Материктердіц физикалық географиясы

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

Рецеп-ент Т. ХЛИДЛРОВ

Луларму пп, і. 'і; і >: М. ІЛЕСОВ, Ә. БІ-РМАҒАМБЕТОВ,

С ЖЛМАЬЛІлВЛ.

Власова Т. В.

Материктердіц физикалық географиясы (Мұхиттар-дыц іргелес беліктерімен бірге) . Солтүстік Америка. Оц-түстік Америка. Австралия және Мұхиттық аралдар. Антарктида. Педагогика институттарында география мамандықтары бойынша оқитын студенттерге арналған •оқулық. Орыс тілінде өцделіп, толықтырылған үшінші басылымына сәйкес қазақ тілінде бірінші басылымы. Алматы, «Мектеп», 1985.

«Материг. тердіц физикалық географиясы» оқулыгмның екінші

Ооліміпде Солтүстік жэие Оцтүетіи Америкаиыд, Австралнн мен Мұхит-

тиқ арллдардыц, Аитарктида мен Антярктиканын табигатына сипаттама

Гі(тіі. [К'ДІ. Матерпктердіц физикалық географиясы курсы боііычша етіле-

<мяга сәйкес аударыльш отырган окулмктмп < пыр тілін-

' та-'лан-

АМЕРИКА

Солтүстік және Оцтүстік Американы, оларға таяу жатқан аралдарды коса, әдеттс, дүниенің бір бөлігіне біріктіреді, оны Америка деп атайды. Бірақ бүл материктердің табиғат жағдай-лары бір-біріие мүлде үқсамайды, мүның өзі олардың география-лык. орнының және даму тарихының ерекшеліктеріне байланысты.

Батыс жарты шардағы осы материктердің табиғатындағы үл-кең айырмашылық олардың әрқайсысын жеке қарастыруды қажет етеді.

Европалықтардың Американы ашуы, жаулап алуы және игеруі ете үзақ арі күрделі процесс болды.

Америка дүнне бөлігіне жататын Гренлапдия аралы мен Сол-түстік Америка материгіиің солтүстік аймақтары европалықтарға (нормандарға) біздің дәуіріміздін, бірінші мың жылдығының аяк, кезінде-ақ белгілі болған. Нормандар XIV ғасырға таман мате-рикке ішкерілеп кірген деген де болжам бар. Кейішректе бұл ашылулар X. Колумбтыц XV ғасырдың аяғындағы саяхатына дейінғі кезге дейін ұмыт қалды, осы шақта аралдардың барлығы дерлік жоне Орталық Америка мойнағының едәуір жері, ал одан кеііін оңтүстік материктің солтүстік жағалауы ашылған-ды. Ис-пандардың, ағылшындардың және фраицуздардың Американы ашуы, зерттеуі жоне жаулап алуы, міне, осы кезден басталды. 1507 жылы картограф М. Вальдземюллер бүл жаңа жерлерді флоренциялық Америго Веспуччидің есімімен тұнғыш рет Амери-ка деп атады. Өйткені бұл құрлықты дүниенін. жаңа бір белігі деп алғашқы болжам жасаған А. Веспуччи болатын. Солтүстік және Оңтүстік Американың дербес материктер екені жөніндегі үғым әлдеқайда кейінірек қалыптасты.

XVIII ғасырдың орта кезіпен бастап орыс ғалымдары мен теціз саяхатшылары Алеут аралдарында, Аляскада және Тынық мү-хит жағалауында кең көлемді зерттеу жүмыстарын, жургізді. Бұл жүмыстарды В. Беринг пен А. И. Чириковтың экспедициялары бастаған еді, содан кейін А. А. Баранов, М. С. Гвоздев және бас-қалар оны одан әрі жалғастырды.

Бүдан едәуір кейінірек кезде (XIX ғасырдың аяғы мен XX ға-сырдыц басы) бірқатар орыс галымдары Оцтүстік Американын түрлі аймақтарыи зсрттеді. Бүл ыцғайда Н. М. Альбовтыц Арген-тина мен Отты Жер туралы жлне материктің шығыс жағына сая-хат жасаған А. С. Иоииннің еңбектері назар аударарлык.

СОЛТҮСТІК АМЕРИКА

(л) . чтүстік Америка поляр ендіктерінен бастап экваторға дейін-гі аралықты дерлік алып жатыр.

Материктіц солтүстіктегі ең шеткі нүктесі - Бутня түбегініч. Морчисон мүйісі (солтүстік ендіктін 71°50') . Солтүстік Америка оцтүстікке қарай солтүстік ендіктіц 7°12'-на деііін (Марьято мүйі-сі) созылады, осы жерде ол енсіз мойнақ арқылы Оңтүстік Аме-рмкамсн жалғасады. Материктіц оцтүстіктегі жінішкерген және бнлшектенген бөлігі Орталык, Америка деген атпен мәлім болыл отыр.

Солтүстік Американыіі, ец кец жері қоңыржай ендіктер тұсыя-да. Оныц батыстағы ең шеткі нүктесі Аляскадағы Прииц Уэльский мүііісі (батыс бойлықтыц 168°-ы) . шығыстағы ен шеткі нүктесі Лабрадор түбегіпдегі Сент-Чарльз мүйісі (батыс бойлықтың ГЯЧ0'-и) .

Солтүстік Амернка, жағалауларында ірі аралдар мсн архнпе-лагтар бар. Солтүстікте бұлар - Гренландия аралы мен көптеген філі-ұсақты аралдардан түратын Канадалық Арктика архипела-гы. Солтүстік Американың шығысында Ньюфаундленд аралы, оцтүстік-шығысында - Үлкен және Қіші Антиль мен Багам арал-л, ары орналаскан. Солтүстік Америкаға онын, солтүстік-батысы мімі батысыііда да көптеген аралдар таяу жатыр, олар: Алеут, Ксролева Шарлотта, Ванкувер аралдары, Александр архипелагы. Оі. нүетік Америкаиыц ең солтүстік аралдық шеткі күктесі - Г) спл, ч!іднядағы Моррпс-Джесеп мүйісі (солтүстік ендіктің, ч:і':*() '-и) . Бұл - солтүстік жарты шардық полюске ен, таяу жат-к. ап курлыь; бөлігі.

А\; п; -рнктіц жалпы көлемі аралдарды қоса есептегенде 24 250 мі. ііі іч\Г-!, аралдардыц көлемі - 3890 мын. км2.

(;, , л іүстік Америка, әсіресе солтүстік ендіктіқ 70° және 30° ара-4 . плыіі. і. -і, погурлым енді және көлсмді болады. Құрлықтың к. ныр <■-; . пүпіі-і моіі оцтүстігі су бассейндерімен көп бөлшектенген.

Г>\кіл маториктін. пегізгі орографиялық элементтері субмсри-діі; иі і. і. ік. оагитта созылып жатыр: батыста Тынық мүхіітті. щ жа- і; і. і, і\і, і Гюиымсчі сопау Аляскадан Орталық Амсрнкага дсіііпгі 9 мі, пі і. иломстр қашыі\ті) іқта Кордильср тау жүГк-сі алып жатса, ні і. ігі ; і (] д; ш гнрі піагыидау Лнпалач тау жүіііч-і П. чр. Осы еке-уіиім :і) . -і, іыі і. ін і; і (', {>лтүстік А'\ү:(л. ы мүхпттпп ААгксііка шыгапағы-п; і іі-іі ііі Гінік ж. іік- (іініам. жгрк-гі /Кіі. чыктар алайіл уідіксіз СОЗЫ-, !імп /К; і і . '' і і. і

Солтүстік жарты шардыц барлық сіідіктёршдё^к^^^п!^^ бпік жоталардың үлкен ауытқулаімл Солтүстік Америка лаидшаф- тыныіі алуан түрлі болып келуіне осор етоді.

Тау жоталары мен жазықтардыц көлденец созылып жатуы ауаның меридиап бойлап ауысып отыруын қамтамасыз етеді, мұ-хиттардың тигізстіи ықпалын шектеііді, атмосфералық алшактық-тарды (өзге матернктермен салыстырғаида) едәуір күшейтеді, көлбеу жатқан зоналардың субмернднандық бағытта созылып жатуына жағдай жасайды.

Географпялық жағдайьша және геологиялық дамуы мем қү-рылымының ерекшеліктеріне қарап Солтүстік Американыц Евра-зиямен көптеген үқсастықтары бар. Бүл матерпктердін, климат . қальштасу заңдылықтары ұқсас болады, климаты біртекті келеді, зоналық ландшафтардың, жер бедерініц түрлері және басқа да жағдайлар үқсас болады. Дегенмен олардың мөлшері мем пішіні, орографиясы, қүрылым элементтерініц арақатысындағы айырма-шылықтар ор материктің географнялық өзіндік ерекшеліктерін танытады. Солтүстік Америка Евразияга ұқсас, бірақ сонымеи бірге оның өзіне ғана тон қайталанбас географиялық ерекшелік-тері бар.

СОЛТҮСТІК АМЕРИКА ЖАҒАЛАУЫНДАҒЫ МҰХИТТАР

Солтүстік Америка жағалауын үш мүхнттың: Атлант, Солтүс-тік Мұзды. жэне Тынық мүхит суы шайып жатыр. Материктін. шы-ғыс және солтүстік жағалауларын теңіздер ішкерілеп кіріп күшті белшектеп жіберген, оныц батыс жағалауы едәуір аз тілімденген.

Атлант мұхиты Солтүстік Амерпка жағалауында құрлыққа ішкері еніп жатқан теңіздер мен шығанақтар қүрайды. Олардыц кейбіреуі материк жағалауындағы қайраңдарда едәуір кең көлем-ді жерді алып жатса, басқалары барғам сайын тереңдей түсетін жерлері бар суы мол табаны төмендеп бара жатқан шүнғыма бо-лып табылады. Материк жағалауындағы қайраң әсіресе Флормда түбегі мен Баффин Жері аралығында мснлінше кеңейе түседі. Әулие Лав. рентий мен Гудзон шығанақтары түгелдей дерлік осы аймақта жатыр. Флорида мен Ныофаундленд аралығындағы кон-тиненттік платформаиың су астында қалғанына онша көп уақыт болған жоқ, сондықтан да оның бетінде матерпк жер бедерініц белтілері қалпында сақталып қалған: өзен ацғарындағы терең алқаптар, қүм басқан дөң жоталар және басқалар айқын бап-қалады.

Солтүстік Американыц оцтүстік-шығыс жағалауында суы те-рец екі бассейн - Мекснка шығанағы мен Қариб теңізі жатыр. Мүхиттаи Флорида, Юкатан түбектері мен аралдар арқылы өз ал-дына оқшауланып жатқан Мексика шығанағы сонау мезозоі заманында пайда болған орасан зор шүңғыма, оныа орталық бе-ліктерінің терецдігі 4000 метрден асады. Ал Кариб теңізі неоген

Жазик, жагалаудагы су толысуыныц биіктігі шамалы (1-2 метрдеп асиаііды), ал қопнаулар мсн шығанақтарда биіктен түседі (Калпфорпия шиганағында 7-9 м) .

Тыііык, мүхпттыц солтүстік бөлігіндегі жылы ағыстар Атлант мұхіітиііың Евразия жағалауындағыдай күшті емес. Солтустік Ат-лапт ағысыпа Солтустік Тынық мұхит жылы ағысы бара-бар ке-, 'іі'ді, ол Қуро-Сиво ағысын солтүстік ендіктің 40°-ы бонымен онан орі жалі астыра отырып, Солтүстік Амермка . жағалауына жете Гіеро бі) те-бірте солтүстікке қарай ойысады. Ал? Солтустік-Батыс Каплда меп Оцтүстік Аляска жағалауларьша жеткенде оны Аляс-ка агысы жалғастырып әкетеді. Оның ағысының жылдамдығы слглтына 1-2 км, февральда оның суының температурасы +2°-тан I 7" С-ге дейін болады, бүл Солтүстік Каиада мен Аляска жаға-лауларындағы судыц қатпауына ьпшал етеді.

Солтүстік еидіктіц 40°-нан оңтүстікке қарай Қалифорнпя еуык, агысының күшті ағыны өтеді. Ол субтропиктік ендіктерде жаздық шінде мухиттын үстіңгі қабатындағы судың температурасыіт - 12° С-ге дейін төмендетіп жібереді. Тропиктен оңтүстікке таман бұл ағыс батысқа қарай ағатын Солтүстік Пассат ағысы жуйесіне қосылып кетеді. Калифориия ағысы Солтүстік Американың тро-пнктік және субтропиктік ендіктердегі Тынық мұхит жағалаула-рының табиғат жағдайына өте күштіі әсерін тигізеді.

Тынық мұхиттың солтүстік бөлігіндегі фауна Атлант мүхиты-пың солтүстік бөлігіидсгіге карағанда жұтаңдау келеді. Ондағы пстізгі кәсіпшілік балық - албырт, ал майшабақ пен камбаланың мацызы азырак.

ТАБЙҒАТЫ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ НЕГІЗГІ КЕЗЕҢДЕРІ

Протерозой дәуірінің аяқ кезіне қарай қазіргі Солтүстік Аме-ркка материгінің орньшда, жан-жағынан геосинклинальдық (ұзатс уакыт бопы төмен түеумен болған кең алқап) белдеулермен көм-кс[) ілғен аса үлкен платформа болған. Оны солтүстігінде - Арк-іпкалық, шығысында, солтүстік-шығысы мен оңтүстік-шығысын-да - ■ Атлаитикалық геосинклинальдық белдеулер көмкерген. Бул гсосііпклинальдық белдеулер Солтүстік Америка платформасын Тінропа платформасынан, сондай-ак, кейінгі протерозой дәуірінде погізі түзілғсчі Шығыс Тынық мүхиттық белдеу платформаны 'Гыпық мұхиттыц ежелгі ойысынан бөліп тастады.

('олтүстік Америка платформасының Жоғарғы квл аймағы мічі Грсчгландияиың солтүстік бөлігі аралығындағы солтүстік-шы-п. іс Онлігіпіц көпшілігі көтеріліп, содан Канада кл. 'ік. :іпы пайда Г; о. і іы. Гсоліоічіялық тарихи дамудың бұдап ксіііпгі барысында п. ілтформ. -іш. ің н. чгс бөліктсрі жалпы алғапда тн. үкчідпі борді. Па-. . ■ц-о. чоіі . і. іуіріпім оас ксиҒпоіі бастлп пллтформл Камада қа. мқанынан (іціус і і г М' карліі /к; іис Лт. чаитмкл геосішк. і пмл. п, і. і. іқ бі'лдеуініц бір пн. ііп по. ііап Лшіалач іччкчііік. ; і. чі, іпл м Гіл і і. ц-қа і\. арай ба-рыішіл ) омі'іі ңччм, оиііі 'іччі. гі суы блскан

Сонымен қатар бүл майысу қалқаиның қазіргі Гудзон шыға-нағы алып жатқан ішкі бөлігі мен оның жағалауы маңындағы ойпаттарды. да, эрі Арктикалық геосмнклинальдык. белдеудің қу-рамына енген Франклин геосинклиналымен шектесетін солтүстік бөлігін де қамтыды.

Канада калқанынан оңтүстікке қарай шөгінді жыныстардын. темен түсуі мен оның жинақталуы палеозой дәуіріпің букіл ба-рысыпда үздіксіз жүріп жатты, сөйтіп ондағы шөгіиді жыныстар ■қабатының жалпы қалыңдығы 1000-2000 метрге жетті.

' Кордильер геосинклинальдык. белдеуінің жер қыртысы қатпар-ларының түзілуі мен арагідік жоғары көтерілу процесі кейінгі кембрийге дейінгі дәуірде және алғашқы палеозой дәуірінде жүрді. Ал, шыи мәнінде, Кордильер тауларыидағы алғашқы орогендік (тау түзілу) процестердің білінуі жоғарғы палеозой дәуіріндегі девон кезеңіпің аяғынан бастап пайда болды. Бұл процестер бүкіл белдеуді түгелдей дерлік қамтыды және Аляскадан Сьерра-Нева-да тауларына дейінгі аралықта магмалық жыныстардың енуімон коса жүрді. .,

Ежелгі платформаны солтүстік-шығыс, шыгыс жэис оңтүстік-шығыс жағынан көмкеріп жатқап басқа геосішклинальдык, белдеу-лерде де осындай күшті тектогенез (жер қыртысы қүрылысында болатын өзгерістер) орын алды. Төменгі палеозой дәуірінде плат-форманың солтүстік-шығысында қалыц қатпарлардыц түзі^і}чне__ апарып соққан ең кушті қозғалыстар болды. Сөйтіп, ол жерде Солтүстік Америка және Европа платформаларын өзара жалғас-тырған орасан улкен қүрлық пайда болды. Бүл қүрылымдар Грен-ландияның солтүстігі мен шығысында, және Аппалач тауларьшда, осіресе оның солтүстік бөлігінде, сақталып қалған. Сол кезде тү-зілген таулардын жеміріліп бүзылғаи қалдықтары платформаның жалғас жатқан өзге бөліктеріие жиналды, сөйтіп, Аппалач етегін-дегі орасан зор майысқан ойпатты толтырып тастады. Бүл ойпат-тық майысу сол кездегі Аппалачтың батысында, Аппалач пен ежелгі платформаның екі аралығында болды. Аппалач жәпе Уачита тауларының негізгі орогендік циклі жоғарғы палеозой (герцин) дәуірінде жүзеге асты. Сондай-ақ осы цикл кезінде қа-зіргі Аппалачтың шығысы мен оңтүстігіне қарай, Мексика шыға-нағының айнала төңіреғінде құрлық пайда болды. Мұның соңғы-сы кейінгі палеозой немесе алғаілқы мезозой дәуіпінде пайда бол-ған сииеклиза (төмен қарай иілгеи жердің ойлы-қырлы қатпарла-ры) болып табылады, ал оның айналасындағы иалсозой кезінде түзілғен қүрлық (Голф-Кост) дамудың платформалық сатысына ауысқан. _

Сөйтіп, палеозопдың зяғы мен мезозойдын, басьшда Солтүстік Америка қазіргі материктен мейлінше өзгеше болған. Ол кем-брийге дейінгі және палеозой дәуірлерінде паііда болған катпар-лардың өзара тығыз біріккен қүрылымдарынан түзілген және ол солтустікте Евразиямен жалғасып, көне замаиғы біртұтас Лавра^-зия континентіи құрған. Ода; і батысқа жомо оцтүстікке караіі геосинклинальдык, тұргыдағы тсціз бассейндері болған. Ал \ор-

дилъер ғспсшіклммалы алабында құрлықтың палеозой дәуірінде қальттап<. ап жскслегеи жерлері жогары көтерілген.

Солтүгпк Лмерпка өзініц қазіргі табигат жағдашіарыньщ ка-. мі, пітаі'уыіід; і мацызы болған үлкец өзгерістерге мезозой дәуірі млііпді- душар болды. Мезозой окнғаларынын. әсіресе Қордильер' Гг. ; і. !. і-уі үшіп зор мацызы болды. Ол кезде бұл белдеу альпі тек-■1 огсмк-. ііміц алгашқы кезецдерінен өтті.

Шіміпді жыныстардың тереаге ойысып батуынан жэне мол, кшіалуиііаіі кейін триас дэуірінде жоне юра доуірініц бас кезіиде іччіі/ішклшіальдык. белдеуді түгел қамтыған, сөйтін эоцен дәуіріне дсііін созылған жоғары көтерілулер, қалыц қатпарлықтар және куііні магмалық әрекет пайда болды. Бұл кезде тектонккалық әре-м. тпц екі дәуірі - мевадалық жәие ларамилік дәуірі болғаны ай-м. шдалды. Бірақ, бұрын жорып келгендегідей, бұл екі дәуірдің арасында анык. үзіліс жоқ. Кейінгі невадалық кезеңде (бср дәуі-ріпііі. бас кезі) орогендік процестер Алясканы, Сеңгір тауларды, . Жағалық жсталарды, Мексиканы және Орталық Американы қоса алғанда геосішклинальды түгелдей қамтыды. Күшті интрузиялық ; ірскеттің барысында Сьерра-Невадада, Каскад тауларында бас-ка да тауларда батолиттер (терецдегі қабаттарда суынудан пайда болған магмалық тау жынысы) түзілді.

Көтерілген тау ^жоталарының батысына таман майысу пайда болды, онда шөгінділердің қалың қат-қабаты жиналды. Бор мен :->оценніц аралық кезеңіиде тектогенездің ларамилік дәуірі болған. Пүл дэуірде платформаның көтерілуі мен қатпарлық қазіргі Сен-гір таулардың Қанададан бастап Мексикаға дейінгі аймағын, бүкіл Алясканы қамтыды, Калифорнияныц Жағалық жотасы тү-. ■'. ілді, жарылған желілер бойында аса қуатты иитрузиялық про-ц(. ч-тер болып жатты.

Оцтүстік-шығыс пен солтүстіктегі ларамилік қозғалыстар ай-магы платформаның шеткі бөлігін де қамтыды, мүның өзі Аме-рпка Қүрама Штаттарындағы Шығыс Сеңгір таулары мен Маккен-:!іі тауларыныц пайда болуына апарып соқты.

Снйтіп, кайнозойдын бас кезінде 'Солтүстік Американын. баты-

і■і. підагы геосниклинальдыц орнында Корднльер тау жүйесінің қа-

. чілі қатпарлары пайда болды, бұл жүйе Солтүстік-Шығыс Евра-

ч . иіяга дсйін жалғасып жатты. Бірак. оның қазіргі тау жүйесінен

; і. :іі ; і. с слеулі айырмашылығы болды.

( д) . іі үстік Амерпканың платформалық бөлігі кайнозой доуірі-піп. оас ксзінде қүрлық түрінде болды, ол солтүстіктс ікшоске діміін со:шлып, солтүстік-батыс пен солтүстік-шыгыста Квразия-мсц /г. а. іі асып жатқан құрлық болғап. Бор доуіріпіп. орта ксзінен (іасіап Гіү. п қүрлықтыц алабына оцтүстіктеп су Гккчччміі қаптап, пла і(ю) маііы Ічордпльсрдеіі бөліп түрғап маііису/ш іолтырған. ( лі! ымі-н і%. аіар чччіі. ч суы к. а:<і) гі ма іч'міі\ тіи. чіп\сііі\ ип. іг. исын іүі''і чагі. ш мчкгіі. Ка іиккіоіідыіі пас м-чіп. іі4 . ісірічч- су оассейні- ііін. /каі а/іарі. ш. і. а іч. пімат і, к"іі, ііу. арі і. і. іі а. члм іні. і и, і () ; і /ксрлерде к; і '- і І> 10 мара. -і. :іг. -іі,, и-ц солтүс-і-іккі- қараіі кс і і. ч-щ-и і і п соквойя,

магнолия, мәңгі жасыл емен және басқа ағаш тұқымдарынан құ-ралған жылылықты сүйетін мәңгі жасыл ормандар есті.

Солтүстік Американы оңтүстік материкпен жалғастырған күр-лык, алқабы солтүстік материкке өсімдіктер мен жануарлардың. тропнктік апмақта тараған түрлері енетін тете жолға айналды.

4 Бордыц аяқ кезі мен палеоген дэуірінде платформа мен Қор-дильер таулары арасындағы су бассейні солтүстіктен оңтүстікке қараіі бірте-бірте шегіис бастады да, ақырында жойылып кетті., Тап осы кезде матерпктің солтүстік және ішкі анмақтарында кли-мат суытып, қүрғай түсті, сондай-ақ онда далалық және шөлді аймақтарда өсетін ксерофитті есімдіктер пайда бола бастады.

Олигоцен дәуірінен басталып, осы уақытқа дейін созылып келе жатқан жаңа - кейінгі альпі дәуірі (В. Е. Ханн бойынша) - Кордильердегі орогендік кезен, болып табылады. Ол тау жүйесі-нін, түрлі бөліктерінде әр түрлі болды. Мысалы, Тынық мұхит бө-лігінде түрліше белінген қозғалыстар болып өтті. Мүнын, езі бір аймақтардьщ су астында қалуына, ал басқаларының жоғары кө-терілуіне апарып соқты. Суға ең көп батқан, сөйтіп шөгінділердің қалың қабаттарын түзген қозғалыстар, әсіресе Калифорнияны, Ванкувер аралы аймағын, Алясканы, сондай-ақ қазір Тынық мұ-хит суынын, астында жатқан бірқатар көрші аудандарды қамты-ды. Тап сол кезде Америка Құрама Штаттарындағы Жағалық жә-не Аралдық жоталардың, Қанаданың, Оңтүстік Алясканын. анти-клинорийлері жоғары көтерілді.

Кордильердің өзге бөлігінде орасан зор территориялардың күмбезденіп көтерілуі орын алды. Бүған платформаның қатар жатқан бөліктері де қамтылды. Бұл күмбездердің үстінде ойыс-тар пайда болды. Мысалы, Үлкен Бассейндегі, Мексикадағы, Алясканың ішкі бөліктеріндегі ойыстарды айтуға болады.

Сонымен қатар тектоникалық әрекет жанар таулардың өте тсүшті атқылауынан лаваның ысып ағуы түрінде жүріп жатты. Ол эоцен дәуірінде басталып, миоцен дәуірінде ең жоғары саты-ға жетті, сөйтіп Америка Құрама Штаттарындағы Сеңгір таулар-ды, Үлкен Бассейнді, Мексика таулы қыратын, Колумбия үстіртін, Каскад тауларын қамтыды. Жаиар тау әрекеті плиоцен дәуіріиде де тоқтаған жоқ, бүл кезде ол Алеут жотасын және Мексиканың Жанар тау сьеррасын қамтыды. Қазіргі кезеңде бүл әрекет едә-уір бәсеңдеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.