылық орнықтылығын және берiктiлiгiн қамтамасыз
ету.
4 Қазақстандық және халықаралық сақтандыру рыноктарының өзара қарым-
қатынастарын дамыту.
4. Сақтандыру қызметiн көрсету рыногындағы құрылымдық саясатты жүргiзу.
1.4 Сақтандыру құқының қайнар көздері
Әр мемлекетте сақтандыру қатынасы сол мемлекеттің қатынасқан құқығының
қайнар көздері жүйелері мен реттелінеді.
Заң ғылымында құқықтың қайнар көздеріне мемлекеттік тұрғыдан
азаматтардың сақтандыру қатынасын реттейтін әр түрлі нысанда қабылданатын
құқық нормасынан жиынтығы жатады.
Сақтандыру құқының қайнар көздері жалпы құқықтық және арнайы құқықтық
болып екіге бөлінеді. Жалпы құқық нормалары болып:
1 Жалпы құқықтың және оның бір саласы ретінде саналатын сақтандыру құқының
негізгі қайнар көзі- Қазақстан Республикасының Конституциясы;
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар
енгізетін заң- Қазақстан Республикасының Конституциясы 62-бабының 3-
тармағында белгіленген тәртіппен қабылданған заң;
2. Конституциялық заң - Қазақстан Республикасының Конституциясы 2-бабының 4-
тармағында белгіленген тәртіппен қабылданатын заң;
3. Заң актісі- Конституциялық заң Қазақстан Республикасы Президентінің
Конституциялық күші бар жарлығы, және Қазақстан Республикасы
Президентінің қаулысы;
4. Қазақстан Республикасының заңы;
5. Сенат пен мәжілістің қаулылары жатады. Қазақстан Республикасының
Конституциясы сақтандыру құқын реттеудің негізгі принципі және ол барлық
сақтандыру заңының негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы ең жоғары заңды күшке ие. Қандай да
болмасын заң және басқада мемлекеттік органдар шығаратын құқық нормалары
Қазақстан Республикасының Конституциясына сай болып қайшы келмеуі тиіс.
Бұлай болмаған жағдайда олар құқықтық норма ретінде күшін жояды.
Сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқық нормалары:
1 Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заңы;
2 Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сақтандыру ісі және
сақтандыру қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы заң;
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (ерекше бөлімінің 40-
тарауы);
4. Сақтандыру мекемелерінің бұйрықтары және нұсқаулары;
5. Лицензиялау тәртібі;
6. Сақтандыру ісін қадағалау және өзгеде ықпал ету шаралары;
7. Сақтандыру шарты болып табылады
Осы көрсетілген сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқық нормалары
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді.
Қазақстан Республикасының "Сақтандыру қызметi туралы"Заң 2000 жылдың
желтоқсан айында қабылданып, күшіне енді. Заң 13 тараудан және 78 баптан
турады. Заң кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде сақтандыруды жүзеге асырудың
негізгі ережелерін, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын, сақтандыру
брокерлерін құру, лицензиялау, реттеу, олардың қызметін тоқтату
ерекшеліктерін, өзге де жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы
қызметінің талаптарын, сақтандыру рыногынын мемлекеттік реттеу міндеттерін
және сақтандыру қызметін қадағалауды қамтамасыз ету принциптерін
белгілейді.
Уәкілетті мемлекеттік органының осы Заңға сәйкес қабылдайтын сақтандыру
қызметін реттеу мен қадағалау жөніндегі нормативтік-құқықтың актілері
сақтандыру рыногының барлық қатынастары үшін міндетті болады.
Қазақстан Республикасында сақтандыру қатынасы Қазақстан Республикасының
азаматтық кодексінің ерекше бөлімнің 40 тараунда 803-845-ші баптардан
турады. Осы Кодекстің сақтандыру тараундағы баптар 2000 жылы желтоқсан
айында " Қазақстан Республикасының кейбір Заң актілеріне сақтандыру ісі
және сақтандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы" Заңға сәйкес өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
2 Сақтандыру шарты
2. 1 Сақтандыру шартының ұғымы және оның ережелері
Сақтандыру шарты бойынша бiр тарап (сақтанушы) сақтандыру төлемдерiн
төлеуге мiндеттенедi, ал екiншi тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы
пайда болған кезде сақтанушыға немесе оның пайдасына шарт жасалған өзге де
тұлғаға (пайда алушыға) шартта белгiленген соманың (сақтандыру сомасының)
шегiнде сақтандыру төлемдерiн төлеуге мiндеттенедi. (ҚР АК 803-бап).
Жоғарыда берiлген сақтандыру шартының түсiнiгiне терең мән беретiн
болсақ, онда бұл шарт қатынасқа түсушi екi жақ (тараптар) – сақтандырушы
мен сақтанушының еркi мен ерiк бiлдiрунiң негiзiнде жүзеге асады.
Әрине, сақтандыру шарты осы екi тараптың қатысумен жүзеге асады деген
сөз емес, мұнда тараптармен қатар шартқа қатысушылар (пайда көрушi - үшiншi
жақ) да құқықтық қатынасты” жанама субъектiсi болып табылады. Олардың бұлай
айтудың да себебi, шартты заңды деп табу үшiн бастапқы рольде ойнамайды.
Детенмен, олпрдың қатысуының заңда белгiлi бiр тараптың жағында қарастырып
кетедi. Мысалы, пайда көрушi әрқашан сактанушының мүддесiмен қатар жүредi.
Сақтандыру жалпы алғанда сақтандыру шарты негiзiнде не озара сақтандыру
қоғамына мүшелiк негiзiнде не озара сақтандыру қоғамына мүшелiк негiзiнде
сақтындару жүзеге асырылады. Сақтандыру қоғамына мүшелiк негiзiнде жүзеге
асырылған жағдайда сақтанушылар қоғам мүшелерi болғандықтан жағдайда
сақтанушылар қоғам мушелерi болғандықтан ортақ қор құрады. Сақтанушылардың
сақтану оқиғасы әр мүшеге әр түрлi тууы мүмкiн. Әрине мұндағы сақтану
шартының мазмұныда басқаша болады. Дегенмен, сақтандыру шартының заңда
көрсетiлген мәндi пунктерiнi” барлық бөлiгiне ортақ келiсiм болуы қажет. ҚР
азаматтық кодексiне сай сақтанушы – бұл сақтандырушымен сақтандыру шартын
жасасқан тұлға болып табылады. Сонымен қатар заңды тұлғалар мен азаматтар
сақтанушылар бола алады. Сақтанушы сақтандырудың ерiктi де, мiндетi де
түрлерi бойынша сақтандырушыны таңғап алуға ерiктi. (ҚР АК 813-бап).
Өзiне қатысты сақтандыруды жүзеге асыратын тұлға – сақтандырылған адам
деп танылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтанушы бiр мезгiлде
сақтандырылған адам болып табылады.
Сақтандыру құқықтық қатынастарын қоғамдағы қатынастардың ішінде елеуi
орын алатын, маңызы зор қатынас деп қарасақ, оның басым көпшiлiгi
сақтандыру шарты бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан сақтандыру шартының
мазмұны кеңiрек зерттеп түсiнген жон деп есептеймiз. Ал, сақтандыру
шартының мазмұны сақтандыру түрлерiне тiкелей байланысы бар. Қазақстан
Республикасының за”ы”а сай (ҚР АК 805-бап) сақтандыру төмендегiдей
классификацияланады:
- мiндеттiлiк дәрежесi бойынша:
1) ерiктi сақтандыру;
2) мiндеттi сақтандыру;
- сақтандыру объектiсi бойынша:
1) жеке сақтандыру
2) мүлiктiк болып бөлiнедi.
Бұларға жеке-жеке тоқталып өтсек – Ерiктi сақтандыру – бұл тараптардың
еркiн бiлдiруне орай жүзеге асырылатын сақтандыру. Ерiктi сақтандырудың
түрлерi, шарттары мен тәртiбi тараптардың келiсiмi бойынша белгiленедi.
Ал мiндеттi сақтандыру белгiлi бiр принциптердi басшылыққа, негiзге
ала отырып жүзеге асырылады. Олардың көбi заң талаптарының негiзiнде, ал
денi ұзақ жылдар бойында жүргiзiлген, сынақтан өтiп кәсiби дәрежеге жеткен
сақтандыру iсiнiң дәстүрлi қағидалары ретiнде Қалыптасады. Мәселен көптеген
авторлардың көзқарастары бойынша мiндеттi сақтандыру аясында мына
принциптер пайдаланылады:
1) заңда көзделуi және негiзiнде болуы;
2) нормативтiлiгi және жоспарлылығы;
3) ұзақ мерзiмдiлiгi және жалғаса беруi;
4) объектiлердiң толығымен қамтылуы және ұзiлмей сақтандырылуы;
5) сақтандыру өтемiн және сақтандыру жарнасын төлеу мiндеттiлiгi.
Осыларды аздапашып көрсетсек, олар мынадай көрiнiс табады: заңмен
белгiленуi; заңда көзделген объектiлерге мiндеттi сақтандаруыдық автоматтық
түрде таралуы; мiндеттi сақтандырудын сақтандыру төлемдерiнiң енгiзiлгенiне
қармастан жүруi; мiндеттi сақтандыру мерзiмiнiң шектелмедi; сақтандыру
қамсыздандыруы нормаларының жан-жақты белгiленуi жiне т. б.
Мiндеттi сақтандыру заңда көзделген тиiстi объектiлер мен тәуекелердi
сақтандыру мiндеттiлiгi сақтанушыға жүктелетiн сақтандыру нысаны
болғандықтан, аталмыш принциптер де осыған сай болып табылады.
Мiндеттi сақтандырудың заңда тiкелей көзделген бiр түрi ауыл
шаруашылығы өндiрiсiн мiндеттi сақтандыруды жүргiзудiң тәртiптерi мен
шарттарын қарастырып өтейiк.
Осы мiндеттi сақтандыруды жүзеге асыратын мемлекеттiк сақтандыру
ұйымының негiзгi мақсаты егiндi, көпжылдық екпелердi, ауыл шаруашылығы
малдарын, қозғалатын және қозғалмайтын мүлiктi, ауыл шаруашылығы өндiрсiнiң
өнiмдерi мен тауарларын қолайсыз табиғи – климат жағдайларынан, iндеттерден
және басқа табиғи апаттардан мiндеттi сақтандыруды қамтамасыз ету болып
табылады.
Аталмыш сақтандыру мыналар жатады:
- Ауыл шаруашылығы дақылдары мен көпжылдық екпелердi” өнiмi (табиғи
пiшендiктер мен жайылымдар өнiмiнен басқасы);
- Көпжылдық жемiс-жидек екпелерiнi” ағаштары мен бұталары;
- 6 айлық және одан iрi басты қой, ешкi, шошқа, 1 жастағы және одан да iрi
қара мал, жылқы, түйелер;
- үй-жайлар, ғимараттар, аяқталмаған күрделi құрылыс объектiлерi, ауыл
шаруашылығы техникасы, көлiк құралдары, өткiзгiш (құралдар) құрылғылар,
күш және жұмыс машиналары, балық аулау кемелерi, ауыл шаруашылығы
өндiрiсiнiң жабдықтары, материалдар мен өнiмдер.
Заң актiлерiне сәйкес пайдсына мiндеттi сақтандыру жүзеге асыруы тиiс
болған адам, егер оның сақтандырылмағандығы белгiлi болса, осы мiндет
жүктелген тұлғадан оны сот тәртiбiмен талап етуге құқығы бар.
Егер сақтандыру мiндетi жүктелген тұлға оны жүзеге асырмаса немесе
сақтандыру шартын заң актiлерiнде көзделмегенмен салыстырғанда
сақтандырылғандардың жағдайын нашарлататындай жағдайда жасаған болса, бұл
тұлға сақтандыру кезiнде сақтандыру өтемi қандай талаптарда төленетiн
болса, сақтандырылғандардың алдында сондай талаптарда жауапты болады.
Сақтанушы ретiнде оны жузеге асыруға мiндеттi тұлғалардың, сондай-ақ
сақтандырушы ретiнде iс-қимыл жасауға мiндеттi сақтандыру ұйымының
сақтандырудан жалтаруы заң актiлерiнде көзделген жауаптылыққа әкеп
соқтырады.
1. Сақтандыру шарты жазбаша нысанда:
1) тараптар бiр құжат жасауы;
2) сақтанушыны бiр жақты тәртiпте (бiрiгу шарты) сақтындырушы
әзiрлеген үлгiлiк шарттарға (сақтандыру ережелерiне) қосу;
3) сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру кәулiгiн (полисiн,
сертификатын және т.б.) беруi бойынша;
4) тараптардың шарт жасауға өз еркiмен келiскендiгiн және оны” барлық
елеулi талаптары боыйнша келiсiмге қол жеткiзгендiгiн құжатпен растауға
мүмкiндiқ беретiн өзге де әдiспен жасалады.
2. Жазбаша шарттың нысанын сақтандырушы айқындайды не ол тараптардың
келiсiмiмен айқындалады.
3. Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына
әкеп соқтырады (ҚР АК 825-бап).
Сақтандыру шарты сақтанушы сақтандыру төлемiн төлеген кезден бастап,
ал оны бөлiп-бөлiп төлеу кезiнде, егер шартта немесе мөндеттi сақтандыру
туралы заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, бiрiншi сақтандыру жарнасы
төленген кезден бастап күшiне енедi және тараптар үшiн мiндеттi болады. Осы
сақтандыру шартының мазмұнында мыналар болуы тиiс:
1) сақтандырушының атауы, орналасқан жерi және банктiк реквизиттерi;
2) сақтандырушының (егер ол жеке адам болса) тегi, аты, әкесiнiң аты
(егер бар болса) және мекен-жайы немесе (егер ол заңды тұлға болса)
оның атауы, оналасқан жерi және банктiк реквизиттерi;
3) сақтандыру объектiсiн көрсету;
4) сақтандыру жағдайдын көрсету;
5) сақтандыру сомасы мен сақтандыру өтемiнiң мөлшерi, оны төлеудiң
тәртiбi мен мерзiмдерi;
6) сақтандыру төлемiнiң мөлшер, оны төлеудi” тәртiбi мен мерзiмдерi;
7) шарттың қолданылу мерзiмi;
8) егер олар сақтандыру қатынасына қатысушылар болса, сақтандырылған
адам мен пайда алушы туралы көрсету.
Тараптардың келiсiмi бойынша шартқа өзге де талаптар енгiзiлуi мүмкiн.
Ал егер де сақтандыру шартында заң актiлерiнде көзделгендермен
салыстырғанда сақтандырушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса, осы
заң актiсiмен белгiленген ережелер қолданылады (ҚР АК 826-бап).
Осған байланысты мынаны айтуға болады: шарттың мәнi туралы ережелер,
зақдарда елеуi деп танылған немесе шарттардың осы түрi үшiн қажеттi
ережелер, сондай-ақ бiр тараптың мәлiмдеуi бойынша кеiсiмге қол жеткiзуге
тиiстi барлық ережелер елеулi ережелер болып табылады.
Тараптар арасында шарттың барлық елеуi ережелерi бойынша тиiстi
жағдайларда талап етiлетiн нысанда келiсiмге қол жеткен кезде шарт жасалды
деп есептелiнедi. Заң шығарушы жеке және мүмлiктiк сақтандырудың елеулi
жағдайларын нақтыландырмай тек мына жәйттердi атап көрсеткен: жеке
сақтандыруға – азаматтың өмiрiн, денсаулығын, еңбекке қабiлеттiлiгiн және
т. б. мүдделерiн (өзiне баланысты) жатады; мүмлiктiк тәуекелдердi,
азаматтық - құқықтық жауапкершiлiктi және т. б. мүлiкке байланысты
мүдделердi сақтандыру жатады.
Сондықтан бiздiң ойымызша жеке сақтандыру кезiнде жасалатын шарттарда
мына келесiдей: сақтандырылушы туралы; сақтандыру жағдайы туралы;
сақтандыру (жағ) өтемiнiң көлемi туралы; шарттың жүру мерзiмi туралы елеулi
жайлар қамтылуы тиiс. Ал мүмлiктiк сақтандыру шартын жасау кезiнде
сақтандыру объектiсi; сақтандыру жағдайы; сақтандыру сомасы; сақтандыру
өтемi; сақтандыру төлемi; шарттың жүру серзiмi елеуi жайлар ретiнде
келiсiмде ескерiлуi қажет.
Сақтандырушы өзiнiң қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге мiндеттi
және оның ең төменгi шарттарына меншiктi (меншiгiндегi) капиталды мен
сақтандыру резервтерiнiң қажеттi мөлшерде болуы сақтандырушының жекелген
шарт бойынша ең төменгi мiндеттеме нормативiн сақтауы және уәкiлеттi
мемлекеттiк орган белгiлеген сақталуға мiндеттi басқа нормалар мен
лимиттердi орындауы жатады.
Сақтандырушының активтерiнiң көлемiн анықтау әдiсiн уәкiлеттi
мемлекеттiк орган ҚР Ұлттық Банкi белгiлейдi. Сақтандырушының меншiктi
капиталы оның сақтандыру резервтерi мен басқа да мiндеттемелерiнiң
(кредиторлық борышының) сомасын шығарып тастағаннан кейiнгi барлық
активтерiнiң құны ретiнде белгiленедi. Сақтандыру резервтерi сақтандыру
төлемдерi есебiнен құралады.
Ал сақтандырушының жарғылық капиталы сақтандырушының өз қызметiн
қаржыландыруға және сақтандыру жағдайларына орай сақтандыру өтемдерiн
төлеуге арналады.
2. 2 Сақтандыру шартының нысаны
Сақтандыру шартының нысаны жазбаша болуы тиіс (ҚР АК-825 бап). Мұндай
талаптар сақталмаған жағдайда шарт жарамсыз деп танылады. Міндетті
сақтандыру бұған жатпайды. ҚР АК-825 бабына сәйкес сақтандыру шарты жазбаша
нысанда:
- тараптар бір құжат жасауы;
- сақтанушы бір жақты тәртіпте (бірігу шарты) сақтандырушы әзірленген
үлгілік шарттарға ( сақтандыруережелерін) қосуы;
- сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру куәлігін, полисін, сертификатын
және т.б. беруі жолымен;
- тараптардың шарт жасауға өз еркімен келіскендігін және оның барлық елеулі
талаптары бойынша ҚР АК 152 және 393 баптарды келісімге қол
жеткізгендігін құжатпен растауға мүмкіндік беретін өзге де әдіспен
жасалады.
Жазбаша шарттың нысанын сақтандырушы айқындайды, не ол тараптардың
келісімімен айқындалады.
Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп
соқтырады.
2.3 Сақтандыру шартының мазмұны
Жеке және мүлiктiк сақтандыру (ҚР АК 809-бап).
1. Азаматтық өмiрiн, денсаулығын, еңбекке қабiлеттiлiгiн және жуку басында
байланысты өзге де мүдделерiн сақтандыру жеке сақтандыруға жатады.
Жеке сақтандыру шарты бойынша сақтанушының өзi, сондай-ақ шартта
аталған басқа (сақтандырылған) адам сақтандырылған болуы мүмкiн.
2 Мулiктiк және кәсiпкерлiк тәуекелдер мен азаматтық - құқықтық
жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделердi сақтандыру мүлiктiк
сақтандыруға жатады.
3 Мүлiктi сақтандыру кезiнде мүлiктiң жоғалуы (жойылуы) тәуекелi, жетiспеуi
немесе бүлiнуi және өзге де мүлiктi игiлiктер мен құқықтар сақтандырылады.
4 Сақтаушының немесе пайда алушының мүлiктердi сақтандыруға мүддесi
болмаған жағдайда жасалған мүлiктiк сақтандыру шарты жарамсыз болады.
5 Азаматтық - құқықтық жауаптылықты сақтандыру қезенде, үшiншi бiр
азамдардың өмiрiне, денсаулығына немесе мүлкiне зиян келтiрудiң салдпрынан
туындайтын мiндеттемелер бойынша жауапты болу (келтiоiлген зияндар үшiн
жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын мiндеттемелер
бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелiн
сақтандырады.
- Кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру.
Кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру кезiнде кәiпкерлiк сақтанушы ретiнде
iс-қимыл жасайтын келiсiм-шарт жасаушы агенттерiнiң өз мiндеттемелерiн
бұзуынан болған кәсiпкерлiк қызметтiң залалдар тәуекелi немесе кәсiпкерте
байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттариның өзгеруiнен болған
залалдар тәуекелi, соның iшiнде күтiлген кiрiстi алмай қалу тәуекелi
сақтандарылады.
- Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру
кезiнде сақтанушының өз жауаптылығы да, оындай жауаптылық жүктелуi мүмкiн
болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылығы сақтандырылған
тұлға сақтандыру шартында атаяуы тиiс. Егер бұл тұлға шартта аталмаған
болса, онда сақтанушының өз жауаптылығы сақтандырылған болып есептеледi.
Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру
шарты зиян келтiруi мүмкiн. Бұл жағдайда пайда алушы ретiнде iс-қимыл
жасайтын тұлғаның пайдаына жасалған болып есептеледi.
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Шартты бұзғандығы үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру
кезiңде сақтанушының өзiнiң жауаптылық тәуекелi ғана сақтандырылуы мүмкiн.
Бұл талаптарға сәйкес келмейтiн сақтандыру шарты жарамсыз деп есептеледi.
Шартты бұзғандығы үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылық тәуекелi шартта
оның талаптаррына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан
жауапты болуға тиiс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы
ретiнде iс-қимыл жасайтын тұлғаның пайзасына сақтандырылған болып
есептеледi.
Мүлiктi сақтандыру кезiнде сақтанушы болып табылмайтын сақтандырылған
адам бұл мүлiктiң сақталуына мүдделi болуға тиiс.
Өз еркiмен сақтандыру кезiнде адамдардың оның жеке басын немесе мүлкiн
сақтандыру жөнiндегi қарсылығы шарт жасасудың мүмкiн еместiгiне, ал егер ол
жасалып қойған болса-шарттың бұзылуына әкеп соғады.
Пайда алушы – сақтандыру шартына немесе мiндеттi сақтандыру туралы заң
актiлерiне сәйкес сақтандыру өтемiн алушы болып табылатын тұлға.
Заңды тұлға да, азамат та пайда алушы бола алады. Пайда алушы жеке
де, мүлiктiк те сақтандыру бойынша тағайындала алады.
Сақтандырудың мiндеттi түрi бойынша пайда алушы сақтандырудың осы
түрiн реттейтiн заң актiлерiмен айқындалады, ерiктi түрi бойынша оны
сақтанушы тағайындайды. Егер пайда алушы сақтандыру шартында көрсетiлмесе,
ол сақтандырылған адам деп ұйғарылады.
Пайда алушының пайдасына мүлiктiк сақтандыру шарты пайда алушының аты
немесе атауы көрсетiлмей-ақ жасалуы мүмкiн.
Мұндай шарт жасалған кезде сақтанушыға талап ету боыйша сақтандыру
құжаты (полис, сақтандыру куәлiгi және т.б.) берледi. Бұл жағдайда осы
айтылған құжатты сақтандырушыға кiм көрсетсе, сол пайда алушы деп танылады.
Сақтандыру сомасы – сақтандыру объектiлерi сақтандырылған адам және
сақтандыру жағдай басталған кездегi сақтандырушы жауаптылығының мөлшерi
шартпен белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi түрлерi кезiнде олар сақтандыру
жағдайы келтiрген нақты залалды мөлшерiнен кем болмауы керек. Мүлiктi
сақтандыру кезiнде сақтандыру сомасы шарт жасалған кездегi оның нақты
құнынан сақтандыру құнынан артық бола алмайды. Кәсiпкерлiк тәуекелдердi
сақтандыру кезiнде сақтанушы кәсiпкерлiк қызметтен сақтандыру жағдайы
басталғанда күткендегiдей шегуi мүмкiн залалдар сақтандыру құны деп
есептеледi.
Жеке сақтандыру шарттарында және азаматтық-құқықтық жауаптылықты
сақтандыру шарттарында сақтандару сомасы тарптарды” келiсiмiмен айқындалады
(ҚР АК 819-бап).
Сақтандыру жағдайы – басталған бойда сақтандыру шартты сақтандыру
өтемдерiмнiң төленуiн көздейтiн оқиға.
Сақтандыру өтемi - сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтандырушының
сақтанушыға сақтандырусомаы шегiнде төлейтiн ақша сомасы.
Сақтандыру өтемнiң молшерi шартпен белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi
түрлерi кезiнде олар сақтандыру жағдайы келтiрген олар сақтандыру жағдайы
келтiрген нақты зияның мөлшерiнен кем бола алмайды (ҚР АК 820-бап).
