«Шымкент май» ААҚ-ның басқару құрылымы
«Шымкент май» ААҚ-ы тарихының негізгі кезеңдері 1942 жылы май экстракты зауыттың алғашқы өнімі рафинатталған мақта майы алынды. 1943 жылы өтпелі қызыл белгімен марапатталуы, 278 жұмысшының «Ұлы Отан соғысында енген еңбектері үшін» медальмен марапатталуы. 1948 жылы Форпрессті цехтың іске қосылуы. 1949 жылы Май экстракты зауытын Шымкент май зауыты атағына айналды. КСРО тамақ өнеркәсіптері министрлігі «Бас өсімдік май» бас басқармасы. 1950 жылы ыдыстарға құю, бөлу цехтарын, сабын қайнату цехтарын, штамп прессторын, дайындау цехтарын, форпресстеу цехындағы жаңаша жабдықтардың, дайындау экстракциялы бөлімдердің ашылуы. 1953 жылы еркін май қышқылдарын алуға қажетті цех іске қосылды. 1959 жылы елдегі ең ірі үздіксіз май экстракциясы цехының іске қосылуы. 1975 жылы экстракциялы цехтың қайтадан рекенструкциялануының аяқталуы. 1992 жылы зауыттың 50 жылдыығ атап өтілді. 1993 жылы жекешелендіру «Шымкент май» ААҚ-ның қайталануы. 2000 жылы «Доня» сауда маркасының нарыққа енуі. 2002 жылы зауыттың 60 жылдығы атап өтілді.
Халықаралық стандартқа сәйкес ИСО 9000 сапа менеджментінің жүйесіне аттестациялану үшін жабдықтарды қайта жаңарту. «Шымкент май» ААҚ-ның 60 жыл тәжірибелік мерзімінде май өнімдері нарығында май ішкі заттарының өңдеу, өндірістік циклдар, ұрықты дәнді сатып алу, оны май өнімдеріне қорыту, дайын өнімдерге қораптау, сауда нүктелеріне тасымалдап жеткізіп беру жұмыстарымен айналысады.
Сапа және экологиялық таза өнім - өсімдік майы және шрот. Деректі шикізаттың өңдеу тереңдіктеріне байланысты – тазартылмаған (рафинатталмаған), тазартылған (рафинатталған) және күнбағыс, мақта, сафлор, сая өнімдерінен алынған майларды өңдейді. Май тұқымдарын өңдеу түрлеріне байланысты жобалық қуаттылығы тәулігіне 100 тонна тұқымдастық, 1.08.2003 жылы деректер бойынша өндірістік қуаттылықты қолдана алу мүмкіншілігі – 96%-ды құраған болатын.
Өсімдік майлары бүгінгі күні өте қолайлы, таза, сапалы өнім. өсімдік майларын тұтынушылардың үлестері - 62,2%-ды құрайды. Сонымен қатар, 2002 жылы өсуіне талдау жасай отырып, мынадай көрсеткіштерді анаықтауға
Халықаралық стандартқа сәйкес ИСО 9000 сапа менеджментінің жүйесіне аттестациялану үшін жабдықтарды қайта жаңарту. «Шымкент май» ААҚ-ның 60 жыл тәжірибелік мерзімінде май өнімдері нарығында май ішкі заттарының өңдеу, өндірістік циклдар, ұрықты дәнді сатып алу, оны май өнімдеріне қорыту, дайын өнімдерге қораптау, сауда нүктелеріне тасымалдап жеткізіп беру жұмыстарымен айналысады.
Сапа және экологиялық таза өнім - өсімдік майы және шрот. Деректі шикізаттың өңдеу тереңдіктеріне байланысты – тазартылмаған (рафинатталмаған), тазартылған (рафинатталған) және күнбағыс, мақта, сафлор, сая өнімдерінен алынған майларды өңдейді. Май тұқымдарын өңдеу түрлеріне байланысты жобалық қуаттылығы тәулігіне 100 тонна тұқымдастық, 1.08.2003 жылы деректер бойынша өндірістік қуаттылықты қолдана алу мүмкіншілігі – 96%-ды құраған болатын.
Өсімдік майлары бүгінгі күні өте қолайлы, таза, сапалы өнім. өсімдік майларын тұтынушылардың үлестері - 62,2%-ды құрайды. Сонымен қатар, 2002 жылы өсуіне талдау жасай отырып, мынадай көрсеткіштерді анаықтауға
Шымкент май ААҚ-ның басқару құрылымы
Шымкент май ААҚ-ы тарихының негізгі кезеңдері 1942 жылы май экстракты
зауыттың алғашқы өнімі рафинатталған мақта майы алынды. 1943 жылы өтпелі
қызыл белгімен марапатталуы, 278 жұмысшының Ұлы Отан соғысында енген
еңбектері үшін медальмен марапатталуы. 1948 жылы Форпрессті цехтың іске
қосылуы. 1949 жылы Май экстракты зауытын Шымкент май зауыты атағына
айналды. КСРО тамақ өнеркәсіптері министрлігі Бас өсімдік май бас
басқармасы. 1950 жылы ыдыстарға құю, бөлу цехтарын, сабын қайнату цехтарын,
штамп прессторын, дайындау цехтарын, форпресстеу цехындағы жаңаша
жабдықтардың, дайындау экстракциялы бөлімдердің ашылуы. 1953 жылы еркін май
қышқылдарын алуға қажетті цех іске қосылды. 1959 жылы елдегі ең ірі
үздіксіз май экстракциясы цехының іске қосылуы. 1975 жылы экстракциялы
цехтың қайтадан рекенструкциялануының аяқталуы. 1992 жылы зауыттың 50
жылдыығ атап өтілді. 1993 жылы жекешелендіру Шымкент май ААҚ-ның
қайталануы. 2000 жылы Доня сауда маркасының нарыққа енуі. 2002 жылы
зауыттың 60 жылдығы атап өтілді.
Халықаралық стандартқа сәйкес ИСО 9000 сапа менеджментінің жүйесіне
аттестациялану үшін жабдықтарды қайта жаңарту. Шымкент май ААҚ-ның 60 жыл
тәжірибелік мерзімінде май өнімдері нарығында май ішкі заттарының өңдеу,
өндірістік циклдар, ұрықты дәнді сатып алу, оны май өнімдеріне қорыту,
дайын өнімдерге қораптау, сауда нүктелеріне тасымалдап жеткізіп беру
жұмыстарымен айналысады.
Сапа және экологиялық таза өнім - өсімдік майы және шрот. Деректі
шикізаттың өңдеу тереңдіктеріне байланысты – тазартылмаған
(рафинатталмаған), тазартылған (рафинатталған) және күнбағыс, мақта,
сафлор, сая өнімдерінен алынған майларды өңдейді. Май тұқымдарын өңдеу
түрлеріне байланысты жобалық қуаттылығы тәулігіне 100 тонна тұқымдастық,
1.08.2003 жылы деректер бойынша өндірістік қуаттылықты қолдана алу
мүмкіншілігі – 96%-ды құраған болатын.
Өсімдік майлары бүгінгі күні өте қолайлы, таза, сапалы өнім. өсімдік
майларын тұтынушылардың үлестері - 62,2%-ды құрайды. Сонымен қатар, 2002
жылы өсуіне талдау жасай отырып, мынадай көрсеткіштерді анаықтауға болады:
өсімдік майлары нарығында отандық өндірушілердің үлесі – 75%. Шымкент май
ААҚ-ның үлесі – 34,4%. Тұтынушылардың мазмұндауынша өнімнің сапасы мен
өнімдерін сатып алуда шешуші фактор болып табылады. Тазаланған мақта Доня
майының теңдесі жоқ. өсімдік майының негізгі биологиялық құндылығы май
қышқылдарының, фосфоридтерімен, токоферелдармен сипатталады. Күнбағыс майы
аса белсенді витаминдерге иеленеді. Шымкент май ААҚ-ы тазаланған май
өнімдері тұтынушылардың талаптарына жауап бере алады. Мақта, күнбағыс,
сафлор және қыша (горчица) майлары табиғи түске ие, иісі жоқ, табиғи
витаминдер мен амин қышқылдарына өте бай.
Кәсіпорын және оның өнімдері.
ААҚ Шымкент май Шымкент қаласының Оңтүстікбөлігіндегі теміржол бекетінің
1,5 км қашық бөлігінде орналасқан. Солтүстік-батыстан кәсіпорныға мақта май
зауыты, ал батыстан Оңтүстік полиметаллы ЖАҚ-ның аймағы бағытталған.
Кәсіпорынның магистралды теміржолымен байланысы солтүстік шығыстан
өндірістік алаңға бағытталған өтпелі теміржолмен орындалады. Кәсіпорынның
автокөліктермен байланысы Промышленная көшесі арқылы орындалады.
Кәсіпорынның қарапайым рельефті. Жер асты сулары 10 метр тереңдікте
байқалмаған. Аймақтың сейсмикалдылығы – 8 балл. Кәсіпорынның шикізаты май
тұқымдастықтарының түрлері, олардың ішіндегі негізгісі мақта және пісте май
тұқымдастықтары. Мақта тұқымдастықтары қала және аудан аралық зауыттардан
тасымалданады. Ауданаралық мақта тазалау зауыттарының кәсіпорыннан
алшақтығы – 40-100км. Күнбағыс тұқымдастықтары негізінен Шығыс Қазақстан
облысы және Ресей Федерацияларынан тасымалданады.
Өндірістің құрылымы және оның сипаттамасы.
ААҚ Шымкент май тамақ және техникалық тағайындаудағы түрлі өсімдік
майларын өндіріп шығарумен сипатталады. Мақта тұқымдастықтарын өңдеу
бойынша кәсіпорынның жоғарғы өндірістік қуаттылығы тәулігіне 100 тонна.
Мақта тұқымдастығын өңдеумен қатар, күнбағыс, мақсары, қыша, соя
тұқымдастықтарын өңдеп, дайын өнім ала алады. ААҚ Шымкент май құрамында
мына төмендегідей цехтық бөлімдер жұмыс атқарады:
- шикізат цехы
- дайындау цехы
- экстракциялы цехы
- рафинаттау цехы
- иіссіздендіру цехы
- дайын өнімдер цехы
- өсімдік майларын қораптау цехы
- өндірісті бақылау лабораториясы
- көмекші цехы.
Көмекші цехтарға мыналар жатады:
- энергетикалық цехы
- пеш цехы
- механикалық цехы
- жөндеу-құрылысы цехы
- лаборатория
- Кип и А.
Май тұқымдастықтарны өңдеу процесі мынадай кезеңдерден тұрады:
- сақтау
- тазалау
- майды сығу
- экстракция
- майды рафинациялау.
Әрбір процесс өзара механикаландырылған транспорт элементтермен және құбыр
өткізгіштермен байланысқан цехтарда іске асырылады. Шикізат цехы қоймасынан
тұқымдар қалдықтардан тазалау үшін дайындау цехына бағытталады. Тазаланған
тұқымдастықтар қабыршақтан тазалау – сеператорлы бөлімшесіне тазалау үшін
келіп түседі. Дәндердің қабығы малдар үшін жем ретінде тарату мақсатында
дайын өнімдер қоймасына келіп түседі. Тұқымдастықтарды қабықшаландыру –
ядро майдаланып процестеледі. Осы аталған операциялар дайындау цехында
орындалады. Қалдық майларды алу үшін күнжара (процестеу материалы)
экстракциялы цехқа келіп түседі. Экстракциядан соңғы майсыз материал – шрот
дайын бұйымдар цехына үй жануарлары үшін жоғарғы белокты жем ретінде
таратылады. Форпрессті және экстракциялы майлар тазалау цехына бағытталады,
онда май өңделеді.
Сатуға жататын өнімдердің (тауарлардың) ассортиментін жоспарлау.
Кез келген басқарушы шешімді қабылдау үшін ең алдымен кәсіпорынның алдында
тұрған мақсатын, міндетін анықтау қажет. Ол үшін болашақтағы шығынджардың
барлық баламасы бойынша, қажет ақпараттарды жинау керек.
Басқарушы есепте жинақталған ақпараттардың көмегімен оперативтік жіне
болашақтық сипаттағы екі мәселені шешуге болады.
Жедел мен тактикалық шешімдер болашақтағы шешімдердің
ноу-хауы болып табылады
Басқарушылық шешімді қабылдаудың оперативтік және стратегиялық процедурасы
(енді осы процедураның біршамасын біз төменде қарастырамыз).
Бұл арада біз, осы тарауды сатуға жататын өнім ассортименттерін анықтаудан
бастаймыз, өйткені біз жоғарыда зиянсыздық нүктесін анықтаудың қыр-сырын
жан-жақты қарастырғанбыз. Демек, кез келген бизнес үшін алдымен сатуға
жататын өнімнің жоспарын жасау керек.
Ол үшін бухгалтер-талдаушы келесідей мәселелерді рет-ретімен шешуге
кіріседі (бұл арада біздің мақсатымыз шаруашылық межеген табысқа қандай
көлемді өндіргенде жететіндігін белгілеу).
Сонымен, біріншіден, кәсіпорын өзінің болашақ кезеңдерінде жасалатын
айнымалы мен тұрақты шығындарының ақпараттарын жинауы керек.
Өндіріс шығындары туралы мәліметтер
Қатар Шығыстар А Б В
нөмірі
1 Өнім бірлігіне 3 553 2 395 4 220
есептелген тікелей
(айнымалы) шығындар,
оның ішінде:
- негізгі материладар 1 100 855 2 550
- жалақы
870 645 760
- басқа да тікелей 1 583 895 910
шығындар
2 Тұрақты шығындардың
жалпы көлемі,
оның ішінде: - жалақы 178 670 000
125 000 000
Екіншіден, осы кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша өнімнің сатылу
мүмкіндігін зерттейміз де, олардың нарықтық коньюктурасын анықтаймыз.
Осындай зерттеулердің нәтижесінде біздегі өндірілетін өнімге деген сұраныс
46%, 34%, 20% деңгейінде қалыптасқан және әрбір өнімнің бағасы сәйкесінше
мынаған тең: 3 813; 2 558; 4 511.
Үшіншіден, көрсетілген өнім түрлерінің қаншасын сатқанда, жоспарда
белгіленген пайданы (табысты) алуға болатындығын анықтауымыз керек. Ол үшін
бухгалтер-талдаушы баршаға белгілі математикалық әдісті қолданады (бұл
арада сату көлемі белгісіз болғандықтан оны Х деп аламыз):
Сатудан түсетін табыс, х - Айнымалы шығын, х – Тұрақты шығын = Пайда
Сату көлемімен қатар, бір әрбір өнімнің тиесілі тұрақты шығындарын да
табамыз. Мысалы, кез келген өнім бойынша ол 82 188,2 мың теңге (178 670 х
0,46) құраған. Содан соң өнім бірлігін табу үшін келтірілген формуланы
пайдаланамыз:
3 813х – 3 553х –82 188 200 = 33 718 000
260х = 115 906 200
х = 445 793 (өнім бірлігі немес данасы).
Осылайша өнімнің қалған түрлері бойынша шығарамыз да, оның нәтижесі басшыға
түсінікті болуы үшін біз кестенің келесідей түрін ұсынамыз:
Әрбір өнімнің операциялық табысы мен рентабельділігі
Қатар Көрсеткіштер А Б В Барлығы
нөмірі
1 Сату көлемі, бірлігі 445 793 525 582 173 175 1 144 550
(дана, кг, тонна)
2 Бағаның бірлігі, теңге 3 813 2 558 4 511 -
3 Түскен жалпы түсім 1 699 809 1 344 439 781 192 3 825 440
(табыс), мың теңге (1 х
2)
4 Өнім бірлігіне 3 553 2 395 4 220
есептелген айнымалы
шығындар, теңге
5 Өнім бірлігіне 260 163 291
есептелген маржиналды
табыс теңге (2-4)
6 Жиынтық маржиналды табыс115 906 85 670 50 394 251 970
(5х1), мың теңге
7 Тұрақты шығын, мың теңге- - - 178 670
8 Операциялық табыс - - - 73 300
(немесе жоспарланған
табыс) (6-7), мың теңге
9 Үстеме шығындар, теңге 98 64,5 -584 -
10 Таза табыс [2-(4+9)], +162 +98,5 -293 -
теңге
11 Рентабельділігі [10 : 4,44 4,0 -6,1 -
(4+9)] х 100, %
Бесіншіден, бухгалтер-талдаушы әрбір өнімнің рентабельділігін анықтайды, ол
үшін алдымен үстеме шығыстарын өндіріс шығындарына таратады. Біздің мысалда
тарату базасы болып негізі материладардың құны алынған, ал шетелдік
компанияларда (әсіресе Қазақстанда жұмыс істейтіндері) тарату базасы
ретінде жалақыны алғанды қалайды.
Негізінен қайсысы басым болса, сонысы тарату базасы ретінде алынған жөн.
Үстеме шығындарды тарату процедурасы үшін келесідей есептеулердің көмегімен
жүзеге асады:
{178 670 х [1 100: (1 100 + 855 + 2 550)]}= 178 670 х (1 100: 4 505)= 178
670 х 0,24417314 = 43 626 415 теңге
Яғни, А өнімі бойынша күтілетін үстеме шығыстар – 98,0 теңгеден тең
болады (43 626 415 : 445 793).
Қалған материладар бойынша да осылайша есептеледі.
Жоғарыда келтірілген кесте мәліметтеріне қарасақ, онда В өнімінің (293)
зиян әкелгенін көреміз, яғни өндіріс программасына біршама өзгерістер
енгізудің қажеттілігі туындайды. Осыдан келіп В өнімін өндірістен алып
тастау мәселесі қозғалады, бірақ бұл шешімнің шын мәнінде дұрыстығын
дәлелдеу керек. Яғни, осыны дәлелдеу бухгалтер-талдаушының алдында тұрған
алтыншы мәселесі болып табылады. Ол үшін бухгалтер-талдаушы, В өнімін
қоспай, А мен Б өнімдерінің калькуляциясын қайта есептейді. әрбір
өнімнің өзіне тиесілі үлесін табады. Бұл арада өндірілетін өнім түрі
қысқарғанымен және онымен бірге айнымалы шығындардың үлес салмағы
кемігенімен, бірақ та тұрақты шығындардың үлес салмағы өзгермейді.
Сондықтан да тұрақты шығындарды қалған өнімдер түрлеріне қайта тартады.
Осыған сәйкес, А өнімі бойынща есептеудің тәсілін көрсетейік:
{178 670 х [1 100 : (1 100 + 855)]} = 100 530 434 теңге немесе оны өнім
бірлігіне шығарсақ, онда ол 225,5 теңгеге тең болса (100 530 434 : 445
793), ал Б өнімі бойынша 148,67 теңгеге тең болады.
Енді біз осы жетілдірілген программа бойынша толық өзіндік құнның есебі
мен рентабельділігін мына төмендегі кестеден көруімізге болады.
Бұл арада өнім бірлігіне есептелген айнымалы шығындар мен өнім бағасы сол
бастапқы мәліметтерін сақтайды.
Әрбір өнімнің жетілдірілген өндірістік программасының толық өзіндік құны
мен рентабельділігі
Қатар Көрсеткіштер А Б
нөмірі
1 Айнымалы шығын, теңге 3 553 2 395
2 Тұрақты шығын, теңге 225,5 148,67
3 Толық өзіндік құн (1+2), теңге 3 778,6 2 543,67
4 Баға, теңге 3 813 2 558
5 Таза табыс (4-3), теңге 34,1 14,33
6 Рентабельділігі (5:3)х100, % 0,9 0,56
Сонымен жоғарыда кестеде келтірілген мәліметтерді кестедегі мәліметтермен
салыстырсақ, онда біз субъектінің қаржылық жағдайының едәуір нашарлағанын
көреміз, яғни, А өнімінің рентабельділігі 4,44 пайыздан 0,9 пайызға
дейін, ал Б өнімінің 4,0 пайыздан 0,56 пайызына дейін төмендегенін
көреміз, ал таза табыстың деңгейі 73 300 мың теңгеден 22 733 131 теңгеге
дейін азайды:
34,1 х 445 793 = 15 201, 541
14,33 х 525 582 = 7 531, 590
22 733,131
келтірілген осы мәліметтер В өнімін өндірістен өндірістен алып тастаудың
қате шешім екенін дәлелдейді.
Сондықтан бухгалтер-талдаушыең соңғы жетінші мәселесін шешуге, яғни өнімнің
ішкі құрылымына өзгерістер енгізудің тиімділігін қарастырады.
Яғни, В өнімнің өндірісін 20 пайыздан 28 пайызға дейін, Б өнімін 34
пайыздан 38 пайызға дейін көтеріп, ал А өнімін 46 пайыздан 34 пайызға
дейін төмендетеді. Осындай құрылымдық өзгерістер жасаған соң, субъекті
бойынша күтілетін табыс деңгейін есептейміз. Бұл құрылымдық өзгерістер
негізінен өндірістің қуаттылығына және өндірістің басқа да көптеген
факторларына тәуелді болып келеді.
Күтілетін табыс деңгейін есептеу
Қатар Көрсеткіштер А Б В Барлығы
нөмірі
1 Өндіріс көлемінің 329 630 587 415 242 445 1 159 490
бірлігі (дана, кг,
тонна)
2 Барлық шығарылған 1 256 879 1 502 607 1 093 669 3 853 155
өнімді сатқаннан
түсетін түсім
3 Айнымалы шығындардың 1 171 181 1 406 872 3 601 185
жиынтығы, мың теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Шымкент май ААҚ-ы тарихының негізгі кезеңдері 1942 жылы май экстракты
зауыттың алғашқы өнімі рафинатталған мақта майы алынды. 1943 жылы өтпелі
қызыл белгімен марапатталуы, 278 жұмысшының Ұлы Отан соғысында енген
еңбектері үшін медальмен марапатталуы. 1948 жылы Форпрессті цехтың іске
қосылуы. 1949 жылы Май экстракты зауытын Шымкент май зауыты атағына
айналды. КСРО тамақ өнеркәсіптері министрлігі Бас өсімдік май бас
басқармасы. 1950 жылы ыдыстарға құю, бөлу цехтарын, сабын қайнату цехтарын,
штамп прессторын, дайындау цехтарын, форпресстеу цехындағы жаңаша
жабдықтардың, дайындау экстракциялы бөлімдердің ашылуы. 1953 жылы еркін май
қышқылдарын алуға қажетті цех іске қосылды. 1959 жылы елдегі ең ірі
үздіксіз май экстракциясы цехының іске қосылуы. 1975 жылы экстракциялы
цехтың қайтадан рекенструкциялануының аяқталуы. 1992 жылы зауыттың 50
жылдыығ атап өтілді. 1993 жылы жекешелендіру Шымкент май ААҚ-ның
қайталануы. 2000 жылы Доня сауда маркасының нарыққа енуі. 2002 жылы
зауыттың 60 жылдығы атап өтілді.
Халықаралық стандартқа сәйкес ИСО 9000 сапа менеджментінің жүйесіне
аттестациялану үшін жабдықтарды қайта жаңарту. Шымкент май ААҚ-ның 60 жыл
тәжірибелік мерзімінде май өнімдері нарығында май ішкі заттарының өңдеу,
өндірістік циклдар, ұрықты дәнді сатып алу, оны май өнімдеріне қорыту,
дайын өнімдерге қораптау, сауда нүктелеріне тасымалдап жеткізіп беру
жұмыстарымен айналысады.
Сапа және экологиялық таза өнім - өсімдік майы және шрот. Деректі
шикізаттың өңдеу тереңдіктеріне байланысты – тазартылмаған
(рафинатталмаған), тазартылған (рафинатталған) және күнбағыс, мақта,
сафлор, сая өнімдерінен алынған майларды өңдейді. Май тұқымдарын өңдеу
түрлеріне байланысты жобалық қуаттылығы тәулігіне 100 тонна тұқымдастық,
1.08.2003 жылы деректер бойынша өндірістік қуаттылықты қолдана алу
мүмкіншілігі – 96%-ды құраған болатын.
Өсімдік майлары бүгінгі күні өте қолайлы, таза, сапалы өнім. өсімдік
майларын тұтынушылардың үлестері - 62,2%-ды құрайды. Сонымен қатар, 2002
жылы өсуіне талдау жасай отырып, мынадай көрсеткіштерді анаықтауға болады:
өсімдік майлары нарығында отандық өндірушілердің үлесі – 75%. Шымкент май
ААҚ-ның үлесі – 34,4%. Тұтынушылардың мазмұндауынша өнімнің сапасы мен
өнімдерін сатып алуда шешуші фактор болып табылады. Тазаланған мақта Доня
майының теңдесі жоқ. өсімдік майының негізгі биологиялық құндылығы май
қышқылдарының, фосфоридтерімен, токоферелдармен сипатталады. Күнбағыс майы
аса белсенді витаминдерге иеленеді. Шымкент май ААҚ-ы тазаланған май
өнімдері тұтынушылардың талаптарына жауап бере алады. Мақта, күнбағыс,
сафлор және қыша (горчица) майлары табиғи түске ие, иісі жоқ, табиғи
витаминдер мен амин қышқылдарына өте бай.
Кәсіпорын және оның өнімдері.
ААҚ Шымкент май Шымкент қаласының Оңтүстікбөлігіндегі теміржол бекетінің
1,5 км қашық бөлігінде орналасқан. Солтүстік-батыстан кәсіпорныға мақта май
зауыты, ал батыстан Оңтүстік полиметаллы ЖАҚ-ның аймағы бағытталған.
Кәсіпорынның магистралды теміржолымен байланысы солтүстік шығыстан
өндірістік алаңға бағытталған өтпелі теміржолмен орындалады. Кәсіпорынның
автокөліктермен байланысы Промышленная көшесі арқылы орындалады.
Кәсіпорынның қарапайым рельефті. Жер асты сулары 10 метр тереңдікте
байқалмаған. Аймақтың сейсмикалдылығы – 8 балл. Кәсіпорынның шикізаты май
тұқымдастықтарының түрлері, олардың ішіндегі негізгісі мақта және пісте май
тұқымдастықтары. Мақта тұқымдастықтары қала және аудан аралық зауыттардан
тасымалданады. Ауданаралық мақта тазалау зауыттарының кәсіпорыннан
алшақтығы – 40-100км. Күнбағыс тұқымдастықтары негізінен Шығыс Қазақстан
облысы және Ресей Федерацияларынан тасымалданады.
Өндірістің құрылымы және оның сипаттамасы.
ААҚ Шымкент май тамақ және техникалық тағайындаудағы түрлі өсімдік
майларын өндіріп шығарумен сипатталады. Мақта тұқымдастықтарын өңдеу
бойынша кәсіпорынның жоғарғы өндірістік қуаттылығы тәулігіне 100 тонна.
Мақта тұқымдастығын өңдеумен қатар, күнбағыс, мақсары, қыша, соя
тұқымдастықтарын өңдеп, дайын өнім ала алады. ААҚ Шымкент май құрамында
мына төмендегідей цехтық бөлімдер жұмыс атқарады:
- шикізат цехы
- дайындау цехы
- экстракциялы цехы
- рафинаттау цехы
- иіссіздендіру цехы
- дайын өнімдер цехы
- өсімдік майларын қораптау цехы
- өндірісті бақылау лабораториясы
- көмекші цехы.
Көмекші цехтарға мыналар жатады:
- энергетикалық цехы
- пеш цехы
- механикалық цехы
- жөндеу-құрылысы цехы
- лаборатория
- Кип и А.
Май тұқымдастықтарны өңдеу процесі мынадай кезеңдерден тұрады:
- сақтау
- тазалау
- майды сығу
- экстракция
- майды рафинациялау.
Әрбір процесс өзара механикаландырылған транспорт элементтермен және құбыр
өткізгіштермен байланысқан цехтарда іске асырылады. Шикізат цехы қоймасынан
тұқымдар қалдықтардан тазалау үшін дайындау цехына бағытталады. Тазаланған
тұқымдастықтар қабыршақтан тазалау – сеператорлы бөлімшесіне тазалау үшін
келіп түседі. Дәндердің қабығы малдар үшін жем ретінде тарату мақсатында
дайын өнімдер қоймасына келіп түседі. Тұқымдастықтарды қабықшаландыру –
ядро майдаланып процестеледі. Осы аталған операциялар дайындау цехында
орындалады. Қалдық майларды алу үшін күнжара (процестеу материалы)
экстракциялы цехқа келіп түседі. Экстракциядан соңғы майсыз материал – шрот
дайын бұйымдар цехына үй жануарлары үшін жоғарғы белокты жем ретінде
таратылады. Форпрессті және экстракциялы майлар тазалау цехына бағытталады,
онда май өңделеді.
Сатуға жататын өнімдердің (тауарлардың) ассортиментін жоспарлау.
Кез келген басқарушы шешімді қабылдау үшін ең алдымен кәсіпорынның алдында
тұрған мақсатын, міндетін анықтау қажет. Ол үшін болашақтағы шығынджардың
барлық баламасы бойынша, қажет ақпараттарды жинау керек.
Басқарушы есепте жинақталған ақпараттардың көмегімен оперативтік жіне
болашақтық сипаттағы екі мәселені шешуге болады.
Жедел мен тактикалық шешімдер болашақтағы шешімдердің
ноу-хауы болып табылады
Басқарушылық шешімді қабылдаудың оперативтік және стратегиялық процедурасы
(енді осы процедураның біршамасын біз төменде қарастырамыз).
Бұл арада біз, осы тарауды сатуға жататын өнім ассортименттерін анықтаудан
бастаймыз, өйткені біз жоғарыда зиянсыздық нүктесін анықтаудың қыр-сырын
жан-жақты қарастырғанбыз. Демек, кез келген бизнес үшін алдымен сатуға
жататын өнімнің жоспарын жасау керек.
Ол үшін бухгалтер-талдаушы келесідей мәселелерді рет-ретімен шешуге
кіріседі (бұл арада біздің мақсатымыз шаруашылық межеген табысқа қандай
көлемді өндіргенде жететіндігін белгілеу).
Сонымен, біріншіден, кәсіпорын өзінің болашақ кезеңдерінде жасалатын
айнымалы мен тұрақты шығындарының ақпараттарын жинауы керек.
Өндіріс шығындары туралы мәліметтер
Қатар Шығыстар А Б В
нөмірі
1 Өнім бірлігіне 3 553 2 395 4 220
есептелген тікелей
(айнымалы) шығындар,
оның ішінде:
- негізгі материладар 1 100 855 2 550
- жалақы
870 645 760
- басқа да тікелей 1 583 895 910
шығындар
2 Тұрақты шығындардың
жалпы көлемі,
оның ішінде: - жалақы 178 670 000
125 000 000
Екіншіден, осы кестеде көрсетілген мәліметтер бойынша өнімнің сатылу
мүмкіндігін зерттейміз де, олардың нарықтық коньюктурасын анықтаймыз.
Осындай зерттеулердің нәтижесінде біздегі өндірілетін өнімге деген сұраныс
46%, 34%, 20% деңгейінде қалыптасқан және әрбір өнімнің бағасы сәйкесінше
мынаған тең: 3 813; 2 558; 4 511.
Үшіншіден, көрсетілген өнім түрлерінің қаншасын сатқанда, жоспарда
белгіленген пайданы (табысты) алуға болатындығын анықтауымыз керек. Ол үшін
бухгалтер-талдаушы баршаға белгілі математикалық әдісті қолданады (бұл
арада сату көлемі белгісіз болғандықтан оны Х деп аламыз):
Сатудан түсетін табыс, х - Айнымалы шығын, х – Тұрақты шығын = Пайда
Сату көлемімен қатар, бір әрбір өнімнің тиесілі тұрақты шығындарын да
табамыз. Мысалы, кез келген өнім бойынша ол 82 188,2 мың теңге (178 670 х
0,46) құраған. Содан соң өнім бірлігін табу үшін келтірілген формуланы
пайдаланамыз:
3 813х – 3 553х –82 188 200 = 33 718 000
260х = 115 906 200
х = 445 793 (өнім бірлігі немес данасы).
Осылайша өнімнің қалған түрлері бойынша шығарамыз да, оның нәтижесі басшыға
түсінікті болуы үшін біз кестенің келесідей түрін ұсынамыз:
Әрбір өнімнің операциялық табысы мен рентабельділігі
Қатар Көрсеткіштер А Б В Барлығы
нөмірі
1 Сату көлемі, бірлігі 445 793 525 582 173 175 1 144 550
(дана, кг, тонна)
2 Бағаның бірлігі, теңге 3 813 2 558 4 511 -
3 Түскен жалпы түсім 1 699 809 1 344 439 781 192 3 825 440
(табыс), мың теңге (1 х
2)
4 Өнім бірлігіне 3 553 2 395 4 220
есептелген айнымалы
шығындар, теңге
5 Өнім бірлігіне 260 163 291
есептелген маржиналды
табыс теңге (2-4)
6 Жиынтық маржиналды табыс115 906 85 670 50 394 251 970
(5х1), мың теңге
7 Тұрақты шығын, мың теңге- - - 178 670
8 Операциялық табыс - - - 73 300
(немесе жоспарланған
табыс) (6-7), мың теңге
9 Үстеме шығындар, теңге 98 64,5 -584 -
10 Таза табыс [2-(4+9)], +162 +98,5 -293 -
теңге
11 Рентабельділігі [10 : 4,44 4,0 -6,1 -
(4+9)] х 100, %
Бесіншіден, бухгалтер-талдаушы әрбір өнімнің рентабельділігін анықтайды, ол
үшін алдымен үстеме шығыстарын өндіріс шығындарына таратады. Біздің мысалда
тарату базасы болып негізі материладардың құны алынған, ал шетелдік
компанияларда (әсіресе Қазақстанда жұмыс істейтіндері) тарату базасы
ретінде жалақыны алғанды қалайды.
Негізінен қайсысы басым болса, сонысы тарату базасы ретінде алынған жөн.
Үстеме шығындарды тарату процедурасы үшін келесідей есептеулердің көмегімен
жүзеге асады:
{178 670 х [1 100: (1 100 + 855 + 2 550)]}= 178 670 х (1 100: 4 505)= 178
670 х 0,24417314 = 43 626 415 теңге
Яғни, А өнімі бойынша күтілетін үстеме шығыстар – 98,0 теңгеден тең
болады (43 626 415 : 445 793).
Қалған материладар бойынша да осылайша есептеледі.
Жоғарыда келтірілген кесте мәліметтеріне қарасақ, онда В өнімінің (293)
зиян әкелгенін көреміз, яғни өндіріс программасына біршама өзгерістер
енгізудің қажеттілігі туындайды. Осыдан келіп В өнімін өндірістен алып
тастау мәселесі қозғалады, бірақ бұл шешімнің шын мәнінде дұрыстығын
дәлелдеу керек. Яғни, осыны дәлелдеу бухгалтер-талдаушының алдында тұрған
алтыншы мәселесі болып табылады. Ол үшін бухгалтер-талдаушы, В өнімін
қоспай, А мен Б өнімдерінің калькуляциясын қайта есептейді. әрбір
өнімнің өзіне тиесілі үлесін табады. Бұл арада өндірілетін өнім түрі
қысқарғанымен және онымен бірге айнымалы шығындардың үлес салмағы
кемігенімен, бірақ та тұрақты шығындардың үлес салмағы өзгермейді.
Сондықтан да тұрақты шығындарды қалған өнімдер түрлеріне қайта тартады.
Осыған сәйкес, А өнімі бойынща есептеудің тәсілін көрсетейік:
{178 670 х [1 100 : (1 100 + 855)]} = 100 530 434 теңге немесе оны өнім
бірлігіне шығарсақ, онда ол 225,5 теңгеге тең болса (100 530 434 : 445
793), ал Б өнімі бойынша 148,67 теңгеге тең болады.
Енді біз осы жетілдірілген программа бойынша толық өзіндік құнның есебі
мен рентабельділігін мына төмендегі кестеден көруімізге болады.
Бұл арада өнім бірлігіне есептелген айнымалы шығындар мен өнім бағасы сол
бастапқы мәліметтерін сақтайды.
Әрбір өнімнің жетілдірілген өндірістік программасының толық өзіндік құны
мен рентабельділігі
Қатар Көрсеткіштер А Б
нөмірі
1 Айнымалы шығын, теңге 3 553 2 395
2 Тұрақты шығын, теңге 225,5 148,67
3 Толық өзіндік құн (1+2), теңге 3 778,6 2 543,67
4 Баға, теңге 3 813 2 558
5 Таза табыс (4-3), теңге 34,1 14,33
6 Рентабельділігі (5:3)х100, % 0,9 0,56
Сонымен жоғарыда кестеде келтірілген мәліметтерді кестедегі мәліметтермен
салыстырсақ, онда біз субъектінің қаржылық жағдайының едәуір нашарлағанын
көреміз, яғни, А өнімінің рентабельділігі 4,44 пайыздан 0,9 пайызға
дейін, ал Б өнімінің 4,0 пайыздан 0,56 пайызына дейін төмендегенін
көреміз, ал таза табыстың деңгейі 73 300 мың теңгеден 22 733 131 теңгеге
дейін азайды:
34,1 х 445 793 = 15 201, 541
14,33 х 525 582 = 7 531, 590
22 733,131
келтірілген осы мәліметтер В өнімін өндірістен өндірістен алып тастаудың
қате шешім екенін дәлелдейді.
Сондықтан бухгалтер-талдаушыең соңғы жетінші мәселесін шешуге, яғни өнімнің
ішкі құрылымына өзгерістер енгізудің тиімділігін қарастырады.
Яғни, В өнімнің өндірісін 20 пайыздан 28 пайызға дейін, Б өнімін 34
пайыздан 38 пайызға дейін көтеріп, ал А өнімін 46 пайыздан 34 пайызға
дейін төмендетеді. Осындай құрылымдық өзгерістер жасаған соң, субъекті
бойынша күтілетін табыс деңгейін есептейміз. Бұл құрылымдық өзгерістер
негізінен өндірістің қуаттылығына және өндірістің басқа да көптеген
факторларына тәуелді болып келеді.
Күтілетін табыс деңгейін есептеу
Қатар Көрсеткіштер А Б В Барлығы
нөмірі
1 Өндіріс көлемінің 329 630 587 415 242 445 1 159 490
бірлігі (дана, кг,
тонна)
2 Барлық шығарылған 1 256 879 1 502 607 1 093 669 3 853 155
өнімді сатқаннан
түсетін түсім
3 Айнымалы шығындардың 1 171 181 1 406 872 3 601 185
жиынтығы, мың теңге ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz