Коммерциялық банктердің актив және пассив операцияларының дамуы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару ... ..8
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив операциялары ... ... ... ... ...11
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІII Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банк көлемін және қызметінің ерекшелігін талдау
3.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін және банк көлемін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.2. Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда.қаржылық Банк” маретиалдары негізінде ) ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан Республикасында қолдану мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару ... ..8
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив операциялары ... ... ... ... ...11
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі түрлері ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІII Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банк көлемін және қызметінің ерекшелігін талдау
3.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін және банк көлемін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.2. Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда.қаржылық Банк” маретиалдары негізінде ) ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..38
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды. Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында 1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк ''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты, кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары қабылданды.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды. Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында 1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк ''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы'' Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары, оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты, кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары қабылданды.
1. ҚР ''Банк және банк қызметi туралы'' Заңы 31 тамыз 1995 ж.
2. ҚР ұлттық Банкiнiң заң және нормативтiк актiлерiнiң жинақтары Алматы т.1-т.5.
3. Қазақстанның ұлттық Банкi 2004 жылғы есебi.
4. 2002 жылдағы Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң жылдық есебi. Алматы 2000 г.
5. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң статистикалық бюллетенi 1996 год А.2000 г.
6. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң Жаршысы 2003 г.
7. Банковское дело. В.И.Колесникова. Л.П.Кроливецкая М.Финансы и статистика 1996 г.
8. Банковское дело. Справочное пособие лод редакцией Ю.А.Бабичевой М.Экономика 1993 г.
9. Долан Э.Дж.Кемпбелл К.Д.Д. Банковское дело и денежно-кредитная политика М.-Л.1991 г.
10. Егоров А.Е. «Проблемы деятельности коммерческих банков на современном этапе развития экономики //Деньги икредит //1995 г.6.-с.4.
11. О.И.Лаврушин . «Банковское дело ң Москва 2000г.
12. Банки Казахстана 1-12.Алматы 2005г.
13. Новейшие банковские технологии.1-12 .Москва 2000г.
14. Нысанбаев К.Тулембаева Ж. «Банки Казахстана и маркетингң. А.2001г
15. Каржы каражат .9-10.Алматы 2000г.
16. Тимоти У.Кох. «Управлени банкомң.-Уфа . Спектр.Часть 5.1993.
17. Парамонова Т.В. «Принципы регулирования банковской сферың //Деньги и кредит //б.-с.IО 1995.
18. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк управление и операций ңМ ИПЦ Вазар-ферро 1994г.
19. Банковские технологии 2002г.
20. Банковские технологии 2003г.
21. РЦБК 11.2003г.
22. Марченко Г.А. «Развитие банковского сектора в Казахстанең //Деньги и кредит //2000г.
23. Спицын Банковский маркетинг М.1993г.
24. «Банки и кредитная политика в условиях переходной экономики А.1995г.
25. «Основы банковского менеджмента под редакцией О.И.Лаврушина М., Инфра М.2002г.
26. Алехин Б.И.Рынок ценных бумаг ''Введение в фондовые операции'' М.Финансы и статистика ,1991г.
27. Миловидов В.Д. Современое банковское дело Опыт США М.Изд.-во МГУ ,1992г.
2. ҚР ұлттық Банкiнiң заң және нормативтiк актiлерiнiң жинақтары Алматы т.1-т.5.
3. Қазақстанның ұлттық Банкi 2004 жылғы есебi.
4. 2002 жылдағы Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң жылдық есебi. Алматы 2000 г.
5. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң статистикалық бюллетенi 1996 год А.2000 г.
6. Қазақстан Республикасы ұлттық банкiнiң Жаршысы 2003 г.
7. Банковское дело. В.И.Колесникова. Л.П.Кроливецкая М.Финансы и статистика 1996 г.
8. Банковское дело. Справочное пособие лод редакцией Ю.А.Бабичевой М.Экономика 1993 г.
9. Долан Э.Дж.Кемпбелл К.Д.Д. Банковское дело и денежно-кредитная политика М.-Л.1991 г.
10. Егоров А.Е. «Проблемы деятельности коммерческих банков на современном этапе развития экономики //Деньги икредит //1995 г.6.-с.4.
11. О.И.Лаврушин . «Банковское дело ң Москва 2000г.
12. Банки Казахстана 1-12.Алматы 2005г.
13. Новейшие банковские технологии.1-12 .Москва 2000г.
14. Нысанбаев К.Тулембаева Ж. «Банки Казахстана и маркетингң. А.2001г
15. Каржы каражат .9-10.Алматы 2000г.
16. Тимоти У.Кох. «Управлени банкомң.-Уфа . Спектр.Часть 5.1993.
17. Парамонова Т.В. «Принципы регулирования банковской сферың //Деньги и кредит //б.-с.IО 1995.
18. Усоскин В.М. «Современный коммерческий банк управление и операций ңМ ИПЦ Вазар-ферро 1994г.
19. Банковские технологии 2002г.
20. Банковские технологии 2003г.
21. РЦБК 11.2003г.
22. Марченко Г.А. «Развитие банковского сектора в Казахстанең //Деньги и кредит //2000г.
23. Спицын Банковский маркетинг М.1993г.
24. «Банки и кредитная политика в условиях переходной экономики А.1995г.
25. «Основы банковского менеджмента под редакцией О.И.Лаврушина М., Инфра М.2002г.
26. Алехин Б.И.Рынок ценных бумаг ''Введение в фондовые операции'' М.Финансы и статистика ,1991г.
27. Миловидов В.Д. Современое банковское дело Опыт США М.Изд.-во МГУ ,1992г.
М А З М Ұ Н Ы
КlРlСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
1. Коммерциялық банк жүйесі және оның дамуының
ерекшелiктерi ... ... ... .4
1.2 Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК КӨЛЕМІН ЖӘНЕ
ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму ерекшелігін
және банк көлемін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
2.2 Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде
) ... ... ...25
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАҢА БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ
ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны
Қазақстан Республикасында қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... 30
3.2 Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары
және
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .38
Коммерциялық банктердің актив және пассив операцияларының дамуы.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан
Республикасында қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару ... ..8
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив
операциялары ... ... ... ... ...11
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІII Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банк көлемін және қызметінің
ерекшелігін талдау
3.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін және банк көлемін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3.2. Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде
) ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...40
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi
құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО
аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында
орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу
құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды.
Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi
айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын
жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында
1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы
Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк
''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi
атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы''
Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң
негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары,
оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне
бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты
қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi
бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан
Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк
қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң
актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары
қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге
асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның
мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен
бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында
жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық
экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу
мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы
әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң
әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң
практикасында қолданғанымыз абзал.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi тенденциялрды, оны басқару ёдiстерi Іазақстанның
банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң
жаңа бағыты болып табылады.
Факторлың талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк
тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан
Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi
аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың
банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк
тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл
проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан
да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр
түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк
жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер
осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi
мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Курстық жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi
тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның
жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан
Республикасында қолдану мүмкіндіктері
Егер біз қазіргі уақытта экономиканың дамуына әсер ететін күшті фактордың
бірі ретінде банк секторын атап өтетін болсақ қателеспеген болар едік.
Жалпы олардың мемлекеттік өмірде ойнайтын ролі және соған қатысты
маңыздылығы айтпаса да түсінікті.
Қазіргі кезде тұтас банк саласының капиталдануы дәрежесі капиталадың
жеткіліктілік номативіне сәйкес келеді. Соған қарамастан, капиталдың
төменгі өсіміне активтер өсімінің қарқынды өсуі банк саласы үшін тәуекел
деңгейін арттыруда.
Қазіргі қалыптасқан жағдайда, яғни кейдір банктер капиталдың
жеткіліктілік нормасын сақтау үшін несиелендіру операцияларын қысқартуы
кезінде капиталды арттыру проблемасы өзекті проблемаға айналып отыр. Таза
табыс жеткіліксіз болғандықтан, субардинацияланған қарыздарды тарту
мүмкіндігінің болмауынан (бірінші деңгейлі капиталдан 25% шектеулігінен),
акционерлік капиталды (жарғалық капиталады) арттыру қажет, ал бұл өз
кезегінде біршама қиындықтармен ерекшеленеді.
Біріншіден, акцияларды шығару және оларды орналастыру процедуралары
біршама уақытты талап етеді.
Екіншіден, ірі банктер өздерінің акцияларын сыртқы нарықтарға депозиттік
қолхаттар түрінде (IPO) орналастырады, ал бұл қаржы нарықтары мен қаржы
ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша Қазақстан Республикасының
Агенттігінің (келесі жағдайларда ҚҚА) акцияларды иеленудің ашық болмауынан
қарсылығын тудырады.
Банктер 2004 жылдың екінші жартысында капиталдарды толықтыру бойынша іс-
әрекеттерін белсенділей түсті.
МСФО максимальді түрде жақындау мақсатында екінші деңгейлі банктерді
пруденциалдық реттеу нормаларына өзгерістер ендіру қажет.
Екінші деңгейлі банктердің пруденциалдық нормативтер ережесінің логикасы
бойынша, банктер, еншілес компанияларға субардинацияланған қарыз және
инвестицияларды есептен шығаруларға ұсынылады, ал бұл дегеніміз, банктер
еншілес компаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталдармен жабады дегенді
білдіреді.
Банктер мұндай жағдайдың, тәуекелді менеджмент көзқарасынан, шешімін
таба алмауда, өйкені ҚР пруденциалдық реттеулерінің өзге де нормалары бар.
Банк топтарының пруденциалдық нормативтері туралы ереженің мазмұның
қарсақ, банктер еншілес қампаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталмен,
олардың өздерініңкі жеткіліксіз болған жағдайда ғана қолдануы қажет. Мұндай
жағдайда, бас банктің субардинацияланқан қарыз немесе инвестицияларға
салымдарна көңіл бөлінбейді.
Өкілетті органдардың есеп берулері "Облигацияларды шығару және
орналастыру туралы есеп беру" бойынша Қазақстан Республикасында, біздің
қөзқарасымызша облигацияларды орналастыру барысына орай, банк каиталындағы
орналастыру сомасын арттыру мүмкіндігін бермейтін, қатаң формасы қызмет
атқарады.
Банктер үшін қолайлы жағдайлардың бірі, сыйақылардың алымдары бойынша
лимиттің алынуы (ЛИБОР және қайта қаржыландырудың екі есе ставкасы ).
Мұнда, резидент еместерге төленетін сыйақылар бойынша шеті левередж
коэффициенті (қаржы саласы үшін- 7, өзге ұйымдар үшін - 4) лимиті
ендірілді.
Бұл тағайындалған лимит банктердің сырқы қарыз алу мүмкіндіктерін
шектейді.
ҚР Салық кодексі бойынша жұмыстар шеңберінде ҚҚА және ҚР Қаржы
министірлігіне провизиялар бойынша алымдарды қандайда бір коэффициентпен
(активтерден 1,3 %) шектеу ұсынысы жасалған.
Бірақ, бұл мәселерердің екінші жақтары бар, алымдарды шектеу банк
қызметтерінің өзіндік құныңың және банк клиентері үшін тарифтер мен
ставкалардың өсуіне әкеледі.
2002 жылы алтын және өзге де құндылықтармен операцияларға ҚҚС ендіріуімен
банктердің алтындармен операциялары күрт қысқарды. Ендеше банкер үшін бұл
операциялардың қызығушылығы төмендегенін білдіреді.
Банктер қазіргі есеп кассалық бөлімдердің негізінде ауыл және аудан
аймақратына банк қызметтерірінің қол жетізерліктей болуы, олардың сапасы
мен тиімділігін арттыру мақсатында банктік әмбебап қызметтерді көрсетудің
орталықтарын ашу ұсынысы жасалған.
ҚҚА заңды және жек тұлғалар үшін сейфтік операциялар, қарыз және кепілдік
операцияларын, банктік шоттарды жүргізге байланысты ЕКБ үшін, операциялар
тізімін кеңейту ұсынысын қабылдады, ол АФН №197 от 12.07.2004ж. қаулысымен
ережеде көрініс алды.
Осыған орай ЕКБ- де клиенттердің импортты - экспортты операциялары
бойынша төлем немесе аударымдарды жүргізу ұсыныстары ашақ күйде қалды.
ҚР Ұлттық банкнің клиентерге сапалы да тез қызмет көрсетуі, банктердің
қаржаттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкіндіктері талапқа сай
болмағандықтан, оған жаңа көзұарас қажет деген үшін талап қойылды.
Банк несиелерінің сыйақы ставкаларының төмендеу мүмкіндіктері бойынша
мәселеге келсек, онда сыйақы ставкасын төмендету және жағдай жасауға
бағытталған іс шараларды қалыптастаруда, оған әртүрлі маро және микро
деңгейдегі көптеген факторлардың әсер ететіндігін ескерген жөн.
ӘВҚ және Әлемдік банктердің қаржы саласын бағалау бойынша мақсаттарының
бірі, осы өткен жылдан бастап, ұзартылған қадағалау жүйесі.
Осыны ескергенде, және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын даму
конценсиясына сәйкес Евро одақ стандарттарына жетуді көздейтін мақсата, ҚҚА
банктік операцияларды лицензиялау тәртібі және принциптері, ұзақ мерзімді
қадағалау және оның шарттарын жүзеге асыруда банкттік заңдылықтарды өзгерту
бойынша ұсыныстарды жасайтын топ құрды.
Қазақстан республмикасының Ұлттық банкі 2004 жылдың 1-ші шілдесінен
бастап МТ-102 төлем құжатының форматын алып тастады, банктердің ойынша,
бұл клиенттер үшін тарфиптердің көтерілуіне, төлемдерді өңдеу процесінің
қиындауына және тәуеклдің арттыуына , операция жүргізу бойынша
қателіктердің жіберілу тәуекелінің арттыуна әкеледі. Өткен жылы бұл
форматтың алынып тасталуына байланысты КЦМР ақпараттарды өңдейтін қосымша
жаңа тариф ендірілді (СОБС).
Қазақстан Республикасында төлем карталарының қызмет етуімен байланысты
қойылған Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің талаптары банктер үшін
болашағы бар қызметтердің нарықтық ортасын шектейді. Осыған орай банктердің
карталық бизнес рентабелдігін төмендетуді болдырмау және тәуекелділігінің
арттыруын болдырмау мақсатында Ұлттық Процессинг орталығымен
банктердің өзара қатынасының тиімді формалары мен әдістерін анықтау қажет.
ҚҚА бірқатар жаңылықтардың (заңды тұлғалардың депозиттері, қорлардың
банктерді несиелендіруі, VIP- ірі депозиттердің сақтандыру
ерекшеліктерін алып тастау, банк мүліктерін бағалау ерекшеліктерін ендіру)
ендірілуін, кепіл болушылық жүйесі бойынша заң жобасын жасауда. Мұндай
өзгерістер банктердің түбегейлі талдауын қажет етеді, өйткені бұрынғымен
салыстырмалы бұл жүйе бірқатар өзгерістерге ұшыраған, яғни жүйе
қатысушылары арасында мүдде балансын белгілі бір дәрежесі қалыптасқан.
Осы мәселелерге орай, қазіргі банк жүйесінде несие бюросы құрылып,
қызмет атақаруда.
Елімізде тұрғын-үй құрылыс жинақ жүйесін тиімді дамыту мақсатында
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен" "Қазақстан
Республикасындағы тұрғын-үй құрылысы жинағы туралы" Заңға "өзгерістер мен
қосымшалар енгізу туралы" ҚР Заң жобасы жасалынған. Бұл жоба тұрғын -үй
құрылысы банктерінің және салымшларның мүдделерін қорғауға бағытталған
бірқатар мәселлелерді ескеруді талап етеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен валюталық бақылау және
валюталық реттеу туралы заңның жаңа жобасы жасалынған. Бұл жоба, 2007 жылға
дейінгі Қазақстанда валюталық либерализация режимі бойынша бағдарламаны
жүзеге асыруды ескере отырып, валюталық заңдылықтың негізін қалаушы
маңызды принциптер мен нормаларын тағайындайды. Бұл заң жобасының
бірқатар кемшіліктерінің бірі, экспорттық несиелерді сақтандыру және
шетелдік капитал нарықтарындағы қаржы институттарының инвестициялық
қызметін лицензиялау саласында өңдеулерді талап етеді.
Төлем карталарының Ұлттық банк аралық жүйесін дамыту бағдарламасын жүзеге
асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қолма-қол ақшасыз
төлемдерді ынталандыруды дамыту шаралары ретінде " төлем карталарын
пайдалану арқылы төлем қабылдауға міндетті сауда ұйымдарының категорияларын
бекіту туралы" Қаулы жобасын жасады.
Соңғы уақыттарда әртүрлі мемлекеттік органдардың ақпараттармен
мәліметтерді сұрауы мен талап етулерінің көлемі артты. Мұндай ақпараттар
көп жағдайда өзара сәйкес. Бір мемлекеттік органның ақпарат жіберуі өзге
мемлекеттік органға жіберілген ақпаратпен мәліметтер сай келеді.
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару
Қазақстан Республикасының экономикасының қазіргі жағдайындағы қызмет
атқарып отырған қаржы -несие саясатын одан әрі жетілдіруде негізді бөлікті
банктер алатын болғандықтан, бірінші кезекте ,банк жүйесі ақша
қаражаттарының негізгі шоғырландырушы және ақша айналымын реттеу негізгі
органы ретінде олардың қызметтерін жетілдіру жолдарына тоқталамыз.
Активтердің өсім қарқыныңың жоғары болуына байланысты, банк қызметінің
тәуекелінің арттуы және капиталдану деңгейінің төмендеуі мынадай шараларды
қолдануды талап етеді:
- банктердегі тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру;
- капитал бойынша жаңа келісімді ендіру (Базель - II);
- Базель - II талаптарын ендіру бойынша жұмыс тобын құру;
- банктер есеп саясаты және бағдарламалық қамтамасыздануына өзгерістер
ендіру қажет;
- әлеуметтік және жалпы провизияларды есепке алу тәртібі кезеңмен енгізу
мерзімін ұзарту қажет;
- МСФО талаптарына жету мақсатында екінші деңгейлі банктерді
пруденциялыды реттеу нормаларына өзгерістер енгізу қажет;
- банк топтары және банк үшін проденциялдық нормативтерге сәйкес
өзіндік капиталдан еншілес компанияларға инвестициялық салымдарды аудару
мәселлелерін реттеу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығының негізгі көрсеткіштерінің тез өсу
қарқының ескерсек, онда:
Қазақстаның қаржы нарығы соңғы жылдарда бірқалыпты дамуда. Осыған
қармастан оны жетілдіру барысында бірқатар шаралар жүргізілуі тиіс:
- жобалық бағалы қағаздарды шығарушы Қазақстанның даму банк және өзге де
эмитенттерге облигацияларды орналастыруды реттеу үшін ішкі нарықта
валюталық позицияны теңгемен белгілеу;
- ҚР Үкіметі және ҚҚА зейнет ақы қорларына зейнетақы активтерін
инвестициялауда несиелік тәуеклдерді валюталық тәуекелдерді, сондай-
ақ, болашақта сыйақы ставкаларының өзеру тәуекелін хеджирлеудің
жекелген құралдарын ұсынуы қажет;
- Екінш деңгейлі банктердің салымдарына инвестициялаудың лимитін 10% -
25% көтеру;
- Арнайы сауда тізіміне неген ипотекалық облигацияларына орналастырудың
лимитін 20% дейін арттыру;
- Зейнет ақы активтерін Қазақстандық компанияларға SPV көмегімен
шығарылған бағалы қағаздарға инвестициялауға рұқсат беру;
Инвестициялық портфелдің сапасын және бәсекелік қабілетін жоғарылату
мақсатында зейнет ақы қорларының активтерітің бір бөлігін белгілі бір
рейтингі бар шет елдік қаржылық институттарға сенімдік басқаруға беруге
рұқсат ету;
Эмитент-резиденттерді бағалы қағаздарды сыртқы нарықтарда орналасытруы
үшін ұлттық сауда ұйымдастырушының ресми тіркеуінен өтуді міндеттеу.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі мақсаты
- теңгені несиеге деген сұранысын азайтатын, ал оның артынан ақша
массасының өсім қарқының азайтатын, сәйкесінше инфляцияны төмендетуді
қамтамасыз ететін деңгейге дейін көтеру. Жоғары пайыздық мөлшерлемелер,
дәлірек айтқанда, пайыздар үшін төлемдер шығындарды құрайтындардың бірі.
Яғни жаңа пайыздық саясат өзінің нәтижесін қандай да бір анықталмаған
болашақта емес, қысқа уақыт аралығында беруі керек.
Қазақстандағы жоғары карқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға
мүмкіндік беретін келесі бір факторға шетел валютасына деген шектен тыс
сұранысты азайту шаралары жатады.
Қаржы операцияларының барлық түрлері бойынша пайыздык мөлшерлемесінің
деңгейі Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша индикативті
анықталады. Сауданың түрлері бойынша төленетін пайыздық мөлшерлемелер өзара
кейбір негізгі себептермен ерекшеленеді. Олардың арасынан мыналарды бөліп
көрсетуге болады: қарыз мерзімінің әр түрлілігі, пайызды төлемеуімен
байланысты тәуекелдің деңгейі және пайыздык мөлшерлемесінің өзгеру
мүмкіндігімен байланысты тәуекелдің деңгейі.
Мемлекетгік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, Ұлттық банкінің
ноталары бойынша пайыздық мөлшерлемелер сауда мәніне сай келеді.
Банктерге берілетін несиенің көлемін реттеу үшін, банктің өз
міндеттемелері бойынша төлей алмау тәуекелін төмендету және банктердің
акционерлері мен салымшыларының мүдделерін қорғау мақсатында Ұлттық банк
резервтік талаптар механизмін қолданады.
Банк резервтерінің шамадан тыс өсуіне байланысты (Ұлттық банкідегі
корреспондентгік шоттағы каражаттар) резервтік талаптардын мөлшерін азайтып
қана коймай, сонымен қатар, резервтеудің баламалы тәртібіне ауысу
мүмкіндігі пайда болды. Яғни экономикалық нормативтерді орындайтын
банктердің корреспонденттік шоттағы қаражаттарының мөлшері резервті
талаптардан кем болмау керек еді.
Ұлттық банк орташа айлық қалдыкқа байланысты пайызды банктің
корреспонденттік шоты бойынша төлейді (резервтік талаптан аспайтын).
Резервтер бойынша пайызды төлеу резервтік талаптардың жоғары болу
жағдайында несие-лер және тартылған депозитгер бойынша банктердің пайыздық
мөлшерлемесі арасындағы айырманы азайту қажеттілігінен туындайды.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей міндетті резервтер деңгейінің тым жоғары
болуы қаржы делдал түріндегі банкі жүйесінін тиімділігін әлсіретеді,
өйткені резервтердің минималды нормасының үлкеюі несие ресурстарының
экономикаға құйылуына кедергі жасайды.
Үкіметтің несиелеу көлемі әрқашан бюджет тапшылығының деңгейімен және оны
баламалы көздер арқылы жабу мүмкіндігімен анықталды. Қаншалықты бюджет
тапшылығы жоғары болса, солғүрлым несие эммиссиясының ықтималдығы ұлкен
болады да, ол инфляцияға ыкпал етеді. Сөйтіп үкімет оған балама инфляциясыз
көздерді кеңейтуге мән береді, ондай көздерге: сыртқы қарыздар және
үкіметтің бағалы қағаздары жатады.
Ақша-несие саясатының мақсаты төлем балансы, инфляция және экономикалық
өсімге байланысты үкіметтің мақсаттарына елдің ішкі өтімділігінің өсімі
сәйкестендіру. Кең мағанада алатын болсақ, қаржы саясатының мәні қаржы
ресурстарының жинақталынуы және қолданылыуы процестеріне ықпалын тигізетін,
экономиканың ресурстарды тиімді пайдалану дәрежесін анықтау болып
табылады.
Нарық экономикасы дамыған елдердің көптеген жылдардағы тәжірибесітиімді
экономикалық өсім және тұрақты баға деңгейін, тұрғындардың жұмыс
бастылығынаықпалын тигізетін, айналымдағы ақша қаражатының іскерлік
белсенділігінің көлемі үшін қажетті, ақша ұсынысын қамтамсыз етуі қажет.
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив операциялары
Пассив операциялары - олар өз қарауына әр түрлі са-лымдарды тартып,
басқа банктерден несие алып, езінің бағалы қағаздарын шығарып және сол
сияқты баска да каражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын кұру және
оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансынын пассивінде көрсетіледі.
Пассив операциялары тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына карағанда
алдымен жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір
қор мөлшері қажет.
Пассив операцияларына мыналар жатады:
1. салым қабылдау (депозиттер);
2. клиенттерге шоттар (оның ішінде корреспондент-
банктерге) ашу және оларды жүргізу;
3. өзінің бағалы кағаздарын шығару (облигация, вексель,
депозиттік және жинақ сертификаттары);
4. банкаралық несие алу, оның ішінде орталықтанған несие
ресурстарынан;
5. репо операциялары;
6. суровалюталық несие алу.
Банктің капиталы өз қаражаты, тартылған қаражат және эмиссияланған
қаражаттардан кұрылады. Банктің өз каражатына акционерлік және резерв
капиталы, сонымен бірге бөлінбеген пайда жатады. Акционерлік капитал немесе
жарғылык қор бағалы кағаздар нарығында акцияларды орналастыру арқылы
жинақталады. Жарғылык қордың мөлшері, оны қалыптастыру және езгерту
банктің жарғысында көрсетіледі. Жарғылық капиталдың сомасы заңмен
шектелмейді, дегенмен банктің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
орталык банк оның төменгі аз мөлшерін бекітеді. Батыс елдерінің
коммерциялық банктерінің жарғылық капиталы 10-15 млн. ЭКЮ болады. Жарғылык
корды ұлғайту акционерлер қаражаты есебінен, сондай-ақ өз қаражаты (резерв
қорынан), акционерлердің дивидендтері және пайда есебінен жүзеге асырылуы
мүмкін.
Банктің резерв капиталы ағымдагы пайдадан бөлінген сомадан құрылады. Ол
ойда болмаған шығындарды және бағалы кағаздар курсының төмендеуінен болатын
шығындарды жабуға арналады. Оның мөлшері жарғы қорына байланысты пайызбен
белгіленеді.
Бөлінбеген пайда шоты деген - ол арадағы транзит шоты. Онда акционерлер
арасында дивиденд түрінде бөлінбеген және резервке түспеген пайда
жинақталады. Пайданы резервке бөлу төлейтін салыкты төмендету әдісіне
жатады, себебі резервтердің көп түрі салықган босатылады. Қазіргі
коммерциялық банктердің ресурс қорында өз қаражатының үлесі 10% шамасында.
Коммерциялық банктердің өзгешелігі ~ олардың өзгенің қаражатымен қызмет
жасауы. Банк капиталының 90%-ға жуығы тартылған каражат. Тартылған
қаражаттың ең үлкен мөлшері банктің өз капиталына байланысты анықталады. Әр
елдерде өз капиталы мен тартылған капиталдың арақатынасы әр түрлі болады.
Ол нормативтер 1:10 катынасынан 1:100 катынасына дейін ауытқиды. Мысалы,
Швейцарияда ол 1:12 катынасы болса, ал Жапонияда 1:83
қатынасына тең.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, халықтың
және басқа банктердің қаражаттарын тартуы мүмкін. Тартылған ресурстар
белгіленген мерзіміне қарай басқарылатын ресурстар және ағымдағы пассивтер
болып бөлінеді.
Басқарылатын ресурстар банкке тартылган мерзімдік депозиттерді және
банкаралық несиелерді біріктіреді.
Ағымдағы пассивтер есептесу, ағымдагы және корреспонденггік шоттардағы
қалдықтардан кұрылады.
Салым - ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сактауға салған акша
қаражаты. Ол колма-кол ақша немесе ақшаның колма-қол емес формасында,
ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін.
Ақша каражаттарын салымға тарту депозиттік операциялар деп
аталады. Банктер үшін депозит олардың пассив операцияларының басты түрі,
сондықтан ол активтік несие операцияларын жүргізудіц негізгі ресурсы.
Салымдар әр түрлі белгілерге байланысты жіктеледі. Салушысына қарай
депозиттер жеке және заңды тұлғалардың депозиттері болып бөлінеді. Банктен
алу мерзіміне карай мерзімді және талап бойынша алынатын депозиттер болып
бөлінеді. Талаппен алынатын депозиттерге қаражат толық немесе бөлік-
бөлікпен салынып және иесінің талабы бойынша дәл сол сиякты жолмен
алынады. Бұл депозиттер клиент ашқан әр түрлі шотгарда орналастырылып,
колма-қол акша және қолма-кол ақшасыз есеп айырысуға алынуы мүмкін.
Талаппен алынатыи салымдарда есептесу, ағымдағы және бюджеттік шоттарда
белгілі бір максатқа жұмсалатын, корреспонденттік шоттарда басқа банктермен
есептесуге арналған, сондай-ақ есеп айырысу айналымына арналған каражат
сақталады. Салымның бұл түрі негізінен тұрақсыз, себебі клиенттер өз
шоттарындағы каражатын үнемі пайдаланатындықтан, ондағы қалдық мөлшері әр
кез өзгеріп отырады. Сондықтан банктер бұл шоттар бойынша пайыздық өсім
төлемейді. Салымдарды өзіне тарту үшін бәсекелестік жағдайында коммерциялық
банктер клиенттерді тарту және талаппен алынатын салымдарды ұлғайтуды
ынталандыру мақсатында шот иелеріне қосымша кызмет көрсетін, сондай-ақ
олардың сапасын арттыруға ұмтылуда. Ағымдағы шот иелері өз қаражатын чек
кітапшаларымен немесе несие карточкаларымен алады (атаулы ақша кұжаты).
Мерзімді салымдар - ол салыну мерзімі және пайыздық өсім төлеу мөлшері анық
керсетілген депозиттік шотқа салынған ақша қаражаты. Төлем мөлшері салымның
көлемі мен мерзіміне байланысты анықталады. Егер мерзімді салым иесі
салымын келісілген мерзімнен бұрын пайдаланғысы келсе, онда салым бойынша
төленетін пайыз мөлшері кемиді. Мерзімді салымдар ұзак мерзімге
салынатындықтан, олар тұрақты акша қаражаты. Сондықтан банк
Еуровалюталык несие - ол шетел банктерінен еуровалюта-мен алынатын несие.
Әлемдік қарыз капиталы нарығында басты валюта болып доллар есептеледі.
Актив операциялары
Банктің жинақтаған ресурстарын табыс табу және өтімділігін қамтамасыз ету
мақсатымен орналастыруын актив оперяциялары деп атайды.
Актив операциялары негізінен төрт топқа бөлінеді:
1. Несие - есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің
несиелік портфелі калыптасады;
2. Инвестициялық операциясы , ол инвестициялык портфельдің негізін
құрайды;
3. Кассалық және есептесу операциялары - банктің клиенттерге көрсететін
қызметтерінің бірі;
1. Басқа операциялар.
Несие-есептеу операциялары - ол банктің несие ресурстарын орналастыру
қызметіндегі несие беру операциясы. Банк табысының көп бөлігі осы
операцияларды жүргізуден түседі.
Коммерциялық банктердің клиенттеріне беретін қарызын біраз белгілерге
байланысты топтастыруға болады:
4. борышқордың типіне байланысты - кәсіпорынға, үкіметке және
жергілікті үкімет органдарына, халыққа, басқа банктерге берілетін
қарыз;
5. пайдаланатын мерзіміне байланысты - қысқа мерзімді (1 жылға дейін),
орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (5
жылдан жоғары);
6. қызмет ету ортасына байланысты - өндіріс аясына берілген
карыз және айналыс аясына берілген карыз;
7. борышқордың қай салаға тиістілігіне карай
өнеркәсіпке, саудаға, ауыл шаруашылығына, транспортқа берілетін
қарыз;
8. қамтамасыз етілуі бойынша - кепілді, қорғаулы, қауыпсыз және
қамтамасыз етілмеген (бланктік);
• өтеу тәсіліне қарай - бір уакытта және бөлік-бөлікпен өтелетін
қарыз.
Несиені банктер несиелеудің мына негізгі қағидалары сақталғанда ғана
береді: қамтамасыздық, қайтарылымдылық, мерзімділік, төлемділік және
максаттылық.
Көптеген мемлекеттерде қарыз белгілі бір несиелік шектеумен (лимит)
несие линиясын алумен беріледі. Мысалы, АҚШ-та, Германияда, Голландияда,
Бельгияда борышқорға ашылатын контокорренттік шот бойынша лимит бекіту фор-
масы кең тараған. Контокоррентік шот деген - несиелік шотпен ағымдагы
(есептесу) шоттың біріктірілуі. Бұл шот бойынша дебеттік сальдо (қалдық)
клиентке несие беруді көрсетсе, ал кредиттік сальдо шотта өзінің қаражаты
бар екенін көрсетеді. Несиенің бұл түрі қысқа мерзімді ағым-дағы
қажеттілікке беріледі.
Ал кейбір мемлекеттердің (Ұлыбритания, Канада) банктері несиені
шектеуді овердрафт бойынша жүргізеді. Овердрафт - клиентке чек бойынша
банктің қысқа мерзімді несие беруі немесе оның банкке берген шоттарын
ағымдағы шотындағы қалдықтан артық болса да, бекітілген лимит шегінде
банктің төлеуі. Нәтижесінде ағымдағы шотта дебеттік қалдык калады.
Овердрафттың жоғары сомасы ағымдағы шот ашылғанда шартпен анықталады.
Несиелеудің бұл формасы - контокорентті шотпен берілетін несиенің түрі. Ол
-клиенттің ағымдағы есеп айырысуына қаражат жетіспестігін қанағаттандыруға
берілетін несие. Несие үшін акы жұмсалған нақты карыз бойынша алынады.
Берілетін несиенің келемі көптеген мемлекеттерде несие линиясының
мөлшерін (лимит) бекіту арқылы реттеледі. Бұл жағдайда банк пен клиент
арасында келісім бекітіледі, ол бойынша банк борышқорға келісілген мерзім
аралығында белгілі бір сомаға несие беруге міндетті. Несие линиясы бір
жылға ашылады. Келісілген мерзім аралығында борышқор қайтадан келіспей-ақ
және қосымша рәсімдемей-ақ қажет кезде несие алуға мүмкіндік алады.
Әйтседе, егер клиенттің қаржылық жағдайы нашарлап кетсе, онда келісімнің
аяқталуы мерзіміне дейін оны жою кұкы банкте болады.
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі түрлері
Банк - Қазақстан Республикасының ''Банктер және банк қызметi '' туралы
Заң күшi бар Жарлығына сәйкес, банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы
коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.
Банктiң ресми мәртебесi банктi ашуға ұлттық банктiң берген
рұқсатымен, заңды тұлғаны Әдiлет Министрлiгiнде банк ретiнде мемлекеттiк
тiркеумен және банк операцияларын жүргiзуге ұлттық банкiнiң лицензиясы
болуымен белгiленедi.
Коммерциялық банктер мемлекеттiң несие жүйесiнде үлкен рөль атқарады.
Олар ссуда капиталы рыногындағы әртүрлi секторларда қызмет ететiн ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер несие ресурстарының басым
бөлiгiн шоғырландырып, өз клиенттерiне қызметтердiң бiрнеше түрлерiн (несие
беру, салымдарды қабылдау, есептiк қызметтер көрсету, бағалы қағаздар мен
валютаны сату және сатып алу және т.б.) көрсетедi. Бүгiнгi таңда
коммерциялық банктер клиенттерге екi жүзге жуық қызмет түрлерiн ұсына
алады. Клиенттерге коммерциялық банктердiң ақы негiзiнде көрсететiн
қызметтерiн жүзеге асыруына байланысты жүргiзетiн операциялардың дәстүрлi
және нарық талабына сай жаңадан пайда болған дәстүрлi емес формалары пайда
болуда. Осыған байланысты банк қызметтерiнiң ''коммерциялық'' сипаты
артуда.
Екiншi деңгейдегi банктердiң басқа да құрылымдардан ерекшелiгi,
олардың қызметiнiң басты мақсаты – пайда табу болып табылады (нарықтық
қатынастар жүйесiндегi олардың ''коммерциялық мүдделерi'' де осында).
Сондықтан, ''коммерциялық'' деген термин екiншi деңгейдегi банктердiң
қандай да болмасын меншiктiң формасына жататындығымен емес, олардың ақылы
негiзде, клиенттерiне көрсететiн қызметтерiнiң сан алуандығымен байланысты.
Сонымен, коммерциялық банктер – коммерциямен айналысатын ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер келесi белгiлерi бойынша
жiктеледi:
Меншiк формасына байланысты:
- мемлекеттiк
- жеке
Банк капиталына иелiк етуiне байланысты:
- отандық
- шетелдiк
- аралас банктер
Құқықтық-ұйымдастырушылық формасына байланысты:
- жарна-пұл негiзiнде
- серiктестiк формасында
- акционерлiк қоғам формасында
Операцияларды жүргiзу дербестiгiне байланысты:
- еншiлес банктер
- өкiлеттi банктер
- дербес банктер
Қызмет көрсету ауқымына байланысты:
- әмбебап банктер
- мамандандырылған банктер
Филиалдар санына қарай:
- филиалсыз
- көп филиалды
Аумақтың белгiсiне қарай:
- халықаралық
- ұлттық
- аймақтық
Салалық белгiсiне қарай:
- өнеркәсiптiк
- сауда банктерi
- құрылыс банктерi
- ауылшаруашылық банктерi т.б.
Барлық отандық банк типтес несие ұйымдары екi түрге бөлiнедi: банктер
және банктiк емес қаржы мекемелерi.
Банктiк емес қаржы мекемелерiне Ұлттық банктiң лицензиясының негiзiнде
жекелеген банк операцияларын жүргiзетiн, бiрақ банк болып табылмайтын заңды
тұлғалар жатады.
Басқа банктік өнімдер, қызметтердің қатарын біріктіреді, соның ішінде
банктік сферасына қатысты емес. Осы жерде келесі қызметтерге тоқталамыз:
1. есептік кассалық қызметті ұйымдастыру;
2. шетел валютасымен операциялар;
3. трасттық операциялар;
4. бағалы қатарды сақтау бойынша қызметтер;
5. кеңес беру қызметі;
6. ақпараттық қызмет;
7. аудиторлық қызмет;
8. инженерлік-экономикалық экспертиза бойынша қызмет;
9. кепілдеме беру (гарантия);
10. басқа да қызметтер.
I. Есептік-кассалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру, түрлерін төмендегідей
көрсетуге болады:
• төлемдік талаптармен есеп айырысу;
• төлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• акцептелгентөлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• талап-тапсырмамен есеп айырысу;
• чектермен есеп айырысу;
• аккредитивті қолдаумен есеп айырысу;
• жоспарлық төлемдер тәртібіндегі есеп айырысу;
• транзиттік операциялар бойынша есеп айырысу.
Банктердің өзінің фукнциясымен есеп айырысуда делдал ретінде орындалумен
байланысты, әртүрлі операциялардың ішінен, шетелдік тәжірибеде қолданылатын
3 негізгі топтарын көрсетуге болады:
1. инкассалық операциялар;
2. аккредитив көмегімен есеп айырысу;
3. аударым операциялары.
II.Шетел валютасымен операциялар.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы, халықаралық нарықта әрекет
Ететін сбуъектілер, мұндай құрал болып шетел валютасын ауыстыру бойынша
банктің операциялары табылады.
Шетел валютасын сату-сатып алу бойынша операциялардың 3 түрі бар:
• валютаны бір клиенттерден алу және оларды басқа клиенттерге сату ,
мұндай клиенттер экспорттық-импорттық компаниялар болып табылады;
• валютаны басқармаға сату- сатып алу бойынша операциялар;
• валютаны банктер арасында сату-сатып алу.
Сонымен қатар шетел валютасын сатудың және сатып алудың 2 әдісі бар:
1. СПОТ, яғни тез жеткізу;
2. Форвард, яғни болашақтағы белгілі күнге байланысты жеткізу.
III. Трасттық операциялар.
Уақыттың жетпіспеушілігі, ірі байлықты дұрыс пайдалана алмау және
тәжірибеннің жетіспеулігінен пайда болады.
Коммерциялық банктердің сенім операциялармен үлкен топқа бөлуге
болады:
1. жеке тұлғаларға трасттық қызметтер;
2. ұйымдарға трасттық қызметтер.
3. жеке операциялар трасттық қызметтер.
Бұл операциялар әр клиентттің өзіндік және осымен байланысты мәселлер
болғандықтан әртүрлі болып келеді. Жеке тұлғаларға трасттық қызметтердің
келесі түрлерін ажыратады:
А. мұрагерлік басқару;
Б. меншікті басқару;
В.мүліктің сақталуын қамтамасыз ету және жәрдем беру;
Г.делдалдық қызмет көрсету;
Қазақстан Республикасының аумағында, сол сияқты оның шегiнен тыс
жерлерде коммерциялық банктер өздерiнiң еншiлес банктерiн, филиалдары мен
өкiлеттiктерiн алуға құқығы бар.
Еншiлес банктер – жарғылық қордың елу пайызынан астамы еншi берушi
банкке тиесiлi болып табылатын екiншi деңгейдегi банктерге жатады. Олар өз
алдына дербес, заңды тұлғалар болып табылады. Бас банк мекемесiмен еншiлес
банктер арасындағы қарым-қатынас еншiлес банктiң жарғысы және құрылтайшы
құжаттармен реттеледi. Еншiлес банктердiң дербес бухгалтерлiк балансы,
ерекшеленген мүлкi, соның iшiнде меншiктi капиталы, өз мiндеттемелерi
бойынша жауапкершiлiгi және Орталық банкте корреспонденттiк шоты бар
болады.
Банктi ашық үлгiдегi акционерлiк қоғам етiп қайта құруға ол ұлттық
банктен депозиттер қабылдауға және ақшалай нысанда несие беруге лицензия
алған кезден бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде шығынсыз және үздiксiз
қызмет iстеген және осы жыл iшiнде ұлттық банк белгiлеген пруденциалдық
нормативтердi, өзге де нормалар мен лимиттердi сақтаған жағдайда жол
берiледi.
Мемлекеттiк меншiк негiзiнде құрылатын мемлекеттiк банктердi
қоспағанда, банктер кез келген меншiк нысаны негiзiнде құрылуы мүмкiн.
Банк филиалдары – заңды тұлға болып табылмайтын, олар банк тұрған
жерден тыс орналасқан және банк атынан операцияларды жүзеге асыратын, өзiне
берiлген банктiң өкiлеттiгi шегiнде әрекет ететiн банк бөлiмшесi болып
табылады.
Банк өкiлеттiгi – заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден
тыс орналасқан, банк атынан және оның тапсыруы әрекет ететiн және банк
операцияларын жүзеге асырмайтын, дербес балансы болмайтын банк бөлiмшесi
болып табылады. Ол әдетте банктiң өкiлеттi функцияларын қамтамасыз етуге,
келiсiм шарт жасауға және басқа да iс-әрекеттер атқаруға құрылады. Өкiлдiк
клиенттерге есептiк- кассалық қызмет көрсетумен айналыспайды және
корреспонденттiк шоты болмайды. Шаруашылық шығындарды жүзеге асыру үшiн
өкiлдiктерге ағымдағы шот ашылады.
Банктiң ұйымдық құрылымы екi негiзгi әдiстермен анықталады: банктi
басқару құрылымы және оның функционалдық бөлiмшелерi мен қызметтерiнiң
құрылымымен.
Басқару органдарының басты мақсаты – өзiнiң басты функцияларын жүзеге
асыру мақсатында банктiң коммерциялық қызметiнiң тиiмдi, оңтайлы және жеңiл
жүргiзiлуiн қамтамасыз ету. Банк қызметiн дұрыс ұйымдастыру, басшылар мен
қызметкерлерi арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыру табысқа жетудiң
бiрден бiр жолы болып табылады.
Банктi басқару құрылымын анықтау оның басқару органдарын бөлiп
көрсетiп, банк операцияларын жүргiзудегi өкiлеттiктерiн, жауапкершiлiктерiн
белгiлеуде өте маңызды болып табылады. Банктi басқарудағы жалпы басқару
құрылымы банк заңдарымен анықталады, бiрақ көптеген басқару құрылымымен
байланысты сұрақтарды банктiң өз бетiмен шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктiң ұйымдастырушылық және басқару құрылымы банк
жарғысымен белгiленедi.
Акционерлiк коммерциялық банктiң ең жоғарғы басқару органы
акционерлердiң жалпы жиналысы болып табылады. Олар жыл сайын, келесi
сұрақтарды шешу үшiн шақырылады:
- жарғы мен жарғы капиталының көлемiн өзгерту;
- банк басқармасын (кеңесiн) сайлау;
- жылдық есеп берулердi бекiту;
- банк табысын бөлiп-тарату;
- банк фирмаларын құру немесе тарату және т.б.
Банк қызметiне жалпы басшылық жасау, сонымен бiрге атқарушы және
бақылаушы органдардың қызметiне бақылау жасау мен байқау үшiн акционерлер
жиналысы Банк Басқармасын 5 жылдық мерзiмге дейiн сайлайды.
Банктiң Басқармасы (кеңесi) банктiң мақсаттарын айқындап, несиелiк-
есеп айырысу, инвестициялық, валюталық және басқа да қызмет түрлерi бойынша
саясатын жүзеге асырады, iскерлiк әлемiнде байланыстар орнатып, басқа да
ұйымдармен қызметтерiн үйлестiредi.
Ірi банктер, әдетте, функционалдық белгi бойынша құрылып,
департамент, басқарма және бөлiмдерден тұрады. Олардың басшылары бұл
бөлiмдердiң буындарының қалыпты жұмыстарын қамтамасыз етумен айналысады.
Департамент директорлары, басқарма басшылары және олардың
орынбасарлары бөлiмшелер мен қызметтердiң қызметiн үйлестiредi, олардың
нақты мақсаттарын анықтайды, кеңес бередi, бақылайды және жұмыстарына баға
бередi.
Банктiң бөлiмшелерi мен қызметтерi жоғары бiлiмдi мамандардан тұрады,
олар банк операцияларының белгiлi бiр түрiмен ғана айналысады. Әдетте,
несиелеу бөлiмi, инвестициялар мен бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу
бөлiмi, депозиттiк және кассалық операциялар жүргiзу бөлiмi, сыртқы
экономикалық байланыс бөлiмi, маркетинг бөлiмi деп қарастырылады.
Несие беру үшiн банкте нақты шешiм қабылдайтын және тексеру-бақылау
жұмыстарын жүргiзетiн несие комитетi мен тексеру комиссисы құрылады.
Төменде коммерциялық банктiң ықшамдалып алынған басқару құрылымы
келтiрiлген (2 сызба)
Банктегi бөлiмдер саны банк қызметiнiң көлемi мен сипатына, банк
операцияларының күрделiлiгiне, клиенттерге көрсететiн қызметтерiнiң жан-
жақтылығына байланысты болады.
Банктiң құрылымын банктiң басқару аппаратының құрылымымен шатастыруға
болмайды. Банк құрылымын – оның ерекше кәсiпорын ретiнде қызмет етуiне
мүмкiндiк беретiн құрылғылары ретiнде қарастыруға болады. Бұл мағынада банк
құрылғылары төрт мiндеттi бөлiктердi қамтиды:
1. Банк капиталы, ол үнемi қозғалыста болады.
2. Банк қызметiнiң өзiн қамтиды, ол басқа кәсiпорындар қызметiнен
ерекшеленедi.
3. Банк iсi саласында арнайы бiлiмi бар мамандардың ерекше тобы.
4. Өндiрiстiк бөлiк деп атауға болады, бұл жерге банк техникасы,
құрылыстар мен ғимараттар, байланыс және коммуникация
құралдары, iшкi және сыртқы ақпарат көздерi жатады.
Өзiнiң клиенттерiне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КlРlСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ РӨЛІ
1. Коммерциялық банк жүйесі және оның дамуының
ерекшелiктерi ... ... ... .4
1.2 Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... 6
1.3 Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК КӨЛЕМІН ЖӘНЕ
ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ТАЛДАУ
2.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму ерекшелігін
және банк көлемін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
2.2 Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде
) ... ... ...25
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЖАҢА БАНК ҚЫЗМЕТТЕРІН ДАМЫТУ ЖӘНЕ
ҰЙЫМДАСТЫРУ
3.1 Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны
Қазақстан Республикасында қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... 30
3.2 Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары
және
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .38
Коммерциялық банктердің актив және пассив операцияларының дамуы.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан
Республикасында қолдану
мүмкіндіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..5
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару ... ..8
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив
операциялары ... ... ... ... ...11
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі
түрлері ... ... ... ... ... ... ... 14
2.3. Қазақстанның банк жүйесiндегi банк өнiмiнiң және қызметiнiң
қажеттiлiгi және оның экономикадағы
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
ІII Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банк көлемін және қызметінің
ерекшелігін талдау
3.1 Экономиканың қазіргі жағдайындағы банк жүйесінің даму
ерекшелігін және банк көлемін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 27
3.2. Коммерциялық банк қызметін экономикалық талдау
(ААҚ “Алматы Сауда-қаржылық Банк” маретиалдары негізінде
) ... ... ... ... ... ...33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...40
Кіріспе
Нарықтық экономикаға көшумен байланысты Қазақстан Республикасының
банктер жүйесiнде ұлттық экономиканың басқа секторларымен салыстырғанда
елеулi өзгерiстер болып жатқаны баршаға мәлiм. Бүгiнгi таңда нарықтық
экономика жолына баяғыда түсiп, зор жетiстiктерге жеткен өркениеттi елдер
тәжiрибесiн үйрене отырып, банк жүйесiн халықаралық стандарттарға көшiру ел
экономикасы үшiн маңызды болып табылады.
Банк жүйесiн реформалау қажетiлiгi Қазақстанның эволюциялық дамуының
сапалы, жаңа деңгейге жетуiнiң қажеттiгiнен туындап отыр. Нарықтық
экономикаға көшкен жылдар аралығында Қазақстан Республикасының банк жүйесi
реформалаудың ұзақ та, қиын кезеңiн бастан кешiрдi. Бұл кезеңде елiмiздiң
банк жүйесiнде тек сандық емес, сонымен бiрге сапалы өзгерiстер болды деп
айтуға болады. Қазақстан Республикасының тәуелсiздiк алуының он жылдығына
арналған салтанатты жиналыста ел Президентi Н.Назарбаев банк жүйесiн
реформалау нәтижесi бойынша: ''Елiмiздiң банк жүйесi түбегейлi де сапалы
өзгерiстерге ұшырады'' деп мақтанышпен атап өткен болатын.
Қазақстанда банк жүйесiн реформалау iсi ең алдымен коммерциялық банктердi
құрудан басталды. Тек Қазақстанда емес, сонымен бiрге бүкiл КСРО
аумағындағы бiрiншi болып құрылған банк, Оңтүстiк Қазақстан облысында
орналасқан ''Союз'' кооперативтiк банкi болатын. Банк операцияларын жүргiзу
құқығын беретiн лицензиясын (рұқсатын) ол 1988 жылдың 24 тамызында алды.
Бiрақ, аталмыш банктiң қызметi небәрi 7 жылға ғана созылып, қызметiндегi
айтулы елеулi кемшiлiктерi үшiн 1995 жылдың 24 тамызында банк операцияларын
жүргiзу үшiн берiлген лицензиясы қайтарылып алынды. Қазақстан аумағында
1988 жылдың 19 қыркүйегiнде құрылған екiншi коммерциялық банкке Алматы
Орталық кооперативтiк банкi жатады. Қазiргi кезде аталмыш банк
''БанкЦентрКредит'' ААҚ болып, банк қызметi нарығында өз қызметiн тиiмдi
атқаруда.
1995 жылы ''Қазақстан Республикасының банктер және банк қызметi туралы''
Заңы қабылданды. Бұл Заңда Мемлекеттiк болып табылатын ұлттық банктiң
негiзгi мiндеттерiмен қатар, экономикадағы ақша-несиелiк реттеу құралдары,
оның атқаратын қызметтерiнiң түрлерi, коммерциялық банктердiң қызметiне
бақылау жасау принциптерi мен әдiстерi анықталған болатын.
Қазақстанда банк жүйесiнiң қалыптасқан алғашқы кезеңдерiнде сауатты,
кәсiпкерлiк деңгейi жоғары, бiлiктi мамандардың болмауы, банк саласының
қызметiн реттейтiн заңнамалардың толық жетiлмеуi банк қызметiн жүзеге
асыруда көптеген қателiктер жiберiп, банктердiң жабылып қалуына тiкелей
себебiн тигiздi.
Реформаның құқықтық қамтамасыз етiлуi және банк жүйесiнiң қалыпты
қызмет етуiн қамтамасыз ету мақсатында 1997 жылдың наурыз айында ''Заң күшi
бар Қазақстан Республикасы Президентiнiң Жарлығына өзгерiстер мен
толықтырулар енгiзу туралы''; 1998 жылдың 28 сәуiрiнде ''Қазақстан
Республикасында вексель айналысы туралы''; 1997 жылдың 11 шiлдесiнде ''Банк
қызметiнiң мәселелерi бойынша Қазақстан Республикасының кейбiр заң
актiлерiне өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы'' бiрқатар заңдары
қабылданды.
1995 ж. Қазақстанның банк жүйесiн реформалаудың бағдарламасын жүзеге
асыру, осы жүйедегi орта мерзiмдi бағдарламаны жасауға себеп болды. Оның
мақсаты мен мiндетi тұтастай алғанда 1990 жылы жасалған бағдарламамен
бiрдей. Бiрақ елiмiздiң орталық банкi ретiнде атқарған қызметi барысында
жинақталған тәжiрибесi оған экономикасы дамыған елдерге тән, нарықтық
экономикаға сай келетiн ақша-несие саясатының құралдарын пайдалануға көшу
мiндеттерiн жүктедi.
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнiң тұрақтылығы, көбiне екiншi
деңгейлi банктердiң тұрақтылығымен байланысты болып келедi. Жоғарыда атап
өткен себептерге қоса, төлемсiздiк дағдарысы мен банктерге деген
сенiмсiздiк көптеген банктердiң қызметiне тосқауыл болып, банктердiң
сенiмдiлiгiн қауiп алдына қойды, ал оған төтеп бере алмаған банктер
банкроттықа ұшырады. Ел экономикасында бiрлескен және шет ел банктерiнiң,
олардың филиалдарының пайда болуы бәсекелестiктi одан әрi күшейтiп жiбердi.
Нәтижесiнде, банктердiң несие ресурстарының айналымдылығы төмендеп, мерзiмi
ұзартылған несиелердiң көлемi өстi. Жалпы дағдарыс жағдайында коммерциялық
банктер тәуекелдiң жоғары деңгейiмен бетпе-бет кездесiп, оған төтеп бере
алмаған банктер жабылып қалып жатты. Сондықтан да бiз бүгiнгi таңдағы
әлемдiк тәжiрибеде қалыптасқан банк iсiнiң дамуындағы қызметтердiң
әдiстемелерiн оқып бiлiп, осы алған бiлiмдi елiмiздiң банк жүйесiнiң
практикасында қолданғанымыз абзал.
Тақырыптың тағы бiр маңыздылығы, қарастырылып отырған банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi тенденциялрды, оны басқару ёдiстерi Іазақстанның
банк жүйесiн дамуымен және қалыптасуымен байланысты сұрақтарды зерттеудiң
жаңа бағыты болып табылады.
Факторлың талдау негiзiнде банк қызметiне әсер ету үшiн бiз әлемдiк
тәжiрибеден үлкен көңiл аударып отырмыз және соның көмегi арқылы Қазақстан
Республикасында қолдануға тиiмдi де пайдалы банк iсiндегi қызметтердi
аныңтау, оны дамыту үшiн әдiстердi саралап отырмыз. Сонымен, коммерциялың
банктердiң iс-әрекетi саласы кебеюде. Бiрақ отандың банктер әлемдiк
тәжiрибеде белгiлi барлың қызмет түрлерiн енгiздi деуге болмайды. Бұл
проблема Қазақстанның банк жүйсi үшiн жаңа бағыт болып табылады, сондыңтан
да банк iсiнiң дамуындағы қазiргi кездегi тенденцияларында қандай да бiр
түпкiлiктi зерттеулер жүргiзiлген жоқ. Осы орайда әлемдiк банк iсiнiң
дамуындағы қазiргi кездегi қызметтердi Қазақстан тәжiрибесiнде енгiзу банк
жүйесiн реформалаудағы ең өзектi мәселе болып отыр. Барлы аталған себептер
осы диплом жұмысының тақырыбын таңдауға, оның ақсатары мен негiзгi
мiндеттерiн белгiлеуге өз әсерiн тигiздi.
Курстық жұмыстың мақсаты банк жүйесінің дамуындағы қазiргi кездегi
тенденцияларды анықтап, әлемдiк банк тәжiрибесiн оқып бiлу және оның
жергiлiктi жағдайда бейiмделуi болып табылады.
І. Қазақстан Республикасында жаңа банк қызметін дамыту және ұйымдастыру
1.1. Банк қызметтерін енгізудің халықаралық тәжірибесі және оны Қазақстан
Республикасында қолдану мүмкіндіктері
Егер біз қазіргі уақытта экономиканың дамуына әсер ететін күшті фактордың
бірі ретінде банк секторын атап өтетін болсақ қателеспеген болар едік.
Жалпы олардың мемлекеттік өмірде ойнайтын ролі және соған қатысты
маңыздылығы айтпаса да түсінікті.
Қазіргі кезде тұтас банк саласының капиталдануы дәрежесі капиталадың
жеткіліктілік номативіне сәйкес келеді. Соған қарамастан, капиталдың
төменгі өсіміне активтер өсімінің қарқынды өсуі банк саласы үшін тәуекел
деңгейін арттыруда.
Қазіргі қалыптасқан жағдайда, яғни кейдір банктер капиталдың
жеткіліктілік нормасын сақтау үшін несиелендіру операцияларын қысқартуы
кезінде капиталды арттыру проблемасы өзекті проблемаға айналып отыр. Таза
табыс жеткіліксіз болғандықтан, субардинацияланған қарыздарды тарту
мүмкіндігінің болмауынан (бірінші деңгейлі капиталдан 25% шектеулігінен),
акционерлік капиталды (жарғалық капиталады) арттыру қажет, ал бұл өз
кезегінде біршама қиындықтармен ерекшеленеді.
Біріншіден, акцияларды шығару және оларды орналастыру процедуралары
біршама уақытты талап етеді.
Екіншіден, ірі банктер өздерінің акцияларын сыртқы нарықтарға депозиттік
қолхаттар түрінде (IPO) орналастырады, ал бұл қаржы нарықтары мен қаржы
ұйымдарын реттеу және қадағалау бойынша Қазақстан Республикасының
Агенттігінің (келесі жағдайларда ҚҚА) акцияларды иеленудің ашық болмауынан
қарсылығын тудырады.
Банктер 2004 жылдың екінші жартысында капиталдарды толықтыру бойынша іс-
әрекеттерін белсенділей түсті.
МСФО максимальді түрде жақындау мақсатында екінші деңгейлі банктерді
пруденциалдық реттеу нормаларына өзгерістер ендіру қажет.
Екінші деңгейлі банктердің пруденциалдық нормативтер ережесінің логикасы
бойынша, банктер, еншілес компанияларға субардинацияланған қарыз және
инвестицияларды есептен шығаруларға ұсынылады, ал бұл дегеніміз, банктер
еншілес компаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталдармен жабады дегенді
білдіреді.
Банктер мұндай жағдайдың, тәуекелді менеджмент көзқарасынан, шешімін
таба алмауда, өйкені ҚР пруденциалдық реттеулерінің өзге де нормалары бар.
Банк топтарының пруденциалдық нормативтері туралы ереженің мазмұның
қарсақ, банктер еншілес қампаниялардың тәуекелдерін өзіндік капиталмен,
олардың өздерініңкі жеткіліксіз болған жағдайда ғана қолдануы қажет. Мұндай
жағдайда, бас банктің субардинацияланқан қарыз немесе инвестицияларға
салымдарна көңіл бөлінбейді.
Өкілетті органдардың есеп берулері "Облигацияларды шығару және
орналастыру туралы есеп беру" бойынша Қазақстан Республикасында, біздің
қөзқарасымызша облигацияларды орналастыру барысына орай, банк каиталындағы
орналастыру сомасын арттыру мүмкіндігін бермейтін, қатаң формасы қызмет
атқарады.
Банктер үшін қолайлы жағдайлардың бірі, сыйақылардың алымдары бойынша
лимиттің алынуы (ЛИБОР және қайта қаржыландырудың екі есе ставкасы ).
Мұнда, резидент еместерге төленетін сыйақылар бойынша шеті левередж
коэффициенті (қаржы саласы үшін- 7, өзге ұйымдар үшін - 4) лимиті
ендірілді.
Бұл тағайындалған лимит банктердің сырқы қарыз алу мүмкіндіктерін
шектейді.
ҚР Салық кодексі бойынша жұмыстар шеңберінде ҚҚА және ҚР Қаржы
министірлігіне провизиялар бойынша алымдарды қандайда бір коэффициентпен
(активтерден 1,3 %) шектеу ұсынысы жасалған.
Бірақ, бұл мәселерердің екінші жақтары бар, алымдарды шектеу банк
қызметтерінің өзіндік құныңың және банк клиентері үшін тарифтер мен
ставкалардың өсуіне әкеледі.
2002 жылы алтын және өзге де құндылықтармен операцияларға ҚҚС ендіріуімен
банктердің алтындармен операциялары күрт қысқарды. Ендеше банкер үшін бұл
операциялардың қызығушылығы төмендегенін білдіреді.
Банктер қазіргі есеп кассалық бөлімдердің негізінде ауыл және аудан
аймақратына банк қызметтерірінің қол жетізерліктей болуы, олардың сапасы
мен тиімділігін арттыру мақсатында банктік әмбебап қызметтерді көрсетудің
орталықтарын ашу ұсынысы жасалған.
ҚҚА заңды және жек тұлғалар үшін сейфтік операциялар, қарыз және кепілдік
операцияларын, банктік шоттарды жүргізге байланысты ЕКБ үшін, операциялар
тізімін кеңейту ұсынысын қабылдады, ол АФН №197 от 12.07.2004ж. қаулысымен
ережеде көрініс алды.
Осыған орай ЕКБ- де клиенттердің импортты - экспортты операциялары
бойынша төлем немесе аударымдарды жүргізу ұсыныстары ашақ күйде қалды.
ҚР Ұлттық банкнің клиентерге сапалы да тез қызмет көрсетуі, банктердің
қаржаттардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мүмкіндіктері талапқа сай
болмағандықтан, оған жаңа көзұарас қажет деген үшін талап қойылды.
Банк несиелерінің сыйақы ставкаларының төмендеу мүмкіндіктері бойынша
мәселеге келсек, онда сыйақы ставкасын төмендету және жағдай жасауға
бағытталған іс шараларды қалыптастаруда, оған әртүрлі маро және микро
деңгейдегі көптеген факторлардың әсер ететіндігін ескерген жөн.
ӘВҚ және Әлемдік банктердің қаржы саласын бағалау бойынша мақсаттарының
бірі, осы өткен жылдан бастап, ұзартылған қадағалау жүйесі.
Осыны ескергенде, және Қазақстан Республикасының қаржы нарығын даму
конценсиясына сәйкес Евро одақ стандарттарына жетуді көздейтін мақсата, ҚҚА
банктік операцияларды лицензиялау тәртібі және принциптері, ұзақ мерзімді
қадағалау және оның шарттарын жүзеге асыруда банкттік заңдылықтарды өзгерту
бойынша ұсыныстарды жасайтын топ құрды.
Қазақстан республмикасының Ұлттық банкі 2004 жылдың 1-ші шілдесінен
бастап МТ-102 төлем құжатының форматын алып тастады, банктердің ойынша,
бұл клиенттер үшін тарфиптердің көтерілуіне, төлемдерді өңдеу процесінің
қиындауына және тәуеклдің арттыуына , операция жүргізу бойынша
қателіктердің жіберілу тәуекелінің арттыуна әкеледі. Өткен жылы бұл
форматтың алынып тасталуына байланысты КЦМР ақпараттарды өңдейтін қосымша
жаңа тариф ендірілді (СОБС).
Қазақстан Республикасында төлем карталарының қызмет етуімен байланысты
қойылған Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің талаптары банктер үшін
болашағы бар қызметтердің нарықтық ортасын шектейді. Осыған орай банктердің
карталық бизнес рентабелдігін төмендетуді болдырмау және тәуекелділігінің
арттыруын болдырмау мақсатында Ұлттық Процессинг орталығымен
банктердің өзара қатынасының тиімді формалары мен әдістерін анықтау қажет.
ҚҚА бірқатар жаңылықтардың (заңды тұлғалардың депозиттері, қорлардың
банктерді несиелендіруі, VIP- ірі депозиттердің сақтандыру
ерекшеліктерін алып тастау, банк мүліктерін бағалау ерекшеліктерін ендіру)
ендірілуін, кепіл болушылық жүйесі бойынша заң жобасын жасауда. Мұндай
өзгерістер банктердің түбегейлі талдауын қажет етеді, өйткені бұрынғымен
салыстырмалы бұл жүйе бірқатар өзгерістерге ұшыраған, яғни жүйе
қатысушылары арасында мүдде балансын белгілі бір дәрежесі қалыптасқан.
Осы мәселелерге орай, қазіргі банк жүйесінде несие бюросы құрылып,
қызмет атақаруда.
Елімізде тұрғын-үй құрылыс жинақ жүйесін тиімді дамыту мақсатында
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігімен" "Қазақстан
Республикасындағы тұрғын-үй құрылысы жинағы туралы" Заңға "өзгерістер мен
қосымшалар енгізу туралы" ҚР Заң жобасы жасалынған. Бұл жоба тұрғын -үй
құрылысы банктерінің және салымшларның мүдделерін қорғауға бағытталған
бірқатар мәселлелерді ескеруді талап етеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкімен валюталық бақылау және
валюталық реттеу туралы заңның жаңа жобасы жасалынған. Бұл жоба, 2007 жылға
дейінгі Қазақстанда валюталық либерализация режимі бойынша бағдарламаны
жүзеге асыруды ескере отырып, валюталық заңдылықтың негізін қалаушы
маңызды принциптер мен нормаларын тағайындайды. Бұл заң жобасының
бірқатар кемшіліктерінің бірі, экспорттық несиелерді сақтандыру және
шетелдік капитал нарықтарындағы қаржы институттарының инвестициялық
қызметін лицензиялау саласында өңдеулерді талап етеді.
Төлем карталарының Ұлттық банк аралық жүйесін дамыту бағдарламасын жүзеге
асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі қолма-қол ақшасыз
төлемдерді ынталандыруды дамыту шаралары ретінде " төлем карталарын
пайдалану арқылы төлем қабылдауға міндетті сауда ұйымдарының категорияларын
бекіту туралы" Қаулы жобасын жасады.
Соңғы уақыттарда әртүрлі мемлекеттік органдардың ақпараттармен
мәліметтерді сұрауы мен талап етулерінің көлемі артты. Мұндай ақпараттар
көп жағдайда өзара сәйкес. Бір мемлекеттік органның ақпарат жіберуі өзге
мемлекеттік органға жіберілген ақпаратпен мәліметтер сай келеді.
1.2. Банк жүйесін дамыту проблемаларының шешу жолдары және басқару
Қазақстан Республикасының экономикасының қазіргі жағдайындағы қызмет
атқарып отырған қаржы -несие саясатын одан әрі жетілдіруде негізді бөлікті
банктер алатын болғандықтан, бірінші кезекте ,банк жүйесі ақша
қаражаттарының негізгі шоғырландырушы және ақша айналымын реттеу негізгі
органы ретінде олардың қызметтерін жетілдіру жолдарына тоқталамыз.
Активтердің өсім қарқыныңың жоғары болуына байланысты, банк қызметінің
тәуекелінің арттуы және капиталдану деңгейінің төмендеуі мынадай шараларды
қолдануды талап етеді:
- банктердегі тәуекелді басқару жүйесін жетілдіру;
- капитал бойынша жаңа келісімді ендіру (Базель - II);
- Базель - II талаптарын ендіру бойынша жұмыс тобын құру;
- банктер есеп саясаты және бағдарламалық қамтамасыздануына өзгерістер
ендіру қажет;
- әлеуметтік және жалпы провизияларды есепке алу тәртібі кезеңмен енгізу
мерзімін ұзарту қажет;
- МСФО талаптарына жету мақсатында екінші деңгейлі банктерді
пруденциялыды реттеу нормаларына өзгерістер енгізу қажет;
- банк топтары және банк үшін проденциялдық нормативтерге сәйкес
өзіндік капиталдан еншілес компанияларға инвестициялық салымдарды аудару
мәселлелерін реттеу қажет.
Қазақстанның сақтандыру нарығының негізгі көрсеткіштерінің тез өсу
қарқының ескерсек, онда:
Қазақстаның қаржы нарығы соңғы жылдарда бірқалыпты дамуда. Осыған
қармастан оны жетілдіру барысында бірқатар шаралар жүргізілуі тиіс:
- жобалық бағалы қағаздарды шығарушы Қазақстанның даму банк және өзге де
эмитенттерге облигацияларды орналастыруды реттеу үшін ішкі нарықта
валюталық позицияны теңгемен белгілеу;
- ҚР Үкіметі және ҚҚА зейнет ақы қорларына зейнетақы активтерін
инвестициялауда несиелік тәуеклдерді валюталық тәуекелдерді, сондай-
ақ, болашақта сыйақы ставкаларының өзеру тәуекелін хеджирлеудің
жекелген құралдарын ұсынуы қажет;
- Екінш деңгейлі банктердің салымдарына инвестициялаудың лимитін 10% -
25% көтеру;
- Арнайы сауда тізіміне неген ипотекалық облигацияларына орналастырудың
лимитін 20% дейін арттыру;
- Зейнет ақы активтерін Қазақстандық компанияларға SPV көмегімен
шығарылған бағалы қағаздарға инвестициялауға рұқсат беру;
Инвестициялық портфелдің сапасын және бәсекелік қабілетін жоғарылату
мақсатында зейнет ақы қорларының активтерітің бір бөлігін белгілі бір
рейтингі бар шет елдік қаржылық институттарға сенімдік басқаруға беруге
рұқсат ету;
Эмитент-резиденттерді бағалы қағаздарды сыртқы нарықтарда орналасытруы
үшін ұлттық сауда ұйымдастырушының ресми тіркеуінен өтуді міндеттеу.
Теңгені айналысқа енгізгеннен кейінгі пайыздық саясаттың негізгі мақсаты
- теңгені несиеге деген сұранысын азайтатын, ал оның артынан ақша
массасының өсім қарқының азайтатын, сәйкесінше инфляцияны төмендетуді
қамтамасыз ететін деңгейге дейін көтеру. Жоғары пайыздық мөлшерлемелер,
дәлірек айтқанда, пайыздар үшін төлемдер шығындарды құрайтындардың бірі.
Яғни жаңа пайыздық саясат өзінің нәтижесін қандай да бір анықталмаған
болашақта емес, қысқа уақыт аралығында беруі керек.
Қазақстандағы жоғары карқынды инфляцияға қарсы күресте пайдалануға
мүмкіндік беретін келесі бір факторға шетел валютасына деген шектен тыс
сұранысты азайту шаралары жатады.
Қаржы операцияларының барлық түрлері бойынша пайыздык мөлшерлемесінің
деңгейі Ұлттық банкінің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша индикативті
анықталады. Сауданың түрлері бойынша төленетін пайыздық мөлшерлемелер өзара
кейбір негізгі себептермен ерекшеленеді. Олардың арасынан мыналарды бөліп
көрсетуге болады: қарыз мерзімінің әр түрлілігі, пайызды төлемеуімен
байланысты тәуекелдің деңгейі және пайыздык мөлшерлемесінің өзгеру
мүмкіндігімен байланысты тәуекелдің деңгейі.
Мемлекетгік қазыналық міндеттемелер, банкаралық несие, Ұлттық банкінің
ноталары бойынша пайыздық мөлшерлемелер сауда мәніне сай келеді.
Банктерге берілетін несиенің көлемін реттеу үшін, банктің өз
міндеттемелері бойынша төлей алмау тәуекелін төмендету және банктердің
акционерлері мен салымшыларының мүдделерін қорғау мақсатында Ұлттық банк
резервтік талаптар механизмін қолданады.
Банк резервтерінің шамадан тыс өсуіне байланысты (Ұлттық банкідегі
корреспондентгік шоттағы каражаттар) резервтік талаптардын мөлшерін азайтып
қана коймай, сонымен қатар, резервтеудің баламалы тәртібіне ауысу
мүмкіндігі пайда болды. Яғни экономикалық нормативтерді орындайтын
банктердің корреспонденттік шоттағы қаражаттарының мөлшері резервті
талаптардан кем болмау керек еді.
Ұлттық банк орташа айлық қалдыкқа байланысты пайызды банктің
корреспонденттік шоты бойынша төлейді (резервтік талаптан аспайтын).
Резервтер бойынша пайызды төлеу резервтік талаптардың жоғары болу
жағдайында несие-лер және тартылған депозитгер бойынша банктердің пайыздық
мөлшерлемесі арасындағы айырманы азайту қажеттілігінен туындайды.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей міндетті резервтер деңгейінің тым жоғары
болуы қаржы делдал түріндегі банкі жүйесінін тиімділігін әлсіретеді,
өйткені резервтердің минималды нормасының үлкеюі несие ресурстарының
экономикаға құйылуына кедергі жасайды.
Үкіметтің несиелеу көлемі әрқашан бюджет тапшылығының деңгейімен және оны
баламалы көздер арқылы жабу мүмкіндігімен анықталды. Қаншалықты бюджет
тапшылығы жоғары болса, солғүрлым несие эммиссиясының ықтималдығы ұлкен
болады да, ол инфляцияға ыкпал етеді. Сөйтіп үкімет оған балама инфляциясыз
көздерді кеңейтуге мән береді, ондай көздерге: сыртқы қарыздар және
үкіметтің бағалы қағаздары жатады.
Ақша-несие саясатының мақсаты төлем балансы, инфляция және экономикалық
өсімге байланысты үкіметтің мақсаттарына елдің ішкі өтімділігінің өсімі
сәйкестендіру. Кең мағанада алатын болсақ, қаржы саясатының мәні қаржы
ресурстарының жинақталынуы және қолданылыуы процестеріне ықпалын тигізетін,
экономиканың ресурстарды тиімді пайдалану дәрежесін анықтау болып
табылады.
Нарық экономикасы дамыған елдердің көптеген жылдардағы тәжірибесітиімді
экономикалық өсім және тұрақты баға деңгейін, тұрғындардың жұмыс
бастылығынаықпалын тигізетін, айналымдағы ақша қаражатының іскерлік
белсенділігінің көлемі үшін қажетті, ақша ұсынысын қамтамсыз етуі қажет.
ІІ Негізгі бөлім
2.1. Коммерциялық банктердің пассив және актив операциялары
Пассив операциялары - олар өз қарауына әр түрлі са-лымдарды тартып,
басқа банктерден несие алып, езінің бағалы қағаздарын шығарып және сол
сияқты баска да каражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын кұру және
оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансынын пассивінде көрсетіледі.
Пассив операциялары тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына карағанда
алдымен жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір
қор мөлшері қажет.
Пассив операцияларына мыналар жатады:
1. салым қабылдау (депозиттер);
2. клиенттерге шоттар (оның ішінде корреспондент-
банктерге) ашу және оларды жүргізу;
3. өзінің бағалы кағаздарын шығару (облигация, вексель,
депозиттік және жинақ сертификаттары);
4. банкаралық несие алу, оның ішінде орталықтанған несие
ресурстарынан;
5. репо операциялары;
6. суровалюталық несие алу.
Банктің капиталы өз қаражаты, тартылған қаражат және эмиссияланған
қаражаттардан кұрылады. Банктің өз каражатына акционерлік және резерв
капиталы, сонымен бірге бөлінбеген пайда жатады. Акционерлік капитал немесе
жарғылык қор бағалы кағаздар нарығында акцияларды орналастыру арқылы
жинақталады. Жарғылык қордың мөлшері, оны қалыптастыру және езгерту
банктің жарғысында көрсетіледі. Жарғылық капиталдың сомасы заңмен
шектелмейді, дегенмен банктің тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін
орталык банк оның төменгі аз мөлшерін бекітеді. Батыс елдерінің
коммерциялық банктерінің жарғылық капиталы 10-15 млн. ЭКЮ болады. Жарғылык
корды ұлғайту акционерлер қаражаты есебінен, сондай-ақ өз қаражаты (резерв
қорынан), акционерлердің дивидендтері және пайда есебінен жүзеге асырылуы
мүмкін.
Банктің резерв капиталы ағымдагы пайдадан бөлінген сомадан құрылады. Ол
ойда болмаған шығындарды және бағалы кағаздар курсының төмендеуінен болатын
шығындарды жабуға арналады. Оның мөлшері жарғы қорына байланысты пайызбен
белгіленеді.
Бөлінбеген пайда шоты деген - ол арадағы транзит шоты. Онда акционерлер
арасында дивиденд түрінде бөлінбеген және резервке түспеген пайда
жинақталады. Пайданы резервке бөлу төлейтін салыкты төмендету әдісіне
жатады, себебі резервтердің көп түрі салықган босатылады. Қазіргі
коммерциялық банктердің ресурс қорында өз қаражатының үлесі 10% шамасында.
Коммерциялық банктердің өзгешелігі ~ олардың өзгенің қаражатымен қызмет
жасауы. Банк капиталының 90%-ға жуығы тартылған каражат. Тартылған
қаражаттың ең үлкен мөлшері банктің өз капиталына байланысты анықталады. Әр
елдерде өз капиталы мен тартылған капиталдың арақатынасы әр түрлі болады.
Ол нормативтер 1:10 катынасынан 1:100 катынасына дейін ауытқиды. Мысалы,
Швейцарияда ол 1:12 катынасы болса, ал Жапонияда 1:83
қатынасына тең.
Коммерциялық банк кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің, халықтың
және басқа банктердің қаражаттарын тартуы мүмкін. Тартылған ресурстар
белгіленген мерзіміне қарай басқарылатын ресурстар және ағымдағы пассивтер
болып бөлінеді.
Басқарылатын ресурстар банкке тартылган мерзімдік депозиттерді және
банкаралық несиелерді біріктіреді.
Ағымдағы пассивтер есептесу, ағымдагы және корреспонденггік шоттардағы
қалдықтардан кұрылады.
Салым - ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сактауға салған акша
қаражаты. Ол колма-кол ақша немесе ақшаның колма-қол емес формасында,
ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін.
Ақша каражаттарын салымға тарту депозиттік операциялар деп
аталады. Банктер үшін депозит олардың пассив операцияларының басты түрі,
сондықтан ол активтік несие операцияларын жүргізудіц негізгі ресурсы.
Салымдар әр түрлі белгілерге байланысты жіктеледі. Салушысына қарай
депозиттер жеке және заңды тұлғалардың депозиттері болып бөлінеді. Банктен
алу мерзіміне карай мерзімді және талап бойынша алынатын депозиттер болып
бөлінеді. Талаппен алынатын депозиттерге қаражат толық немесе бөлік-
бөлікпен салынып және иесінің талабы бойынша дәл сол сиякты жолмен
алынады. Бұл депозиттер клиент ашқан әр түрлі шотгарда орналастырылып,
колма-қол акша және қолма-кол ақшасыз есеп айырысуға алынуы мүмкін.
Талаппен алынатыи салымдарда есептесу, ағымдағы және бюджеттік шоттарда
белгілі бір максатқа жұмсалатын, корреспонденттік шоттарда басқа банктермен
есептесуге арналған, сондай-ақ есеп айырысу айналымына арналған каражат
сақталады. Салымның бұл түрі негізінен тұрақсыз, себебі клиенттер өз
шоттарындағы каражатын үнемі пайдаланатындықтан, ондағы қалдық мөлшері әр
кез өзгеріп отырады. Сондықтан банктер бұл шоттар бойынша пайыздық өсім
төлемейді. Салымдарды өзіне тарту үшін бәсекелестік жағдайында коммерциялық
банктер клиенттерді тарту және талаппен алынатын салымдарды ұлғайтуды
ынталандыру мақсатында шот иелеріне қосымша кызмет көрсетін, сондай-ақ
олардың сапасын арттыруға ұмтылуда. Ағымдағы шот иелері өз қаражатын чек
кітапшаларымен немесе несие карточкаларымен алады (атаулы ақша кұжаты).
Мерзімді салымдар - ол салыну мерзімі және пайыздық өсім төлеу мөлшері анық
керсетілген депозиттік шотқа салынған ақша қаражаты. Төлем мөлшері салымның
көлемі мен мерзіміне байланысты анықталады. Егер мерзімді салым иесі
салымын келісілген мерзімнен бұрын пайдаланғысы келсе, онда салым бойынша
төленетін пайыз мөлшері кемиді. Мерзімді салымдар ұзак мерзімге
салынатындықтан, олар тұрақты акша қаражаты. Сондықтан банк
Еуровалюталык несие - ол шетел банктерінен еуровалюта-мен алынатын несие.
Әлемдік қарыз капиталы нарығында басты валюта болып доллар есептеледі.
Актив операциялары
Банктің жинақтаған ресурстарын табыс табу және өтімділігін қамтамасыз ету
мақсатымен орналастыруын актив оперяциялары деп атайды.
Актив операциялары негізінен төрт топқа бөлінеді:
1. Несие - есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің
несиелік портфелі калыптасады;
2. Инвестициялық операциясы , ол инвестициялык портфельдің негізін
құрайды;
3. Кассалық және есептесу операциялары - банктің клиенттерге көрсететін
қызметтерінің бірі;
1. Басқа операциялар.
Несие-есептеу операциялары - ол банктің несие ресурстарын орналастыру
қызметіндегі несие беру операциясы. Банк табысының көп бөлігі осы
операцияларды жүргізуден түседі.
Коммерциялық банктердің клиенттеріне беретін қарызын біраз белгілерге
байланысты топтастыруға болады:
4. борышқордың типіне байланысты - кәсіпорынға, үкіметке және
жергілікті үкімет органдарына, халыққа, басқа банктерге берілетін
қарыз;
5. пайдаланатын мерзіміне байланысты - қысқа мерзімді (1 жылға дейін),
орта мерзімді (1 жылдан 5 жылға дейін), ұзақ мерзімді (5
жылдан жоғары);
6. қызмет ету ортасына байланысты - өндіріс аясына берілген
карыз және айналыс аясына берілген карыз;
7. борышқордың қай салаға тиістілігіне карай
өнеркәсіпке, саудаға, ауыл шаруашылығына, транспортқа берілетін
қарыз;
8. қамтамасыз етілуі бойынша - кепілді, қорғаулы, қауыпсыз және
қамтамасыз етілмеген (бланктік);
• өтеу тәсіліне қарай - бір уакытта және бөлік-бөлікпен өтелетін
қарыз.
Несиені банктер несиелеудің мына негізгі қағидалары сақталғанда ғана
береді: қамтамасыздық, қайтарылымдылық, мерзімділік, төлемділік және
максаттылық.
Көптеген мемлекеттерде қарыз белгілі бір несиелік шектеумен (лимит)
несие линиясын алумен беріледі. Мысалы, АҚШ-та, Германияда, Голландияда,
Бельгияда борышқорға ашылатын контокорренттік шот бойынша лимит бекіту фор-
масы кең тараған. Контокоррентік шот деген - несиелік шотпен ағымдагы
(есептесу) шоттың біріктірілуі. Бұл шот бойынша дебеттік сальдо (қалдық)
клиентке несие беруді көрсетсе, ал кредиттік сальдо шотта өзінің қаражаты
бар екенін көрсетеді. Несиенің бұл түрі қысқа мерзімді ағым-дағы
қажеттілікке беріледі.
Ал кейбір мемлекеттердің (Ұлыбритания, Канада) банктері несиені
шектеуді овердрафт бойынша жүргізеді. Овердрафт - клиентке чек бойынша
банктің қысқа мерзімді несие беруі немесе оның банкке берген шоттарын
ағымдағы шотындағы қалдықтан артық болса да, бекітілген лимит шегінде
банктің төлеуі. Нәтижесінде ағымдағы шотта дебеттік қалдык калады.
Овердрафттың жоғары сомасы ағымдағы шот ашылғанда шартпен анықталады.
Несиелеудің бұл формасы - контокорентті шотпен берілетін несиенің түрі. Ол
-клиенттің ағымдағы есеп айырысуына қаражат жетіспестігін қанағаттандыруға
берілетін несие. Несие үшін акы жұмсалған нақты карыз бойынша алынады.
Берілетін несиенің келемі көптеген мемлекеттерде несие линиясының
мөлшерін (лимит) бекіту арқылы реттеледі. Бұл жағдайда банк пен клиент
арасында келісім бекітіледі, ол бойынша банк борышқорға келісілген мерзім
аралығында белгілі бір сомаға несие беруге міндетті. Несие линиясы бір
жылға ашылады. Келісілген мерзім аралығында борышқор қайтадан келіспей-ақ
және қосымша рәсімдемей-ақ қажет кезде несие алуға мүмкіндік алады.
Әйтседе, егер клиенттің қаржылық жағдайы нашарлап кетсе, онда келісімнің
аяқталуы мерзіміне дейін оны жою кұкы банкте болады.
2.2. Екінші деңгейлі банктердің қызметтерінің негізгі түрлері
Банк - Қазақстан Республикасының ''Банктер және банк қызметi '' туралы
Заң күшi бар Жарлығына сәйкес, банк қызметiн жүзеге асыруға құқылы
коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға.
Банктiң ресми мәртебесi банктi ашуға ұлттық банктiң берген
рұқсатымен, заңды тұлғаны Әдiлет Министрлiгiнде банк ретiнде мемлекеттiк
тiркеумен және банк операцияларын жүргiзуге ұлттық банкiнiң лицензиясы
болуымен белгiленедi.
Коммерциялық банктер мемлекеттiң несие жүйесiнде үлкен рөль атқарады.
Олар ссуда капиталы рыногындағы әртүрлi секторларда қызмет ететiн ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер несие ресурстарының басым
бөлiгiн шоғырландырып, өз клиенттерiне қызметтердiң бiрнеше түрлерiн (несие
беру, салымдарды қабылдау, есептiк қызметтер көрсету, бағалы қағаздар мен
валютаны сату және сатып алу және т.б.) көрсетедi. Бүгiнгi таңда
коммерциялық банктер клиенттерге екi жүзге жуық қызмет түрлерiн ұсына
алады. Клиенттерге коммерциялық банктердiң ақы негiзiнде көрсететiн
қызметтерiн жүзеге асыруына байланысты жүргiзетiн операциялардың дәстүрлi
және нарық талабына сай жаңадан пайда болған дәстүрлi емес формалары пайда
болуда. Осыған байланысты банк қызметтерiнiң ''коммерциялық'' сипаты
артуда.
Екiншi деңгейдегi банктердiң басқа да құрылымдардан ерекшелiгi,
олардың қызметiнiң басты мақсаты – пайда табу болып табылады (нарықтық
қатынастар жүйесiндегi олардың ''коммерциялық мүдделерi'' де осында).
Сондықтан, ''коммерциялық'' деген термин екiншi деңгейдегi банктердiң
қандай да болмасын меншiктiң формасына жататындығымен емес, олардың ақылы
негiзде, клиенттерiне көрсететiн қызметтерiнiң сан алуандығымен байланысты.
Сонымен, коммерциялық банктер – коммерциямен айналысатын ерекше
кәсiпорын болып табылады. Коммерциялық банктер келесi белгiлерi бойынша
жiктеледi:
Меншiк формасына байланысты:
- мемлекеттiк
- жеке
Банк капиталына иелiк етуiне байланысты:
- отандық
- шетелдiк
- аралас банктер
Құқықтық-ұйымдастырушылық формасына байланысты:
- жарна-пұл негiзiнде
- серiктестiк формасында
- акционерлiк қоғам формасында
Операцияларды жүргiзу дербестiгiне байланысты:
- еншiлес банктер
- өкiлеттi банктер
- дербес банктер
Қызмет көрсету ауқымына байланысты:
- әмбебап банктер
- мамандандырылған банктер
Филиалдар санына қарай:
- филиалсыз
- көп филиалды
Аумақтың белгiсiне қарай:
- халықаралық
- ұлттық
- аймақтық
Салалық белгiсiне қарай:
- өнеркәсiптiк
- сауда банктерi
- құрылыс банктерi
- ауылшаруашылық банктерi т.б.
Барлық отандық банк типтес несие ұйымдары екi түрге бөлiнедi: банктер
және банктiк емес қаржы мекемелерi.
Банктiк емес қаржы мекемелерiне Ұлттық банктiң лицензиясының негiзiнде
жекелеген банк операцияларын жүргiзетiн, бiрақ банк болып табылмайтын заңды
тұлғалар жатады.
Басқа банктік өнімдер, қызметтердің қатарын біріктіреді, соның ішінде
банктік сферасына қатысты емес. Осы жерде келесі қызметтерге тоқталамыз:
1. есептік кассалық қызметті ұйымдастыру;
2. шетел валютасымен операциялар;
3. трасттық операциялар;
4. бағалы қатарды сақтау бойынша қызметтер;
5. кеңес беру қызметі;
6. ақпараттық қызмет;
7. аудиторлық қызмет;
8. инженерлік-экономикалық экспертиза бойынша қызмет;
9. кепілдеме беру (гарантия);
10. басқа да қызметтер.
I. Есептік-кассалық қызмет көрсетуді ұйымдастыру, түрлерін төмендегідей
көрсетуге болады:
• төлемдік талаптармен есеп айырысу;
• төлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• акцептелгентөлемдік тапсырыспен есеп айырысу;
• талап-тапсырмамен есеп айырысу;
• чектермен есеп айырысу;
• аккредитивті қолдаумен есеп айырысу;
• жоспарлық төлемдер тәртібіндегі есеп айырысу;
• транзиттік операциялар бойынша есеп айырысу.
Банктердің өзінің фукнциясымен есеп айырысуда делдал ретінде орындалумен
байланысты, әртүрлі операциялардың ішінен, шетелдік тәжірибеде қолданылатын
3 негізгі топтарын көрсетуге болады:
1. инкассалық операциялар;
2. аккредитив көмегімен есеп айырысу;
3. аударым операциялары.
II.Шетел валютасымен операциялар.
Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы, халықаралық нарықта әрекет
Ететін сбуъектілер, мұндай құрал болып шетел валютасын ауыстыру бойынша
банктің операциялары табылады.
Шетел валютасын сату-сатып алу бойынша операциялардың 3 түрі бар:
• валютаны бір клиенттерден алу және оларды басқа клиенттерге сату ,
мұндай клиенттер экспорттық-импорттық компаниялар болып табылады;
• валютаны басқармаға сату- сатып алу бойынша операциялар;
• валютаны банктер арасында сату-сатып алу.
Сонымен қатар шетел валютасын сатудың және сатып алудың 2 әдісі бар:
1. СПОТ, яғни тез жеткізу;
2. Форвард, яғни болашақтағы белгілі күнге байланысты жеткізу.
III. Трасттық операциялар.
Уақыттың жетпіспеушілігі, ірі байлықты дұрыс пайдалана алмау және
тәжірибеннің жетіспеулігінен пайда болады.
Коммерциялық банктердің сенім операциялармен үлкен топқа бөлуге
болады:
1. жеке тұлғаларға трасттық қызметтер;
2. ұйымдарға трасттық қызметтер.
3. жеке операциялар трасттық қызметтер.
Бұл операциялар әр клиентттің өзіндік және осымен байланысты мәселлер
болғандықтан әртүрлі болып келеді. Жеке тұлғаларға трасттық қызметтердің
келесі түрлерін ажыратады:
А. мұрагерлік басқару;
Б. меншікті басқару;
В.мүліктің сақталуын қамтамасыз ету және жәрдем беру;
Г.делдалдық қызмет көрсету;
Қазақстан Республикасының аумағында, сол сияқты оның шегiнен тыс
жерлерде коммерциялық банктер өздерiнiң еншiлес банктерiн, филиалдары мен
өкiлеттiктерiн алуға құқығы бар.
Еншiлес банктер – жарғылық қордың елу пайызынан астамы еншi берушi
банкке тиесiлi болып табылатын екiншi деңгейдегi банктерге жатады. Олар өз
алдына дербес, заңды тұлғалар болып табылады. Бас банк мекемесiмен еншiлес
банктер арасындағы қарым-қатынас еншiлес банктiң жарғысы және құрылтайшы
құжаттармен реттеледi. Еншiлес банктердiң дербес бухгалтерлiк балансы,
ерекшеленген мүлкi, соның iшiнде меншiктi капиталы, өз мiндеттемелерi
бойынша жауапкершiлiгi және Орталық банкте корреспонденттiк шоты бар
болады.
Банктi ашық үлгiдегi акционерлiк қоғам етiп қайта құруға ол ұлттық
банктен депозиттер қабылдауға және ақшалай нысанда несие беруге лицензия
алған кезден бастап бiр күнтiзбелiк жыл iшiнде шығынсыз және үздiксiз
қызмет iстеген және осы жыл iшiнде ұлттық банк белгiлеген пруденциалдық
нормативтердi, өзге де нормалар мен лимиттердi сақтаған жағдайда жол
берiледi.
Мемлекеттiк меншiк негiзiнде құрылатын мемлекеттiк банктердi
қоспағанда, банктер кез келген меншiк нысаны негiзiнде құрылуы мүмкiн.
Банк филиалдары – заңды тұлға болып табылмайтын, олар банк тұрған
жерден тыс орналасқан және банк атынан операцияларды жүзеге асыратын, өзiне
берiлген банктiң өкiлеттiгi шегiнде әрекет ететiн банк бөлiмшесi болып
табылады.
Банк өкiлеттiгi – заңды тұлға болып табылмайтын, банк тұрған жерден
тыс орналасқан, банк атынан және оның тапсыруы әрекет ететiн және банк
операцияларын жүзеге асырмайтын, дербес балансы болмайтын банк бөлiмшесi
болып табылады. Ол әдетте банктiң өкiлеттi функцияларын қамтамасыз етуге,
келiсiм шарт жасауға және басқа да iс-әрекеттер атқаруға құрылады. Өкiлдiк
клиенттерге есептiк- кассалық қызмет көрсетумен айналыспайды және
корреспонденттiк шоты болмайды. Шаруашылық шығындарды жүзеге асыру үшiн
өкiлдiктерге ағымдағы шот ашылады.
Банктiң ұйымдық құрылымы екi негiзгi әдiстермен анықталады: банктi
басқару құрылымы және оның функционалдық бөлiмшелерi мен қызметтерiнiң
құрылымымен.
Басқару органдарының басты мақсаты – өзiнiң басты функцияларын жүзеге
асыру мақсатында банктiң коммерциялық қызметiнiң тиiмдi, оңтайлы және жеңiл
жүргiзiлуiн қамтамасыз ету. Банк қызметiн дұрыс ұйымдастыру, басшылар мен
қызметкерлерi арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыру табысқа жетудiң
бiрден бiр жолы болып табылады.
Банктi басқару құрылымын анықтау оның басқару органдарын бөлiп
көрсетiп, банк операцияларын жүргiзудегi өкiлеттiктерiн, жауапкершiлiктерiн
белгiлеуде өте маңызды болып табылады. Банктi басқарудағы жалпы басқару
құрылымы банк заңдарымен анықталады, бiрақ көптеген басқару құрылымымен
байланысты сұрақтарды банктiң өз бетiмен шешуге құқығы бар.
Коммерциялық банктiң ұйымдастырушылық және басқару құрылымы банк
жарғысымен белгiленедi.
Акционерлiк коммерциялық банктiң ең жоғарғы басқару органы
акционерлердiң жалпы жиналысы болып табылады. Олар жыл сайын, келесi
сұрақтарды шешу үшiн шақырылады:
- жарғы мен жарғы капиталының көлемiн өзгерту;
- банк басқармасын (кеңесiн) сайлау;
- жылдық есеп берулердi бекiту;
- банк табысын бөлiп-тарату;
- банк фирмаларын құру немесе тарату және т.б.
Банк қызметiне жалпы басшылық жасау, сонымен бiрге атқарушы және
бақылаушы органдардың қызметiне бақылау жасау мен байқау үшiн акционерлер
жиналысы Банк Басқармасын 5 жылдық мерзiмге дейiн сайлайды.
Банктiң Басқармасы (кеңесi) банктiң мақсаттарын айқындап, несиелiк-
есеп айырысу, инвестициялық, валюталық және басқа да қызмет түрлерi бойынша
саясатын жүзеге асырады, iскерлiк әлемiнде байланыстар орнатып, басқа да
ұйымдармен қызметтерiн үйлестiредi.
Ірi банктер, әдетте, функционалдық белгi бойынша құрылып,
департамент, басқарма және бөлiмдерден тұрады. Олардың басшылары бұл
бөлiмдердiң буындарының қалыпты жұмыстарын қамтамасыз етумен айналысады.
Департамент директорлары, басқарма басшылары және олардың
орынбасарлары бөлiмшелер мен қызметтердiң қызметiн үйлестiредi, олардың
нақты мақсаттарын анықтайды, кеңес бередi, бақылайды және жұмыстарына баға
бередi.
Банктiң бөлiмшелерi мен қызметтерi жоғары бiлiмдi мамандардан тұрады,
олар банк операцияларының белгiлi бiр түрiмен ғана айналысады. Әдетте,
несиелеу бөлiмi, инвестициялар мен бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу
бөлiмi, депозиттiк және кассалық операциялар жүргiзу бөлiмi, сыртқы
экономикалық байланыс бөлiмi, маркетинг бөлiмi деп қарастырылады.
Несие беру үшiн банкте нақты шешiм қабылдайтын және тексеру-бақылау
жұмыстарын жүргiзетiн несие комитетi мен тексеру комиссисы құрылады.
Төменде коммерциялық банктiң ықшамдалып алынған басқару құрылымы
келтiрiлген (2 сызба)
Банктегi бөлiмдер саны банк қызметiнiң көлемi мен сипатына, банк
операцияларының күрделiлiгiне, клиенттерге көрсететiн қызметтерiнiң жан-
жақтылығына байланысты болады.
Банктiң құрылымын банктiң басқару аппаратының құрылымымен шатастыруға
болмайды. Банк құрылымын – оның ерекше кәсiпорын ретiнде қызмет етуiне
мүмкiндiк беретiн құрылғылары ретiнде қарастыруға болады. Бұл мағынада банк
құрылғылары төрт мiндеттi бөлiктердi қамтиды:
1. Банк капиталы, ол үнемi қозғалыста болады.
2. Банк қызметiнiң өзiн қамтиды, ол басқа кәсiпорындар қызметiнен
ерекшеленедi.
3. Банк iсi саласында арнайы бiлiмi бар мамандардың ерекше тобы.
4. Өндiрiстiк бөлiк деп атауға болады, бұл жерге банк техникасы,
құрылыстар мен ғимараттар, байланыс және коммуникация
құралдары, iшкi және сыртқы ақпарат көздерi жатады.
Өзiнiң клиенттерiне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz