Кәсіпорындарды акционерлеу

Кіріспе

Акционерлік қоғам — бұл заңдық құқы, жарғысы бар қоғам. Ол рұқсат ету жолымен құрылады, акцияда бірден үлесі бар, белгілі мөлшерде бір бөлшектенген негізгі капиталы бар.Жеке адам және заңды ұйымдар акционерлер бола алады.Акционерлік қоғамды құру үшін серіктестік келісім шартын жасау керек, оны қоғамның жарғысы деп атайды, оны нотариус куәләңдіруі керек. Акционерлік қоғамды ұйымдастырушыларға шек қойылмайды. Ұйымдастырушының бір адам болуы да мүмкін. Қоғамның негізгі жарғылық қорының мөлшерін сол елдің ұлттық заң шығарушы органы анықтайды. Австралияда, ол кем дегенде бір миллион шиллинг, ФРГ-де — 100 мың марка, Швейцарияда — 50 мың шв. маркасы, Ресейде жабық қоғам — 10 мың сом, ал ашық қоғамға — 100 мың сом болып белгіленген. Акционерлік қоғамның негізгі капиталы акцияларға бөлінеді. Акцияның ақшалай сомасы негізгі капитал көлеміне сай келуі керек. Экономикалық көзқарас тұрғысынан акция деп отырғанымыз бағалы қағаз, овда қоғам мүліктері белгілі бір мөлшерде есепке алынған. Акциялардың жай, тартымды, атаулы және ұсынушыға арналған түрлері болады. Биржаларда сатылатын және сатып алынатын акцияларды курс бағасын көрсетіп биржа котировкасыңда жариялайды. Акционерлер құқы жылына бір-екі рет жиналатын акционерлердің жалпы жиналысы арқылы шешіледі. Жалпы жиналыс жылдық баланс бойынша, пайданы пайдалану жөнінде, басқарма мүшелерін өз міндеттерінен босату, қоғамның негізгі капиталын көбейту немесе азайту туралы шешім қабылдайды..
Акционерлік қоғамның кеңінен өріс алуы капитализмнің дамуымен байланысты. Бір ескеретін жай бұл ұғымды капитализм тудырды деп айтудан аулақпыз, өйткені ол қоғамның тауарлы құндық қатынастарының атрибуты екені белгілі. Ал тауар, ақша, құн категорияла-рының капиталистік қоғамнан анағүрлым ерте пайда болғаны да даусыз. Революцияға дейінгі Ресейде де акционерлік қоғамдар болды, 1916 жылы олардың қатары мыңдап саналатын. Акционерлік қоғамның кеңінен етек жаюының себебі аса күрделі шаруашылық мәселелерін шешуде ірі мөлшерде капиталды шоғырландыру мүмкіндігіне байланысты. Акционерлік қоғамның басқа серіктестермен салыстырғаңда артықшылығы бағалы қағаздарды сатып алу, сатумен байланысты рыноктың болуы. Міне осы барлығы акционерлік қоғамның өнеркәсіпте, саудада, банк және сақтаңцыру жүйесінде, экономиканың басқа да салаларында кеңінен дамуына әсер етті. Акционерлік қоғамның ауыл шаруашылығында саланың ерекшелігіне байланысты дамуы шектеулі болды. Қазір АҚШ-тың бір өзіңде 3 миллионнан астам корпорация бар, олар елдің жалпы ұлттық өнімінің басым көпшілігін өндіреді.
Нарық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, адамның еңбек етуге деген ынтасы, яғни адамның жұмыс істегісі және ақша тапқысы келуі, нарықтың роліне сенуі, тауар өндірушілердің мемлекеттен тәуелсіздігі болған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Экономиканың бірқалыпты қызмет етуі үшін мемлекеттік сектордың үлесі 25-30%-дан аспауға тиіс. Тек осындай үйлесімділік болғанда ғана халық шаруашылығының бүгінгі құрылымын қалпына келтіріп, тауар өндірушілер арасындағы бәсекені дамытуға, сондай-ақ өркениетті нарықтың қатынастарын жолға қоюға болады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі нарық экономикасы стратегиясын жарияланғаннан бастап мемлекеттік меншікті түрлендіруді біртіндеп жүргізуде. 1991 жылдың ортасында сарапшылардың бағалауы бойынша негізгі өндірістік қорлардың 90%-дан астамы мемлекеттік меншікте болған. Қалған мүліктің біршама санын мемлекеттік емес ұйымдар кеңшарлар мен кооперативтер иеленді.
Алдағы уақытта мемлекеттік меншікте ұлттық экономиканың үштен бір бөлігі қалады деп күтілуде. Бұл экономика өзегін, мемлекет меншігін құрайтын қазба байлықтарға негізделген салаларға байланысты болып келеді.
Меншіктің монополиялану көлемі мен ауқымын, сол сияқты экономиканың өзіндік ерекшелігін ескере отырып, Қазақстан Республикасы Үкіметі ұзақ уақытқа мемлекет иелігінен алудың және жекешелендірудің Ұлттық бағдарламасын жасады. 2001-2010 жылдарға есептелген бағдарлама-ның бірінші кезеңінде, шағын жекешелендіруді жүргізу және халық шаруашылығының әр түрлі салаларының орта және ірі кәсіпорындарын мемлекет иелігінен алуды бастау қарасты-рылған. Бұл процесс өте баяу жүрді. 1992 жылы көктемде меншік қатынастарын түрлендіру процессін жеделдету мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің №728 "Материалдық өндіріс салаларындағы меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру бойынша жұмысты жандандыруға байланысты шаралар туралы" Жарлығының қабылдануы, ірі және орта кәсіпорындарды мемлекет иелігінен алудың негізгі тәсілі, оларды ашық типтегі акционерлік қоғамға айналдыруға бағытталды. Алайда бұл басқа формаларды да жоққа шығармады, керісінше Жарғы әр объектінің түрлендірілуінің ықшамды формасын таңдауға мүмкіндік жасады. Кәсіпорындарға өздерінің шаруашылықтану формаларын таңдауға және жекешелендіруді жүргізуге байланысты шараларды жасауға құқық берілді. Бұл кәсіпорындардың жұмыс жасау ерекшелігіне, олардың негізгі қорларының әр түрлі құндарына, еңбекшілердің санына, рентабельділігіне және т.б. негізделді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1.Ақша , несие,банктер.-Алматы,2001.
2.Көшенов.Б. Нқша,несие,банктер,валюта қатынасы.-Алматы,2000.
6.Қалиев.А. Экономикалық сөздік.-Алматы,2000.
7.Мәдешев.Ә.Нарықты экономикаға кіріспе.-Алматы,2001.
4.Шеденов.Ө.К. Жалпы экономикалық теория.-Ақтөбе,2004.

Мерзімді басылымдар
5.Мұханов.С. Кәсіпорындар тіршілігі.-Жас алаш,2006, 25наурыз.
3.Темірлизнк акционерлік қоғамы.-Заман Қазақстан,2005,14 қантар.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1 Кәсіпорынның акционерлеудің мәні мен қажеттілігі
2 Кәсіпорындарды акционерлеудің негізгі мәселері және түрлері
3 Қазақстандағы кәсіпорындарды акционерлеудің маңызды бағыттары.

Қорытынды

Пайдалынған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Акционерлік қоғам — бұл заңдық құқы, жарғысы бар қоғам. Ол рұқсат ету
жолымен құрылады, акцияда бірден үлесі бар, белгілі мөлшерде бір
бөлшектенген негізгі капиталы бар.Жеке адам және заңды ұйымдар акционерлер
бола алады.Акционерлік қоғамды құру үшін серіктестік келісім шартын жасау
керек, оны қоғамның жарғысы деп атайды, оны нотариус куәләңдіруі керек.
Акционерлік қоғамды ұйымдастырушыларға шек қойылмайды. Ұйымдастырушының бір
адам болуы да мүмкін. Қоғамның негізгі жарғылық қорының мөлшерін сол елдің
ұлттық заң шығарушы органы анықтайды. Австралияда, ол кем дегенде бір
миллион шиллинг, ФРГ-де — 100 мың марка, Швейцарияда — 50 мың шв. маркасы,
Ресейде жабық қоғам — 10 мың сом, ал ашық қоғамға — 100 мың сом болып
белгіленген. Акционерлік қоғамның негізгі капиталы акцияларға бөлінеді.
Акцияның ақшалай сомасы негізгі капитал көлеміне сай келуі керек.
Экономикалық көзқарас тұрғысынан акция деп отырғанымыз бағалы қағаз, овда
қоғам мүліктері белгілі бір мөлшерде есепке алынған. Акциялардың жай,
тартымды, атаулы және ұсынушыға арналған түрлері болады. Биржаларда
сатылатын және сатып алынатын акцияларды курс бағасын көрсетіп биржа
котировкасыңда жариялайды. Акционерлер құқы жылына бір-екі рет жиналатын
акционерлердің жалпы жиналысы арқылы шешіледі. Жалпы жиналыс жылдық баланс
бойынша, пайданы пайдалану жөнінде, басқарма мүшелерін өз міндеттерінен
босату, қоғамның негізгі капиталын көбейту немесе азайту туралы шешім
қабылдайды..
Акционерлік қоғамның кеңінен өріс алуы капитализмнің дамуымен байланысты.
Бір ескеретін жай бұл ұғымды капитализм тудырды деп айтудан аулақпыз,
өйткені ол қоғамның тауарлы құндық қатынастарының атрибуты екені белгілі.
Ал тауар, ақша, құн категорияла-рының капиталистік қоғамнан анағүрлым ерте
пайда болғаны да даусыз. Революцияға дейінгі Ресейде де акционерлік
қоғамдар болды, 1916 жылы олардың қатары мыңдап саналатын. Акционерлік
қоғамның кеңінен етек жаюының себебі аса күрделі шаруашылық мәселелерін
шешуде ірі мөлшерде капиталды шоғырландыру мүмкіндігіне байланысты.
Акционерлік қоғамның басқа серіктестермен салыстырғаңда артықшылығы бағалы
қағаздарды сатып алу, сатумен байланысты рыноктың болуы. Міне осы барлығы
акционерлік қоғамның өнеркәсіпте, саудада, банк және сақтаңцыру жүйесінде,
экономиканың басқа да салаларында кеңінен дамуына әсер етті. Акционерлік
қоғамның ауыл шаруашылығында саланың ерекшелігіне байланысты дамуы шектеулі
болды. Қазір АҚШ-тың бір өзіңде 3 миллионнан астам корпорация бар, олар
елдің жалпы ұлттық өнімінің басым көпшілігін өндіреді.

Нарық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, адамның
еңбек етуге деген ынтасы, яғни адамның жұмыс істегісі және ақша тапқысы
келуі, нарықтың роліне сенуі, тауар өндірушілердің мемлекеттен тәуелсіздігі
болған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Экономиканың бірқалыпты қызмет етуі
үшін мемлекеттік сектордың үлесі 25-30%-дан аспауға тиіс. Тек осындай
үйлесімділік болғанда ғана халық шаруашылығының бүгінгі құрылымын қалпына
келтіріп, тауар өндірушілер арасындағы бәсекені дамытуға, сондай-ақ
өркениетті нарықтың қатынастарын жолға қоюға болады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі нарық экономикасы стратегиясын
жарияланғаннан бастап мемлекеттік меншікті түрлендіруді біртіндеп
жүргізуде. 1991 жылдың ортасында сарапшылардың бағалауы бойынша негізгі
өндірістік қорлардың 90%-дан астамы мемлекеттік меншікте болған. Қалған
мүліктің біршама санын мемлекеттік емес ұйымдар кеңшарлар мен кооперативтер
иеленді.
Алдағы уақытта мемлекеттік меншікте ұлттық экономиканың үштен бір бөлігі
қалады деп күтілуде. Бұл экономика өзегін, мемлекет меншігін құрайтын қазба
байлықтарға негізделген салаларға байланысты болып келеді.
Меншіктің монополиялану көлемі мен ауқымын, сол сияқты экономиканың
өзіндік ерекшелігін ескере отырып, Қазақстан Республикасы Үкіметі ұзақ
уақытқа мемлекет иелігінен алудың және жекешелендірудің Ұлттық
бағдарламасын жасады. 2001-2010 жылдарға есептелген бағдарлама-ның бірінші
кезеңінде, шағын жекешелендіруді жүргізу және халық шаруашылығының әр түрлі
салаларының орта және ірі кәсіпорындарын мемлекет иелігінен алуды бастау
қарасты-рылған. Бұл процесс өте баяу жүрді. 1992 жылы көктемде меншік
қатынастарын түрлендіру процессін жеделдету мақсатында Қазақстан
Республикасы Президентінің №728 "Материалдық өндіріс салаларындағы меншікті
мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру бойынша жұмысты жандандыруға
байланысты шаралар туралы" Жарлығының қабылдануы, ірі және орта
кәсіпорындарды мемлекет иелігінен алудың негізгі тәсілі, оларды ашық
типтегі акционерлік қоғамға айналдыруға бағытталды. Алайда бұл басқа
формаларды да жоққа шығармады, керісінше Жарғы әр объектінің
түрлендірілуінің ықшамды формасын таңдауға мүмкіндік жасады. Кәсіпорындарға
өздерінің шаруашылықтану формаларын таңдауға және жекешелендіруді жүргізуге
байланысты шараларды жасауға құқық берілді. Бұл кәсіпорындардың жұмыс жасау
ерекшелігіне, олардың негізгі қорларының әр түрлі құндарына, еңбекшілердің
санына, рентабельділігіне және т.б. негізделді.

1.Кәсіпорынның акционерлеудің мәні мен қажеттілігі
1993 жылы көктемде Қазақстан Республикасында 1993-1995 жылдарға (2
кезең) арналған мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру Ұлттық
бағдарламасы қабылданды. ¥лттық бағдарламаның басты мақсаты мемлекеттік
кәсіпорындарды жекешелендіру купондарының иелеріне акционерлеу жолыменен
меншікке біртіндеп беру болып табылады.
Жаппай жекешелендіру тұжырымының алатын орны ерекше. Біріншіден, ол
республиканың барлық тұрғындарының мүдделерін толық қамтиды; екіншіден,
оның басқа елдердегі тұжырымдамалармен сәйкес келмейтін өзіндік
ерекшеліктері бар.
Жаппай жекешелендіру төңірегінде республика тұрғындарының меншігіне
барлық мүліктік кешенді беру қарастырылады. Мұнда бірқатар мәселелерді шешу
талап етіледі. Купондық жекешелендіруді алдыменен республика тұрғындарының
мүддесіне сай жүргізу қажет. Бұл процесс басқарылатын және бақыланатын,
сондай-ақ әлеуметтік маңызы болуға тиіс. Сонымен қатар, республикада бар
жеке капиталды тартуды ынталандыруы тиіс. Ең соңында купон түріндегі жаңа
төлем құралдары инфляцияны жұмсартуды көздейді.
Мемлекет иелігінен алу және жекешелендірудің Ұлттық бағдарламасына
сәйкес жекешелендіру купондарын пайдалана отырып, жаппай жекешелендіру
бағдарламаларын іске асыру ашық акционерлік қоғам түріндегі инвестициялық
жекеше-лендіру қорларын (ИЖҚ) құрумен байланысты болды. Олар Мемлекеттік
қоры өткізетін купондық аукциондардағы жекешелендірілетін кәсіпорындар
акцияларын кейіннен ауыстыру мақсатында халықтың купондарын шоғырландыруға
бағытталады.
Милиондаған купон иелерінің көзқарасымен қарағанда, ИЖҚ купондарды
көптеген кәсіпорындар акцияларына салуды диверсификациялау және белгілі бір
дивидент пайыз алу есебі тәуекелді төмендетіп, сол сияқты қордың мамандары
купондарға білікті қызмет етуді қамтамасыз етумен қатар, аукцион өткізетін
орынға дейінгі жол ақысын және қаржы делдалдарын жалдау, жекешелендірілетін
объектілерді оқып үйренумен байланысты шығыстарды олар өздеріне алады.
Акция акционерлік қоғамның капиталына қаражат қосқандығын куәландыратын
жазбаша куәлікті, меншік нысанын білдіретін бағалы қағаз.
Акция өз кезегінде, оның иесіне тиісті акция сомасына сәйкес салынған
капиталына белгілі бір дивидент алуға құқық береді. Акцияны иеленуші
акционер деп аталады. Оның тұрақты табыс әкелетін бағалы қағаз иесінен
айырмашылығы, ол акцияны сатып алу барысында қоғам капиталына қатынасады,
ал өнеркәсіптік облигацияны сатып алушысы болса, онда белгілі бір тұрақты
пайыз төлеуге келісімшарт жасайтын кредитор болып табылады. Акционер АҚ-ның
несие берушісі болып саналмайды және сондықтан да ол қоғамнан өз акциясына
тұрақты дивидент төлеуді және акция бағамы түскен жағдайда оны сатып алуды
талап етуге құқысы болмайды. Акционерлердің жылдық табысының (дивиденттері)
шамасы баланста көрсетілетін пайдаға тәуелді. Акционерлердің жалпы
жиналысында бұл пайданы пайдалану, сондай-ақ дивидент нысанында пайданың
үлесін анықтау және төлеу сұрақтары шешіледі.
Егер акционерлік қоғам тиімді жұмыс істеп отырса, онда акционерлерлік
капиталды ұлғайту үшін мүмкіндік жасалады. Бірақ акция иелері акционерлер
санын ұлғайтуға ұмтылмайды, себебі әр акционердің жаңадан шығарылатын
акцияларды сатып алуға құқықтары бар. Кез келген акционер өзінде бар "ескі"
акциялар шамасына тең мөлшерде жаңа акциялар сатып ала алады.
Бағалы қағаздар нарығында, бірінші кезекте қор биржасында бір
кәсіпорынның акциялары бір уақыт ішінде компанияның нақты қорларында
ешқандай да өзгеріссіз қалуына қарамай-ақ әр түрлі бағаға (бағамға) ие
болуы мүмкін. АҚ пайдасы келесідей түрде бөлінеді: оның бір бөлігі
акционерлер арасында бөлінеді, екіншісі - акционерлік компанияның резервіне
бағытталып және оның капиталын ұлғайту үшін немесе өндіріс құлдырауға не
дағадарысқа ұшыраған кезде дивидент төлеуге қызмет етеді.
Әдетте АҚ, резервтер немесе "заемдық резервтер" деп аталатын қорды құру
саясатын жүргізеді. Сөйтіп, жинақталған қор таусылғанда ғана акционерлік
компания дивиденттерді қысқартады. Бұл акционерлік қоғамның жақын арадағы
құлдырауы туралы белгісін білдіреді. Акцияны иеленушілер болса, аз дивидент
әкелетін акциялардан құтылуға тырысады. Сөйтіп, барлығының сол қоғамның
акцияларынан құтылуға тырысуы, акция бағамының төмендеуіне жол береді. Егер
акционерлік қоғам қызметін толық тоқтатса, акция иелері акционерлік қоғамға
қосқан қаражаттарын толығымен жоғалтып, акция ешкімге қажетсіз жай қағазға
айналады.
