Мемлекеттің бюджеттік құрылысы

Жоспар
Кіріспе

1. Мемлекеттік бюджет . Мемлекеттік бюджеттің қоғамда және мемлекетте алатын рөлі мен маңызы
2. Мемлекеттік бюджеттің салықтары мен төлемдері
3. Мемлекеттік бюджетті ұтымды пайдаланудың теориялық негіздері және әлеуметтік сала мен экономиканың дамуына әсер етуші маңызды құрал
4. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының бюджет саясатының беталысы
5. Бюджет тапшылығының проблемалары және бюджет тапшылығының болу себептері , оны төмендетудің әдістері
6. Бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары.
7. Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары

Мемлекеттің бюджеттік құрылысы біздің елде екі деңгейден – республикалық бюджет және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының құзырындағы жергілікті бюджеттен тұрады.
Мемлекеттік бюджет нарықтың экономика саясатын айтарлықтай жүргізуге , индустриялдық – инновациялық даму стратегиясын , ауылдық аймақтарды дамыту бағдарламасын , ал бюджеттік құқық пен салықтық құқық әлеуметтік – экономикалық , мәдени және саяси әкімшілік даму аясына қуатты ықпал ететін негізгі тетіктер болып табылады.
Қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қаржыландырудың қайнар бұлағы , мемлекеттік қаржы – қаражаттардың жүйеленген ағыны мемлекеттік бюджет болып табылады.
Қазақстан Републикасындағы нарықтық қатынастардың тұрақты дамуы әлеуметтік-экономикалық саланың дамуы кезеңімен сәйкес келеді . Бюджет құрылғысы, бюджет үдерісі және бюджетаралық қатынастарға өту кезеңіндегі елеулі артта қалушылығы аталған мәселелерді шешу бойынша нақты ұсыныстар жасау қажеттігін шарттады. Нарықтық экономиканың дамуы жағдайындағы оңтайландырудың алғы шаралары болып бюджет жүйесін реформалауға, бюджетаралық қатынастардың ұстанымпазды жаңа жүйесін жасауға дәлелді тәсілдерді әзірлеуге және республиканың бюджет үдерісі мен бюджет құрылғысы мәселелерін шешуге бағытталған шаралар табылады.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе
Мемлекеттің бюджеттік құрылысы біздің елде екі деңгейден – республикалық
бюджет және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының құзырындағы
жергілікті бюджеттен тұрады.
Мемлекеттік бюджет нарықтың экономика саясатын айтарлықтай жүргізуге
, индустриялдық – инновациялық даму стратегиясын , ауылдық аймақтарды
дамыту бағдарламасын , ал бюджеттік құқық пен салықтық құқық әлеуметтік –
экономикалық , мәдени және саяси әкімшілік даму аясына қуатты ықпал ететін
негізгі тетіктер болып табылады.
Қоғамдық және мемлекеттік мүдделерді қаржыландырудың қайнар бұлағы ,
мемлекеттік қаржы – қаражаттардың жүйеленген ағыны мемлекеттік бюджет
болып табылады.
Қазақстан Републикасындағы нарықтық қатынастардың тұрақты дамуы
әлеуметтік-экономикалық саланың дамуы кезеңімен сәйкес келеді . Бюджет
құрылғысы, бюджет үдерісі және бюджетаралық қатынастарға өту кезеңіндегі
елеулі артта қалушылығы аталған мәселелерді шешу бойынша нақты ұсыныстар
жасау қажеттігін шарттады. Нарықтық экономиканың дамуы жағдайындағы
оңтайландырудың алғы шаралары болып бюджет жүйесін реформалауға,
бюджетаралық қатынастардың ұстанымпазды жаңа жүйесін жасауға дәлелді
тәсілдерді әзірлеуге және республиканың бюджет үдерісі мен бюджет құрылғысы
мәселелерін шешуге бағытталған шаралар табылады.
Республикалық және мемлекеттік бюджеттер мемлекеттің бюджет
жүйесінің материялдық тірегі , қаржы жүйесінің орталық буыны Қазақстан
Республикасы мемлекеттігінің атрибуты және егемендігінің қаржылық негізі
болып саналады . Қазақстан Республикасы – бюджет кодексінің 2005 жылы 1
– қаңтарда күшіне енді . Аталған кодекстің 46 – бабаының 1- тармағында
республикалық бюджетке тұрақты түсетін салықты түсімдердің 18 – түрі
көрсетілген .

1. Мемлекеттік бюджет . Мемлекеттік бюджеттің қоғамда және мемлекетте
алатын рөлі мен маңызы .
Қандай болмасын мемлекеттің болмысы мен өсіп-дамуын , өркениеті мен
әлеуметтік-экономикалық ахуалын оның орталықтандырылған қаржылық ресурсы (
ақша қоры ) – мемлекеттік бюджетіне , осы бюджеттің қоғамдық-мемлекеттік
маңызы бар мүдделерге байланысты атқаратын рөліне қарап сипаттауға болады.
Қазақстан Республикасы конституциясының 2-бабының 1- тармағында
Қазақстан Республикасы – президенттік басқару нысанындағы біртұтас
мемлекет деп айтылған . Демек , унитарлық (конституциялық нормада
біртұтас деп берілген) мемлекеттің бюджеттік құрылысы біздің елдегідей
екі деңгейден – республикалық бюджеттен және жергілікті мемлекеттік
басқару органдарының құзырындағы жергілікті бюджеттен тұрады.
Мемлекеттік бюджеттің қоғам және мемлекет тыныс-тіршілігіндегі рөлі
мен маңызы Қазақстан Республикасының нарықтық дамуы мен егемендігінде
көрініс тауып отыр.
Демек Қазақстан Республикасындағы біте қайнасқан қоғамдық және
мемлекеттік мүдделерді қаржыландырудың қайнар бұлағы , мемлекеттік қаржы-
қаражаттардың жүйеленген ағыны мемлекеттік бюджет болып табылады .
Қазақстан Республикасындағы республикалық және жергілікті бюджеттер
мемлекеттің бюджет жүйесінің материялдық тірегі , қаржы жүйесінің орталық
буыны , Қазақстан Республикалық мемлекеттігінің атрибуты және оның
егемендігінің қаржылық негізі болып саналады , сондай-ақ мемлекеттік
бюджет арқылы жалпы ұлттық өнімнің тиісті қаржылық заң актілерінде
көзделген бөлігі қайта бөлініп , қоғамның әлеуметтік- экономикалық
игілігіне пайдаланылады.
1.2. Мемлекеттік бюджеттің салықтары мен төлемдері .
Мемлекеттік бюджеттің кірістеріне тек Қазақстан Республикасының тиісті заң
актілерінде белгіленген салықтар мен басқа да міндетті төлемдер жатады .
Қазақстан Республикасы бюджеттік жүйесінің ауқымында ұдайы жүзеге
асырылатын мемлекеттік басқару басымды тұрғыдан республикалық (орталық)
бюджет пен жергілікті бюджеттердің салықтық түсімдерін нақтылы айқындауды ,
сондай-ақ аталған бюджеттердің салықтық кірістері бөлігін жоспарланған
көлемде қалыптастыруды көздейді .
Мемлекеттік салық әкімшілігін жүргізу аясындағы салық органдарының
жүйесі республикалық бюджетке және жергілікті бюджеттерге байланысты барлық
салықтық мән-жайларды тәртіптендіруге , реттеуге , салық салу
проблемаларын шешуге , салық жүйесінің механизмдері арқылы республикалық
бюджеттердің салықтық кірістері бөлігін тапшылықсыз қалыптастыруға ат
салысады .
Республикалық және жергілікті бюджеттердің салықтық түсімдері
аясындағы салықтық қатынастар ауқымы әдетте салықтық - құқықтық реттеу
құзырында болады .
Салық жүйесінің фискальдық әлеуеті негізінде мемлекеттің бюджеттік
жүйесінің тиімді әрі тұрақты жұмыс істеуі Қазақстан Республикасының
қазіргі заманғы даму ерекшеліктері мен халықаралық стандарттар – талаптарға
сай қоғамдық – мемлекеттік және корпоротивтік (және жекеменшік) мүдделердің
балансын (теңдестірілуін) көздейтін ұтымды құқықтық механизмге , яғни
салықтық , сондай-ақ бюджеттік-құқықтық реттеу әдістерінің өркениетті
тиімділігіне тікелей байланысты болады .
Осы орайда , Қазақстан Республикасы бюджеттік құрылысы саласының
нормативтік құқықтық арқауы бюджеттік заң актілері массивінің тұрақты
дамытылып, ұлғаюы , сондай-ақ олардың жүйелендіріп , тиісінше
кодификациялануы 2004 жылғы сәуірдің 24 –де қабылданған тұңғыш Қазақстан
Республикасының Бюджет кодексінің (2005 жылғы қаңтардың 1-де қолданысқа
енгізілді) қоғам мен мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық (қаржылық)
өмірінен орын алуына себеп болғанын айта кетуіміз қажет.
Аталған кодекстің 46-бабының 1-тармағында республикалық бюджетке
тұрақты түсетін салықтық түсімдер ретінде:
1. корпорациялық табыс салығы;
2. қосылған құнға салынатын салық, соның ішінде Қазақстан
Республикасының аумағында өндірілген тауарларға, орындалған жұмыстар
мен көрсетілген қызметтерге және Қазақстан Республикасының аумағына
импортталатын тауарларға қосылған құн салығы;
3. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының
аумағына импортталатын тауарларға акциздер;
4. газ конденсатын қоса алғанда, шикі мұнайға акциздер;
5. үстеме пайдаға салынатын салық;
6. экспортқа шығарылатын шикі мұнайға салынатын рента салығы;
7. бонустар;
8. роялти;

9. Қазақстан Республикасының жасалған келісім –шарттар бойыша өнімді
бөлу жөніндегі үлесі;

10. жергілікті маңызы бар мемлекеттік ақылы автомбиль жолдары арқылы
автокөлік құралдарының жүріп өткені үшін алынатын алымнан басқа,
Қазақстан Республикасының аумағы бойынша автокөлік құралдарының жүріп
өткені үшін алым;

11. телевизиялық және радиохабар ұйымдарына радиожиілік спектірін
пайдалануға рұқсат бергені үшін алынатын алым;

12. теңіз,өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркеу
үшін алынатын алым;

13. дәрілік заттарды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;

14. азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;

15. радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды
мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым;

16. қлааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төленетін
төлем;

17. радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төленетін төлем;

18. республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды
пайдаланғаны үшін төленетін төлем және т.б төленетін төлемдер.

Республикада қазір қолданыстағы салық механизімінде бюджет жүйесі
ұтымды қызмет ете алмайды , ал салықтар болса мемлекеттік бюджеттің негізгі
көзі ретінде оның табыс бөлігін қамтамасыз ететіні барлығымызға белгілі .
Республикадағы өндіріс көлемінің ұлғаюы , жалпы ішкі өнімнің өсімі ,
мемлекеттік бюджетке түсетін табыстар деңгейінің жоғарылауы тікелей қаржы
ресурстарын пайдаланатын кәсіпорындармен қатар , жеке тұлғалардың
қызметін ынталандыратын тұтқаларды таңдауға байланысты .

2. Мемлекеттік бюджетті ұтымды пайдаланудың теориялық негіздері және
әлеуметтік сала мен экономиканың дамуына әсер етуші маңызды құрал .
Мемлекеттің өмір сүруінің материялды негізін қамтамасыз ететін
экономикалық қатынастардың белгілі саласы ретінде мемлекеттік бюджет бізге
белгілі болатындай қоғамның саяси ұйымдасуының қалыптасуы мен тауар-ақша
қатынастарының дамуымен бірге лайда болған.Өзінің материялды көздері
болмағандықтан қоғамның саяси ұйымдастырылуы бөлу үдерісіне араласуға
мәжбүр болды.Біз құлиеленушілік, феодалдық немесе капиталистік мемлекетті
алсақ та барлық жерде мемлекет өз иелігіне жұмылдырылған және өз
қызметтерін қамтамасыз етуге бағыттаған ақша ресурстарында затталған
қатынастар (жақсы немесе нашар дамыған) жүйесін байқауға болады.Бұл ақша
қатынастарының жүйесі тарихи түрде қаржы атауына ие болды .
Біздің ойымызша, қаржы байланыстарының әртүрлілігінде, бір-бірінен
белгілі қасиеттерімен бөлінетін жекелеген оқшау салаларды бөліп айтуға
болады. Осылайша,қоғамдық өнімнің құндық бөлінуінің ерекше бөлігін
мемлекеттің сәйкес билік органдарының негізінде,халықпен , кәсіпорындармен
және ұйымдармен болатын қатынастар қалыптастырады.Қаржы қатынастарының
белгілі жиынтығы ретінде мемлекеттік бюджетке ,қаржы санатын тұтастай
ерекшелейтін осындай жалпы қасиеттер тән. Қаржылық сияқты, бюджеттік
қатынастар да тікелей қатысушысы мемлекет болатын бөлу үдерісінде пайда
болады, әрдайым ақшалай түрде іске асырылады және жалпы мемлекеттік
қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін арналған мақсатты ақша қорларының
қалыптасуы мен пайдалануына себеп болады.
Сонымен қатар, мемлекеттік бюджет санатына белгілі бір өзіндік
ерекшелік тән, бірақ та, біздің ойымызша, қаржының қасиеттері шегінен
шықпайды, бірақ сонымен қатар оны қаржы қатынастарының басқа буындары мен
салаларын ерекшелейтін айырмашылықтарға ие. Бұл жерде біз құндық бөлудің
айрықшылықты саласы ретінде мемлекттік бюджетті сипаттайтын ерекшеліктерге
келесілер жатады:
- мемлекеттік бюджет мемлекет құзырындағы ұлттық табыстың бір бөлігін
оқшаулаумен және барлық қоғамның, оның жекелеген мемлекеттік-аумақтық
қалыптасуының қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында пайдаланумен
байланысты қайта бөлу қатынастарының ерекше экономикалық түрі болып
табылады;
- бюджеттің көмегімен ұлттық табыстың, яғни ұлттық байлықтың халық
шаруашылығы салалары, ел аумақтары, қоғамдық қызмет салалары арасында
қайта бөлінуі жүреді;
- қаржының басқа буындарына қарағанда бюджеттік қайта бөлу құнының үлесімі
көбіне, жалпы кеңейтілген ұдайы өндіріс қажеттіліктерімен және қоғам
алдында оның әрбір тарихи даму сатысында тұрған мәселелерімен анықталады;
Қазіргі кезде орталықтандырылмаған қаржы қатынастары
саласындағы өзгерістер, олардың орталықтандырылған қаржы жүйесіне қайта
құру қажеттілігін анықтайды және құрылуы екі өзара байланысқан мәселелерді
шешуді болжайтын жаңа бюджет механизмін қалыптастырады. Біріншіден,
нарықтық жүйені құрумен шаруашылық жүргізудің базистік негіздеріне
түбегейлі өзгертулер қажет ;екіншіден, мемлекеттік билік қызметінің қатаң
құқтық реттеу мен олардың қоғамның экономикалық мүдделеріне бағынуы қажет.
. Мемлекеттік бюджет әрқашан да әлеуметтік сала мен экономиканың
дамуына әсер етуші маңызды құрал болып келді. Оның көмегімен мемлекет,
ұлттық табысты қайта бөлуді іске асыра отырып, қоғамдық өндірістің
құрылымын өзгерте, шаруашылық етудің нәтижесіне әсер ете, әлеуметтік
жаңартулар енгізе алады. Қаржы жүйесінің орталық буыны болатын бюджет оның
экономикалық табиғаты мен қоғамдық бағытталуымен шартталған қоғамдық
өндірістің аумақтық және салалық үйлесімдерін реттеуге кең мүмкіндіктер
алады.
Мемлекеттік бюджеттің халық шаруашылығы үйлесімдерін реттеуге
белсене қатысудың объективті негізі болып, оның мемлекетке қоғамдық
өндірістің өсу мәселелеріне жауап беретін үйлесімде салалықжәне аумақтық
ақша қорларын құруға мүмкіндік беретін бөлу қызметі табылады.
Нарықтық экономиканың тұрақты дамуы жағдайында мемлекеттік бюджет
өз рөлін жоғалта алмайдыжәне жоғалтпауы тиіс.Қоғамдық өндіріске бюджеттің
ықпалының әдістерінде өзгерістер болуы мүмкін.Бұл өзгеріске бюджет
қатынастарын түбегейлі қайта құру мен жаңа қағидалы бюджет механизмін
қалыптастыру керек.
Барлық елдерде бюджет тек мемлекеттік органдарды қаржыландыруға
қажетті қаражаттарды шоғырландыру үшін ғана қажет емес, сондай-ақ
мемлекетте тұрақтылықты қолдауға аймақтар арасындағы табыстарды ішінара
қайта бөлу үшін де қажет.
Мемлекеттің ауқымы мен өзіндік ерекшелігі елде көп деңгейлі басқару
жүйесін құруды қажет етеді. Экономикалық ынымақтастық және Даму Ұымының
қалыпты бюджет әдістемесіне сәйкес басқарудың үш деңгейі бар: орталық,
аймақтық және анағұрлым ұсақ әкімшілік –аумақтық құрылымдар біріккен
жергілікті органдар. Әрбір басқару деңгейінің өз бюджеті болады және олар
өздерінің бюджеттік өкілеттігінің шеңберінде әрекет етеді.Нақты
тұжырымдалған нориаларға негізделген әр түрлі билік деңгейлері бюджетінің
дербес қызмет етуі және олардың өзара қатынасы бюджетаралық қатынастар
негіздерін құрайды.
Барлық деңгейлер бюджетінің өзара әрекет етуі және барлық елдегі
бюджет жүйесінің біртұтастығы бюджет жүйесі деңгейлері арасындағы
салықтардың қайта бөлінуі есебінен қамтамасыз етіледі. Жекелеген бюджет
деңгейлері арасындағы салықтарды бөлуге тәсілдер әртүрлі болып келеді.
Бюджеттік реттеу салдарынан әр түрлі бюджет жүйесі деңгейінің өзара
әрекеттері жүзеге асады.
Бюджеттік реттеудің мақсаты бюджет жүйесінің барлық құрамдас
бөлігінің өзара әрекетін, аталмыш механизм қалыпты әрі үздіксіз қызмет ету
үшін оның әрбір елементін және барлық жүйені тұтастай теңестіруді
қамтамасыз ету.
Бюджеттік реттеудің әдістері болып:
- бюджет жүйесіне енетін жекелеген бюджет түрлері арасындағы шығыстарды
бөлу;
- жекелеген бюджет түрлерінің бекітілген табыстарын белгілеу;
- жекелеген бюджет түрлерінің реттеуші табыстарын белгілеу;
- бюджетаралық дотация;
- бюджетаралық несиелендіру.
Бюджеттік реттеудің әлемдік тәжірибесінде көптеген елдер
теңестіруші қорларды пайдаланылады. Әдетте, олар орталық бюджетке қосылады,
бірақ та кейбір елдерде, мысалы Данияда аумақтық биліктерімен жеке
құрылады.
Мемлекеттік қызмет көрсетулерді тұтынуды теңестірудің классикалық
мысалы болып бөлудің жапондық формуласы болуы мүмкін. Мамандардың ойынша,
күрделілігі бойынша оның ұқсастығы жоқ. Орталық бюджеттен аумақтық
биліктерімен (префектурамен, жергілікті биліктермен) алатын жеңілдетілген
түрдегі теңестіруші трансферт мынаған тең:
Т= қ- t
мұнда,
Т- теңестіруші трансферт
қ- базистік қаржы
t-базистік қаржылық табыстар.
Бұл жерде базистік қаржы қажеттіктері, сондай-ақ базистік қаржылық
табыстар базалық кезеңге аумақ бюджетінің нақты орындалуымен ешқандай
ортақтығы жоқ.
Көптеген елдер теңестіру формуласын пайдалануда нақты бюджет
шығыстарын көрсетуден бас тартады. Өйткені ол қаржы қажеттіктерімен
көлемімен сәйкес келмейді. Сондай-ақ, теңестіруші трансферттер аумақтық
билік құзіреті шегіндегі шешімдерді қабылдау үдерісіне араласпауы, әр түрлі
деңгей бюджетінің дербес қызмет етуінің бұзылуы ұстанымпазды маңызды болып
саналады. Мақсатты және сондай-ақ теңестіруші трансферттер әдетте осы
қаражаттардың шығындалуын орталықтың бақылауын күшейтумен жүргізіледі.
2.2. Қазіргі кездегі Қазақстан Республикасының бюджет саясатының
беталысы .
1) Бюджет қатынастары – мемлекетпен, халық, мекемелер,кәсіпорындар
арасында пайда болатын қаржы қатынастары деген ұстанымды ұстайтын болсақ,
онда бір жағынан мемлекет кәсіпорындар, мекеме мен халық қаражаттарын ала
отырып, мемлекет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.