Қазақ күнтізбесі

1 Күнтізбе жөніндегі мәселе
2 Планеталар құдайлар деп есептеген
3 Халықтың көпшілігі қолданған ай

Күнтізбе халықтың ғасырлар бойы жасаған алтын қазыналарының бірі. Атадан балаға қалып келе жатқан асыл мұрасы. Оны жақсарту ғылыми негізге келтіру жолында дүниежүзілік ғылым мен ой-пікірдің Гиппарх пен Птолемей, Бируни мен Хайям, Лаплас пен Гаусс сияқты аса дарынды қайраткерлері еңбек еткен. Сол сияқты Б.А.Куфтин, А.Н. Седельников, Ш. Уәлиханов, В.В. Радлов ғұламалардың еңбегі жоғары бағаланады.
Күнтізбе жөніндегі мәселе – жеке адамдардың өміріне, мемлекеттердің ішкі істеріне ғана байланысты мәселе емес, халықаралық маңызы бар үлкен мәселе. Сондықтан да дүниежүзілік конференцияларда күнтізбе туралы мәселе сексен жеті жыл бойы талқыланып, көптеген айтыстар тудырып, әлі күнге шейін дұрыс шешімін таппай келеді.
Ғылыми тұрғыдан қарастырғанда, күнтізбе – күндердің, айлардың және жылдардың саны ретін тәртіптеп отыратын, уақыт есебін жүргізуде қолданылатын ережелердің жинағы.
Күнтізбе оп-оңай жасала қойған жоқ. Оның тууына мыңдаған, тіпті он мыңдаған жылдар керек болды. Күнтізбенің шығуының өзі түркі халықтардан шыққан деп есептеуге болады, себебі, мал шаруашылығы мен егіншілікке бейімделген халықтар жыл мезгілдерін айыра білген. Алғашқы кезде бұл айыру дөрекі, шамалы түрде ғана, мысалы, өзендердің тасуы, тұрақты желдің есуі, қардың жаууы сияқты жер бетіндегі құбылыстар бойынша жүргізілген. Кейін «аласапыран», «күзем», «соғым» секілді ұғымдар негізделіп, табиғи күнтізбенің пайда болуына әсер еткен.

1. Исқақов М. «Халық календары». Алматы, «Қазақ» мемлекет баспасы, 1963, 150б.
2. Машанов А. «Жұлдыз» журналы, 1958, №7, 4б.
3. Қары – Ниязов Т.Н. «Ұлықбектің астрономиялық мектебі». Алматы, 1992, 93б.
4. Исқақов М. «Халық календары». Алматы, «Қазақ мемлекет баспасы», 1980, 112б.
Захаров И.В. «Қазақтың байырғы календары». Алматы, «Өнер» баспасы, 1997, 120б.