Акционерлік қоғамның бірқалыпты жұмыс жасауы барысында акцияның иелері
өздерінің акцияларына тиісті дивиденттерді алады. Мысалға 50 теңгелік
акцияның табысы 6 теңгені құрасын делік. 1 акцияға келетін 6 теңге дивидент
бұл акционерлердің акциясы бойынша 12% жылдық табысын білдіреді. Акцияның
номиналдық бағасы бойынша акционерлік қоғамның қалыптасуы негінде сатылып,
кейіннен олар біршама жоғары бағаммен сатылады. Бұл жағдайда табыстың нақты
деңгейі (рендит) мына формула бойынша есептеледі:
Дивидент
Рендит = 100.
Сатып алу бағасы
Егер де 50 теңгелік номиналдық құны бар акция 250 теңге бағамы бойынша
сатып алынса және ол бойынша 10 теңге дивидент төленетін болса, онда жылдық
табыс көрсеткіші келесідей болады:
100
10 = 4%.
250
Бірақ бұл көрсетілген акция табысын салым иесі үшін тартымды деп айту
қиын. Ол үшін акция бағасының өсуін тосу бұл маңызды себебі, ондай акцияны
сату, ол акция бойынша біршама табысты (пайданы) қамтамасыз етуі мүмкін.
Демек, екінші бір сәт - бұл акция бағамының өсуін тосу, салымшыға ең күшті
ықпал етеді.
Акционерлік қоғамдар меншіктің басқа формаларымен салыстырғанда,
бірқатар ерекшеліктерге ие. Кәсіпорындарды ашық акционерлік қоғам
формасында қайта түрлендіру арқасында, жедел түрде ірі қаржы ресурстарын
жұмылдыру мүмкіндігі туындайды. Акцияларды сатудан түскен түсімдер эмитент-
компанияның шотына түсіп және бизнесті жаңғырту, диверсификациялауға және
т.б. қызмет етеді.
Акционерлеудің басты пайдасы - бұл алдағы уақытта әр түрлі қаржы
көздеріне кең көлемде қол жеткізуді қамтамасыз ету болып табылады. Ашық
типтегі акционерлік қоғам облигацияларды эмисссиялаудан басқа да, яғни
қосымша акцияларды шығару нәтижесінде біршама қаражат тарта алады.
Егер сол немесе басқада компанияның акцияларды орналастыру нәтижесіне
байланысты, оның акцияларын көп инвесторлар иеленсе, онда бұл олардың қор
нарығындағы нақты рейтингін материалдық жағынан куәландыруды білдіреді.
Ондай компаниялардың акцияларының ашық түрде сатылуына бірдей көңіл
аударылады. Компанияның танымалдығы мен ашықтығы, потенциялды клиенттері
мен серіктестерінің көп болуы ондай компаниялармен ынтымақтйсуға
болатындығын көрсетеді. Егерде олар бұл компанияның акционерлері болатын
боса, онда оларда сол компанияның өнімі мен қызметіне деген ұзақ мерзімді
мүдделігі арта түседі.
Акционерлеу процесінің қолайлы жақтарымен қоса теріс жақтары да бар.
Дегенменде, сол компанияның акцияларын сатып алу-сату объектісіне айналдыру
туралы шешім қабылдау, бұл шешімді іске асырумен байланысты біршама
материалдық шығындардың жұмсалуын қажет етеді.
Сонымен қатар, акционерлік меншік формасы қосарланған салық салуға, яғни
салықты корпорацияның пайдасынан іздестіруге, корпорацияның салық
төлегеннен кейінгі қалатын және акционерлер арасында бөлінетін пайдадан
алуға мүмкіндік жасайды. Шаруашылық қызметті ұйымдастырудың акционерлік
формасы, әсіресе ірі немесе орта кәсіпорындар үшін тиімді, себебі ондай
кәсіпорындарда мүлік құнының
өте жоғары болуына байланысты бір немесе бірнеше тұлғаның капиталы
жеткіліксіз болатындықтан заңды және жеке тұлғалардың қаражаттарын тарту
талап етіледі.
Кәсіпорындар мөлшері және акцияны шығаруды ұйымдастырудың техникалық
қиындығы жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасын таңдауға итермелейді.
Міне сондықтан да қазақстан заңдылықтарында ірі және орта кәсіпорындарды
жекешелендіру барысында, олардың негізінде жартылай акциялары жеңілдік
жағдайында сатылатын немесе сол кәсіпорын қызметкерлеріне тегін берілетін
акционерлік қоғам құру көзделген. Акционерлік қоғамды құру мемлекеттік
меншіктің бір бөлігін иеленуге ынталы кәсіпорынның еңбек ұжымының мүддесін,
сондай-ақ жекешелен-діруге жатпайтын өндірістік емес сферада немесе
кәсіпорында жұмыс жасайтын қазақстанның басқада азаматтарының мүдделерін
қанағаттандыруға мүмкіндік береді.
Мемлекеттік кәсіпорынды акционерлік қоғамға қайта түрлендіру
процесіндегі ең қиын сұрақ бұл акционерленетін кәсіпорынның мүлкін бағалау
болып табылады. Мүліктің құны жаңадан құрылатын акционерлік қоғамның
бастапқы капиталын алдынала анықтай отырып, кейіннен оның болашақтағы
пайдасына ықпал етеді. Қаншалықты төлем мөлшері үлкен болса, солғұрлым
кәсіпорынның қожайындарының саны аз, пайдасы төмен және сондай-ақ
кәсіпорынды акционерлеу мерзімі ұзаққа созылып, ол кәсіпорынның мемлекеттік
құрылымдарға қаржылық жағынан тәуекелділігі сақталып қалады. Шындығында да
мүлік құнын жоғарылату барысында оны бірден сатып алу қиынға соғып,
мемлекет (Мемлекеттік мүлік комитеті) сол кәсіпорынды ұзақ уақыт басқаруға
араласа отырып, оның пайдасының бір бөлігін, өзіне тиесілі акциялары арқылы
дивидент ретінде иемденіп отырады. Мұның бәрі акционерленетін кәсіпорынның
бәсекелестік мүмкіндігін төмендетеді.
Қазақстанда жекешелендіру объектісінің мүлкін бағалау барысында инфляция
индексін ескеретін қалдық құны негізіндегі әдістеме қолданылады. Бұл
әдістемені калыптасатын бағалар мен негізгі қор құны және айналым
қаражаттарының шекті қатынасын, сатып алатын өнімге (қызметке) деген
сұранысты, бәсекелестік қабілеттілікті, рентабельділігін, кәсіпорынның даму
перспективасын әлемдік бағалар деңгейін және басқада факторларды ескере
отырып ай сайын Қазақстан Республикасы Мемлекеттік мүлік комитеті анықтап
отырады.
Акционерлік қоғамның жарғылық капиталын анықтау үшін кәсіпорынның
мүлкінен келесідей баланс пассивінің баптары шығарылып тасталады:
* басқада кәсіпорындардан алынған мақсатты қаржыландыру қаражаттары;
* несие және заемдық қаражаттар - қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
несиелер;
* есеп айырысулар және баланс пассивінің басқадай, яғни заемдық және
уақытша тартылған қаражаттар бөлігі.
Сондай-ақ заңдағы жекешелендірудің ерекше режимінде белгіленген мүлік
құны, сол сияқты мемлекеттік меншікте қалу туралы Мемлекеттік мүлік
комитетінің қабылдаған шешіміне қатасты әлеуметтік-тұрмыстық және
әлеуметтік-мәдени объектілер қүны да шығарылып тасталынады.
Демек, акционерлік қоғамның жарғылық қорын (ЖҚ) құрайтындарға:

ЖҚ = ӨҚ+ (Қа + Ақ+А- Т - Зқ - П)
мұндағы: ӨҚ - негізгі және айналым қорлары;
Қа - қаржы активтері;
Ақ - аяқталмаған құрылыс;
А - баланстың активтік бөлігінің басқа да бап-
тары;
Т - өндірістік қорлардың тозуы;
Зк - заемдық қаражаттар және несиелер;
П - пассивтік басқа да баптар
Акционерлік қоғамның жарғылық қоры компанияның меншікті қаражаттарының
ішінде ерекше орын алады. Біріншіден, жарғылық қор акционерлік қоғамның
жарғысында бекітілген акционерлердің тәуелсіз кәсіпкерлік қызметін жүргізу
құқығын көрсетеді. Екіншіден, бұл қоғамның алдағы қызметіне қуат беретін
бастапқы капитал болып табылады. Акционерлік қоғамның жетістіктерімен жұмыс
жасауы негізінде алынған пайдасы есебінен жарғылық қордың шамасын бірнеше
рет көтеруге болады. Сонда жарғылық қор пассивтің біршама тұрақты формасы
болып қала береді.
Компанияның меншігін иелену құқығын заңды түрде бекіту, оны иемдену және
бастапқы капиталдың тұрақтылығы капиталды негізгі капитал ретінде және
акционерлердің, компанияның қорындағы белгілі бір үлесіне меншік құқығының
кепілдігі ретінде де пайдалануға болады. Бұл құқық жарғылық қордың барлық
шамасын үлестерге (пай, акцияларға) бөлу жолымен және бұл үлестерді
компанияның акционерлерінің арасында белгілі бір шартпен орналастыруды
қамтамасыз етеді. Екінші жағынан, жарғылық қор қоғамның қарызы бойынша
меншік иелерінің жауапкершілігін қамтамасыз ететін кепілдік қоры ретінде
қызмет етеді. Мұндағы акционерлердің жауапкершілігі олардың жарғылық
капиталға қосқан салымдарымен шектеледі.
Жарғылық қор тек қана акционерлердің жалпы жиналысының шешімімен мынадай
жағдайларда өзгеруі мүмкін:
* қоғам қызметі қосымша акциялар шығару және пайданы қайта инвестициялау
жолымен кеңейеді;
* жарғылық қордың азаюы акциялардың бір бөлігін сатып алу есебінен
жүзеге асады;
- бір акцияның номиналдық бөлігінің өзгерісінен.
Меншікті капиталдың өсуінің маңызды көзіне акционерлік қоғам пайдасы
жатады. Бұл акционерлерге дивидент төлемейтін, сондай-ақ компанияның
қызметін қаржыландыруға жұмсалатын пайданың бір бөлігі болып табылады.
Жал-пы жағдайда компания пайдасы үш топқа бөлінеді: дивиденттер төлеуге,
капиталдандырылатын пайдаға, резервтік капиталға аударымдарға.
Акционерлік қоғам қызмет көрсету тәсілі жағынан ұжымдық кәсіпкерлік
формасына жатады. Алайда негізгі капиталды бірдей үлеспен (акцияны) белгілі
мөлшерде бөлу, оны әр қилы адамдардың сатып алу мүмкіндігі, акционерлік
формаға жеке кооперативтік кәсіпкерлік сипат береді.
Кооперетив — бұл қоғамның қызметі принципінде табыс табу емес, қоғам
мүшелеріне көмек етіп, ықпал жасау. Алайда біздің кооперативтер ең алдымен
өндірістік, қызмет көрсету және сауда-делдалдық салада өрістеп отыр.
Кооперативтік кәсіпкерлік формаға тән жағдай, оның мүшелерінің сол
кооперативпен тығыз байланыс орнатуында. Кооператив — ол заңды иегер.
Көпшілік елде өріс алғанына қарамастан іс жүзінде коопертивтердің
салыстырмалы түрде үлес салмағы аса көп емес. Оның көптеген себептері бар,
ең алдымен, кооперативтік кәсіпорындарда табысты капиталға айналдырмау
тенденциясы байқалады, ол болса өңдіріс тиімділігін төмендетеді,
инновациялық процеске кедергі жасайды, құрылымдық қайта құруды қиындатады.
Бір жағынан бұл форманың үлкен артықшылығы да бар, атап айтқавда, олардың
ішіндегі маңыздысы меншік пен еңбектің бірлігінен туындайтын жоғары
мотивациялық тиімділік. Алайда бүл тиімділік иесіз, ұжым меншігінің орнына,
сол ұжым мүшелерінің меншігін енгізсе ғана көрініс алады. АҚШ-та мұндай
кәсіпорындарға сипаттама бергенде "қызметкер меншігі" деген ұғым
қолданылады екен. Бұл дәлірек түсініктеме, өйткені қызметкер меншігі жеке
меншіктің бір түрі, оның әйгілі "классикалық" жеке меншіктен айырмашылығы
сол, ол бір мезгілде және міңдетті түрде кәсіпорында қызмет істейді, әрі
оның иесі ол кәсіпорынды басқару ісімен де айналысады.
Бір айта кететін жай, АҚШ-та қызметкерлер меншігіне мемлекеттік меншік
емес, жеке меншік жатады. Мәліметтерге қарағанда бұл процесс жан-жақты
қолдау табады, себебі қызметкерлер меншігі болып табылатын кәсіпорындарда
еңбек өнімділігі басқа типтегі кәсіпорындармен салыстырғанда 10 процентке
жоғары. Соңғы жылдары АҚЩ конгресі салық жеңілдігі, қызметкерлер меншігінің
дамуын қолдаумен байланысты әр түрлі формада 20-дан астам федералдық заңдар
қабылдаған. Қазір ол елде 11 мың кәсіпорын толық немесе жартылай
қызметкерлер меншігіңде. Онда 12 миллион адам еңбек етеді. Әр түрлі
нысандағы қызметкерлер меншігінің бірнеше орталықтары пайда болды.
Осы бағыттағы ұжымды жеке кәсіпкерліктің пайда болуы мен дамуының
негізінде ғылыми-техникалық революция жатыр. Ол ғылыми сипаттағы жоғары
өңдірістің кеңінен дамуында ықпал етті, интеллектуалды еңбекпен
шүғылданатын қызметкерлердің рөлін, үлес салмағын көтерді.
Конвейер көмегімен олардың жұмыс ритмі белгіленбейді, күнделікті
жұмыстарына бақылау жасау да тиімсіз. Мұндай қызметкерлердің толық
өнімділікпен еңбек етуі үшін алға қойған мақсаты айқын болуы шарт. Меншік
иесі осындай мақсатты сапалы еңбектің онан әрі дамуына ықпал етеді.
Нәтижесінде ондаған, кейіннен жүздеген, мыңдаған фирмалар пайда болуда,
онда бірнеше мыңдаған адам еңбек етеді. Мұншалықты бөлшектенгеніне
қарамастан адамдардың басым көпшілігі қоғамдық өндірісте жалдамалы
қызметкер ретінде емес, еңбекке деген ынтасы да, мүддесі де мүлдем бөлек
қожайын ретінде қатысады. Мұндай міндеттер технологиялық тұрғыдан бөлуге
болмайтын, ұсақ жеке кәсіпорындардан тұратын ірі өндірісте дәстүрлі жеке
меншікті қызметкерлер меншігіне айналдыру жолымен шешіледі. Мұндай қайта
құруды қолдайтын кәсіпкерлердің өздері, өйткені өздері иелік ететін
мүліктің бір бөлігін өз қызметкерлеріне беру арқылы еңбектерінің
тиімділігін арттырады. Нәтижесінде бірдей иегерге пайдадан дивиденд ретінде
беретін бөлігін қайтарып қана қоймай үстеме пайдаға ие болады.
ТМД елдерінде қызметкерлер меншігіне негізделген кәсіпорындар жаңадан
құрылып жатыр. Қоғамда бұған да деген көзқарас әр түрлі. Ғалымдар арасында
"халықтық кәсіпорыңдарды" сынаушылар аз емес, олар өз пікірлерінде уақыт
талабының сынын көтере алмаған Югославияның "жұмысшының өзін-өзі басқару"
тәжірибесін негізге алады. Алайда олар басты мәселені ескере бермейді.
Югославия тәжірибесінде қызметкерлер меншігі болған емес,

2.Кәсіпорындарды акционерлеудің негізгі мәселері және түрлері
Акционерлік қоғам (бұдан әрі - қоғам) деп өзінің қызметін жүзеге асыру үшін
қаражат тарту мақсатында ақциялар шығаратын заңды тұлғаны айтады. Ал
акция — үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз, яғни зщия қоғам
шығаратын және олардың түрлері мен санаттарына (категорияларына) қарай
акционердің дивидендтер алуға, қоғамды басқаруға қатысуға және қоғам
таратылған жағдайда оның қалған мүліктерінің бір бөлігін иемдену
куқығын куәландыратын құжат.Қоғам өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі
барлық мүлікпен жауапты болады. Акционер қоғамның міндеттемелері бойынша
жауап бермейді, тек өзіне тиесілі акциялар құнының шегінде қоғам-шң
қызметіне байланысты зияндарға тәуекел етеді.
Экономикасы дамыған елдерде олар корпорациялар депте аталады. Акционерлік
қоғамдар жабық және ашық қоғам үлгісінде құрылады. Қоғамның фирмалық атауы,
сондай қоғамның үлгісіне қарай, "ашық акционерлік қоғам" нем "жабық
акционерлік қоғам" деген сөздер немесе тиісіше "ААҚ" және "ЖАҚ"
аббревиатурасы болуға тиіс.Қоғам осындай фирмалық атауымен мемлекеттік
тіркеуден өтеді.
Жабық акционерлік қоғамдардың акциялары өзінін құрылтайшылары мен алдын
ала айқындалған адамдар тобының арасында орналастырылады. Жабық қоғам
акционерлерінің саны жүзден аспауға тиіс және ол өзі шығаратын акцияларды
жабық әдіспен ғана орналастыруға хақылы.
Жабық қоғам акционерлерінің осы қоғамның басқа акционерлері сататын
акцияларды сатып алуға артықшылықты құқығы бар. Жабық қоғамның өз
акцияларын сатқысы келетін акционері оларды қоғамның басқа акционерлеріне,
ал олар бас тартқан жағдайда қоғамның өзіне сатып алуға ұсынуға міндетті.
Сатылатын акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығы акциялар сатуға
ұсынылған кезден бастап отыз күн бойы акционерлерде сақталады.
Егер акционерлердің ешқайсысы аталған мерзімде осы құқықты пайдаланбаса,
ол қоғамға өтеді және онда отыз күн бойы сақталады. Қоғам сатылатын
акцияларды сатып алудың артықшылықты құқығын акционерлердің жалпы
жиналысының тиісті шещімін қабылдау жолымен іске асырады. Қоғам-ның
жарғысында сатуға ұсынылған акцияларды артықшылықпен сатып алу құқығын
қоғамның акционерлерінде немесе оның өзінде қалдырудың өзге мерзімдері
белгіленуі мүмкін, бірақ ол кемінде отыз күн болады.
Қоғам және оның акционерлері акцияларды сатып алудан бас тартқан немесе
белгіленген мерзімдер ішінде жауап алмаған жағдайда акционер акцияларды
қоғамға және онын қатысушыларына ұсынған бағадан төмен емес қүны бойынша
үшінші тұлғаларға сатуға хақылы. Сатуға ұсынылған ак-циялардың бағасын
төмендету туралы шешім қабылдаган ретте акционер оларды басқа акционерлерге
және (немесе; қоғамға сатыгі алуға қайта ұсынуға міндетті.
Акционерлері өздеріне тиесілі акцияларды басқа акционерлердің
келісімінсіз иеліктен айыруға хақылы қоғам ашық акционерлік қоғам деп
аталады. Ашық қоғамның акциялары үш түрлі әдіспен, яғни жабық, жеке және
ашық орналастырылады.
Қазіргі уақытта "ҚР-ның акционерлік қоғамдар туралы" "бағалы қағаздар
нарығында акциялар бағаланатын,активтерінің мөлшері кемінде айлық есепті
көрсеткіштің 20ОООО еселенген мөлшерін құрайтын және акционерлерінің 500-
ден кем болмайтын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.