Сақтандыру шартының нысаны жазбаша болуы тиіс (ҚР АК-825 бап). Мұндай
талаптар саќталмаѓан жаѓдайда шарт жарамсыз деп танылады. Міндетті
саќтандыру бұѓан жатпайды. ҚР АК 825-бабына сєйкес саќтандыру шарты жазбаша
нысанда:
-талаптар бір ќұжат жасауы;
- сақтанушы бір жақты тәртіпте (бірігу шарты) сақтандырушы әзірлегенген
үлгілік шарттарға ( сақтандыру ережелерін) қосуы;
- сақтандырушыны сақтанушыға саќтандыру куәлігін, плисін ертифиатынт жєне
т.б. беруі жолымен;
- Тараптардың шарт жасауға өз еркімен келіскендігін және оны барлыќ елеулі
талаптары бойынша ЌР АК 152 және 393 бапарды келісімге ќол
жеткізілгендігін ќұжатпен растауға мүмкіндік беретін өзге де єдіспен
жасалады.
-Жазбаша шарттың нысаны саќтандырушы айќындайды, не ол тараптардыњ
келісімімен айќындалады.
ЌР АК 826-бабына сәйкес саќтандыру щартыныњ мазмұны мыналар болуы тиіс:
- сақтандырушының атауы, орналасќан жері және банктік реквизиттері;
-сақтанушының (егер жеке адам болса) тегі, аты, єкесініњ аты (егер бар
болса) және тұрған жері немесе (егер ол заңды тұлѓа болса) оның атауы,
орналасќан жері жєне банктік реквизиттері;
-сақтандыру обьектісің көрсету;
-сақтандыру жағдайын көрсету;
-сақтандыру сомасы мен сақтандыру төлемін жүзеге асырудың тәртібі мен
сақтандыру төлемін жүзеге асырудың тәртібімен мерзімдері;
-сақтандыру сыйақысының мүлшері, оларды төлеудің тәртібі мен мерзімдері;
-шарттың жасалу күні және қолданылу мерзімі;
-егер олар сақтандыру ќатынасына қатысушылар болса, саќтандырылған адам мен
пайда алушы туралы көрсету;
-шарттың талаптарына өзгерістер енгізу жағдайлары мен тәртібі;
-сатып алу саласын (жинақтаушы саќтандырушы үшін) төлеудің шарты және оның
мөлшері.
Тараптардың келісімі бойынша шартқа өзге де талаптар еңгізілуі мүмкін.
Егер сақтандыру шартында заң актілерінде көзделінгендермен
салыстырғанда саќтанушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса
, болса, осы заң актісімен белгіленген ережелер ќолданылады.
Егер ќайта сақтандыру шартында өзгеше көзгелмесе, ќайта сақтандырушының
ќайта саќтандыру шарты бойынша жауаптылыќ кезені сақтандырушының сақтандыру
шарты бойынша жауаптылық кезеңіне сєйкес келуге тиіс.
Саќтандыру шартында көрсетілуге тиіс талаптардың толық болмаѓаны үшін
саќтандырушы жауапты болады. Оның жекелеген талаптардың толыќ болмауы
салдарынан саќтандыру шарты бойынша дау туындаѓан жағдайда дау саќтанушының
пайдасына шешіледі. Осы тармаќтың талаптары ќайта саќтандыру шарттарына
ќолданылмайды.
2.4 Саќтандыру шартын жасасу
Тараптардың шарт жасауѓа өз еркімен келіскендігін жєне оның барлыќ
елеулі талаптары бойынша келісімге ќол жеткізгендігін ќұжатпен растауѓа
мүмкіндік беретін өзге де әдістен жасалады.
Тараптар арасында шарттың барлыќ елеулі ережелері бойынша тиісті
жағдайларда талап етілетін нысанда келісімге ќол жеткен кезде шарт жасалды
деп есптеледі.
Шарт жасасу кезінде саќтанушы саќтандырушыға саќтандыру жаѓдайының
басталу ыќтималдығын жєне оның басталуынан (саќтандыру тәуекелінен)
туындауды мүмкін залалдардың мөлшерін айыќындау үшін елеулі мєні бар
саќтанушыныњ өзіне белгілі жаѓдайларды, егер бұл жаѓдайлар саќтандырушыға
белгісіз болса жєне белгісіз болуѓа тиісті болса хабарлауға міндетті. Ќалай
болѓанда да, саќтандырушы әзірлеген саќтандыру ережелерінде немесе шарт
жасасу кезеңінде саќтанышуѓа жіберілген саќтандырушының жазбаша сауалына
наќты айтылған мән –жайлар елеулі деп танылады.
Егер саќтандыру шарты саќтандырушының ќандайда да бір сұраќтарына
саќтанушының берген жауаптарынсыз жасалған болса, соңғысы саќтанушының
берген жауаптарынсыз жасалѓан болса, соңғысы саќтанушының тиісті
жағдайларда хабарламағандығын негізге ата отырып, кейіннен шарттың бұзылуын
немесе оны жарамсыз деп тануды талап ете алмайды (ЌР АК-нің 832-бабы).
ЌР АК-нің 833-ші бабы бойынша мүліктерді саќтандыру шартын жасасќан
кезде саќтандырушы саќтандырылатын мүлікті ќарап тексеруге, ал ќажет болѓан
жаѓдайда оныњ шын ќұнын белгілеу маќсатымен сараптама тағайындауѓа ќұќығы.
Жеке саќтандыру шартың жасасу кезінде саќтандырушы оның наќты
денсаулығына баға беру үшін саќтандырылатын адамѓа тексеру жүргізуге
ќұќылы.
Мүліктік сақтандыру шартың жасасќан сақтанушы қайтыс болѓан жағдайда,
саќтанушының ќұќыќтары мен міндеттерін мұрагерлік тєртібімен осы мүлікті
ќабылдаѓан адамѓа ауысады. Меншік ќұќыќтары (немесе өзге де заттыќ
ќұќыќтары) ауысуының басќа жағдайларында саќтанушыныњ ќұќыќтары мен
міндеттері егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше белгіленбесе,
саќтандырушвнвњ келісімімен жаңа меншік иесіне ауысады. (ЌР АК-нің 836-
бабы).
Сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы келісім бойынша сақтандыру
ережелерінің негізінде саќтандыру шартын жасасу кезінде анықталатын ќосымша
талаптарды көздейтін саќтандыру шарттары жасалуы мүмкін. Сол ќосымша
талаптар үш реттен астам қайталанған жағдайда сақтандырушы сақтандырудың
белгілі бір түрі бойынша ережелерді заңдарда белгіленген тәртіп пен
өзгертуге міндетті.
Сақтандыру ережелеріне өзгерістер еңгізілген жағдайда сақтандырушы осы
өзгерістер еңгізілген жағдайда сақтандырушы осы өзгерістерді келісу үшін
өкілетті мемлекеттік орғанға ұсынуѓа тиіс. (ЌР АЌ-нің 825-бабы).
Тараптардың шарт жасауѓа өз еркімен келіскендігін және оның барлыќ елеулі
талаптары бойынша келісімге ќол жеткізгендігін ќұжатпен растауға мүмкіндік
беретін өзге де әдістен жасалады.
Тараптар арасында шарттың барлыќ елеулі ережелері бойынша тиісті
жағдайларда талап етілетін нысанда келісімге ќол жеткен кезде шарт жасалды
деп есптеледі.
Шарт жасасу кезінде сақтанушы сақтандырушыға сақтандыру жағдайының
басталу ықтималдығын және оның басталуынан (сақтандыру тәуекелінен)
туындауды мүмкін залалдардың мөлшерін айықындау үшін елеулі мәні бар
саќтанушының өзіне белгілі жағдайларды, егер бұл жағдайлар саќтандырушыѓа
белгісіз болса жєне белгісіз болуѓа тиісті болса хабарлауға міндетті. Ќалай
болғанда да, саќтандырушы әзірлеген саќтандыру ережелерінде немесе шарт
жасасу кезеңінде сақтанышуға жіберілген сақтандырушының жазбаша сауалына
нақты айтылған мән –жайлар елеулі деп танылады.
Егер сақтандыру шарты сақтандырушының қандайда да бір сұраќтарына
сақтанушының берген жауаптарынсыз жасалған болса, соңғысы сақтанушының
берген жауаптарынсыз жасалған болса, соңғысы саќтанушының тиісті
жағдайларда хабарламағандығын негізге ата отырып, кейіннен шарттың бұзылуын
немесе оны жарамсыз деп тануды талап ете алмайды (ЌР АК-нің 832-бабы).
ЌР АК-нің 833-ші бабы бойынша мүліктерді саќтандыру шартын жасасќан
кезде сақтандырушы саќтандырылатын мүлікті ќарап тексеруге, ал ќажет болған
жағдайда оның шын ќұңын белгілеу маќсатымен сараптама тағайындауға ќүќығы.
Жеке саќтандыру шартың жасасу кезінде саќтандырушы оның наќты
денсаулығына баға беру үшін саќтандырылатын адамға тексеру жүргізуге
ќүќылы.
Мүліктік саќтандыру шартың жасасқан сақтанушы ќайтыс болѓан жағдайда,
саќтанушының ќүќыќтары мен міндеттерін мұрагерлік тєртібімен осы мүлікті
ќабылдаған адамға ауысады. Меншік ќұќыќтары (немесе өзге де заттыќ
ќүќыќтары) ауысуының басќа жағдайларында сақтанушының ќұќыќтары мен
міндеттері егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше белгіленбесе,
саќтандырушының келісімімен жаңа меншік иесіне ауысады. (ЌР АК-нің 836-
бабы).
Саќтанушы мен саќтандырушы арасындағы келісім бойынша сақтандыру
ережелерінің негізінде сақтандыру шартын жасасу кезіңде аныќталатын ќосымша
талаптарды көздейтін саќтандыру шарттары жасалуы мүмкін. Сол ќосымша
талаптар үш реттен астам ќайталанѓан жағдайда саќтандырушы саќтандырудың
белгілі бір түрі бойынша ережелерді заңдарда белгіленген тәртіп пен
өзгертуге міндетті.
Саќтандыру ережелеріне өзгерістер еңгізілген жағдайда саќтандырушы осы
өзгерістер еңгізілген жаѓдайда саќтандырушы осы өзгерістерді келісу үшін
уәкілетті мемлекеттік органға ұсынуѓа тиіс. (ЌР АЌ-нің 825-бабы).
2.5 Сақтандыру шартын мерзiмiнен бұрын тоқтату және оның зардабы
Сақтандыру шарты мынадай жағдайларда:
1) сақтандыру объектiсi өмiр сүруiн тоқтатқан;
2) сақтандыру болып табылмайтын сақтандырылған адам қайтыс болғанда;
3) сақтанушы мүлiктiк сақтандыру объектiсi өз иелiгiнен шығарған, егер
сақтандырушы сақтанушыны ауыстыруға қарсылық бiлдiрсе, шартта немесе
мiндеттi сақтандыру туралы заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе;
4) өзiнiң кәсiпкерлiк тәуекелiн немесе осы қызметке байланысты азаматтық-
құқықтық жауаптылығын сатандырылған сақтанушы белгiленген тәртiппен
кәсiпкерлiкқызметтiн тоқтатқан;
5) сақтандыру жағдайының басталу мүмкiндiгi жойылған және сақтандыру
жағдайынан басқа жағдайлар бойынша сақтандыру тәуекелiнiң болуы
тоқтатылған реттерде мерзiмiнен бұрын тоқтатылады.
Аталған жағдайларда шарты тоқтату үшiн негiз ретiнде көзделген мән-
жайлар туындаған кезден бастап шарт тоқтатылған болып есептеледi, бұл
туралы мүдделi тарап дереу екiншiсiн хабардар етуге тиiс.
Сақтанушы сақтандырушарты кез келген уақытта бұзуға құқылы (ҚР АК 841-
бап).
Сақтандыру шартының жарамсыздығы.
Сақтандыру шарты мына жағдайларда, егер:
1) шарт жасау кезiнде сақтандыру объектiсi болмаса;
2) құқыққа қарсы мүдделер сақтандыру объектiсi ретiнде әрекет етсе;
3) сотың заңды күшiне енген тиiстi шешiмiнiң негiзiнде тәркiленуге
жататын мүлiк не ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .2
1Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
1.1 Сақтандыру - қоғамдық- өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Сақтандыру құқы және сақтандыру қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3 Жалпы сақтандырудың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
1.4 Сақтандыру құқының қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 Сақтандыру шарты
2.1 Сақтандыру шартының ұғымы және оның ережелері ... ... ... ... ... 16
2.2 Сақтандыру шартының нысаны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
2.3 Сақтандыру шартының мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.4.Саќтандыру шартың жасасу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
2.5 Сақтандыру шартын мерзiмiнен бұрын тоқтату және оның зардабы32
2.6 Саќтандыру шартын жарамсыз деп тану ... ... ... ... ... ... ... ... ...34
2.7 Саќтандыру шартын ќолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...38
3 Саќтандыру рыногы. Сақтандыру рыногының қатысушылары
3.1 Саќтандыру (қайта сақтандыру ) ұйымының қызметі ... ... ... ... ..44
3.2 Саќтандыру брокері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
3.3 Саќтандыру агенті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
3.4 Сақтанушы, сақтандырушы, пайда алушы ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.5.Актуарий ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... .50
4 Саќтандыру объектілері
4.1 Саќтандыру жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
4.2 Саќтандыру сыйлық ақылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 53
4.3 Саќтандыру сомасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
4.4 Саќтандыру төлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
4.5 Саќтандыру құпиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5"Виктория" сақтандыру компаниясының саќтандыру қызметі, сақтандыру
қызметінің ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... ... ... ... .57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6 8
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Кiрiспе
Бұл бiтiру жұмысының тақырыбы: "Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы"
деп аталады. Қозғалған мәселенiң қазiргi таңдағы маңыздылығы зор.
Сақтандырудың өзіне тән нақты ерекшелігі бар.Қиын нарықтық жағдайда өзiндiк
ерекшелiгiмен қалыптасқан сақтандыру қызметінің бүгiндегi алар орны үлкен.
Республикада жаңа сақтандыру рыногы қалыптасуда, мұнда ерікті сақтандыру
түрі бірінші орында. Әлеуметтік сақтандырудың түрі бойынша мемлекеттік
міндетті сақтандыру түрі енгізілді (медициналық сақтандыру, автомобиль
көлігін сақтандыру, су көзін сақтандыру). ҚР "Сақтандыру қызметі туралы"
заңының 6- бабына сәйкес міңдетті сақтандыру 16 тармақты қамтиды.
Жұмыс кiрiспедең, бес тараудан, қорытындыдан және қолданылған
әдебиеттер тiзiмiнен түрады.
Кiрiспе бөлiмiнде сақтандыру қызметi мен сақтандыру шартының
маңыздылығы, алатын орны туралы қысқаша баяндалған.
Бiрiншi тарау сақтандыру қызметiне арналған. Бұл тарауда сақтандыру
қатынастарының қоғамдық қатынастар iшiндегi алатын орны, сақтандыру
қызметiнiң түсiнгi, маңыздылығы және нарықтық қатынас жағдайындағы
қалыптасу ерекшелiктерi қарастырылған.
Екiншi тарауда сақтандыру шартының түсiнгi, түрлерi, нысаны, мазмұны,
мұнымен қатар сақтандыру шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы, оның
жарамсыздығы сұрақтары өз орнын тапқан.
Үшінші тарау саќтандыру рыногы, сақтандыру рыногының қатысушылары атты
ұғымдарды ашады.
Төртінші тарауда саќтандыру объектілерінің түрлері: саќтандыру
жағдайы, саќтандыру сыйлықақылары, саќтандыру сомасы, саќтандыру төлемі,
саќтандыру құпиясы қарастырылады.
Бесінші тарауда қазақстандық "Виктория" сақтандыру компаниясының
саќтандыру қызметіне, сақтандыру қызметін ұйымдастыруына сараптама
жүргізілген.
Қорытынды бөлiмiнде сақтандыру шартының сақтандыру қызметi аясындағы
маңыздылығың ескерiле отырып, жұмысқа қысқаша қорытыды жасалады.
Қолданылған әдебиеттер тiзiмiнде арнайы әдебиеттер мен жұмысты жазуда
қолданылған нормативтi-құқықтық актiлер тiзiмi көрсетiлген. Жұмысты жазу
барысында құқық, заң, сақтандыру шарты, сақтандыру қоры, сақтандырушы,
сақтандыру, сақтандырылушы, сақтандыру резервi және т.б. терминдер
қолданылған.
Жалпы сақтандыру қызметi кез-келген өркениеттi мемлекеттiң шешуiн
табуы тиiс ең басты мәселелердiң бiрi болып табылады. Өйткенi қоғамдағы
әлеуметтiк жағдайдың дұрыс қалыптасуында сақтандыру қызметiнiң алатын
маңыздылығы өте зор. Бұл қажеттiлiктен Қазақстан да шет қалмауы тиiс.
Сақтандыру қызметiнiң дурыс жүзеге асырылуы үшiн бұл қызметке мүдделi
тараптардың арасында өзара сенiмдi келiсiм болуы керек. Және де бұл
келiсiм құқықтық жағынан жоғары деңгейде қамтамасыз етiлуi тиiс. Осы
тұрғыда сақтандыру қызметi сақтандыру шарты арқылы жүзеге асырылады.
Қазiргi таңда Қазақстанда сақтандыру шартының көптеген түрлерi бар. Бұл
жағдай сақтандыру қызметiнiң әлi күнге дейiн дұрыс арнасына түспей,
келеңсiз күй кешуде екендiгiн көрсетедi. Сақтандыру қызметiнiң бiрден-бiр
көрiнiсi ретiнде табылатын сақтандыру шартының құқықтық жағынан қажеттi
деңгейде қамтамасыз етiлуi кезек күттiрмейтiн жағдай. Тек соңғы уақытта
ғана бұл мәселе өз шешiмiн тапқан сияқты. Қоғамдағы ең басты
қажеттiлiктердiң бiрiнiң дұрыс жузеге асырылуының нысаны болып табылатын
сақтандыру қызметiнiң маңызы, нарықтық жағдайда қалыптасу ерекшiлiгi және
сақтандыру шартының осы қызмет аясындағы алатын орны, мазмұны, бұл шарттың
жасалу, өзгертiлу, тоқтатылу ерекшелiктерi бұл тақырыпты жан-жақты игеремiн
деген кез-келген тұлға үшiн маңызды. Осы сұрақтардың жауабы және бұл
сұрақтармен байланысты басқа да мәселелер алдағы жұмыста кең тұрғыда, жан-
жақты қарастырылады.
Жұмыс Қазақстан Республикасың заңдарына талдау жасала отырып, ғылыми
арнайы әдебиеттердi пайдалана отырып жазылды.
1 Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуы
1. Сақтандыру - қоғамдық- өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының
бірі
Сақтандыру - қоғамдық- өндіріс қатынастарының ежелгі санаттарының бірі
болып табылады. Адамдар мүліктердің иелері ретінде сақтандыруды өздерінің
мүліктерін табиғат апаттарынан немесе тонаудан, басқа да күтпеген жағдайда
болатын шыгындардан қорғану әдісі ретінде қолданылып келеді.
Мұның өзі мүдделі адамдардың материалдық шығындарын бірігіпөтеу әдісін
ойластыруға жұмылдырады.Мұндай жағдайда, ілгеріде мүмкін болатын шығынды
бірігу арқылы көптің есебінен өтеу мүлік иелеріне өте пайдалы және олардың
мүліктерінің сақталуына кепілдік береді.
Табиғат апаты, кез-келген уақытта болып тұрмайтын кездейсоқ жәйт,
сондықтан зардап шегетіндердің саны мүдделі жақтарға қарағанда әлде қайда
аз мөлшерде болады. Мұндай жағдайда мүмкін болатын залалды бірігу арқылы
өтеу, мүдделі мүлік иелерінің апаттың салдарынан болған шығынды азайтады.
Сақтандыру салымына қатысушылар аңағурлым көп болса, соғурлым
қатысушылардың әрқайсысының шығынға төленетін қаражаты аз болады.
Сақтандыру қазіргі уақытта жеке тұлғаның да, занды тұлғалардың да
белгілі бір оқиғаға байланысты (сақтандыру жағдайы) жан-жақты, универсалды
қорғау құралы болып табылады.
Сақтандыру жағдайы болған кездегі сақтандыру төлемі, сақтанушылардың
жарналарынан құрылатын қор есебінен төленеді.
Қазіргі өркениеттілік "Қоғам тәуекелдері" ретінде қарайды. Көптеген
ғалымдардың тұжырымдамалары бойынша, ғылыми-техникалық жетістіктердің дамуы
және оларды жер-жерде өндірістерге енгізілуі, апат аумағының көбейуі
мүмкіндігін және осымен байланысты сақтандыру тәуекелдерінің туындау
мүмкіндігі көп болмақ. Мұның растығына көз жеткізу үшін болып жатқан үлкен-
үлкен апаттармен опаттардың статистикасымен немесе төтенше жағдайлар
(өрттер, жарылыстар,авариялар мен жарақаттар ) жөніндегі оқиғаларды айтуға
болады.
Сақтандырудың өзіне тән нақты ерекшелігі бар. Зиян күтпеген жерден
болады. Сақтандыру аясы да өте кең түрде қолданылады. Бұл тауар
өндірісінде, қызмет көрсетуді де, адам өмірімен денсаулықты да, еңбекке
қабілеттілікті де қамтиды. Көптеген елдердің азаматтық заңдарына, оның
ішінде Қазақстан Республикасының Азаматтық Заңдарына сәйкес, сақтандырушы
сақтанушыға келтірген зиянның (кеселдің) толық мөлшері төленуі тиіс.
Сақтандыру заңының маңызын мына мысалдардан көруге болады. 2003жылы
мамыр айында Алматының қақ ортасында "Тұран-Әлем Банктің" инкассатор
мәшинесіне қарулы шабуыл жасалып, тонаушылар қыруар қаржыны үптеп кеткені
белгілі. Кейін қылмыскерлерден ақшаның бір бөлегі банкке қайтарылды. Ал,
200 мың АҚШ доллары шамасындағы қалған бөлігін "Тұран-Әлем Банкпен" банк
тәуекелін кешенді сақтандыру шартын жасасқан "БТА" сақтандыру компаниясы
өтеді. Мұндай шарт болмағанда банк едәуір шығынға батар еді. Тағы бір
мысал. Осыдан бірер жыл бұрын Алматы әуежайы өртеніп кетті.Бірақ ол
сақтандырылмағандықтан ешқандай өтем жасалған жоқ. Сөйтіп, қаланың жаңа әуе
қақпасы құрылысын қаржыландыру біраз қиындықтармен жүргізілді. Егер
республикада сақтандыру рыногы жақсы дамыған болса, әуежай сияқты өте
маңызды нысан сақтандырудан тыс қалмауы тиісті. Мұның өзі сақтандырудың
қажеттігіне әлі де жете мән берілмей отырғандығының, сондай-ақ сақтандыру
қызметінің белсенділігі төмен екендігінің де белгісі.
Ұлттық сақтандыру рыногының қалыптасуының бастапқы кезеңі Қазақстан
дербес мемлекет ретінде құрылған күрделі жағдайларда өтті. Алғашқыда
мемлекеттік сақтандыруға балама сақтандыру ұйымдары көптен құрылды.Бірақ
олардың сақтандыру қызметімен шындап айналысуға қабілетсіз болып шықты.
Сақтандыру бизнесінің дамуы сақтандыру туралы арнаулы заңдар мен
Президент Жарлықтары жарияланғаннан кейін барып жөнге келе бастады. 1994
жылы сақтандыру қызметін қадағалау және іріктеу жөніндегі уәкілетті орган,
бұдан соң 1995 жылдың қазан айында ведомствадан тыс Мемлекеттік
сақтандыруды қадағалау құрылды. 1999 жылдың шілдесінен бері уәкілетті
мемлекеттік орган Ұлттық банк болып табылады.
Бұл орайда 2000 жылдың аяғынан бастап қолданысқа енгізілген
"Сақтандыру қызметі туралы" Заң мен сол жылы қарашада Президент жарлығымен
бекітілген "Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытудың 2000-2002
жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын" айту керек.
Аталған бағдарлама мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылық жүргізуші
субъектілерінің мүддесін қорғаудың нақты құралы бола алатын толыққанды және
орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтандыру рыногын қалыптастыруды мақсат
етеді.
Сақтандыру қатынастардың қоғамдық қатынастар iшiндегi алатын орны және
маңызыны жоғары екенiн ескерiп, оның iшкi мазмұнында сақтанушының мүддесi
әрине сан алуан, сонымен қатар қоғамда болып жататын келеңсiз оқиғаларда аз
емес.
Мемлекеттiң осы қатынастарға қажеттi дәрежеде әсер ету үшiн, дұрыс
жолға қойып бағыт берiп реттеу үшiн қанша құқықтық реттетенiменде, басты
ауыртпалық осы қатынастарға түсушi мүдделi жақтардың әрекетiне
негiзделiнедi. Оның себебi құқықтық актiлер жалпыға, көпшiлiк қауымға,
жалпы қоғамдық қатынас субъектiлерiне тiкелей жеткенде дәлiрек анықтауды
қажет етедi. Бiрақ бұл мәселе субъектiге абсолюттi түрде тәуелдi деген сөз
емес, яғни мемлекет осы қатынастарды реттеушiлiк кепiлi болғандықтан, ол
тек шеңберiн анықтайды. Ал тiкелей iшкi мән-жайлар құқықтық қатынас
субъектiлерiнiң белгiлi бiр мәмiлеге келуiнiң нәтижесiнде жүзеге асырылады.
Басқаша айтқанда сақтандыру шыртының негiзiнде жүзеге асырылады.
ҚР “Сақтандыру қызметi туралы заңың 18 – желтоқсан 2000ж қабылданған 1
бабына сай бұл қатынастар тек осы заңмен емес сонымен қатар ҚР “Азаматтық
кодексiне” де сай келуi керек.
Сақтандыру – бұл қоғам өмiрiнiң маңызды саласы болып табылады, сол
себептен бұл салаға ерекше қөңiл бөлiп отырады. Мемлекетiмiз Кеңес Одағына
мүше болып тұрған кезiнде бұл түгелiмен мемлекеттiк қызмет болып
табылған, ал қазiргi уақытта болса мемлекет тек сақтандыру қызметiн
мемлекеттiк реттеп отырумен шектеледi. Бiрiншi кезекте сақтандыру
қатынастарына қатысушылардың жүрiс-тұрыс ережелерiн белгiлеп отыратын
нормативтiк құқықтық актiлер шығару жолымен жүзеге асырылады. Сақтандыруға
арналған құқықтық нормалардың орындалуын қамтамасыз ету үшiн мемлекет
сақтандыру саласындағы заңдылыққа қадағалау жүргiзедi, ол үшiн арнайы
мемлекеттiк органдар құрады.[1]
Сақтандыру – бұл шаруашылық субъектiлердiң және азаматтардың төлеген
сақтандыру сыйақылары есебiнен қалыптасқан ақша қорларынан қамтамасыз
етiлетiн, белгiлi бiр оқиғалар тұған кезде, солардың мүдделерiн қорғауға,
келген зиянның орнын толтыруға байланысты жүзеге асырылатын қызмет түрi
болып табилады.
Кәсiпкерлiк пен сақтандыру қызметтерi тығыз байланысты, дәлiрек
айтсақ, сақтандыру қызметi-кәсiпкерлiк қызметтiң бiр түрi.
Осы жерде кәсiпкерлiк қызметтiң табиғатымен шартталған белгiлi бiр
сақтандыру мүдделерi пайда болады. Осы сақтандыру мүдделерiне сүйене
отырып, кәсiпкерлер дамудың жаңа, тиiмдi нысандарын жүзеге асырып,
капиталды жұмсайтын жаңа салалар iздейдi.
Экономикалық категориясы ретiндегi сақтандыруға келесiдей белгiлер
тән:
1. Қайта бөлу қатынастарының болуы;
2. Сақтандыру тәуекелiнiң болуы;
3. Сақтанушылар және сақтанышылардың сақтандыру қоғамының құрылуы;
4. Жеке және топтық сақтандыру мүдделерiнiң үйелесiмдiлiгi;
5. Барлық сақтынушылардың келген зиянға бiрлесiп жауап беруi;
6. Сақтандыру төлемақыларының қайтарымдылығы;
7. Сақтандырудың өзiн-өзi ақтайтындығы;
8. Сақтандырудың оқыстылыққа, аяқ астынан оқиғанын болуына негiзделуi;
9. Сақтандыру саласының мемлекетпенен қатаң түрде реттелiп отыруы.[2]
Нарықтық экономикаға көшу кезеңiнде қоғамдық қатынастардағы
сақтандырудың ролi жоғарылап, сақтандыру қызметтерiнiң өрiсi кеңейiп,
мемлекеттiк сақтандыру альтернативi дамиды.
Нарықтық экономика кезiнде сақтандыру – бiр шетiнен адамдардын қалыпты
өмiрiн және бизнестерiн қорғаудың қүралы болып табылады, ал екiншi шетiнен
пайда алып келетiн қызметтiң тұрi. Сақтандыру ұйымдарының пайдаларының көзi-
сақтандыру қызметiнен тускен кiрiстер, уақытша бос қаражаттарды өндiрiстiк
және өндiрiстiк емес қызмет салаларына инвестициялау, кәсiпорынның
акциялары, бағалы қағаздар болып саналады. Сақтандыру қызметi “жалпы
сақтандыру” және “өмiрдi сақтандыру” - салалары бойынша жүзеге асырылады.
1.2 Сақтандыру құқы және сақтандыру қызметі
ҚР Сақтандыру қызметі туралы Заңының 4-ші бабына сәйкес Сақтандыру
дегеніміз - сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын
сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы
немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды
мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені.
Сақтандыру қызметі - сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру
(қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға байланысты, Қазақстан
Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның
лицензиясы негізінде жүзеге асырылатын кызмет.
Қандайда болмасын қоғамда өз қызметтерін атқару процесінде адамдар бір-
бірімен қоғамдық қатынаста болады. Бұлардың бір қалыпта дамуы үшін оларды
реттеу қажеттігін керек етеді. Былайша айтқанда олардың ара-қатынастарын
келісім жолымен үйлестіру тәртібі болып табылады. Бұл қағида толығынан
сақтандыру мәселесіне де тікелей қатысты. Сақтандыру қорын құру мен
пайдалану процесі заңмен үйлестіріліп реттеледі, немесе сақтандыру қатынасы
болып табылады. Ал сақтандыру қатынасы мемлекеттік тәртіппен үйлестіріліп
құқық нормалармен реттелінеді.
1.3 Жалпы сақтандырудың түрлерi
1 Жаза- тайым жағдайдан және аурудан сақтандыру
1. Медициналық сақтандыру
2. Автомобиль көлiгiн сақтандыру
3. Су көлiгiн сақтандыру
5 Темiр жол көлiгiн сақтандыру
6. Әуе көлiгiн сақтандыру
7. Жүктердi сақтандыру
8. Басқа мүлiктердi сақтандыру
9 Кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру
10 Автомобиль көлiгi иелерiнiң азаматтық- құқықтық жауапкершiлiгiн
сақтандыру
11 Темiр жол көлiгi иелерiнiң азаматтық- құқықтық жауапкершiлiгiн
сақтандыру
12 Су көлiгi иелерiнiң азаматтық - құқықтық жауапкершiлiгiн сақтандыру
13 Азаматтық - құқықтық жауапкершiлiктi сақтандыру-деп жiктеледi.[3]
Өмiрдi сақтандыру:
1 Аннуитеттiк сақтандыру
9. Өмiрдi сақтандыру деп бөлiнедi.
Аннуитеттiк сақтандыру – сақтанушы белгiлi бiр жасқа жеткен жағдайда,
науқастығы, мүгедектiгi, жасына байланысты еңбек - қабiлеттiлiгiн жоғалтқан
жағдайда, асыраушысы қайтыс болған, жұмыссыз қалған жағда немесе жеке
табыстарының кемуiне немесе обан айырылуына әкелiп соққан жағдайларда
зейнетақы немесе рента түрiнде кезең-кезеңiмен сақтандыру төлемдерiн жүзеге
асыру көзделетiн жеке сақтандырудың түрi болып табылады.
Өмiрдi сақтандыру – сақтанушы қайтыс болғанда немесе сақтандыру
мерзiмi бiткенге дейiн немесе сақтандыру шартында белгiленген жасқа дейiн
өмiр сүрген жағдайда сақтандыру өтемiн алатын жеке сақтандыру түрi болып
табылады.
Содай-ақ, сақтандыру түрлерiн мiндеттiлiк сипатына қарап, ерiктi
сақтандыру және мiндеттi сақтандыру деп бөлемiз. Ерiктi сақтандыру
тараптардың өз ерiктерiменғ шартқа отыру арқылы жүзеге асырылады, ал
мiндеттi сақтандыру белгiлi бiр заң актiлерi негiзiнде шартқаотыру арқылы
жүзеге асырылады. Ол заң актiлерi ҚР парламентiмен, ҚР Үкiметiмен, ҚР
Ұлттық Банкiмен кабылданып, мiндеттi сақтандыру түрлерi көрсетiлiп
берiлген.
Нарықтық экономикада әрбiр тұлға өз қаражатын қалай жұмсайтындығын,
қандай бөлiгiн тұтыну қажеттiлiгiне жұмсап, қандай бөлiгiн жинақтайтынын
өзi анықтайды. Адамға басқа адамдармен мәмiлелер жасау бостандығы берiледi.
Сақтандыру раногы осы ерекшiлiктердiң барлығын есепке ала отырып, жұмыс
iстейдi. Нарықтық экономика тұсында ұсыныспен – сұраныс еркiн анықталып,
нақты сақтанушыға қажет деген сақтандыру қазметтерi жүзеге асырылады.
Оснының барлығын реттеп отыратын, қажеттi нормативтiк актiлердi шығарып,
сақтандыру раногына қатысушы субъектiлердiң iс-әрекеттерiн бiрыңғай ретке
келтiрiп отыратын өкiлеттi орган - Қазақстан Республиқасының Ұлттық Банкi
болып табылады.
Сақтандыру қызметiне мемлекеттiк бақылау және қадағалау Қазақстан
Республиқасының сақтандыру туралы заң талаптарының сақталуы мақсатында,
сақтандыру қызметiнiң тиiмдi түрде дамуы, сақтанушылардың,
сақтандырушылардың басқа да мүдделi тулғалар мен мемлекеттiң құқықтары
жүзеге асырылады. Елiмiздiң аумағында сақтандыру саласындағы мемлекеттiк
басқару мен, Ұлттық Банкi тiралы Заңымен, ҚР Ұлттық Банкi туралы ҚР
Президентi бекiткен Ережемеген, сондай-ақ, ҚР Ұлттық Банкi бекiткен
Сақтандыруды қадағалау Департаментi туралы Ережемен реттеледi.[4].
Сақтандыру жағдайлары туындаған кезде зияның орнын толтыруға кеткен
шығындарды қаржыландыруға мүмкiндiк бередi, сондай-ақ ұзақ мерзiмге
инвестициялаудың бiр көзi болып табылады. Қазiргi кезде Қазақстан аумағында
өте қарқанды түрде жүзеге асырып жатқан процестердiң бiрiгуi сақтандыру
рыногын түпкiлiктi қалыптастыру және оның тиiстi инфрақұрылымдарын құру
болып отыр. қазақстандағы сақтандыру раногынның даму жағдайының
көрсеткiштерi елiмiздiң ұлттық сақтандыруының негiзi құрылғанын мәлiмдеп,
дәлелдеуге, содай-ақ Қазақстандағы сақтандыру құқықтық қатынастардың
бастамасы болып табылатын сақтандыру, сақтандыру қызметi, әлi де зерделеу-
зерттеуiн асыға күтiп жатқан аяға, оның iшiнде экономикалық және құқықтық
тұрғыдан қарастыруды әбден қажет ететiн өзектi бағытқа айналып отыр.
Сондықтан, бiрiншi кезектегi мақсат белгiлi бiр мөлшерде сақтандырудың
экономикалық табиғаты мен мән-маңызын, сақтандыру экономикалық тұйықталған
қатынастарының ерекшелiктерiн қарастыру және жете танысып – бiлу болып
табылады.
Сонымен бiрге, сақтандыру iсiн дамытудың ұзақ мерзiмдi мақсаттарына
жету үшiн мына келесiдей iс-әректтердi жүзеге асыру қажет:
1 Сақтандыру қызметiн мемлекеттiк реттеудiң тиiмдiлiгiн арттыру.
2 Сақтандыру қызметiнiң нормативтiк-құқықтық базасын жетiлдiру.
3 Сақтандыру жүйесiнiң қаржылық орнықтылығын және берiктiлiгiн қамтамасыз
ету.
4 Қазақстандық және халықаралық сақтандыру рыноктарының өзара қарым-
қатынастарын дамыту.
4. Сақтандыру қызметiн көрсету рыногындағы құрылымдық саясатты жүргiзу.
1.4 Сақтандыру құқының қайнар көздері
Әр мемлекетте сақтандыру қатынасы сол мемлекеттің қатынасқан құқығының
қайнар көздері жүйелері мен реттелінеді.
Заң ғылымында құқықтың қайнар көздеріне мемлекеттік тұрғыдан
азаматтардың сақтандыру қатынасын реттейтін әр түрлі нысанда қабылданатын
құқық нормасынан жиынтығы жатады.
Сақтандыру құқының қайнар көздері жалпы құқықтық және арнайы құқықтық
болып екіге бөлінеді. Жалпы құқық нормалары болып:
1 Жалпы құқықтың және оның бір саласы ретінде саналатын сақтандыру құқының
негізгі қайнар көзі- Қазақстан Республикасының Конституциясы;
1. Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар
енгізетін заң- Қазақстан Республикасының Конституциясы 62-бабының 3-
тармағында белгіленген тәртіппен қабылданған заң;
2. Конституциялық заң - Қазақстан Республикасының Конституциясы 2-бабының 4-
тармағында белгіленген тәртіппен қабылданатын заң;
3. Заң актісі- Конституциялық заң Қазақстан Республикасы Президентінің
Конституциялық күші бар жарлығы, және Қазақстан Республикасы
Президентінің қаулысы;
4. Қазақстан Республикасының заңы;
5. Сенат пен мәжілістің қаулылары жатады. Қазақстан Республикасының
Конституциясы сақтандыру құқын реттеудің негізгі принципі және ол барлық
сақтандыру заңының негізі болып табылады.
Қазақстан Республикасының Конституциясы ең жоғары заңды күшке ие. Қандай да
болмасын заң және басқада мемлекеттік органдар шығаратын құқық нормалары
Қазақстан Республикасының Конституциясына сай болып қайшы келмеуі тиіс.
Бұлай болмаған жағдайда олар құқықтық норма ретінде күшін жояды.
Сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқық нормалары:
1 Қазақстан Республикасының сақтандыру қызметі туралы заңы;
2 Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне сақтандыру ісі және
сақтандыру қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы заң;
3. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (ерекше бөлімінің 40-
тарауы);
4. Сақтандыру мекемелерінің бұйрықтары және нұсқаулары;
5. Лицензиялау тәртібі;
6. Сақтандыру ісін қадағалау және өзгеде ықпал ету шаралары;
7. Сақтандыру шарты болып табылады
Осы көрсетілген сақтандыру ісін тікелей реттейтін арнайы құқық нормалары
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді.
Қазақстан Республикасының "Сақтандыру қызметi туралы"Заң 2000 жылдың
желтоқсан айында қабылданып, күшіне енді. Заң 13 тараудан және 78 баптан
турады. Заң кәсіпкерлік қызмет түрі ретінде сақтандыруды жүзеге асырудың
негізгі ережелерін, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарын, сақтандыру
брокерлерін құру, лицензиялау, реттеу, олардың қызметін тоқтату
ерекшеліктерін, өзге де жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы
қызметінің талаптарын, сақтандыру рыногынын мемлекеттік реттеу міндеттерін
және сақтандыру қызметін қадағалауды қамтамасыз ету принциптерін
белгілейді.
Уәкілетті мемлекеттік органының осы Заңға сәйкес қабылдайтын сақтандыру
қызметін реттеу мен қадағалау жөніндегі нормативтік-құқықтың актілері
сақтандыру рыногының барлық қатынастары үшін міндетті болады.
Қазақстан Республикасында сақтандыру қатынасы Қазақстан Республикасының
азаматтық кодексінің ерекше бөлімнің 40 тараунда 803-845-ші баптардан
турады. Осы Кодекстің сақтандыру тараундағы баптар 2000 жылы желтоқсан
айында " Қазақстан Республикасының кейбір Заң актілеріне сақтандыру ісі
және сақтандыру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы" Заңға сәйкес өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
2 Сақтандыру шарты
2. 1 Сақтандыру шартының ұғымы және оның ережелері
Сақтандыру шарты бойынша бiр тарап (сақтанушы) сақтандыру төлемдерiн
төлеуге мiндеттенедi, ал екiншi тарап (сақтандырушы) сақтандыру жағдайы
пайда болған кезде сақтанушыға немесе оның пайдасына шарт жасалған өзге де
тұлғаға (пайда алушыға) шартта белгiленген соманың (сақтандыру сомасының)
шегiнде сақтандыру төлемдерiн төлеуге мiндеттенедi. (ҚР АК 803-бап).
Жоғарыда берiлген сақтандыру шартының түсiнiгiне терең мән беретiн
болсақ, онда бұл шарт қатынасқа түсушi екi жақ (тараптар) – сақтандырушы
мен сақтанушының еркi мен ерiк бiлдiрунiң негiзiнде жүзеге асады.
Әрине, сақтандыру шарты осы екi тараптың қатысумен жүзеге асады деген
сөз емес, мұнда тараптармен қатар шартқа қатысушылар (пайда көрушi - үшiншi
жақ) да құқықтық қатынасты” жанама субъектiсi болып табылады. Олардың бұлай
айтудың да себебi, шартты заңды деп табу үшiн бастапқы рольде ойнамайды.
Детенмен, олпрдың қатысуының заңда белгiлi бiр тараптың жағында қарастырып
кетедi. Мысалы, пайда көрушi әрқашан сактанушының мүддесiмен қатар жүредi.
Сақтандыру жалпы алғанда сақтандыру шарты негiзiнде не озара сақтандыру
қоғамына мүшелiк негiзiнде не озара сақтандыру қоғамына мүшелiк негiзiнде
сақтындару жүзеге асырылады. Сақтандыру қоғамына мүшелiк негiзiнде жүзеге
асырылған жағдайда сақтанушылар қоғам мүшелерi болғандықтан жағдайда
сақтанушылар қоғам мушелерi болғандықтан ортақ қор құрады. Сақтанушылардың
сақтану оқиғасы әр мүшеге әр түрлi тууы мүмкiн. Әрине мұндағы сақтану
шартының мазмұныда басқаша болады. Дегенмен, сақтандыру шартының заңда
көрсетiлген мәндi пунктерiнi” барлық бөлiгiне ортақ келiсiм болуы қажет. ҚР
азаматтық кодексiне сай сақтанушы – бұл сақтандырушымен сақтандыру шартын
жасасқан тұлға болып табылады. Сонымен қатар заңды тұлғалар мен азаматтар
сақтанушылар бола алады. Сақтанушы сақтандырудың ерiктi де, мiндетi де
түрлерi бойынша сақтандырушыны таңғап алуға ерiктi. (ҚР АК 813-бап).
Өзiне қатысты сақтандыруды жүзеге асыратын тұлға – сақтандырылған адам
деп танылады. Егер шартта өзгеше көзделмесе, сақтанушы бiр мезгiлде
сақтандырылған адам болып табылады.
Сақтандыру құқықтық қатынастарын қоғамдағы қатынастардың ішінде елеуi
орын алатын, маңызы зор қатынас деп қарасақ, оның басым көпшiлiгi
сақтандыру шарты бойынша жүзеге асырылады. Сондықтан сақтандыру шартының
мазмұны кеңiрек зерттеп түсiнген жон деп есептеймiз. Ал, сақтандыру
шартының мазмұны сақтандыру түрлерiне тiкелей байланысы бар. Қазақстан
Республикасының за”ы”а сай (ҚР АК 805-бап) сақтандыру төмендегiдей
классификацияланады:
- мiндеттiлiк дәрежесi бойынша:
1) ерiктi сақтандыру;
2) мiндеттi сақтандыру;
- сақтандыру объектiсi бойынша:
1) жеке сақтандыру
2) мүлiктiк болып бөлiнедi.
Бұларға жеке-жеке тоқталып өтсек – Ерiктi сақтандыру – бұл тараптардың
еркiн бiлдiруне орай жүзеге асырылатын сақтандыру. Ерiктi сақтандырудың
түрлерi, шарттары мен тәртiбi тараптардың келiсiмi бойынша белгiленедi.
Ал мiндеттi сақтандыру белгiлi бiр принциптердi басшылыққа, негiзге
ала отырып жүзеге асырылады. Олардың көбi заң талаптарының негiзiнде, ал
денi ұзақ жылдар бойында жүргiзiлген, сынақтан өтiп кәсiби дәрежеге жеткен
сақтандыру iсiнiң дәстүрлi қағидалары ретiнде Қалыптасады. Мәселен көптеген
авторлардың көзқарастары бойынша мiндеттi сақтандыру аясында мына
принциптер пайдаланылады:
1) заңда көзделуi және негiзiнде болуы;
2) нормативтiлiгi және жоспарлылығы;
3) ұзақ мерзiмдiлiгi және жалғаса беруi;
4) объектiлердiң толығымен қамтылуы және ұзiлмей сақтандырылуы;
5) сақтандыру өтемiн және сақтандыру жарнасын төлеу мiндеттiлiгi.
Осыларды аздапашып көрсетсек, олар мынадай көрiнiс табады: заңмен
белгiленуi; заңда көзделген объектiлерге мiндеттi сақтандаруыдық автоматтық
түрде таралуы; мiндеттi сақтандырудын сақтандыру төлемдерiнiң енгiзiлгенiне
қармастан жүруi; мiндеттi сақтандыру мерзiмiнiң шектелмедi; сақтандыру
қамсыздандыруы нормаларының жан-жақты белгiленуi жiне т. б.
Мiндеттi сақтандыру заңда көзделген тиiстi объектiлер мен тәуекелердi
сақтандыру мiндеттiлiгi сақтанушыға жүктелетiн сақтандыру нысаны
болғандықтан, аталмыш принциптер де осыған сай болып табылады.
Мiндеттi сақтандырудың заңда тiкелей көзделген бiр түрi ауыл
шаруашылығы өндiрiсiн мiндеттi сақтандыруды жүргiзудiң тәртiптерi мен
шарттарын қарастырып өтейiк.
Осы мiндеттi сақтандыруды жүзеге асыратын мемлекеттiк сақтандыру
ұйымының негiзгi мақсаты егiндi, көпжылдық екпелердi, ауыл шаруашылығы
малдарын, қозғалатын және қозғалмайтын мүлiктi, ауыл шаруашылығы өндiрсiнiң
өнiмдерi мен тауарларын қолайсыз табиғи – климат жағдайларынан, iндеттерден
және басқа табиғи апаттардан мiндеттi сақтандыруды қамтамасыз ету болып
табылады.
Аталмыш сақтандыру мыналар жатады:
- Ауыл шаруашылығы дақылдары мен көпжылдық екпелердi” өнiмi (табиғи
пiшендiктер мен жайылымдар өнiмiнен басқасы);
- Көпжылдық жемiс-жидек екпелерiнi” ағаштары мен бұталары;
- 6 айлық және одан iрi басты қой, ешкi, шошқа, 1 жастағы және одан да iрi
қара мал, жылқы, түйелер;
- үй-жайлар, ғимараттар, аяқталмаған күрделi құрылыс объектiлерi, ауыл
шаруашылығы техникасы, көлiк құралдары, өткiзгiш (құралдар) құрылғылар,
күш және жұмыс машиналары, балық аулау кемелерi, ауыл шаруашылығы
өндiрiсiнiң жабдықтары, материалдар мен өнiмдер.
Заң актiлерiне сәйкес пайдсына мiндеттi сақтандыру жүзеге асыруы тиiс
болған адам, егер оның сақтандырылмағандығы белгiлi болса, осы мiндет
жүктелген тұлғадан оны сот тәртiбiмен талап етуге құқығы бар.
Егер сақтандыру мiндетi жүктелген тұлға оны жүзеге асырмаса немесе
сақтандыру шартын заң актiлерiнде көзделмегенмен салыстырғанда
сақтандырылғандардың жағдайын нашарлататындай жағдайда жасаған болса, бұл
тұлға сақтандыру кезiнде сақтандыру өтемi қандай талаптарда төленетiн
болса, сақтандырылғандардың алдында сондай талаптарда жауапты болады.
Сақтанушы ретiнде оны жузеге асыруға мiндеттi тұлғалардың, сондай-ақ
сақтандырушы ретiнде iс-қимыл жасауға мiндеттi сақтандыру ұйымының
сақтандырудан жалтаруы заң актiлерiнде көзделген жауаптылыққа әкеп
соқтырады.
1. Сақтандыру шарты жазбаша нысанда:
1) тараптар бiр құжат жасауы;
2) сақтанушыны бiр жақты тәртiпте (бiрiгу шарты) сақтындырушы
әзiрлеген үлгiлiк шарттарға (сақтандыру ережелерiне) қосу;
3) сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру кәулiгiн (полисiн,
сертификатын және т.б.) беруi бойынша;
4) тараптардың шарт жасауға өз еркiмен келiскендiгiн және оны” барлық
елеулi талаптары боыйнша келiсiмге қол жеткiзгендiгiн құжатпен растауға
мүмкiндiқ беретiн өзге де әдiспен жасалады.
2. Жазбаша шарттың нысанын сақтандырушы айқындайды не ол тараптардың
келiсiмiмен айқындалады.
3. Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына
әкеп соқтырады (ҚР АК 825-бап).
Сақтандыру шарты сақтанушы сақтандыру төлемiн төлеген кезден бастап,
ал оны бөлiп-бөлiп төлеу кезiнде, егер шартта немесе мөндеттi сақтандыру
туралы заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, бiрiншi сақтандыру жарнасы
төленген кезден бастап күшiне енедi және тараптар үшiн мiндеттi болады. Осы
сақтандыру шартының мазмұнында мыналар болуы тиiс:
1) сақтандырушының атауы, орналасқан жерi және банктiк реквизиттерi;
2) сақтандырушының (егер ол жеке адам болса) тегi, аты, әкесiнiң аты
(егер бар болса) және мекен-жайы немесе (егер ол заңды тұлға болса)
оның атауы, оналасқан жерi және банктiк реквизиттерi;
3) сақтандыру объектiсiн көрсету;
4) сақтандыру жағдайдын көрсету;
5) сақтандыру сомасы мен сақтандыру өтемiнiң мөлшерi, оны төлеудiң
тәртiбi мен мерзiмдерi;
6) сақтандыру төлемiнiң мөлшер, оны төлеудi” тәртiбi мен мерзiмдерi;
7) шарттың қолданылу мерзiмi;
8) егер олар сақтандыру қатынасына қатысушылар болса, сақтандырылған
адам мен пайда алушы туралы көрсету.
Тараптардың келiсiмi бойынша шартқа өзге де талаптар енгiзiлуi мүмкiн.
Ал егер де сақтандыру шартында заң актiлерiнде көзделгендермен
салыстырғанда сақтандырушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса, осы
заң актiсiмен белгiленген ережелер қолданылады (ҚР АК 826-бап).
Осған байланысты мынаны айтуға болады: шарттың мәнi туралы ережелер,
зақдарда елеуi деп танылған немесе шарттардың осы түрi үшiн қажеттi
ережелер, сондай-ақ бiр тараптың мәлiмдеуi бойынша кеiсiмге қол жеткiзуге
тиiстi барлық ережелер елеулi ережелер болып табылады.
Тараптар арасында шарттың барлық елеуi ережелерi бойынша тиiстi
жағдайларда талап етiлетiн нысанда келiсiмге қол жеткен кезде шарт жасалды
деп есептелiнедi. Заң шығарушы жеке және мүмлiктiк сақтандырудың елеулi
жағдайларын нақтыландырмай тек мына жәйттердi атап көрсеткен: жеке
сақтандыруға – азаматтың өмiрiн, денсаулығын, еңбекке қабiлеттiлiгiн және
т. б. мүдделерiн (өзiне баланысты) жатады; мүмлiктiк тәуекелдердi,
азаматтық - құқықтық жауапкершiлiктi және т. б. мүлiкке байланысты
мүдделердi сақтандыру жатады.
Сондықтан бiздiң ойымызша жеке сақтандыру кезiнде жасалатын шарттарда
мына келесiдей: сақтандырылушы туралы; сақтандыру жағдайы туралы;
сақтандыру (жағ) өтемiнiң көлемi туралы; шарттың жүру мерзiмi туралы елеулi
жайлар қамтылуы тиiс. Ал мүмлiктiк сақтандыру шартын жасау кезiнде
сақтандыру объектiсi; сақтандыру жағдайы; сақтандыру сомасы; сақтандыру
өтемi; сақтандыру төлемi; шарттың жүру серзiмi елеуi жайлар ретiнде
келiсiмде ескерiлуi қажет.
Сақтандырушы өзiнiң қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге мiндеттi
және оның ең төменгi шарттарына меншiктi (меншiгiндегi) капиталды мен
сақтандыру резервтерiнiң қажеттi мөлшерде болуы сақтандырушының жекелген
шарт бойынша ең төменгi мiндеттеме нормативiн сақтауы және уәкiлеттi
мемлекеттiк орган белгiлеген сақталуға мiндеттi басқа нормалар мен
лимиттердi орындауы жатады.
Сақтандырушының активтерiнiң көлемiн анықтау әдiсiн уәкiлеттi
мемлекеттiк орган ҚР Ұлттық Банкi белгiлейдi. Сақтандырушының меншiктi
капиталы оның сақтандыру резервтерi мен басқа да мiндеттемелерiнiң
(кредиторлық борышының) сомасын шығарып тастағаннан кейiнгi барлық
активтерiнiң құны ретiнде белгiленедi. Сақтандыру резервтерi сақтандыру
төлемдерi есебiнен құралады.
Ал сақтандырушының жарғылық капиталы сақтандырушының өз қызметiн
қаржыландыруға және сақтандыру жағдайларына орай сақтандыру өтемдерiн
төлеуге арналады.
2. 2 Сақтандыру шартының нысаны
Сақтандыру шартының нысаны жазбаша болуы тиіс (ҚР АК-825 бап). Мұндай
талаптар сақталмаған жағдайда шарт жарамсыз деп танылады. Міндетті
сақтандыру бұған жатпайды. ҚР АК-825 бабына сәйкес сақтандыру шарты жазбаша
нысанда:
- тараптар бір құжат жасауы;
- сақтанушы бір жақты тәртіпте (бірігу шарты) сақтандырушы әзірленген
үлгілік шарттарға ( сақтандыруережелерін) қосуы;
- сақтандырушының сақтанушыға сақтандыру куәлігін, полисін, сертификатын
және т.б. беруі жолымен;
- тараптардың шарт жасауға өз еркімен келіскендігін және оның барлық елеулі
талаптары бойынша ҚР АК 152 және 393 баптарды келісімге қол
жеткізгендігін құжатпен растауға мүмкіндік беретін өзге де әдіспен
жасалады.
Жазбаша шарттың нысанын сақтандырушы айқындайды, не ол тараптардың
келісімімен айқындалады.
Сақтандыру шартының жазбаша нысанын сақтамау оның жарамсыздығына әкеп
соқтырады.
2.3 Сақтандыру шартының мазмұны
Жеке және мүлiктiк сақтандыру (ҚР АК 809-бап).
1. Азаматтық өмiрiн, денсаулығын, еңбекке қабiлеттiлiгiн және жуку басында
байланысты өзге де мүдделерiн сақтандыру жеке сақтандыруға жатады.
Жеке сақтандыру шарты бойынша сақтанушының өзi, сондай-ақ шартта
аталған басқа (сақтандырылған) адам сақтандырылған болуы мүмкiн.
2 Мулiктiк және кәсiпкерлiк тәуекелдер мен азаматтық - құқықтық
жауаптылықты қоса алғанда, оларға байланысты мүдделердi сақтандыру мүлiктiк
сақтандыруға жатады.
3 Мүлiктi сақтандыру кезiнде мүлiктiң жоғалуы (жойылуы) тәуекелi, жетiспеуi
немесе бүлiнуi және өзге де мүлiктi игiлiктер мен құқықтар сақтандырылады.
4 Сақтаушының немесе пайда алушының мүлiктердi сақтандыруға мүддесi
болмаған жағдайда жасалған мүлiктiк сақтандыру шарты жарамсыз болады.
5 Азаматтық - құқықтық жауаптылықты сақтандыру қезенде, үшiншi бiр
азамдардың өмiрiне, денсаулығына немесе мүлкiне зиян келтiрудiң салдпрынан
туындайтын мiндеттемелер бойынша жауапты болу (келтiоiлген зияндар үшiн
жауаптылықты сақтандыру), сондай-ақ шарттардан туындайтын мiндеттемелер
бойынша жауапты болу (шарт бойынша жауаптылықты сақтандыру) тәуекелiн
сақтандырады.
- Кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру.
Кәсiпкерлiк тәуекелдi сақтандыру кезiнде кәiпкерлiк сақтанушы ретiнде
iс-қимыл жасайтын келiсiм-шарт жасаушы агенттерiнiң өз мiндеттемелерiн
бұзуынан болған кәсiпкерлiк қызметтiң залалдар тәуекелi немесе кәсiпкерте
байланысты емес жағдайлармен осы қызмет шарттариның өзгеруiнен болған
залалдар тәуекелi, соның iшiнде күтiлген кiрiстi алмай қалу тәуекелi
сақтандарылады.
- Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру
кезiнде сақтанушының өз жауаптылығы да, оындай жауаптылық жүктелуi мүмкiн
болатын өзге тұлғаның жауаптылығы да сақтандырылады.
Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылығы сақтандырылған
тұлға сақтандыру шартында атаяуы тиiс. Егер бұл тұлға шартта аталмаған
болса, онда сақтанушының өз жауаптылығы сақтандырылған болып есептеледi.
Зиян келтiргендiгi үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру
шарты зиян келтiруi мүмкiн. Бұл жағдайда пайда алушы ретiнде iс-қимыл
жасайтын тұлғаның пайдаына жасалған болып есептеледi.
Шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру.
Шартты бұзғандығы үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылықты сақтандыру
кезiңде сақтанушының өзiнiң жауаптылық тәуекелi ғана сақтандырылуы мүмкiн.
Бұл талаптарға сәйкес келмейтiн сақтандыру шарты жарамсыз деп есептеледi.
Шартты бұзғандығы үшiн азаматтық-құқықтық жауаптылық тәуекелi шартта
оның талаптаррына сәйкес сақтанушы оның алдында азаматтық-құқықтық жағынан
жауапты болуға тиiс тарап болып табылатын және бұл жағдайда пайда алушы
ретiнде iс-қимыл жасайтын тұлғаның пайзасына сақтандырылған болып
есептеледi.
Мүлiктi сақтандыру кезiнде сақтанушы болып табылмайтын сақтандырылған
адам бұл мүлiктiң сақталуына мүдделi болуға тиiс.
Өз еркiмен сақтандыру кезiнде адамдардың оның жеке басын немесе мүлкiн
сақтандыру жөнiндегi қарсылығы шарт жасасудың мүмкiн еместiгiне, ал егер ол
жасалып қойған болса-шарттың бұзылуына әкеп соғады.
Пайда алушы – сақтандыру шартына немесе мiндеттi сақтандыру туралы заң
актiлерiне сәйкес сақтандыру өтемiн алушы болып табылатын тұлға.
Заңды тұлға да, азамат та пайда алушы бола алады. Пайда алушы жеке
де, мүлiктiк те сақтандыру бойынша тағайындала алады.
Сақтандырудың мiндеттi түрi бойынша пайда алушы сақтандырудың осы
түрiн реттейтiн заң актiлерiмен айқындалады, ерiктi түрi бойынша оны
сақтанушы тағайындайды. Егер пайда алушы сақтандыру шартында көрсетiлмесе,
ол сақтандырылған адам деп ұйғарылады.
Пайда алушының пайдасына мүлiктiк сақтандыру шарты пайда алушының аты
немесе атауы көрсетiлмей-ақ жасалуы мүмкiн.
Мұндай шарт жасалған кезде сақтанушыға талап ету боыйша сақтандыру
құжаты (полис, сақтандыру куәлiгi және т.б.) берледi. Бұл жағдайда осы
айтылған құжатты сақтандырушыға кiм көрсетсе, сол пайда алушы деп танылады.
Сақтандыру сомасы – сақтандыру объектiлерi сақтандырылған адам және
сақтандыру жағдай басталған кездегi сақтандырушы жауаптылығының мөлшерi
шартпен белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi түрлерi кезiнде олар сақтандыру
жағдайы келтiрген нақты залалды мөлшерiнен кем болмауы керек. Мүлiктi
сақтандыру кезiнде сақтандыру сомасы шарт жасалған кездегi оның нақты
құнынан сақтандыру құнынан артық бола алмайды. Кәсiпкерлiк тәуекелдердi
сақтандыру кезiнде сақтанушы кәсiпкерлiк қызметтен сақтандыру жағдайы
басталғанда күткендегiдей шегуi мүмкiн залалдар сақтандыру құны деп
есептеледi.
Жеке сақтандыру шарттарында және азаматтық-құқықтық жауаптылықты
сақтандыру шарттарында сақтандару сомасы тарптарды” келiсiмiмен айқындалады
(ҚР АК 819-бап).
Сақтандыру жағдайы – басталған бойда сақтандыру шартты сақтандыру
өтемдерiмнiң төленуiн көздейтiн оқиға.
Сақтандыру өтемi - сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтандырушының
сақтанушыға сақтандырусомаы шегiнде төлейтiн ақша сомасы.
Сақтандыру өтемнiң молшерi шартпен белгiленедi. Сақтандырудың мiндеттi
түрлерi кезiнде олар сақтандыру жағдайы келтiрген олар сақтандыру жағдайы
келтiрген нақты зияның мөлшерiнен кем бола алмайды (ҚР АК 820-бап).
Сақтандыру шартының нысаны жазбаша болуы тиіс (ҚР АК-825 бап). Мұндай
талаптар саќталмаѓан жаѓдайда шарт жарамсыз деп танылады. Міндетті
саќтандыру бұѓан жатпайды. ҚР АК 825-бабына сєйкес саќтандыру шарты жазбаша
нысанда:
-талаптар бір ќұжат жасауы;
- сақтанушы бір жақты тәртіпте (бірігу шарты) сақтандырушы әзірлегенген
үлгілік шарттарға ( сақтандыру ережелерін) қосуы;
- сақтандырушыны сақтанушыға саќтандыру куәлігін, плисін ертифиатынт жєне
т.б. беруі жолымен;
- Тараптардың шарт жасауға өз еркімен келіскендігін және оны барлыќ елеулі
талаптары бойынша ЌР АК 152 және 393 бапарды келісімге ќол
жеткізілгендігін ќұжатпен растауға мүмкіндік беретін өзге де єдіспен
жасалады.
-Жазбаша шарттың нысаны саќтандырушы айќындайды, не ол тараптардыњ
келісімімен айќындалады.
ЌР АК 826-бабына сәйкес саќтандыру щартыныњ мазмұны мыналар болуы тиіс:
- сақтандырушының атауы, орналасќан жері және банктік реквизиттері;
-сақтанушының (егер жеке адам болса) тегі, аты, єкесініњ аты (егер бар
болса) және тұрған жері немесе (егер ол заңды тұлѓа болса) оның атауы,
орналасќан жері жєне банктік реквизиттері;
-сақтандыру обьектісің көрсету;
-сақтандыру жағдайын көрсету;
-сақтандыру сомасы мен сақтандыру төлемін жүзеге асырудың тәртібі мен
сақтандыру төлемін жүзеге асырудың тәртібімен мерзімдері;
-сақтандыру сыйақысының мүлшері, оларды төлеудің тәртібі мен мерзімдері;
-шарттың жасалу күні және қолданылу мерзімі;
-егер олар сақтандыру ќатынасына қатысушылар болса, саќтандырылған адам мен
пайда алушы туралы көрсету;
-шарттың талаптарына өзгерістер енгізу жағдайлары мен тәртібі;
-сатып алу саласын (жинақтаушы саќтандырушы үшін) төлеудің шарты және оның
мөлшері.
Тараптардың келісімі бойынша шартқа өзге де талаптар еңгізілуі мүмкін.
Егер сақтандыру шартында заң актілерінде көзделінгендермен
салыстырғанда саќтанушының жағдайын нашарлататындай талаптар болса
, болса, осы заң актісімен белгіленген ережелер ќолданылады.
Егер ќайта сақтандыру шартында өзгеше көзгелмесе, ќайта сақтандырушының
ќайта саќтандыру шарты бойынша жауаптылыќ кезені сақтандырушының сақтандыру
шарты бойынша жауаптылық кезеңіне сєйкес келуге тиіс.
Саќтандыру шартында көрсетілуге тиіс талаптардың толық болмаѓаны үшін
саќтандырушы жауапты болады. Оның жекелеген талаптардың толыќ болмауы
салдарынан саќтандыру шарты бойынша дау туындаѓан жағдайда дау саќтанушының
пайдасына шешіледі. Осы тармаќтың талаптары ќайта саќтандыру шарттарына
ќолданылмайды.
2.4 Саќтандыру шартын жасасу
Тараптардың шарт жасауѓа өз еркімен келіскендігін жєне оның барлыќ
елеулі талаптары бойынша келісімге ќол жеткізгендігін ќұжатпен растауѓа
мүмкіндік беретін өзге де әдістен жасалады.
Тараптар арасында шарттың барлыќ елеулі ережелері бойынша тиісті
жағдайларда талап етілетін нысанда келісімге ќол жеткен кезде шарт жасалды
деп есптеледі.
Шарт жасасу кезінде саќтанушы саќтандырушыға саќтандыру жаѓдайының
басталу ыќтималдығын жєне оның басталуынан (саќтандыру тәуекелінен)
туындауды мүмкін залалдардың мөлшерін айыќындау үшін елеулі мєні бар
саќтанушыныњ өзіне белгілі жаѓдайларды, егер бұл жаѓдайлар саќтандырушыға
белгісіз болса жєне белгісіз болуѓа тиісті болса хабарлауға міндетті. Ќалай
болѓанда да, саќтандырушы әзірлеген саќтандыру ережелерінде немесе шарт
жасасу кезеңінде саќтанышуѓа жіберілген саќтандырушының жазбаша сауалына
наќты айтылған мән –жайлар елеулі деп танылады.
Егер саќтандыру шарты саќтандырушының ќандайда да бір сұраќтарына
саќтанушының берген жауаптарынсыз жасалған болса, соңғысы саќтанушының
берген жауаптарынсыз жасалѓан болса, соңғысы саќтанушының тиісті
жағдайларда хабарламағандығын негізге ата отырып, кейіннен шарттың бұзылуын
немесе оны жарамсыз деп тануды талап ете алмайды (ЌР АК-нің 832-бабы).
ЌР АК-нің 833-ші бабы бойынша мүліктерді саќтандыру шартын жасасќан
кезде саќтандырушы саќтандырылатын мүлікті ќарап тексеруге, ал ќажет болѓан
жаѓдайда оныњ шын ќұнын белгілеу маќсатымен сараптама тағайындауѓа ќұќығы.
Жеке саќтандыру шартың жасасу кезінде саќтандырушы оның наќты
денсаулығына баға беру үшін саќтандырылатын адамѓа тексеру жүргізуге
ќұќылы.
Мүліктік сақтандыру шартың жасасќан сақтанушы қайтыс болѓан жағдайда,
саќтанушының ќұќыќтары мен міндеттерін мұрагерлік тєртібімен осы мүлікті
ќабылдаѓан адамѓа ауысады. Меншік ќұќыќтары (немесе өзге де заттыќ
ќұќыќтары) ауысуының басќа жағдайларында саќтанушыныњ ќұќыќтары мен
міндеттері егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше белгіленбесе,
саќтандырушвнвњ келісімімен жаңа меншік иесіне ауысады. (ЌР АК-нің 836-
бабы).
Сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы келісім бойынша сақтандыру
ережелерінің негізінде саќтандыру шартын жасасу кезінде анықталатын ќосымша
талаптарды көздейтін саќтандыру шарттары жасалуы мүмкін. Сол ќосымша
талаптар үш реттен астам қайталанған жағдайда сақтандырушы сақтандырудың
белгілі бір түрі бойынша ережелерді заңдарда белгіленген тәртіп пен
өзгертуге міндетті.
Сақтандыру ережелеріне өзгерістер еңгізілген жағдайда сақтандырушы осы
өзгерістер еңгізілген жағдайда сақтандырушы осы өзгерістерді келісу үшін
өкілетті мемлекеттік орғанға ұсынуѓа тиіс. (ЌР АЌ-нің 825-бабы).
Тараптардың шарт жасауѓа өз еркімен келіскендігін және оның барлыќ елеулі
талаптары бойынша келісімге ќол жеткізгендігін ќұжатпен растауға мүмкіндік
беретін өзге де әдістен жасалады.
Тараптар арасында шарттың барлыќ елеулі ережелері бойынша тиісті
жағдайларда талап етілетін нысанда келісімге ќол жеткен кезде шарт жасалды
деп есптеледі.
Шарт жасасу кезінде сақтанушы сақтандырушыға сақтандыру жағдайының
басталу ықтималдығын және оның басталуынан (сақтандыру тәуекелінен)
туындауды мүмкін залалдардың мөлшерін айықындау үшін елеулі мәні бар
саќтанушының өзіне белгілі жағдайларды, егер бұл жағдайлар саќтандырушыѓа
белгісіз болса жєне белгісіз болуѓа тиісті болса хабарлауға міндетті. Ќалай
болғанда да, саќтандырушы әзірлеген саќтандыру ережелерінде немесе шарт
жасасу кезеңінде сақтанышуға жіберілген сақтандырушының жазбаша сауалына
нақты айтылған мән –жайлар елеулі деп танылады.
Егер сақтандыру шарты сақтандырушының қандайда да бір сұраќтарына
сақтанушының берген жауаптарынсыз жасалған болса, соңғысы сақтанушының
берген жауаптарынсыз жасалған болса, соңғысы саќтанушының тиісті
жағдайларда хабарламағандығын негізге ата отырып, кейіннен шарттың бұзылуын
немесе оны жарамсыз деп тануды талап ете алмайды (ЌР АК-нің 832-бабы).
ЌР АК-нің 833-ші бабы бойынша мүліктерді саќтандыру шартын жасасќан
кезде сақтандырушы саќтандырылатын мүлікті ќарап тексеруге, ал ќажет болған
жағдайда оның шын ќұңын белгілеу маќсатымен сараптама тағайындауға ќүќығы.
Жеке саќтандыру шартың жасасу кезінде саќтандырушы оның наќты
денсаулығына баға беру үшін саќтандырылатын адамға тексеру жүргізуге
ќүќылы.
Мүліктік саќтандыру шартың жасасқан сақтанушы ќайтыс болѓан жағдайда,
саќтанушының ќүќыќтары мен міндеттерін мұрагерлік тєртібімен осы мүлікті
ќабылдаған адамға ауысады. Меншік ќұќыќтары (немесе өзге де заттыќ
ќүќыќтары) ауысуының басќа жағдайларында сақтанушының ќұќыќтары мен
міндеттері егер шартта немесе заң актілерінде өзгеше белгіленбесе,
саќтандырушының келісімімен жаңа меншік иесіне ауысады. (ЌР АК-нің 836-
бабы).
Саќтанушы мен саќтандырушы арасындағы келісім бойынша сақтандыру
ережелерінің негізінде сақтандыру шартын жасасу кезіңде аныќталатын ќосымша
талаптарды көздейтін саќтандыру шарттары жасалуы мүмкін. Сол ќосымша
талаптар үш реттен астам ќайталанѓан жағдайда саќтандырушы саќтандырудың
белгілі бір түрі бойынша ережелерді заңдарда белгіленген тәртіп пен
өзгертуге міндетті.
Саќтандыру ережелеріне өзгерістер еңгізілген жағдайда саќтандырушы осы
өзгерістер еңгізілген жаѓдайда саќтандырушы осы өзгерістерді келісу үшін
уәкілетті мемлекеттік органға ұсынуѓа тиіс. (ЌР АЌ-нің 825-бабы).
2.5 Сақтандыру шартын мерзiмiнен бұрын тоқтату және оның зардабы
Сақтандыру шарты мынадай жағдайларда:
1) сақтандыру объектiсi өмiр сүруiн тоқтатқан;
2) сақтандыру болып табылмайтын сақтандырылған адам қайтыс болғанда;
3) сақтанушы мүлiктiк сақтандыру объектiсi өз иелiгiнен шығарған, егер
сақтандырушы сақтанушыны ауыстыруға қарсылық бiлдiрсе, шартта немесе
мiндеттi сақтандыру туралы заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе;
4) өзiнiң кәсiпкерлiк тәуекелiн немесе осы қызметке байланысты азаматтық-
құқықтық жауаптылығын сатандырылған сақтанушы белгiленген тәртiппен
кәсiпкерлiкқызметтiн тоқтатқан;
5) сақтандыру жағдайының басталу мүмкiндiгi жойылған және сақтандыру
жағдайынан басқа жағдайлар бойынша сақтандыру тәуекелiнiң болуы
тоқтатылған реттерде мерзiмiнен бұрын тоқтатылады.
Аталған жағдайларда шарты тоқтату үшiн негiз ретiнде көзделген мән-
жайлар туындаған кезден бастап шарт тоқтатылған болып есептеледi, бұл
туралы мүдделi тарап дереу екiншiсiн хабардар етуге тиiс.
Сақтанушы сақтандырушарты кез келген уақытта бұзуға құқылы (ҚР АК 841-
бап).
Сақтандыру шартының жарамсыздығы.
Сақтандыру шарты мына жағдайларда, егер:
1) шарт жасау кезiнде сақтандыру объектiсi болмаса;
2) құқыққа қарсы мүдделер сақтандыру объектiсi ретiнде әрекет етсе;
3) сотың заңды күшiне енген тиiстi шешiмiнiң негiзiнде тәркiленуге
жататын мүлiк не ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz