Қ. АМАНЖОЛОВ ШЫҒАРМАСЫНДАҒЫ МӘТІНДІК АЙЫРЫМДАР

1 Қасым Аманжолов поэзиясы
2 Абдолла. Поэмадан үзінді

Қасым Аманжолов поэзиясының ішінде, әсіресе, «Ақын өлімі туралы аңыз» атты шығармасы әр басылымда әр түрлі беріліп, өзгертілген мәтіндік айырымдарымен ерекше назар аудартады. Ақынның «ҚазМем Көркем әдебиет» баспасында жарық көрген 1956 жылғы «Шығармаларының толық жинағы» мен 1960 жылғы « Дауылды жылдар дәптері» атты өлеңдер мен поэмалар жинағы, 1985 жылғы «Мектеп» баспасында жарық көрген «Өлеңдер» жинағы мен 2001 жылғы «ТОО «Тенгри» баспасынан шыққан «Екі томдық шығармалар жинағы», 2003 жылғы «Атамұра» баспасынан жарық көрген «Дариға, сол қыз» атты өлең-жырлары мен 2006 жылғы «Раритет» баспасынан жарық көрген «Дариға, сол қыз» атты өлеңдер мен поэмалар жинағында басылған осы шығарманың мәтінін оқып, өзара салыстырып шыққанда, тұтастай өлең шумақтарының қысқартылуы, қоспалар, өлең жолдарының өзгертіліп, сөздер мен сөз тіркестерінің түзетіліп берілуі түсініксіздік тудырды. Сөйтіп, тұрақты мәтінді іздеуде Қ.Аманжоловтың көзі тірісінде жарық көрген, яғни өлеңнің алғашқы нұсқасы «Социалистік Қазақстан» газетіндегі /1944, 23 май, №102/ мәтінді түпнұсқа деп алып, текстологиялық талдау жүргіздік.
Өлеңнің осы жеті нұсқасын өзара топтастырғанда, 1956 жылғы жинақтағы өлең мен 1960, 1985 жылғы жинақтарда басылған өлең мәтіні бірдей болып шықты. Тек 1960 жылғы жинақта өлеңнің «Ер күрсініп алды демін» (94-бет) деген жолы түсіп қалса, 1985 жылғы жинақта осы өлең жолы өзінен кейінгі өлең жолымен орны ауыстырылып берілген (154-бет). Сондай-ақ 1985 жылғы жинақта «Поэма 1956 жылғы 3 томдықтың бірінші томынан алынды» (153-бет) деген мәлімет беріледі. Осы үш жинақтың ішінен 1956 жылғы жинақты алып, оны 2003 жылғы және 2006 жылғы жинақтардағы нұсқалармен қатар алып салыстыра талдауды жөн көрдік.
«Социалистік Қазақстан» /1944, 23 май, №102/ газетінде жарияланған алғашқы нұсқасында тақырып «Абдолла. Поэмадан үзінді (Майданда ерікпен қаза тапқан ақын Абдолла Жұмағалиев туралы)» деп берілді (4-бет). Мұнда шығарманың үзіндісі бес бөліктен, 176 өлең жолынан тұрады. Шығарманың мәтіндік айырымдарын қарастыруда кейінгі он төрт бөліктен тұратын нұсқасының /2006/ реті бойынша әр бөлікке жеке тоқталамыз.

1 Аманжолов Қ. Шығармаларының толық жинағы. – Алматы: ҚазМем Көркем әдебиет, 1956.
2 Социалистік Қазақстан. – 1994, 23 май. – №102.
3 Аманжолов Қ. Дариға, сол қыз. – Алматы: Атамұра, 2003.
4 Аманжолов Қ. Дариға, сол қыз. – Алматы: Раритет, 2006.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қ. АМАНЖОЛОВ ШЫҒАРМАСЫНДАҒЫ МӘТІНДІК АЙЫРЫМДАР

Әбдіқалық К.С. - ф.ғ.к., доцент м.а. (Алматы қ-сы, ҚазмемқызПУ)

Қасым Аманжолов поэзиясының ішінде, әсіресе, Ақын өлімі туралы аңыз атты шығармасы әр басылымда әр түрлі беріліп, өзгертілген мәтіндік айырымдарымен ерекше назар аудартады. Ақынның ҚазМем Көркем әдебиет баспасында жарық көрген 1956 жылғы Шығармаларының толық жинағы мен 1960 жылғы Дауылды жылдар дәптері атты өлеңдер мен поэмалар жинағы, 1985 жылғы Мектеп баспасында жарық көрген Өлеңдер жинағы мен 2001 жылғы ТОО Тенгри баспасынан шыққан Екі томдық шығармалар жинағы, 2003 жылғы Атамұра баспасынан жарық көрген Дариға, сол қыз атты өлең-жырлары мен 2006 жылғы Раритет баспасынан жарық көрген Дариға, сол қыз атты өлеңдер мен поэмалар жинағында басылған осы шығарманың мәтінін оқып, өзара салыстырып шыққанда, тұтастай өлең шумақтарының қысқартылуы, қоспалар, өлең жолдарының өзгертіліп, сөздер мен сөз тіркестерінің түзетіліп берілуі түсініксіздік тудырды. Сөйтіп, тұрақты мәтінді іздеуде Қ.Аманжоловтың көзі тірісінде жарық көрген, яғни өлеңнің алғашқы нұсқасы Социалистік Қазақстан газетіндегі 1944, 23 май, №102 мәтінді түпнұсқа деп алып, текстологиялық талдау жүргіздік.
Өлеңнің осы жеті нұсқасын өзара топтастырғанда, 1956 жылғы жинақтағы өлең мен 1960, 1985 жылғы жинақтарда басылған өлең мәтіні бірдей болып шықты. Тек 1960 жылғы жинақта өлеңнің Ер күрсініп алды демін (94-бет) деген жолы түсіп қалса, 1985 жылғы жинақта осы өлең жолы өзінен кейінгі өлең жолымен орны ауыстырылып берілген (154-бет). Сондай-ақ 1985 жылғы жинақта Поэма 1956 жылғы 3 томдықтың бірінші томынан алынды (153-бет) деген мәлімет беріледі. Осы үш жинақтың ішінен 1956 жылғы жинақты алып, оны 2003 жылғы және 2006 жылғы жинақтардағы нұсқалармен қатар алып салыстыра талдауды жөн көрдік.
Социалистік Қазақстан 1944, 23 май, №102 газетінде жарияланған алғашқы нұсқасында тақырып Абдолла. Поэмадан үзінді (Майданда ерікпен қаза тапқан ақын Абдолла Жұмағалиев туралы) деп берілді (4-бет). Мұнда шығарманың үзіндісі бес бөліктен, 176 өлең жолынан тұрады. Шығарманың мәтіндік айырымдарын қарастыруда кейінгі он төрт бөліктен тұратын нұсқасының 2006 реті бойынша әр бөлікке жеке тоқталамыз.
Бірінші бөліктегі өлеңнің Темір гүрзі қақтап отқа деген екінші жолындағы гүрзі 1944 сөзі 1956, 2001, 2006 жылғы жинақтарда болат сөзімен ауыстырылған. 2003 жылғы жинақта гүрзі деп алғашқы түпнұсқа қалпында берілген. Өлеңнің Қалын жаудың ортасында 1944 деген алтыншы жолы кейінгі барлық жинақтарда Қырғын соғыс ортасында деп беріліп, алғашқы нұсқа редакцияланған. Негізінен қырғын сөзі өлеңнің тоғызыншы жолында да кездеседі. Бір сөздің қатар қайталануынан гөрі түпнұсқадағы өлең жолының өз қалпында қалғаны орынды сияқты. Өлеңнің Көкірегінің кекті зілін 1944 деген жетінші жолындағы көкірегінің сөзі 1956 жылғы жинақта жүрді ұлан (458-бет) деп, 2003 жылғы жинақта жүрегінің деп өзгертілген. 2006 жылғы жинақта көкірегінің деп түпнұсқа негізінде берілген. Демек, дұрысы да осы сөз. Барлық жинақта кездесетін өлеңнің Қоса түйіп қорғасынға деген сегізінші жолы 2003 жылғы жинақта алынып қалса, ал өлеңнің 9,10,11,12-жолдары, яғни,
Қанды қырғын қапылыста
Айырылып бар жолдасынан
Жараланған жолбарыстай,
Өрт жанарлы бір жас ұлан, -
деген бір шумағы 1956 жылғы жинақта орынсыз қысқартылған.
Екінші бөлік бойынша өлеңнің Келе жатты гіл әумесер 1944 деген бесінші жолындағы гіл әумесер сөздері кейінгі барлық жинақтарда сұм жендеттер деп, өлеңнің Суын алып қашты өзендер 1944 деген сегізінші жолы кейінгі барлық жинақтарда Буырқанып тасты өзендер деп беріліп, түпнүсқа өзгертілген. Әсіресе, осы бөліктің 9,10,12 жолдары, яғни, тұтастай өлеңнің бір шумағы өзгеріске ұшыраған. Мәселен, 1944 жылғы нұсқада:
Жел қанатын жайып қарсы
Сабалайды жауды бетке.
Сол аймақтың әрбір тасы
Ұшқандай ед құс боп көкке, -
деп берілсе, кейінгі жинақтарда:
Ашулы жел ащы даусы
Тұндырғандай жау құлағын.
Сол аймақтың әрбір тасы
Күйретердей жау қамалын... -
деп берілген. 2003 жылғы жинақта осы шумақтың алдыңғы екі жолы кездеспейді, ал төртінші жолы Ұшқандай ед құс боп көкке (203-бет) деп алғашқы түпнұсқа қалпында берілген. Дұрысы да осы алғашқы нұсқа. Өйткені, басқа нұсқаларда өлең жолының соңына көп нүкте қойылып, ой аяқсыз қалдырылған. Яғни, Сол аймақтың әрбір тасы жау қамалын күйретердей дегенде, әрі қарай не істеді? деген сауал көлденеңдейді. Ал алғашқы нұсқадағы Шаштан сүйреп махаббатты, Жиіркеніп жиырылды жер, Сауын алып қашты өзеңдер деген өлең жолдарына ілесе суреттелген бұл шумақтағы картина өте жанды да түсінікті. Жалпы, өлеңді өңдеуде текстологиялық принцип бойынша терушіден кеткен қателерді, яғни, емле қателері, байқаусызда қалдырылып кеткен сөздер мен сөз тіркестерін, қосымшаларды түзетуге болады, ал тұтастай өлең жолдарын өзгерту автор еркіне қол сұғу екені белгілі.
Үшінші бөліктегі өлеңнің Тың тыңдаған адамға ұсап, Ақырын ғана тартып сырнай 1944 деген жолдарындағы ұсап сөзі ұсап 1956, ұқсап 2003, 2006 деп, ақырын сөзі кейінгі нұсқаларда жайлап деп түзетілген. Алдыңғы сөз терушіден кеткен қате болса, соңғысының екеуі де бір мағыналас сөздер, қайсысын қолданса да өлеңнің идеясына нұқсан келмейді.
Төртінші бөлікке келсек, ескерте кететін бір жайт, он алты өлең жолынан тұратын бұл бөлік 1944 жылғы нұсқада басқа жерінде, яғни, бесінші бөліктегі он екі өлең жолынан кейін берілген. 1944 жылғы нұсқадағы Сатыр-сұтыр, сайтан оты деген өлең жолы кейінгі нұсқаларда Жаланған от сатыр-сұтыр деп, Қанды жалын қара түнде 1944 деген өлең жолындағы жалын сөзі кейінгі нұсқаларда ізін деп берілген. Дұрысы - алғашқы нұсқа. Өйткені осы өлең жолдарынан кейін берілген Сол бір оттан ыршып бір шоқ деген өлең жолына жалын сөзі ұғынықты болмақ. Ұрлық отын жағып отыр (1944) деген өлең жолындағы ұрлық сөзі кейінгі нұсқаларда зұлымдық деп, 2003 жылғы нұсқада ұрлық деп алғашқы нұсқа қалпында берілген, Түскен ұры терезеңнен 1944 деген өлең жолындағы ұры сөзі кейінгі нұсқаларда дұшпан деп берілген. Өзгертілген сөз түсініктірек. Бірақ ұрлық отын жағып отырған әрі есіктен емес, терезеден түсіп тұрған жауды ұрыға балауы да қисынсыз емес. Оның үстіне шығарманың өн бойында дұшпан әсіресе жау сөзі өте көп қолданылған.
Бесінші бөліктегі Құдірет күші жер жаһанның 1944 деген өлең жолы 1956 жылғы жинақта Қасиет күші Ұлы Отанның деп өзгертілген. Басқа нұсқаларда алғашқы нұсқадағыдай берілген. Еңкейе түс өз жалауым 1944 деген өлең жолы кейінгі жинақтарда Бар арманым, асқар тауым ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.