Мәдениет пен өркениет жайлы



Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін, оған мағыналық жақындығы бар кейбір басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып өтейік. Осы сипатта біздің зердемізге бірінші түсетін ұғым — өркениет. Өркениет (цивилизация) семантикалық жағынан алғанда (латын тілінің — «СІУІІІЗ» сөзі) азаматтық дегенді білдіреді. Римдіктер бұл ұғымды «варварлықтар» деп өздері атаған, басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Яғни, «өркениет» олардың" түсініктері бойынша азаматтық қоғамы, қалалық мәдениеті, заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим империясының даму дәрежесін білдіреді.
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей топтастыруға мүмкіндік бар:
• 1. Мәдениет пен өркениет бір. Олар синонимдер
• 2. Өркениет — мәдениеттің ақыры, оның кәрілік шағы, ру-
ханилықтың антиподы
• 3. Өркениет — мәдениеттің прогресі, болашаққа бой сермеуі,
қоғамның парасаттылық деңгейі
• 4. Өркениет — тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-
мәдени саты
• 5. Өркениет — этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің
оқшау түрі
• 6. Өрекениет мәдениеттің техникалық даму деңгейі, оның материалдық жағы.
Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар екен. Мәдениеттанушы Г. Чайлдтың пікірінше өркениетке еңбектің қоғамдық жолмен бөлінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттіңдамуы, қол-өнер сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады.
Мәдениетті тұлғалы сипатта қарағанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала кету қажет, олардың ішіндегі маңыздылары; мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі-мәдени әрекет. Әрекеттану-жалпы адам мен қоғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени әрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тутынуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметтік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді.
Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап- мұқтаждарын, мәдени қажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына біз мынадай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз: өмірдің мәні мен мағнасын іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтуризм, гумандылық және тағы басқалары.
Мәдени орта ұғымы мәдениеттің камуникациалық (қатынастық) табиғатымен тыыз байланысты. МСәдени орта заттық-материалдық, әлуметтік ұйымдармен ұжымдардан, рухани қызмет орындарынан тұрады. Оларға техника мен құрал-жабдықтармен даму құралы, тұрмыстық мәдени дәрежесі, адамдардың білімділігі, кәсіптік шеберлігі, рухани мәдениетті сақтау нәсихаттау ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар, кітапханала клубтар және тағы басқалар) жатады.
Қайсы бір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне бірден назарымыз ауады «Салт-дәстүр, — дейді'" белгілі философ Гердер, — тіл мен мәдениет бастауларының анасын.
Мәдениет өзінің кең мағынасында бір ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру тәсілі болғандықтан, осы жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратын салт-дәстүрлер жүйесі мәдениет өзегін құрастырады.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:   
Мәдениет пен өркениет

Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін, оған мағыналық жақындығы бар кейбір
басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып өтейік. Осы сипатта біздің
зердемізге бірінші түсетін ұғым — өркениет. Өркениет (цивилизация)
семантикалық жағынан алғанда (латын тілінің — сіуіііз сөзі) азаматтық
дегенді білдіреді. Римдіктер бұл ұғымды варварлықтар деп өздері атаған,
басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында
қолданған. Яғни, өркениет олардың" түсініктері бойынша азаматтық қоғамы,
қалалық мәдениеті, заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим империясының
даму дәрежесін білдіреді.
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей
топтастыруға мүмкіндік бар:
* 1. Мәдениет пен өркениет бір. Олар синонимдер
* 2. Өркениет — мәдениеттің ақыры, оның кәрілік шағы, ру-
ханилықтың антиподы
* 3. Өркениет — мәдениеттің прогресі, болашаққа бой сермеуі,
қоғамның парасаттылық деңгейі
* 4. Өркениет — тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-
мәдени саты
* 5. Өркениет — этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің
оқшау түрі
* 6. Өрекениет мәдениеттің техникалық даму деңгейі, оның материалдық жағы.
Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар
екен. Мәдениеттанушы Г. Чайлдтың пікірінше өркениетке еңбектің
қоғамдық жолмен бөлінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттіңдамуы,
қол-өнер сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы
жатады.
Мәдениетті тұлғалы сипатта қарағанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала
кету қажет, олардың ішіндегі маңыздылары; мәдени әрекет, мәдени орта,
мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар.
Бұлардың арасында ең түбегейлісі-мәдени әрекет. Әрекеттану-жалпы адам мен
қоғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени әрекет деп, әдетте,
мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тутынуға бағытталған мақсатқа
сәйкес әлеуметтік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау
нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді.
Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап-
мұқтаждарын, мәдени қажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына
біз мынадай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз: өмірдің мәні мен мағнасын
іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтуризм,
гумандылық және тағы басқалары.
Мәдени орта ұғымы мәдениеттің камуникациалық (қатынастық) табиғатымен тыыз
байланысты. МСәдени орта заттық-материалдық, әлуметтік ұйымдармен
ұжымдардан, рухани қызмет орындарынан тұрады. Оларға техника мен құрал-
жабдықтармен даму құралы, тұрмыстық мәдени дәрежесі, адамдардың
білімділігі, кәсіптік шеберлігі, рухани мәдениетті сақтау нәсихаттау
ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар, кітапханала клубтар және тағы басқалар)
жатады.
Қайсы бір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне бірден
назарымыз ауады Салт-дәстүр, — дейді'" белгілі философ Гердер, — тіл мен
мәдениет бастауларының анасын.
Мәдениет өзінің кең мағынасында бір ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір
сүру тәсілі болғандықтан, осы жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратын
салт-дәстүрлер жүйесі мәдениет өзегін құрастырады. Әсіресе, жазу-сызу
болмаған ерте заманда мәдениет ырымдар мен сәуегейлікке,сенім -нанымдарға,
дәстүрлі түсініктерге иек артқан. Ал салт-дәстүрлерге Ғұзыхан Ақпанбет
мынандай баға береді: Олар — терсң философиялық ойдың, ғасырлар бойы
жинақталған тәжірибснің сұрыпталған тұжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем
бейнесі.
Ғасырлар бойы күнделікті іс-тәжірибе негізінде сұрыпталған жазу-сызу мен
азаматтық қоғам өлі жоқ кезде қалыптасқан салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар
мәдени мирасқорлықтың жалғыз мүмкіндігі болды. Ескі ырымдар мен әдет-
ғұрыптардан надандық, анайылықты емес, қазіргі ұлттық мәдениеттердін
архетипін аңғарған жөн.
Кез келген ұлттық мәдениеттің негізі мен дінін, ондағы адамгершілік
қасиеттер мен дүниетанымды ұғыну үшін мәдениеттің тағы бір түп-тамыры дінге
жүгіну қажет. Тоталитарлық жүйе ұлттық мәдениеттерді құрту мақсатында,
дінді апиын деген марксизм қағидасын басшылыққа алып, ешқандай қасиетті
тірліктері жоқ, шолақ белсенді мәңгүрттерді тәрбиелеуге тырысты.
Ал шындығында діни Ренессанс (ренессанс — француз сөзі — қайта жаңғыру)
мәдени дамуда орасан зор роль атқарды. Дінге дейінгі дүниетаным ретіндегі
мифте табиғат қасиетті күштерге баланса, ұлттық немесе дүниежүзілік
діндерде адам мен қоғамның құдіреттілігіне басты назар аударылады. Осының
нәтижесінде өркениет қалыптасады. Жалпы алғанда, дінтанусыз мәдениеттану
жоқ.
Мәдениеттің өзекті бөлігі — өнер. Таңбалы тастағы кескіндер мен тағы
адамдардың ырым-билерінен бастап, Рафаэль мен Микеланджелоның мәңгілік
туындыларымен жалғасқан, халықтың шығармашылық рухынан туған талай сүлу
дүниелерсіз өнер өлемінсіз, қандай мәдениеттің болсын рухын сезіне
алмаймыз. Шынында да, өнер мәдениеттің алтын қазынасы, адамның ұлылығын
білдіретін ғажап көріністердің бірі — оның әсемдікке, сүлулыққа ұмтылуы.
Осыған дейін қарастырылған анықтамалардан бір түйінді ой айтуға болады:
мәдениет — адам әлемі. Мәдениет көріністерінде адамдық парасат, оқыл-ой,
ізгілік пен әдемілік заттандырылып, игіліктер дүниесі құралған. Сонымен
бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі құрал.
Әл-Фараби айтқандай, адам — хайуани мадани, яғни, мәдениетті жан.
Адам — табиғат туындысы және ол үшін табиғи орта мәңгілік қажеттілік
болып қалады. Мәдениет адамнан табиғатты боліп иенген пікір канша рет
айтылса да, адамның табиғи шымшылықтың ең жоғары үлпсі екендігіне күмән
жоқ. Гердердің тілімен айтқанда, адам — табиғаттың бірінші азаттық алған
пендесі.
Ғасырлар — адамның мәдени дамуының куәсі. Бірақ осы алға қарай жылжу Жер-
Анаға әр уақытта жайлы бола бермеді. Адам қоршаған ортаны өзіне ыңғайлы
тұраққа айналдыруға қарсы, алайда осы белсенділік көп жағдайда табиғатты
іі ;і\іпп, құлдыратып жіберді.М.ідениет пен табиғатты қарама-карсы қоюдың
бір түрі адам-і 11 і абиғи антимәдениеттілігі жоніндегі ілімдер еді
(киниктер,і іімиие). Контрмәдениет атты XX ғасыр туындысы бұқаралық
кипсттегі руханилықтың затқа, тауарға айналуына карсы сипатында болды.
Мәдениет пен табиғатты үштасты-■.іл тырысатын ілім — мәдени антропология.
Оның негізін са-шылардың бірі — Э. Уилсон. )рине аталған ілшдер табиғи-
биологиялық заңдылыктарды
і\і осірелеп жібереді, әйткенмен оның қисыны бар сияқты.1 'иіксні, XX ғасыр
мәдениет пен табиғат дилеммасының адам
іі і.ыры үшін кауіпті екендігін көрсетіп, заман талабына сәйкес- чюгиялық
мәдениет ілімін тудырды. Адамдық шовинизмдікі.-іітін бүл ілімнің негізі
есебінде мынадай идеяларды атап■і і.сн жон:• л) академик В.И. Вернадскийдщ
Ноосфера (парасатты орта)
\ ралы ілімі;• о) Рим клубының экологиялық түжырымдары;
* б) Тейяр де Шарденнің адам жоніндегі гуманистік эволю-
імидык теориясы;
* н) Л.Н. Толстой, М. Ганди, А. Швейцер, Э. Фромм т.б. да-
плгқан гуманистік этика т.б.
Гағы айта кететін жайт, осы экология мәселелеріне байла-м.істы Шығыс пен
Батыстың арасындағы айырмашылық тура-ы. Интровертивтік Шығыс мәдениеті
табиғатқа жақын, ол ■( стемдік етуге шакырған жоқ.
Сонымен, мәдениет адам мен табиғатты бөліп түрған қытай і орғаны емес,
керюінше, олардың арасындағы нәзік үндестік .)не рухани қыл-көпір. Осы
үндестікті (гармонияны) одан әрі і.сплдіру — адамзаттың алдындағы келелі
міндет.Адам және мәдениет мәселесін тереңдете түсетін тағы бір
лііт адамның қабілеттілігіне, жан-жақтылығына, шексіздігінемііланысты.
Американ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Дін, мәдениет және қоғам
Дүниенің тілдік бейнесі
Әлемдік өркениеттегі қазақ мәдениетінің орны
Мәдениет пен өркениеттегі ғылым
Мәдениет және оның адамның өмірі мен қызметіндегі орны мен рөлі. Мәдениет морфологиясы мен анатомиясы: олардың мәдениет конфигурациясын зерттеудегі рөлі. Мәдениет және өркениет: өзара байланысы мен ерекшелігі
Палеография және оның проблеммалары
Мәдениет тарихы мен өркениет тарихы
Мәдениет пен өркениетке жалпы түсінік
Тілдік санадағы мәдениет ұғымы
Қоғам және мәдениет
Пәндер