Журналистік шығармашылықтағы интерактивтілік қырлары
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I. Интерактивтілік интернет технологиясының басты ерекшелігі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Интернеттің ақпараттық жүйедегі жаңалығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Қазақ интернетінің проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
II. Журналистік шығармашылықтағы интерактивтілік қырлары ... .
2.1. Аудиториямен байланыстағы пәрменді құрал ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Мемлекеттік тілдегі БАҚ сайттары және олардағы екіжақты байланыстың қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
I. Интерактивтілік интернет технологиясының басты ерекшелігі ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Интернеттің ақпараттық жүйедегі жаңалығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2. Қазақ интернетінің проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
II. Журналистік шығармашылықтағы интерактивтілік қырлары ... .
2.1. Аудиториямен байланыстағы пәрменді құрал ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Мемлекеттік тілдегі БАҚ сайттары және олардағы екіжақты байланыстың қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Сілтемелер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Өз тарихында түрлі дәуірлер мен формацияларды бастан өткізген адамзат баласы жиырмасыншы ғасырдың аяқ шенінде интерактивті ақпарат көздеріне қол жеткізді. Ал XXI ғасыр – ақпараттар тасқынының ғасыры болып саналуда. Яғни, бүгінде «Кім ақпаратты иеленсе, сол әлемді билейді» деген қағида аксиомаға айналып отыр. Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы еліміздің экономикалық, саяси тіпті әлеуметтік өміріне өзгерістер енгізбей қоймады. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін жаңа ақпараттық революция мейлінше өрістеу үстінде.
Қазіргі таңда біз үшін қашықтықтан басқаруға болатын теледидар, пейджер, радиотелефон немесе параболлдық антенналар жаңалық емес. Адам игілігіндегі электрондық даму да күннен күнге алға жылжуда. Екінші сөзбен айтқанда Интернет тіршілігімізге ентелеп еніп өміріміздің ажырамас бөлігіне айналып отыр. Бүгінгі интернеттің қамту ауқымы кереметтің кереметі. Бұл шындыққа негізделген шеберлік әлемі. Өзінің даму барысында әлемдік тор соңғы жылдары кәсіпкерлік саласында да жаңа мүмкіндіктерге ие болды десек артық айтпаған болар едік. Ақпараттық технологиялардың даму жолында кездесетін қиыншылықтарға қарамастан, интерактивті Интернетті, қолдануға ниеттері зор компаниялардың саны барған сайын арта түсуде. Сонымен бірге Қазақстандағы жаңа технологиялардың аршылды қадалдармен дамуы ел тіршілігіне үлкен реформалық жаңалықтар әкелуде. Бұл дегеніміз қоғамдағы қызметтерді Интернетпен қамтамасыз ету және әлемдік тордың болашағынан зор үміт күту деп қарауға болатын жағдай. Интернет жүйесін пайдалана отырып, үйден шықпай-ақ, көптеген елдерді, қалаларды аралап, музейлерді, кітапханаларды көріп, дүниежүзілік мәдени және ғылыми жетістіктермен танысып, оларға өркениетті елдің азаматы ретінде өз үлесіңізді қосып, өзіңізді дүниенің бір кішкене бөлігі ретінде сезінуге болады. Яғни бұл қашықтық ұғымын ұмытып, планетамыздың кез-келген нүктесінен бір-бірімен бейнелі түрде байланысу мүмкіндігіне қол жеткізіп отырмыз деген сөз.
Бірақ кейбір адамдар әлі күнге дейін кітапханада сарыла отырып деректерді іздеуді дұрыс деп түсінеді. Кітапханада бір күндік уақытты бос өткізгенше, Интернетте бір сағат отырып, сізді қызықтыратын ақпаратты сонау Абай Құнанбаев пен Омар Хайям еңбектерінен бастап, бүгінгі күнгі жаңалықтарға дейін оп оңай біліп алуға болады.
Көп жағдайда, Интернетке кіру кітаптары шашылып жатқан үлкен кітапханаға ұқсас деген пікірлер туындайды. Ал, шын мәнінде Интернет осы айтылғандай ұйымдасудан тұрмайды. Соңғы жылдары мамандар ақпаратты ұйымдастыратын, тіпті әртүрлі компьютерде тұрған файлдардың арасында «шперлинк» бар бағдарлама ойлап шығарды. Жүйелік іздеу механизмі белгілі бір тақырыпқа арналған файлдарды, интернеттің әр компьютерінен табуға болатынын көрсетеді.
Интернетті қолдану кезінде ғана толығымен түсініп білуге болады. Интернетті кітаптары шашылып жатқан кітапхана ретінде елестетудің орнына, мыңдаған бөлмелері мен дәліздері бар үлкен үймен салыстырған жөн. Мысалы: бір бөлмеде мұнай индустриясы туралы ақпарат болса, ол Ислам жөнінде мағлұматы бар бөлмемен байланысады, ал ол бөлме Индонезияның экономикалық дамуы туралы ақпараттар бар бөлмеге әкеледі де, одан Францияның заң жүйесімен байланысып жатады. Әртүрлі байланыстар саны өте көп және оның бәрін Интернет дәліздерімен жүрген кезде ғана табуға болады. Интернетті зерттеу әртүрлі жаңалықтарды ашу процесі болып табылады. Әлемді уысында ұстай бастаған интернеттің ақпарат айдынына келгеніне де біраз болды. Ол сондынымен ақпарат алудың бүкіл жүйесін өзгертті. Журналистің онсыз да жедел қызметі одан сайын жылдамдатылып отыр. Төрткүл дүние ашсаң-алақаныңда, жұмсан-жұдырығында. Әлемнің қай түкпірінде не болып жатқанын интернеттің арқасында сол мезетінде біліп отыратын мүмкіндіктерге жеттік. Коммуникация саласының білікті белсенділері болып табылатын журналистер, аталмыш мәселенің қоғам үшін мейлінше маңыздылығын бірден ұғып, түсініп қойған. Журналистер күн сайынғы жаңалықтарда танымдық сюжет дайындау барысында да интернет мәліметтеріне сүйенеді. Өйткені, бұл-ақпарат алудың ең оңай, әрі тиімді жолы. Қажетті дүниеңді сұратсаң, лездің арасында көлденең тосады. Және де мүше-мүшесімен, жілік-жілігімен алдыңа тартады. Шетінен ал да, пайдалана бер. Бар жұртқа белгілі Ыбырай атамыздың “Өнер білім бар жұрттар” деген өлеңінде “Айшылық алыс жерлерден жылдам хабар алғызды” деген тұжырымы ұялы телефон мен әлемдік тордың сипатына сай келіп тұр. Әдепкіден – ақ интернет мәліметтері бұлжымайтын қағидаға айналды. Өйткені, жаңа дүниенің санаға әсері қашан да ерекше болмақ. Интернет арқылы әлемдік деңгейдегі ірі ақпарат компанияларының деректеріне сүйену мәліметтің маңызын арттыра түсіп отырғандығында дау жоқ. Әсіресе, шет ел жаңалықтарын дайындаушылар дерек көзін халықаралық агенттіктерден алады. Бұл өте дұрыс. Басқаша болуы мүмкін де емес. Менің айтпағым басқа. Қазір қатардағы сюжетті дайындау үшін интернет аралап кететін болдық. Көзімізге бірдеңе іліксе болды, мазмұнын қуалап, аударып-төңкеріп, қайтадан жазып шығамыз. Интернет деректері кейбір мәліметтердің тіпті
дәлелдігін нығыздай түседі.
Десек те интернетте де толып жатқан келеңсіз жайттар да баршылық. Қазір бүкіләлемдік шырмауға тап болмайтын адам жоқ. Жіті қараған кісі интернеттің ақпаратының бәрі алтын емес екенін аңғарады. Мысалы, онда жазылған материалды кейбіреулер оқыған соң, аяқ жағына өз пікірлерін қосып жазады. Мұндай түсініктемелердің көбі былапыт сөзбен толтырылады. Ауызға келгенде құсу, бір-біріне тас ату. Интернеттің осындай да “өнегесі” бар.
Сонымен қатар, компьютердің, модемнің және телефонның көмегімен әлемнің бүкіл кітапханаларын жинап, немесе әлемнің әр бұрышынан оқырмандар табуға мүмкіндік бар екенін түсіну. Біздер, сонымен бірге, ақпараттық кеңістікті біреулер теңізбен, біреулер жедел магистральмен, енді біреулер кітапханаға теңейтінін білуіміз керек. Шын негізінде ақпараттық кеңістікте кітапханадағыдай сілтемелер көмегімен өзіңізге қажетті ақпараттарды тауып, немесе телефон арқылы бізге қажет адаммен байланыса аласыз. Оның көмегімен жаңалықтар мен жарнаманы жариялай аласыз. Бұның бәрі осы интернеттің шапшандығымен жасалатын дүниелер болып саналмақ. Ғаламдық компьютерлік желілерді пайдалану перспективалары шексіз дерлік. Бірақ, Қазақстанда олардың кеңінен қолданылуына байланыс сапасы мен провайдерлер қызметінің қымбаттылығы және қазақ әріптерін дұрыс пайдаланбағаны интернеттің қарқынды дамуына кедергі келтіріп отыр. Диплом жұмысының тақырыбын «Интернеттегі интерактивтілік» деп алуымның себебі, қазіргі қоғамдағы интернеттің рөлін толық зерттеп, ол туралы түсінік беруден басталмақ.
Өз тарихында түрлі дәуірлер мен формацияларды бастан өткізген адамзат баласы жиырмасыншы ғасырдың аяқ шенінде интерактивті ақпарат көздеріне қол жеткізді. Ал XXI ғасыр – ақпараттар тасқынының ғасыры болып саналуда. Яғни, бүгінде «Кім ақпаратты иеленсе, сол әлемді билейді» деген қағида аксиомаға айналып отыр. Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы еліміздің экономикалық, саяси тіпті әлеуметтік өміріне өзгерістер енгізбей қоймады. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін жаңа ақпараттық революция мейлінше өрістеу үстінде.
Қазіргі таңда біз үшін қашықтықтан басқаруға болатын теледидар, пейджер, радиотелефон немесе параболлдық антенналар жаңалық емес. Адам игілігіндегі электрондық даму да күннен күнге алға жылжуда. Екінші сөзбен айтқанда Интернет тіршілігімізге ентелеп еніп өміріміздің ажырамас бөлігіне айналып отыр. Бүгінгі интернеттің қамту ауқымы кереметтің кереметі. Бұл шындыққа негізделген шеберлік әлемі. Өзінің даму барысында әлемдік тор соңғы жылдары кәсіпкерлік саласында да жаңа мүмкіндіктерге ие болды десек артық айтпаған болар едік. Ақпараттық технологиялардың даму жолында кездесетін қиыншылықтарға қарамастан, интерактивті Интернетті, қолдануға ниеттері зор компаниялардың саны барған сайын арта түсуде. Сонымен бірге Қазақстандағы жаңа технологиялардың аршылды қадалдармен дамуы ел тіршілігіне үлкен реформалық жаңалықтар әкелуде. Бұл дегеніміз қоғамдағы қызметтерді Интернетпен қамтамасыз ету және әлемдік тордың болашағынан зор үміт күту деп қарауға болатын жағдай. Интернет жүйесін пайдалана отырып, үйден шықпай-ақ, көптеген елдерді, қалаларды аралап, музейлерді, кітапханаларды көріп, дүниежүзілік мәдени және ғылыми жетістіктермен танысып, оларға өркениетті елдің азаматы ретінде өз үлесіңізді қосып, өзіңізді дүниенің бір кішкене бөлігі ретінде сезінуге болады. Яғни бұл қашықтық ұғымын ұмытып, планетамыздың кез-келген нүктесінен бір-бірімен бейнелі түрде байланысу мүмкіндігіне қол жеткізіп отырмыз деген сөз.
Бірақ кейбір адамдар әлі күнге дейін кітапханада сарыла отырып деректерді іздеуді дұрыс деп түсінеді. Кітапханада бір күндік уақытты бос өткізгенше, Интернетте бір сағат отырып, сізді қызықтыратын ақпаратты сонау Абай Құнанбаев пен Омар Хайям еңбектерінен бастап, бүгінгі күнгі жаңалықтарға дейін оп оңай біліп алуға болады.
Көп жағдайда, Интернетке кіру кітаптары шашылып жатқан үлкен кітапханаға ұқсас деген пікірлер туындайды. Ал, шын мәнінде Интернет осы айтылғандай ұйымдасудан тұрмайды. Соңғы жылдары мамандар ақпаратты ұйымдастыратын, тіпті әртүрлі компьютерде тұрған файлдардың арасында «шперлинк» бар бағдарлама ойлап шығарды. Жүйелік іздеу механизмі белгілі бір тақырыпқа арналған файлдарды, интернеттің әр компьютерінен табуға болатынын көрсетеді.
Интернетті қолдану кезінде ғана толығымен түсініп білуге болады. Интернетті кітаптары шашылып жатқан кітапхана ретінде елестетудің орнына, мыңдаған бөлмелері мен дәліздері бар үлкен үймен салыстырған жөн. Мысалы: бір бөлмеде мұнай индустриясы туралы ақпарат болса, ол Ислам жөнінде мағлұматы бар бөлмемен байланысады, ал ол бөлме Индонезияның экономикалық дамуы туралы ақпараттар бар бөлмеге әкеледі де, одан Францияның заң жүйесімен байланысып жатады. Әртүрлі байланыстар саны өте көп және оның бәрін Интернет дәліздерімен жүрген кезде ғана табуға болады. Интернетті зерттеу әртүрлі жаңалықтарды ашу процесі болып табылады. Әлемді уысында ұстай бастаған интернеттің ақпарат айдынына келгеніне де біраз болды. Ол сондынымен ақпарат алудың бүкіл жүйесін өзгертті. Журналистің онсыз да жедел қызметі одан сайын жылдамдатылып отыр. Төрткүл дүние ашсаң-алақаныңда, жұмсан-жұдырығында. Әлемнің қай түкпірінде не болып жатқанын интернеттің арқасында сол мезетінде біліп отыратын мүмкіндіктерге жеттік. Коммуникация саласының білікті белсенділері болып табылатын журналистер, аталмыш мәселенің қоғам үшін мейлінше маңыздылығын бірден ұғып, түсініп қойған. Журналистер күн сайынғы жаңалықтарда танымдық сюжет дайындау барысында да интернет мәліметтеріне сүйенеді. Өйткені, бұл-ақпарат алудың ең оңай, әрі тиімді жолы. Қажетті дүниеңді сұратсаң, лездің арасында көлденең тосады. Және де мүше-мүшесімен, жілік-жілігімен алдыңа тартады. Шетінен ал да, пайдалана бер. Бар жұртқа белгілі Ыбырай атамыздың “Өнер білім бар жұрттар” деген өлеңінде “Айшылық алыс жерлерден жылдам хабар алғызды” деген тұжырымы ұялы телефон мен әлемдік тордың сипатына сай келіп тұр. Әдепкіден – ақ интернет мәліметтері бұлжымайтын қағидаға айналды. Өйткені, жаңа дүниенің санаға әсері қашан да ерекше болмақ. Интернет арқылы әлемдік деңгейдегі ірі ақпарат компанияларының деректеріне сүйену мәліметтің маңызын арттыра түсіп отырғандығында дау жоқ. Әсіресе, шет ел жаңалықтарын дайындаушылар дерек көзін халықаралық агенттіктерден алады. Бұл өте дұрыс. Басқаша болуы мүмкін де емес. Менің айтпағым басқа. Қазір қатардағы сюжетті дайындау үшін интернет аралап кететін болдық. Көзімізге бірдеңе іліксе болды, мазмұнын қуалап, аударып-төңкеріп, қайтадан жазып шығамыз. Интернет деректері кейбір мәліметтердің тіпті
дәлелдігін нығыздай түседі.
Десек те интернетте де толып жатқан келеңсіз жайттар да баршылық. Қазір бүкіләлемдік шырмауға тап болмайтын адам жоқ. Жіті қараған кісі интернеттің ақпаратының бәрі алтын емес екенін аңғарады. Мысалы, онда жазылған материалды кейбіреулер оқыған соң, аяқ жағына өз пікірлерін қосып жазады. Мұндай түсініктемелердің көбі былапыт сөзбен толтырылады. Ауызға келгенде құсу, бір-біріне тас ату. Интернеттің осындай да “өнегесі” бар.
Сонымен қатар, компьютердің, модемнің және телефонның көмегімен әлемнің бүкіл кітапханаларын жинап, немесе әлемнің әр бұрышынан оқырмандар табуға мүмкіндік бар екенін түсіну. Біздер, сонымен бірге, ақпараттық кеңістікті біреулер теңізбен, біреулер жедел магистральмен, енді біреулер кітапханаға теңейтінін білуіміз керек. Шын негізінде ақпараттық кеңістікте кітапханадағыдай сілтемелер көмегімен өзіңізге қажетті ақпараттарды тауып, немесе телефон арқылы бізге қажет адаммен байланыса аласыз. Оның көмегімен жаңалықтар мен жарнаманы жариялай аласыз. Бұның бәрі осы интернеттің шапшандығымен жасалатын дүниелер болып саналмақ. Ғаламдық компьютерлік желілерді пайдалану перспективалары шексіз дерлік. Бірақ, Қазақстанда олардың кеңінен қолданылуына байланыс сапасы мен провайдерлер қызметінің қымбаттылығы және қазақ әріптерін дұрыс пайдаланбағаны интернеттің қарқынды дамуына кедергі келтіріп отыр. Диплом жұмысының тақырыбын «Интернеттегі интерактивтілік» деп алуымның себебі, қазіргі қоғамдағы интернеттің рөлін толық зерттеп, ол туралы түсінік беруден басталмақ.
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... I.
Интерактивтілік интернет технологиясының басты ерекшелігі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Интернеттің ақпараттық жүйедегі жаңалығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Қазақ интернетінің
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. Журналистік шығармашылықтағы интерактивтілік қырлары ... .
2.1. Аудиториямен байланыстағы пәрменді
құрал ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.2. Мемлекеттік тілдегі БАҚ сайттары және олардағы екіжақты байланыстың
қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Сілтемелер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Өз тарихында түрлі дәуірлер мен формацияларды бастан өткізген адамзат
баласы жиырмасыншы ғасырдың аяқ шенінде интерактивті ақпарат көздеріне қол
жеткізді. Ал XXI ғасыр – ақпараттар тасқынының ғасыры болып саналуда.
Яғни, бүгінде Кім ақпаратты иеленсе, сол әлемді билейді деген қағида
аксиомаға айналып отыр. Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы еліміздің
экономикалық, саяси тіпті әлеуметтік өміріне өзгерістер енгізбей қоймады.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін жаңа ақпараттық революция мейлінше
өрістеу үстінде.
Қазіргі таңда біз үшін қашықтықтан басқаруға болатын теледидар,
пейджер, радиотелефон немесе параболлдық антенналар жаңалық емес. Адам
игілігіндегі электрондық даму да күннен күнге алға жылжуда. Екінші сөзбен
айтқанда Интернет тіршілігімізге ентелеп еніп өміріміздің ажырамас бөлігіне
айналып отыр. Бүгінгі интернеттің қамту ауқымы кереметтің кереметі. Бұл
шындыққа негізделген шеберлік әлемі. Өзінің даму барысында әлемдік тор
соңғы жылдары кәсіпкерлік саласында да жаңа мүмкіндіктерге ие болды десек
артық
айтпаған болар едік. Ақпараттық
технологиялардың даму жолында кездесетін қиыншылықтарға қарамастан,
интерактивті Интернетті, қолдануға ниеттері зор компаниялардың саны барған
сайын арта түсуде. Сонымен бірге Қазақстандағы жаңа технологиялардың
аршылды қадалдармен дамуы ел тіршілігіне үлкен реформалық жаңалықтар
әкелуде. Бұл дегеніміз қоғамдағы қызметтерді Интернетпен қамтамасыз ету
және әлемдік тордың болашағынан зор үміт күту деп қарауға болатын жағдай.
Интернет жүйесін пайдалана отырып, үйден шықпай-ақ, көптеген елдерді,
қалаларды аралап, музейлерді, кітапханаларды көріп, дүниежүзілік мәдени
және ғылыми жетістіктермен танысып, оларға өркениетті елдің азаматы ретінде
өз үлесіңізді қосып, өзіңізді дүниенің бір кішкене бөлігі ретінде сезінуге
болады. Яғни бұл қашықтық ұғымын ұмытып, планетамыздың кез-келген
нүктесінен бір-бірімен бейнелі түрде байланысу мүмкіндігіне қол жеткізіп
отырмыз деген сөз.
Бірақ кейбір адамдар әлі күнге дейін кітапханада сарыла отырып
деректерді іздеуді дұрыс деп түсінеді. Кітапханада бір күндік уақытты бос
өткізгенше, Интернетте бір сағат отырып, сізді қызықтыратын ақпаратты сонау
Абай Құнанбаев пен Омар Хайям еңбектерінен бастап, бүгінгі күнгі
жаңалықтарға дейін оп оңай біліп алуға болады.
Көп жағдайда, Интернетке кіру кітаптары шашылып жатқан үлкен
кітапханаға ұқсас деген пікірлер туындайды. Ал, шын мәнінде Интернет осы
айтылғандай ұйымдасудан тұрмайды. Соңғы жылдары мамандар ақпаратты
ұйымдастыратын, тіпті әртүрлі компьютерде тұрған файлдардың арасында
шперлинк бар бағдарлама ойлап шығарды. Жүйелік іздеу механизмі белгілі
бір тақырыпқа арналған файлдарды, интернеттің әр компьютерінен табуға
болатынын көрсетеді.
Интернетті қолдану кезінде ғана толығымен түсініп білуге болады.
Интернетті кітаптары шашылып жатқан кітапхана ретінде елестетудің орнына,
мыңдаған бөлмелері мен дәліздері бар үлкен үймен салыстырған жөн. Мысалы:
бір бөлмеде мұнай индустриясы туралы ақпарат болса, ол
Ислам жөнінде мағлұматы бар бөлмемен байланысады, ал
ол бөлме Индонезияның экономикалық дамуы туралы ақпараттар бар бөлмеге
әкеледі де, одан Францияның заң жүйесімен байланысып жатады. Әртүрлі
байланыстар саны өте көп және оның бәрін Интернет дәліздерімен жүрген кезде
ғана табуға болады. Интернетті зерттеу әртүрлі жаңалықтарды ашу процесі
болып табылады. Әлемді уысында ұстай бастаған интернеттің ақпарат айдынына
келгеніне де біраз болды. Ол сондынымен ақпарат алудың бүкіл жүйесін
өзгертті. Журналистің онсыз да жедел қызметі одан сайын жылдамдатылып
отыр. Төрткүл дүние ашсаң-алақаныңда, жұмсан-жұдырығында. Әлемнің қай
түкпірінде не болып жатқанын интернеттің арқасында сол мезетінде біліп
отыратын мүмкіндіктерге жеттік. Коммуникация саласының білікті
белсенділері болып табылатын журналистер, аталмыш мәселенің қоғам үшін
мейлінше маңыздылығын бірден ұғып, түсініп қойған. Журналистер күн сайынғы
жаңалықтарда танымдық сюжет дайындау барысында да интернет мәліметтеріне
сүйенеді. Өйткені, бұл-ақпарат алудың ең оңай, әрі тиімді жолы. Қажетті
дүниеңді сұратсаң, лездің арасында көлденең тосады. Және де мүше-мүшесімен,
жілік-жілігімен алдыңа тартады. Шетінен ал да, пайдалана бер. Бар жұртқа
белгілі Ыбырай атамыздың “Өнер білім бар жұрттар” деген өлеңінде “Айшылық
алыс жерлерден жылдам хабар алғызды” деген тұжырымы ұялы телефон мен
әлемдік тордың сипатына сай келіп тұр. Әдепкіден – ақ интернет мәліметтері
бұлжымайтын қағидаға айналды. Өйткені, жаңа дүниенің санаға әсері қашан да
ерекше болмақ. Интернет арқылы әлемдік деңгейдегі ірі ақпарат
компанияларының деректеріне сүйену мәліметтің маңызын арттыра түсіп
отырғандығында дау жоқ. Әсіресе, шет ел жаңалықтарын дайындаушылар дерек
көзін халықаралық агенттіктерден алады. Бұл өте дұрыс. Басқаша болуы мүмкін
де емес. Менің айтпағым басқа. Қазір қатардағы сюжетті дайындау үшін
интернет аралап кететін болдық. Көзімізге бірдеңе іліксе болды, мазмұнын
қуалап, аударып-төңкеріп, қайтадан жазып шығамыз. Интернет деректері кейбір
мәліметтердің тіпті
дәлелдігін нығыздай түседі.
Десек те интернетте де толып жатқан келеңсіз жайттар да баршылық.
Қазір бүкіләлемдік шырмауға тап болмайтын адам жоқ. Жіті қараған кісі
интернеттің ақпаратының бәрі алтын емес екенін аңғарады. Мысалы, онда
жазылған материалды кейбіреулер оқыған соң, аяқ жағына өз пікірлерін қосып
жазады. Мұндай түсініктемелердің көбі былапыт сөзбен толтырылады. Ауызға
келгенде құсу, бір-біріне тас ату. Интернеттің осындай да “өнегесі” бар.
Сонымен қатар, компьютердің, модемнің және телефонның көмегімен
әлемнің бүкіл кітапханаларын жинап, немесе әлемнің әр бұрышынан оқырмандар
табуға мүмкіндік бар екенін түсіну. Біздер, сонымен бірге, ақпараттық
кеңістікті біреулер теңізбен, біреулер жедел магистральмен, енді біреулер
кітапханаға теңейтінін білуіміз керек. Шын негізінде ақпараттық кеңістікте
кітапханадағыдай сілтемелер көмегімен өзіңізге қажетті ақпараттарды тауып,
немесе телефон арқылы бізге қажет адаммен байланыса аласыз. Оның көмегімен
жаңалықтар мен жарнаманы жариялай аласыз. Бұның бәрі осы интернеттің
шапшандығымен жасалатын дүниелер болып саналмақ. Ғаламдық компьютерлік
желілерді пайдалану перспективалары шексіз дерлік. Бірақ, Қазақстанда
олардың кеңінен қолданылуына байланыс сапасы мен провайдерлер қызметінің
қымбаттылығы және қазақ әріптерін дұрыс пайдаланбағаны интернеттің қарқынды
дамуына кедергі келтіріп отыр. Диплом жұмысының тақырыбын Интернеттегі
интерактивтілік деп алуымның себебі, қазіргі қоғамдағы интернеттің рөлін
толық зерттеп, ол туралы түсінік беруден басталмақ.
I. Интерактивтілік интернет технологиясының басты ерекшелігі ретінде.
ХХ ғасырдың аяғы бізге коммуникация саласынын әртүрлі жаңа
аппаратуралар мен жалпылай жүйенің дамуымен бізге әйгілі. Бұл жайлы ғасыр
басында тек қияли әңгімелерден естіп білуге болатын. “Уақыт бәріне сыншы”
демекші, егемендігіміз елестен шындыққа айналған кезінде интернет жүйесі
Қазақстанға да тәй-тәй басып келе бастады. Себебі, қоғамға ең басты
қажеттілік ол информация болатын. Жай ғана информатция емес, әрі жылдам,
әрі оперативті. Ал, аталмыш, бүкіләлемдік торда осының бәрі бар.
Ақпараттық технологиялардың қарқынды даму барысында елімізге интернет
жүйесі басында міндеттеліп енгізіліп жатқандығы байқалса, қазіргі таңда
мұндай технологияларсыз өз өмірімізді көзге елестету мүмкін болмай қалды.
Жаңа ақпараттық технологиялар ұғымына күнделікті қолданыстағы компюьтерден
өзге микроэлектрониканы, байланыс және телефония, ұялы қызмет көрсету
интернетке қосылудың жолдары, интернеттің ақпараттық қорлары және басқа да
байланыс түрлерін жатқызамыз. Мәселен, біз күнделікті компьютер алдында
отырып интернетке еніп, жер шарын аралап кетеміз. Оған бұрынғыдай арнайы
ұшаққа билет алып, шет елдерге барудың қажеті жоқ. Тек бір сағат
интернеттің алдында отырғанның өзінде керек деген мағлұматтарды алуға зор
мүмкіндіктер туды.
Интернеттің көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW, FTP, Telnet, т.б. Ал электронды мәліметтер
алмасу үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC, IP-телефония және басқалары.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әр
түрлі функцияларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса,
кейбірі жаңадан туындап жатады. Олардың қазіргі желілерде жұмыс істейтін
негізгілерінің қысқаша сипаттамаларын қарастырып өтейік.
WWW (World Wide Web-дүниежүзілік өрмек) - Интернеттегі гипермәтіндік
ақпарат іздеу жүйесі, оны Web деп те атай береді. Мәліметтер блоктары
(Web-парақтар) мекемелердің немесе жеке тұлғалардың меншігіндегі WWW-сервер
немесе Web-сервер деп аталатын жеке компьютерлерде сақталады. Web-
құжаттарға енгізілген гипермәтінді сілтемелер арқылы тұтынушы адам олардың
бірінен екіншісіне ауыса береді. WWW мен оның бағдарламалық жабдықтары –
Желінің ен қуатты, әрі болашағы бар құралдар. WWW негізінде гипермәтіндік
мәліметтерді тасымалдау хаттамасы. HTTP (Hyper Text Transfer Protocol)
арқылы жұмыс істейді, ал оның ішкі ақпараттары құжаттарды белгілеудің
гипермәтіндік HTML (Hyper Text Markup Language) тілі көмегімен
құрастырылады.
WWW мәліметтермен жұмыс істеу үшін ағылшынша browsers (browse-қарап
шығу, шолу), яғни броузер навигатор, көрсеткі, шолушы деп аталатын
программалар қолданылады. Қазіргі кезде Microsoft Internet Explorer,
Netscape Navigator тәрізді броузерлер жиі қолданылып жүр.
FTP. Қашықта орналасқан машинаның каталоктарымен және файлдарымен
жұмыс істейтін хаттама. (File TransferProtocol-файлдарды тасымалдау
хаттамасы) мен программалар осылай аталады. FTP құралдары сервер
каталоктары мен файлдарын көріп, олардың бірінен біріне ауысып,
керектілерін көшіріп алуға жаңартуға мүмкіндік береді.
Telnet. Бұл термин арқылы клиенттің алыстағы сервер – компьютер
қатынасуын қамтамасыз ететін хаттама мен программа белгіленеді. Байланыс
орнатылғаннан кейін тұтынушы қашықтықтағы компьютердің операциялық жүйесіне
кіріп, сондағы орнатылған программаларымен өз программалары тәрізді жұмыс
істей алады.
E-mail. Бұл электрондық поштаның ағылшынша атауы, ол – желі
қызметтерінің ішіндегі электронды мәлімет алмасудың ен негізгісі.
Электрондық пошта көмегімен барлық құрылықтарда тұратын адамдар бір біріне
электронды хаттар мен файлдар жібере алады.
Usenet жүйесінің бірнеше анықтамалары бар, олар – тармақталған
дискуссия клубы, телеконференция, жаңалықтар тобы. Мұның электрондық
поштадан айырмашылығы - мәліметті бір адамға ғана емес, бірнеше абоненттер
тобына (телеконференциялар) жолдай аласыз. Әр түрлі мәселелерді талқылау
кезінде конференцияға қатысушылар тең құқықты болып саналады. Әрбір
телеконференция бір тақырыпқа (ғылымда, өнерде, спортта,т.с.с.) арналады
және оның өзіндік адресі болады, мұндағы қарастыратын мәселелер аумағы
әртүрлі бола береді - өте ауқымды тақырыптан (бір сұрақтын барлық жағы) тек
бір ғана сұраққа дейін (мысалы, филателия) қамтылады.
ISQ (I seek you-мен сені іздеймін) — желі тұтынушыларына нақты уақыт
кезеңінде (маштабында) хат-хабарлармен алмасып, бірден чат(chat-әңгіме)
құрып, файл жіберіп, әңгімелесуге мүмкіндік беретін қызмет түрі.
IRC (Internet Relay Chat) - нақты уақыт кезеңінде телеконференция
өткізудің бір түрі, тұтынушылардың бір-бірімен әңгіме-дүкен құруға болатын
қызметі. IRC-серверлері мен IRC— клиенттері көмегімен тұтынушылар бір-
бірімен виртуальды әңгіме етуді перне тақтадағы сөздерді теру арқылы
жүргізеді
IP- телефонияк. Интернетте телефондағы дауыс арқылы мәлімет алмасуды өте
тиімді деп айтуға болмас, TCP\IP хаттамалары негізінде электрондық мәлімет
алмасудың жеке бір түрі ғана. Адамның дауысы цифрлі файлға (аудиофайлдар
жасау сияқты) түрлендіріледі де желідегі қарапайым мәліметтер пакеттері
тәрізді түрде тасымалданады. Қазақстан Республикасы байланысының ұлттық
операторы болып саналатың Қазақтелеком ААҚ-ы осы байланыс түрін
практикада пайдаланып жүр. \1\ Балапанов Интернеттің осындай қызмет
түрлерінің арқасында адамзат баласы бүгінде интерактивті ақпарат көздеріне
қол жеткізгені белгілі.
Интернет дегеніміз не? Интернет-бүкіл әлемдегі миллиондаған шағын
компьютерлік желілерді бір-бірімен байланыстырып тұрған орасан зор
компьтерлік тор. Аталмыш тор хаттама деп аталатын біріңғай стандартпен
жұмыс істейді. Желідегі компьютерлерде мәтін, сурет, аудио,
бейнематериалдар сияқты өте үлкен ақпарат көздерін сақтайды.
Желіні пайдаланудың негізгі түрлері: Бүкіләлемдік өрмек, электронды пошта,
желілік әңгімелесу және дискуссиялық топтар болмақ. Желіге қойылатын ең
негізгі талап-байланыс арналары елеулі өзгерістерге ұшырағанмен, кез-келген
жағдайда информацияны бір орыннан екінші орынға сенімді түрде жеткізу
қажеттілігі болып саналады. Желі тораптарының бірсыпыра бөлігі істен шықса
да, қалғандары өз жұмысын атқара алатын қалыпта қалуы тиіс. Информацияны
тасымалдау сенімділігі мен оның жеткізілу жылдамдылығын арттыру мақсатында
мәліметтерді тасымалдаудың жаңа түрі, пакеттерді коммутациялау технологиясы
пайда болды. Оның өзгелерден артықшылығы мәліметтерді тасымалдау
жылдамдылығының жоғарылығы, сенімділігі және икемді жұмыс істеуі болып
табылады.
Пакеттерді коммуникациялау принципі тасымалданатын мәліметті бірнеше
шағын фрагменттерге (паркеттерге) бөлуден тұрады. Мәліметтер жеткізілетін
пунктке дейінгі аралықтарда орналасқан түйінді (негізгі) компьютерлер
арасында пакеттер бір-бірінен тәуелсіз, тек өзіне тән байланыс арналары
арқылы жылдам жеткізіліп тасымалданатындай етіп ұйымдастырылды. Бір
мәліметті құрайтын әрбір пакет баратын пунктіне тек өз маршруты бойынша
жеткізілетін болды. Қабылдау пунктінде пакеттер қайтадан біртұтас мәліметке
біріктіріліп, өз иесіне, яғни арналған адресатына берілуі тиіс болады.
Желіні басқару ісінің өте сенімді жұмыс істеуін жүзеге асыру
мақсатында оларды бір орталықтан басқармай, барлық түйінді компьютерлер
бірдей тең құқықты болып жасалды. Яғни, әрбір желі торабындағы компьютер
мәліметтерді қабылдау, жөнелту істерін атқару мен қатар басқа тораптардан
келіп түскен хабарды ары қарай жөнелту кезінде оларды басқаша адрестеу
(маршруттау) ісін де жүргізе алатын еді.
Осындай жаңа технологиялар өте жемісті нәтиже беріп, бұл бастама
1969 жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери, ғылыми және білім орталықтарын
біріктірген ARPANET желісінің ұйымдастырылуына себепші болды. Содан көп
ұзамай-ақ интернет (желі аралықтары) - желілерді біріктіру термині пайда
болды.
Сонымен, Интернет-барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі. \2\ Балапанов.
Диалогқа шақыратын корпоративті сайт.
Қазіргі кезде интернет көптеген мүмкіндіктерімен қызықтырады.
Интернеттегі PR – белсенділіктің негізгі формасы ақпараттық тасқын
корпоративті сайттардың дамуын және промоушн жасау, яғни желідегі
компаниялардың өкілдігіне арнаған беттер болып табылады. Әрбір сайттың
ерекшелігі жасаушылар мен әкімшіліктердің алдында тұрған мәселе. Дегенмен,
аудиторияның қалауындағы мәселені құрастыру керек. Сол сияқты жарнаманы
орналастыру кезінде де мән берілу керек. Кейбір корпоративті сайттардың
мақсаты тұтынушыға тек компания жайлы мәлімет, тарихы, қаржылық есебі
жөнінде және оқиғалар мен жаңалықтар ұсынады. Бірақ, сайттың негізгі
қызметі үлкен мәтін көлемін сыйғызу емес. Сайт ең бірінші шынайы өмір
кестесіндегі коммуникация. Стандартты корпоративті сайт ереже бойынша
мынандай ақпарат блоктарынан тұрады:
- компания тарихы;
- компанияның жетекшілігі мен құрылымы;
- тұтынушыларға компанияның бірінші басшының атынан жолдау;
- компанияның қызметі мен өнімі;
- жылдық есеп және компанияның қаржылық көрсеткіштері;
- компания жаңалығы, баспасөз парақтары; БАҚ-тың компания туралы
жарияланымы;
- жиі қойылатын сұрақтар және оларға жауап;
- кері байланыс;
Әсіресе, соңғы блокты коммуникацияның интерактивтілігі жайында
айтқанда негізгі блок ретінде қарастыруға болады. Кері байланыстың
мүмкіндіктерін кеңейту үшін кейбір корпаративті сайттар қосымша ресурстарды
пайдаланады:
- тұынушы үшін конференция;
- компания өкіліне немесе эксперттерге сұрақ (басшыға да қойылуы
мүмкін);
- чаттар;
- видеоконференциялар;
- рейтингтер және сауалдар.
Осылар арқылы интернет күшті ресурсты көрсетеді. Қоғамды
ақпарттандыруда, соның ішінде компанияның имиджін, кері байланысын
қалыптастыруда PR мамандары осы ресурстарды қолдануы мүмкін. Сонымен
бірге интернет компаниялардың халыққа әсер етуіне ғана емес, қоғамның
компания саясатына әсерін қамтамсыз етеді. Бұған интернет арқылы газет-
журналдарда белгілі болған Дэвид Фелтонды айтуға болады. 25 жасар мұғалім
таңертең интернет – кафеге кіреді. Үлкен жарнамадан “Сіздің
қалауыңыздағы кофені бізден ғана іше аласыз”- деген сөзді оқиды, алайда,
оның өзінің ойлаған кофесі болмай шығады. Кейін өзінің сайтында барлығын
сын-ескертпе айтуға шақырады. Басында сайтқа 5-10 адам кіреді, кейін өзінің
сайтын “Yahoo!” атты іздейтін жүйеге орналастырған да, күн сайын 1000
адам өз пікірін білдіретін болды. Осы бір мысалдан ғана интернеттің
қоғамдық пікір қалыптастыратынын білуге болады. PR мамандары желіні
өздерінің жаңа технологиясын іске асыру үшін қолданатыны белгілі. Кез-
келген ақпаратты іздегенде тауып алатындай баспасөз парақтарын тарату
және электронды пошта арқылы басқа ақпарттарды ICQ арқылы тұтынушылар
мен журналистермен тілдесу жаһандық желінің мүмкіндігін PR мамандардың
жұмысын тездетіп, уақытын үнемдейді. Интернет кеңістігі бизнестегі және
коммуникация жүйесінде қолданудың басым әдіс.
Microsoft сарапшыларының пікірінше ақпарат жұмысы индустриалды дамыған
елдерде ішкі өнімнің 50-60% құрайды екен. Бұл ақпарат жұмысының негізінде
жатқан мәселе компьютерлік технорлогиялар арқылы көрсету. Желідегі
мүмкіншіліктер мен шығармашылық симбиозы “электрондық жүйке жүйесін”
туғызады. Осыған Билл Гейтс “Ой жылдамдығы мен бірдей бизнес” (Бизнес со
скоростью мысли) атты кітабын жазды. “Электрондық жүйке жүйесінің”
негізінде кез-келген бизнес-құрылымның қызметі жатады. Билл Гейтс “веб-
стильге” көшуге шақырады. Оның ойынша ХХI ғасырда бизнестің іргелі заңына
сәйкес интернет барша нәрсені өзгертеді. Бұл жерде e-commerce, яғни
жаһандық әлеуметтік өзгерістер туралы айтылады. Электрондық жүйке жүйесі
желідегі бірнеше жүйелерге бөлінеді:
- базалық операцияны қамтамасыз ету;
- тұтынушымен өзара қарым-қатынас процесін іске асыру;
- іскерлік рефлекстердің өміршеңдігін қолдау;
- компанияның миссиясын орындайтын стратегиямен жүру.
Бір ұйымның электрондық жүйке жүйесінің шекарасы ашық болса,
виртуалды шекара және басқа құрылымдардың “жүйке жүйесімен” қиылысады.
Intranet-Extranet-Internet баспалдақтары бойынша белсенді коммуникациялар
өз кезегінде желідегі қауымдастықтағы жаңа сапа-виртуалды құрылымдарды
туғызады. Веб - хабарламалардың негізгі белгілері төмендегідей:
- желі ресурсындағы аудитория құрамының тұрақты қатысушылары. Осының
айналасында қауымдастық құрылады;
- ресурстың интерактивті мүмкіндігіне сәйкес кері байланыстың болуы;
- өзіндік субмәдениетті барлық атрибуттарымен жасау: көшбасшылар,
аутсайдерлер, этикалық және тәртіп нормалары, online-offline іс-
шараларының қатысуымен болатын рөлдік ойындар.
Желіде белсенді түрде жұмыс істейтін Веб - бірлестіктердің бірнеше түрі
бар:
- корпоративті порталдар және веб-парақшалардың маңайында қалыптасқан
бизнес-қауымдастықтар (серіктестер, жеткізушілер, тұтынушылар, БАҚ
өкілдері, берілген сала бойынша қызығушылық танытушылар, ұйым
қызметкерлері);
- сала бойынша немесе нақты бір ұйымның кәсіби қауымдастық, интернет-
маркетинг нарық жаңалығының құрылымы (нарық ойыншалары, қатысушы
алаң рейтингі, сала бойынша конференция және семинарлар) сонымен
қатар кәсіби қауымдастық ішінде үлкен танымалдыққа ие;
- БАҚ online оқырман аудиториясы;
- Оқушылардың ғылыми қауымдастығы;
- Белсенділер және қоғамшылдар, сенушілер, жанкүйерлер;
- Мемлекеттік, саяси және билік құрылымдары.
Тіпті Ватиканның өзі 1996 жылы өзінің жеке сайтын ашқан. www. Vatican. Va
сайтында католиктік шіркеу құжаттары және Папаның сөздері жарияланды.
Сайт 3 компьютер арқылы пайдаланылатын серверде сақталған. Рафаэль, Михаил,
Габриэль періштелерінің атымен аталған. Шіркеу, тіпті Сивиль Исидорын
интернет қолданушылар мен бағдарлама жасаушылардың қорғаушысы деп те
жарияланған және де ХҮІ ғасырда әлемде интернет энциклопедиясын жазған
деп сендіреді. Желіні пайдаланушыларды бақылау өз уақытында кері
байланысты қалыптастыру мүмкіндігін туғызды. Бұл пайдаланушылардың
сұранымдарын қанағттандыру үшін, яғни желіде іс-шаралар өткізуге үлкен жол
ашты. Сапалы сандық зерттеу құралдары болып ақпараттық порталдарда және
әртүрлі ұйымдардың сайттарында, сонымен бірге тақырыптық onlin + фокус
топтарында орналасқан автоматтық пошта жәшігі, блиц - сұраулар болып
табылады. Осындай жеделдетілген байланыс арқылы аудиторияның әрбір
мүшесінің бағыты мен жаңа көзқарастырының үзіліссіз құрылымы жүреді. Осы
процестің негізінде қызығатындардың келісімі кейде тіпті демократиялық
диалогқа қарсы пікір қайшылығы да кездеседі. Адамдардың желідегі
қауымдастыққа кіру мақсаты өзіне ұқсайтындардың, яғни өзінің жеке
көзқарасы бірдей адамдарды қанағаттандыру. Осы мотивацияны нақты бір
мақсатта пайдалану үшін аз шығын жұмсау арқылы өзін желідегі қауымдастықпен
байланысты қамтамасыз етеді. Желіде тұтынушылар үшін негізгі нәрсе -
желідегі жекелеген суб-мәденниетті танып, әртүрлі қауымдастық
категорияларымен байланыса алу. Десек те веб - коммуникацияны пайдаланған
кезде кейбір қиындықтар туындайды. Бұл жерде кейбір вервальды емес,
коммуникациялық белгілердің түрін сараптауға мүмкіндік болмайды. Себебі,
интернетте мұндай нәрсе жоқ. Әлеуметтік топтың психологиясы нақты интернет
қауымдастықтың коммуникативті картасын оқу үшін мәтіннің лингвистикалық
кілттерін оқитын жалғыз құрал. Дискурс-сараптаманың негізгі құралы ерекше
мағынаға ие болады. Дискурс-сараптама мәтін мен қозғалыстың байланысын
қалыптастырады.
Интернеттің ашық ақпарат алмасу кеңістігі ретіндегі ерекшеліктерін бір
диплом жұмысы көлемінде толық қамтып айту мүмкін емес. Себебі, ол қазіргі
кез-келген салада қолданылады. Күллі адамзат баласының қорегі болып отыр.
Сондықтан да мен аталмыш бүкіләлемдік тораптың бұқаралық ақпарат және
байланыс құралы ретіндегі мүмкіндіктері мен негізгі белгілеріне қысқаша
сипаттама беруге тырыстым.
1. Интернеттің ақпараттық жүйедегі жаңалығы
Әлбетте, интернет болсын, тәулік бойы үзбей беріліп тұратын Гейтстің
бағдарламалары болсын, Си-Эн-Эннің параболикалық антеннасы да, ашық қоғамға
арналады. Кезінде ата-аналары Алматыда тұрған, Сорос - Қазақстан қорының
атқарушы директоры Джордж Зарубин “бұл әдіс әлем халықтарының еркін ақпарат
алмасып, Қазақстандағы оқиғалардан хабардар етудің бірден-бір тиімді
құралы” деп есептеген. Яғни болашақта интернеттің қызмет аясы ауқымдана
түсетінін айтқан болатын. Әйтсе де, соған қарамастан кезінде Ресейде
Соростың бірнеше компанияларын айыптап жазған көлдей материалдар жарық
көрген. Ал, интернетті жасаушылар кез-келген айыпқа, тыйымға қарсы. Әлдебір
бағыттағы материалдарға тыйым салу жөніндегі заңды АҚШ-тың сот үкімі жоққа
шығарып, интернет жүйесі сөз бостандығына кепілдік беретінін дәлелдеп
берді. Оған мысал: Безенсон қаласының Филип Барбор есімді тұрғыны
“Кибернетикалық” веб кафесі деген мекеме ашқан екен. Бұл кафеде қортынды
сәт ретінде электронды техникаларды жақсы көретіндерге әлемдік жүйемен
байланысы бар компьютерлерге отыруға жағдай жасалған. Кітап төңірегіндегі
өсек-аяң кезінде кафе иесіне “неге мен оны интернетке кіргізбеймін” деген
ой келген. “Большой секрет” кітабын сканерден өткізудің өзіне бірнеше күн
кеткен, содан кейін электронды поштамен жаһандық жүйеге әлгіні енгізіп
жіберген.
Заңгерлер кафе иесіне ештеме істей алмайды, өйткені заңда мұндай
жайттар жөнінде сөз де айтылмаған. Авторлық құқықты бұздың деп баспагерлер
де дау шығара алмайды. Себебі, электронды поштамен байланысу тегін.
Егер, тіпті Францияда кітапқа қарсылық бола қалған жағдайда оның
электронды сервері интернет арналарымен басқа елдерге тарап кетеді. Сонда
ешкім де, айталық, парагвайлықтарға немесе литовтық серверге кітаптың
таралуына кедергі келтіре алмайды. Яғни ғылыми-техникалық прогресс, тіпті
құқық қорғаушыларды да артта қалдырды. Интернеттің дәл осы ашықтығы
қуантады. Кіп-кішкене экраннан адам баласы таң қалар мәліметтер алады.\3\
М. Барманқұлов. Телевизия: Бизнес: Әлде билік?
Бүгінде интернет арқылы кез-келген құжатқа қол жеткізуге болады, ал
бұрын ондай құжаттарға қол жеткізу үшін, мәселен, журналисттерді алар
болсақ, онда олар ең алдымен үкімет орындарымен байланысқаннан кейін ғана,
өз әрекеттерін жүзеге асыра алған. Ал, қазір бәрі оперативті, тез әрі
қолайлы. Себебі интернеттің шапшандығы жұмысты жеңілдетті.
Интернет түрлі саяси науқандар кезінде таптырмайтын құралдардың бірі.
Олай дейтініміз барлық адам белгілі оқиғаларға байланысты ашық пікірін айта
алады. Көптеген ірі саяси мәні бар құбылыстар интернет тұтынушыларының
дүниежүзілік пікірталасына арқау болуда. Саяси партиялар мен
қозғалыстардың, жеке адамдардың көзқарастары, ұсыныстары, бағдарламалары
сол қалпында жеткізіледі. Мысалы, Американың Индиана штатында тұратын қазақ
ғалымдарының жетекшілігімен ашылған ”Kazakhlist” ақпараттық орталығының
интернеттегі өкілдігінде саяси пікірталасқа жиі орын беріледі. 1999 жылдың
қаңтар-ақпан айларында Югославиядағы соғыстың себептері мен алғы шарттарына
байланысты 30-дан астам талдамалы мақалалар келіп түссе, наурыз-сәуір
айларында Қазақстан президенті Н. Назарбаевтың НАТО-ның 50-жылдық
мерекесіне қатысуына байланысты 16 пікір берілді. Бұл пікірлердің арасында
тек шетелдердегі қазақ ғалымдарының ғана емес, американдықтардың да,
немістердің де көзқарасын білдірген мақалалар болды. “Kazakhlist”
тұтынушылары саяси мәселелермен қатар өмірдің сан алуан саласынан алынған
ойларды ортаға салады. Тіпті, жыл басында “Белый снег” деген бүркеншік
атпен шыққан жас жігіттің “Қар барысы дүние жүзінде жойылып бара жатыр” деп
қаққан дабылына осы күнге дейін пікір айтушылар бар.\4\ Айтпағым интернет
ақпараттың ең ірі әлемдік көзі. Кез-келген шынайы шындықты интернетке жаза
отырып әлемнің қалаған нүктесіне жаңалығынды жеткізуге болады. Міне,
дамыған қоғамның артықшылығы қайда жатыр.
Қазақстанда коммерциялық бағыттағы сайттар аз болса да, олардың
тиімділігі қазірдің өзінде зерттеліп жатыр. Австралиядан келген зерттеуші
өзінің қазақстандық сыбайласы Светлана Денисенко екеуі қазақстандық
сайттарды Австралия мен тынық мұхит мемлекеттерінде қолданылып жүрген
тәсілмен мониторинг жүргізді.
Негізгілер ретінде 16 критерийлер алынды:
1. Сапа-сайтта көрсетіліп отырған қызмет немесе өнімнің сипаттамасы
(дәрежесі, қолданылған материалдың сапасы, қызметкерлердің мамандық
деңгейі, арнайы қызметтердің болуы).
2. Орындау – көрсетіліп отырған өнімнің не үшін қажет екендігі, оның
қызметі мен сапасының деңгейі.
3. Компоненттер көрсетіліп отырған өнімнің неден жасалғандығы туралы
сурттеулер бар ма? Оның құрамы қандай? Белгілі өнімді сатып алуда қандай
қосымшалар бар?
4. Нақтылық – веб сайтта көрсетілген өнімді қайдан алуға болады? Ол
қай кезде дайын болады? Сатып алу кезінде белгілі бір шектеулер бар ма?
5. Сатып алушы үшін күрес – викториналар, пікір-таластар, конкурстар
немесе өзіңнің веб сайтыңа сатып алушыны қызықтыру үшін белгілі бір шаралар
бар ма?
6. Бос континент – веб-сайт өз тұтынушыларына ақысыз ақпараттық
континент: Қызық ақпараттар, ойындар ұсынады ма?
7. Компания туралы ақпарат – сайтта компания туралы, оның тарихы,
жетістіктері, жаңалықтар мен болашақтағы жоспары туралы ақпарат бар ма?
8. Компания саясаты – сайтта компанияның саясаты мен ережесі туралы
ақпарат бар ма?
9. Көмек – сауданы жеңілдету үшін сайтта көмек деген бөлім бар ма?
Барлық мәселелер осы бөлімде қарастырыла ма?
10. Жеткізу туралы ақпарат – сайтта ұсынылып отырған өнімді жеткізу
шарттары туралы ақпарат бар ма?
11. Ізденіс – тұтынушыларға өздері іздеген ақпаратты оңай табу үшін
сайтта ізденіс қызметі бар ма? Қажет өнім туралы ақпарат алу оңай ма?
12. Жаңарту – сайттағы ақпараттар уақында өзгертілді ме? Сайтта
компанияның соңғы жаңалықтары бар ма?
13. Транзакциялар сайтта on-line көлемдік шарттары бар ма? Төлем
кезінде қиындықтар туа ма? Төлем әдістері ыңғайлы ма?
14. Транзакция қауіпсіздігі – ұсынылып отырған төлем жүйесі қауіпсіз
ба? Төлем төлеуді қорғау жүйесімен танысу оңай ма?
15. Ескертулер сайтта релевантты ақпараттар үшін ескертулер бар ма?
Портал қызметі орындалады ма?
16. Баға – ұсынылып отырған қызмет пен өнімге сайтта бағалар бар ма?
Көрсеткіштердің әрбіреуіне қажет болатын балл саны – 0-ден 3-ке дейін.
Бірнеше ай бұрын сұрыптаудан өткен коммерциялық бағыттағы қазақстандық
сайттар мониторингі болды. Бұл AWARD-ң қорытынды шығаруына ешқандай әсерін
тигізбейді. Біз үшін негізінен әдістеме маңызды. Жоғары баға алған сайттар
мен төмен бағаға ие сайттар арасында сараптамадан үлкен айырмашылық бар
екенін көре аламыз. Ең керемет бестікке 40-тан жоғары балл алған бестік
кірді. Олар дамыған елдерде норма болып саналатын жалпы қабылдаған
стандартқа қол жеткізді. Австралияда, Жаңа Зеландияда және Малайзияда
коммерциялық сайттың 50% 40 – тан жоғары балл алды. Ал, Қазақстан
сайттарды тез және тиімді пайдалану жағынан қалып отыр.\5\ meil ry Бірақ
зерттеулердің барлық нәтижелерін негативті қабылдауға болмайды. Кейбір
қазақстандық бағдарламалар интернет мықты дамыған елдердегі бағдарламамен
бір деңгейде тұр деуге болады.
Қазақстанда алғашқылардың қатарында вепсайт ашуға белсене
кіріскендердің бірі бұқаралық ақпарат құралдары екендігін естен шығармаған
жөн. Бұл түсінікті де. Қай газет-журнал болмасын оқырмандар аудиториясының
үнемі кеңейіп, өсіп отыруына мүдделі. Интернет ешқандай қашықтыққа қарамай,
газет пен оқырманның, радио мен тыңдаушының бір-бірімен тығыз әрі белсенді
қарым-қатынас орнатуына мүмкіндік береді. Шетелдегі және ТМД елдеріндегі
мыңдаған отандастарымыз алыста жүріп-ақ қазақстандық басылымдардың жаңа
нөмірлерін оқи алатын жағдайға жетті. Қазақстанда шығатын газеттердің
электрондық нұсқалары күн өткен сайын көбейіп келеді. Осының салдарынан
интернет жүйесі Қазақстанда да қарқынды дамуға бет ала бастады деуге
болады. Бүкіл әлем бойынша осы желіні тұтынушылардың бірі қазақстандықтар.
Қазіргі кезде қалалы жерде тұратын отандастарымыздың тұрмыс тіршілігіне
интернеттің енгені соншалық, онсыз өмірді елестете алмайды. Себебі,
интернетке қосылуды жай ғана техникалық прогрестің нәтижесінде орын алып
отырған құбылыс деп қана емес, сонымен қатар, әлем азаматы құжатына ие болу
деп те қарастырған жөн сияқты.
БАҚ - тағы жаңа мүмкіндіктер.
БАҚ-тың бүгінгі таңда жаңалықтарды дүниенің төрт бұрышына кедергісіз
жеткізері сөзсіз. Нақтырақ айтсақ, жаңалық халықаралық саудаға бейімделген
ең бірінші медиа-өнім болып отыр. Яғни, әлемдік фильмдер, кабельді
телевидение, Интернет бүгінгі күнде дамыған техникалық жетістіктердің
жемісі, жаһандық масс-медианың мысалы бола алады. Бүкіләлемді қамтыған
ғаламдық тор – қазір жаһандық құбылысқа айналуда. Мәселен, осы мәселе
тұрғысында философ П.Тейяр де Шарден айтқандай: Интернет – халықтар
арасындағы мәдени байланысты дамытумен қатар, жер шарындағы барлық жеке
тұлғаларды бір ғана құрылымның ішіне біріктіреді.
Ақпараттық тәуелсіздіктің тағы бір қыры – журналистің еркін ақпарат
алуынан көрінеді және неғұрлым жан-жақты көздерді пайдаланып, әртүрлі
көзқарастарды салыстыра білген қаламгер ғана обьективті тұжырым жасай
алады. Оған көмекші құралдар қатары газет-журналдар мен теле радиоарналар
ғана емес, Интернетпен қатар соңғы кезде жаңа тұрпаттағы мультимедия
өнімдерімен толықты.
Жаңа технологиялар ақпаратты жеткізудегі ұшқырлыққа алып келді.
Мысалы, Ресейдің НТВ телеарнасы спутниктік цифрлы байланыс арқылы күніне
бірнеше рет әлемнің кез-келген түпкірінен тікелей эфирге шығып, соңғы
жаңалықтардан хабардар етуде. Ақпарат беруде телефон, ұялы байланыс,
электрондық почта, факс сенімді құралға айналды. Ал, Интернет өзінің он-
лайн, яғни нақты уақытпен байланысу режимімен оны жаңа сапалық деңгейге
көтерді.
Интернеттің ақпараттық ортада төңкеріс жасауының себептері ретінде
мына факторлар қарастырылады:
1) супероперативтілік, ақпарат серверге орналастырылған сәттен
дүниежүзінің кез-келген нүктесінде оқылады;
2) ақпараттың сан алуандығы тақырыбы да, тереңдігі де, сапасы да
әртүрлі мағлұматтар мұхиты екендігі;
3) ақпараттың өзің іріктеп алатындығын:
4) он-лайн, яғни нақты уақытта сөйлесу, көру, ақпарат алмасу, не
пікірлесу мүмкіндігі;
5) мультимедиялық тасқын, яғни мәтін, сурет, бейне, сөз бен дауыстың
бір мезгілде таралуы;
6) интерактивтілік;
7) аудиториясын зерттеумен рейтинг;
8) адресті ақпаратты тарату мүмкіндігі;
9) өте қолайлы іздеу мен табу жүйесінің болуы және басқалар.
Интернет дәстүрлі ақпарат құралдарына жедел дерек алу мен таратудың кең
мүмкіндіктерін ашып қана қойған жоқ, сонымен бірге, өзі де жаңа ортаны
құрады – желілік медиа дүниеге келді. Кәзіргі уақытта біз бұқаралық
ақпарат құралының жаңа түрі – желілік медианың дүниеге келгендігінің куәсі
болып отырмыз, оның таралу аймағы дүниежүзілік Интернет компьютерлік желісі
болып табылады. Жыл сайын әлемдегі желілік басылымдарының қатары өсіп
келеді, олардың ішінде бұрыннан қалыптасқан газет-журналдардың электронды
нұсқаларымен бірге, қағаз жүзінде жарық көрмейтін тек желіге ғана
бейімделген мерзімді басылымдар бар. Телевизиялық және радиостанциялар да
Интернет беттерін ашып, Интернет арқылы хабарларын таратуда. \6\ Рэнди
Рэддик, Эллиот Кинг. Журналистика в стиле он-лайн. – Москва.,1999.-С.6.
Интернет - ақпараттық революцияның ең кең таралған түрі. Сандық әлем
ұйымдар арасындағы коммуникацияны және тұтынушылар арасындағы байланысты
жаңаша жолмен өзгертті. Newson, Vanslyke, Turk және Krukeverдің айтуынша
қазір кез - келген БАҚ да және барлық ірі компаниялар интернетті қолданбай
жұмыс істеуі мүмкін емес.
Сонымен қатар журналистика саласындағы қызметкерлер үшін виртуалды
кеңістікпен қарым-қатынас жасау өте кең таралған маңызды құрал болып
табылады. Интернетті зерттеушілердің айтуынша журналистер, және де жарнама
берушілер тиімді жұмыс істеу үшін жаңа технологияларды қолдану нәтижесінде
айтарлықтай табысқа жетіп, өздерінің шығындарын азайтып жатыр. Интернет тек
қана коммуникациялық жабдықтарды көрсете отырып ұйымдасуға қатты әсер
етеді, хабарларды шексіз көлемде жіберуге мүмкіндік береді
Cutler, Center және Broom-ң көрсетуінше Интернеттегі деректер еңбек
келісімшартына тұлғалық әсер етеді, биліктің көңілін аударады, биржадағы
бағаны өзгертеді, сатылымды көбейтеді немесе қысқартады. Ұйымның дәрежесі
төмендеп, сауда маркасының бағасы құлдырап, мекеменің деңгейі халық алдында
түсіп кетеді. Кейбіреулер мұны интернеттің өтірік ақпараттарды
тасымалдайтын жағымсыз жағы деп түсінеді. Екі жыл бұрын Ryan бұқарамен
байланыс бойынша Американдық Қоғам мүшелері арасында зерттеулер жүргізіп,
олардың 99 пайызы мәдениетке қосылу үшін компьютерді қолданғандығын
анықтады. Демек ғалымдар тәжірибелі зерттеуден кейін олардың барлығы
интернет пен электронды поштаны өз жұмыстарының маңызды элементі деп
санайтындығын айтты. Сонымен бірге интернет пен электронды поштаны қолдану
журналистер үшін БАҚ-н кеңейтуге мүмкіндігін берді, сондықтан да қазіргі
таңда журналистер ақпаратты оңай қабылдай алады.
Коммуникация саласындағы зерттеушілер Интернет керемет ақпараттық құрал
деген шешімге келді. Коммуникация жайлы жақында шыққан кітаптар енді осы
тақырыпқа арналған бүтіндей бір бөлімді қарастырады. Мысалы: Виртуалды
қарым-қатынас теориясы, ал кейбіреулері мынадай атауға ие: Жаңа электронды
ақпараттық құралдар қоғамда ірі өзгерістің болуына мүмкіндігін тигізеді.
Десек те осы зерттеулердің нәтижесінде, жаңа технология мамандарға БАҚ-
тың көптеген топтарымен жұмыс істеуге мүмкіндік беретінін айтады, алайда
сол жаңа технологиялар толық күшімен қолданылып жүрген жоқ дейді. Соңғысы,
интернет ұйымдар басқа БАҚ-мен қарым-қатынас жасауда тұтынушылармен,
акционерлермен, қызметкерлермен және т.б. стратегиялық топтармен қарым-
қатынас жасауға үлкен әсер ететін бірден-бір құрал.
Бұқаралық ақпарат құралдарын шынайы уақыт ережесінде және кейінгі уақыт
ережесінде жұмыс істеуіне қарап екіге бөлеміз. Алғашқыларының қатарына
тікелей эфирге шыға алатын теледидар мен радионы атасақ, ақпаратты белгілі
бір уақыт өте жариялайтын, ягни “кейінгі уақыт режимінде” жұмыс істейтін
газет – журналдарды екінші топқа қарастырамыз. Интернетте бұл ережелердің
екеуі де қамтылған. Сондай – ақ, оның қайсысы қолданылса да, сайтта ақпарат
пайда болысымен, сол сәтте архивтену процесі да қатар жүреді. Арада қанша
уақыт өткеніне қарамастан, юзердің сұрауы бойынша кез-келген ақпарат
сұрыпталып, шексіз мәрте ұсыныла береді. Интернет басылымдарда жарияланған
барлық материалдар арнайы “архив” деп аталатын сілтемелерде сақталады.
Негізінен, онда тақырыптық емес даталық іздеу салу ұтымдылау. Себебі
гипермәтінді іздеу тәсілі көптеген біртектес мәліметтерді ұсынуы мүмкін.\7\
Интернеттің ақпараттық жүйедегі тағы бір жаңалығы сіз тәулігіне 24
сағат, жылдың 365 күні бойынша ақпарат аласыз. Ол еш кедергісіз сіздің
ойлаған ойыңыздағы мәліметті ықшамды әрі ұтымды түрде ұсынады. Әлемдік
тордың ақпарат әлемінде осындай зор күшке ие екендігі бүгінде қайсы бір
азаматты болмасын, қуантары сөзсіз.
1.2. Қазақ интернетінің проблемалары
Ақпараттық технологияның дамуы күннен-күнге белең алып, қарқынды дамып
келе жатқан тұста, біздің осы салада ақсап жатуымыз мемлекетке сын екені
сөзсіз. Себебі, кез-келген адам бүгін интернет арқылы ақпарат көздерімен
тікелей қарым қатынаста болғанды қалайды. Өздерінің ойларын ашық қоғамға
еркін жеткізіп, сол арқылы ой түйіп, рухани азық алуды міндет тұтады.
Бірақ, көп жағдайда айтылған ойдын бәрі бір жерден шыға бермесі анық. Оған
себеп, қазақ интернетінің жеткілікті дамымағаны. Мәселен Қазақстан бойынша
500-ге жуық жаңалықтар тарататын интернет сайты бар. Ал осы сайттардың
қаншасы қазақ тілінің еншісінде? дегенді жіліктер болсақ, қазақ тілінің
таусылмас жыры Интернетке келгенде тіпті тұманданып кететініне куә боламыз.
Өйткені 500 жуық сайттың тек 53-ғана қазақ тілді ақпарат тарату үшін
пайдаланылып отыр. Қазақ интернеті қоғамдық бірлестігінің қызметкерлері
қазақ тілді сайттардың қоғам алдындағы беделі, сауаттылығы, ондағы сайт
оқырмандарының өзара пікір алмасуы өз деңгейінде еместігін ашық айтады.\8\
Біздің елімізде қазақ тілді сайттардың саны да, сапасы да төмен. Веб-
сайттар арқылы анықтамалық-ақпарат беру жағы әлі дұрыс жолға қойылмай
келеді, осының барлығы білімді мамандардың жоқтығынан, – деп Қазақ
интернеті бірлестігінің бас директоры Серікқазы Кәкібалаевқа, ұлт
жанашыры, ҚР мәжілісінің депутаты Мұхтар Шаханов үлкен айып таққан
болатын. Себебі Қазақстанда тек орыс тілді сайттардың бағы жанып тұр. Ал,
қазақ тілді сайттардың басым бөлігі әлі күнге дейін сауатты жазуға
бейімделмеген. Мәселен қазақ тіліндегі ұ,ү,ә,ө,і,ң,ғ,қ әріптерінен ылғи
қателіктер табылып жатады. Оған дәлел ретінде мысал: Студенттер, мектеп
оқушылары бұл күнде электронды пошта арқылы бір-бірімен хат жазысып тұруды
әдетке айналдырды. Олар қазақ тіліндегі нұсқадағы жазуларға түсінбейді.
Жоғарыда айтқандай желіде өз тіліміздегі әріптердің оқылуы қиын. Сондықтан
латиницаға көшкен. Сол арқылы байланысып, керек сөздерін жазып отырады.
Тіпті Kazinform-ның өзінде кейде осындай жайларға тап боласын. \9\
Қазақстандық интернет сайттары дамыған елдермен бәсекеге түсу үшін жыл
сайын Ұлттық интернет жүлдесін сарапқа салуда. Биыл да AWARD-2007 деген
атпен конкурс ұйымдастырылды. Бір өкініштісі конкурсқа қазақ тілді ақпарат
тарататын еш бір сайт қатыспаған. Бұл қазақ тілді сайттардың қалы мүшкіл
екенін байқатады. Өткен жылғы Үкімет басшымыз Даниал Ахметов 2006 жылдың
маусым айында: Халықтың интернетке деген сауаттылығын арттыру үшін
интернет тарифтерін төмендетіп, интернет арқылы қазақ тілді ақпарат
таратуды осы жылдың өзінде 20 пайызға көтеру керек деген міндет қояды.
Міне, осы тапсырмалардан кейін халыққа компьютер үйретіп, сауаттылығын
көтеру үшін елімізде екі мың алты жүз оқу сыныптары ашылды. Бұл сыныптарға
мемлекеттік қызметшілер, жұмыссыздар, мемлекеттік емес сала қызметкерлері
тартылды. Биыл компьютер үйренушілердің саны 16,3 пайызды құраса, 2008 жылы
бұл көрсеткіш 21,3 пайызға жетеді деп болжам жасалған. Десек те қазақ тілді
интернет сайттарын көбейту жұмысы әзірге шабан. Ол үшін Ақпараттандыру
туралы заңға өзгеріс енгізу керек. Бұл жөнінде соңғы уақытта халық
қалаулысы Мұхтар Шаханов баяндама жасағаны белгілі. Баяндамада айтылғандай,
бүгінгі қазақ сайттарының сын көтермейтіндігі қазақ жастарының интернетке
деген қызығушылығын жоғалтып отырғандығының айғағы ретінде келтіреді.
Алдағы уақытта интернет сайттарының қоғам алдындағы беделін көтеру үшін
шетелдік мамандардың жұмыс тәжірибелеріне сүйеніп, ұтымды шаралар
ұйымдастыру керек.\10\
Мәселен, Қазақстан интернетінің жағдайы туралы зерттеулерді Орыс
журналына басылған Виктор Захарченконың мақаласынан көруге болады. Ол жерде
қазақстандық интернеттің жақын арада дамыту туралы қызықты деректер бар.
Қазақстанда интернет мынадай жағдайда қарқынды дамитын болады:
- Қазақстанның ЖОО-ры интернет білім берумен қаншалықты дәрежеде
айналысады. Кез-келген мемлекеттерде интернет-өмірді студенттер дамытуы
керек: акциялар өткізіп, идеялар ұсынып, неше түрлі сайттар ашуы керек.
- Жаңа технологияны дамытуда мемлекеттің алатын орны қандай.
Мемлекеттің құрылым энергиясы неге бағытталады: қажет емес сайттармен
күресуге ме, әлде желіні қолданушылардың санын өсіруге ме?
- Желілік емес БАҚ Қазақстанның ішкі интернет-өмірін қалай көрсетеді.
Халық теңіздің ар жағындағы хакерлердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... I.
Интерактивтілік интернет технологиясының басты ерекшелігі
ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Интернеттің ақпараттық жүйедегі жаңалығы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Қазақ интернетінің
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II. Журналистік шығармашылықтағы интерактивтілік қырлары ... .
2.1. Аудиториямен байланыстағы пәрменді
құрал ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.2. Мемлекеттік тілдегі БАҚ сайттары және олардағы екіжақты байланыстың
қолданысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Сілтемелер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Өз тарихында түрлі дәуірлер мен формацияларды бастан өткізген адамзат
баласы жиырмасыншы ғасырдың аяқ шенінде интерактивті ақпарат көздеріне қол
жеткізді. Ал XXI ғасыр – ақпараттар тасқынының ғасыры болып саналуда.
Яғни, бүгінде Кім ақпаратты иеленсе, сол әлемді билейді деген қағида
аксиомаға айналып отыр. Жаңа ақпараттық технологиялардың дамуы еліміздің
экономикалық, саяси тіпті әлеуметтік өміріне өзгерістер енгізбей қоймады.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін жаңа ақпараттық революция мейлінше
өрістеу үстінде.
Қазіргі таңда біз үшін қашықтықтан басқаруға болатын теледидар,
пейджер, радиотелефон немесе параболлдық антенналар жаңалық емес. Адам
игілігіндегі электрондық даму да күннен күнге алға жылжуда. Екінші сөзбен
айтқанда Интернет тіршілігімізге ентелеп еніп өміріміздің ажырамас бөлігіне
айналып отыр. Бүгінгі интернеттің қамту ауқымы кереметтің кереметі. Бұл
шындыққа негізделген шеберлік әлемі. Өзінің даму барысында әлемдік тор
соңғы жылдары кәсіпкерлік саласында да жаңа мүмкіндіктерге ие болды десек
артық
айтпаған болар едік. Ақпараттық
технологиялардың даму жолында кездесетін қиыншылықтарға қарамастан,
интерактивті Интернетті, қолдануға ниеттері зор компаниялардың саны барған
сайын арта түсуде. Сонымен бірге Қазақстандағы жаңа технологиялардың
аршылды қадалдармен дамуы ел тіршілігіне үлкен реформалық жаңалықтар
әкелуде. Бұл дегеніміз қоғамдағы қызметтерді Интернетпен қамтамасыз ету
және әлемдік тордың болашағынан зор үміт күту деп қарауға болатын жағдай.
Интернет жүйесін пайдалана отырып, үйден шықпай-ақ, көптеген елдерді,
қалаларды аралап, музейлерді, кітапханаларды көріп, дүниежүзілік мәдени
және ғылыми жетістіктермен танысып, оларға өркениетті елдің азаматы ретінде
өз үлесіңізді қосып, өзіңізді дүниенің бір кішкене бөлігі ретінде сезінуге
болады. Яғни бұл қашықтық ұғымын ұмытып, планетамыздың кез-келген
нүктесінен бір-бірімен бейнелі түрде байланысу мүмкіндігіне қол жеткізіп
отырмыз деген сөз.
Бірақ кейбір адамдар әлі күнге дейін кітапханада сарыла отырып
деректерді іздеуді дұрыс деп түсінеді. Кітапханада бір күндік уақытты бос
өткізгенше, Интернетте бір сағат отырып, сізді қызықтыратын ақпаратты сонау
Абай Құнанбаев пен Омар Хайям еңбектерінен бастап, бүгінгі күнгі
жаңалықтарға дейін оп оңай біліп алуға болады.
Көп жағдайда, Интернетке кіру кітаптары шашылып жатқан үлкен
кітапханаға ұқсас деген пікірлер туындайды. Ал, шын мәнінде Интернет осы
айтылғандай ұйымдасудан тұрмайды. Соңғы жылдары мамандар ақпаратты
ұйымдастыратын, тіпті әртүрлі компьютерде тұрған файлдардың арасында
шперлинк бар бағдарлама ойлап шығарды. Жүйелік іздеу механизмі белгілі
бір тақырыпқа арналған файлдарды, интернеттің әр компьютерінен табуға
болатынын көрсетеді.
Интернетті қолдану кезінде ғана толығымен түсініп білуге болады.
Интернетті кітаптары шашылып жатқан кітапхана ретінде елестетудің орнына,
мыңдаған бөлмелері мен дәліздері бар үлкен үймен салыстырған жөн. Мысалы:
бір бөлмеде мұнай индустриясы туралы ақпарат болса, ол
Ислам жөнінде мағлұматы бар бөлмемен байланысады, ал
ол бөлме Индонезияның экономикалық дамуы туралы ақпараттар бар бөлмеге
әкеледі де, одан Францияның заң жүйесімен байланысып жатады. Әртүрлі
байланыстар саны өте көп және оның бәрін Интернет дәліздерімен жүрген кезде
ғана табуға болады. Интернетті зерттеу әртүрлі жаңалықтарды ашу процесі
болып табылады. Әлемді уысында ұстай бастаған интернеттің ақпарат айдынына
келгеніне де біраз болды. Ол сондынымен ақпарат алудың бүкіл жүйесін
өзгертті. Журналистің онсыз да жедел қызметі одан сайын жылдамдатылып
отыр. Төрткүл дүние ашсаң-алақаныңда, жұмсан-жұдырығында. Әлемнің қай
түкпірінде не болып жатқанын интернеттің арқасында сол мезетінде біліп
отыратын мүмкіндіктерге жеттік. Коммуникация саласының білікті
белсенділері болып табылатын журналистер, аталмыш мәселенің қоғам үшін
мейлінше маңыздылығын бірден ұғып, түсініп қойған. Журналистер күн сайынғы
жаңалықтарда танымдық сюжет дайындау барысында да интернет мәліметтеріне
сүйенеді. Өйткені, бұл-ақпарат алудың ең оңай, әрі тиімді жолы. Қажетті
дүниеңді сұратсаң, лездің арасында көлденең тосады. Және де мүше-мүшесімен,
жілік-жілігімен алдыңа тартады. Шетінен ал да, пайдалана бер. Бар жұртқа
белгілі Ыбырай атамыздың “Өнер білім бар жұрттар” деген өлеңінде “Айшылық
алыс жерлерден жылдам хабар алғызды” деген тұжырымы ұялы телефон мен
әлемдік тордың сипатына сай келіп тұр. Әдепкіден – ақ интернет мәліметтері
бұлжымайтын қағидаға айналды. Өйткені, жаңа дүниенің санаға әсері қашан да
ерекше болмақ. Интернет арқылы әлемдік деңгейдегі ірі ақпарат
компанияларының деректеріне сүйену мәліметтің маңызын арттыра түсіп
отырғандығында дау жоқ. Әсіресе, шет ел жаңалықтарын дайындаушылар дерек
көзін халықаралық агенттіктерден алады. Бұл өте дұрыс. Басқаша болуы мүмкін
де емес. Менің айтпағым басқа. Қазір қатардағы сюжетті дайындау үшін
интернет аралап кететін болдық. Көзімізге бірдеңе іліксе болды, мазмұнын
қуалап, аударып-төңкеріп, қайтадан жазып шығамыз. Интернет деректері кейбір
мәліметтердің тіпті
дәлелдігін нығыздай түседі.
Десек те интернетте де толып жатқан келеңсіз жайттар да баршылық.
Қазір бүкіләлемдік шырмауға тап болмайтын адам жоқ. Жіті қараған кісі
интернеттің ақпаратының бәрі алтын емес екенін аңғарады. Мысалы, онда
жазылған материалды кейбіреулер оқыған соң, аяқ жағына өз пікірлерін қосып
жазады. Мұндай түсініктемелердің көбі былапыт сөзбен толтырылады. Ауызға
келгенде құсу, бір-біріне тас ату. Интернеттің осындай да “өнегесі” бар.
Сонымен қатар, компьютердің, модемнің және телефонның көмегімен
әлемнің бүкіл кітапханаларын жинап, немесе әлемнің әр бұрышынан оқырмандар
табуға мүмкіндік бар екенін түсіну. Біздер, сонымен бірге, ақпараттық
кеңістікті біреулер теңізбен, біреулер жедел магистральмен, енді біреулер
кітапханаға теңейтінін білуіміз керек. Шын негізінде ақпараттық кеңістікте
кітапханадағыдай сілтемелер көмегімен өзіңізге қажетті ақпараттарды тауып,
немесе телефон арқылы бізге қажет адаммен байланыса аласыз. Оның көмегімен
жаңалықтар мен жарнаманы жариялай аласыз. Бұның бәрі осы интернеттің
шапшандығымен жасалатын дүниелер болып саналмақ. Ғаламдық компьютерлік
желілерді пайдалану перспективалары шексіз дерлік. Бірақ, Қазақстанда
олардың кеңінен қолданылуына байланыс сапасы мен провайдерлер қызметінің
қымбаттылығы және қазақ әріптерін дұрыс пайдаланбағаны интернеттің қарқынды
дамуына кедергі келтіріп отыр. Диплом жұмысының тақырыбын Интернеттегі
интерактивтілік деп алуымның себебі, қазіргі қоғамдағы интернеттің рөлін
толық зерттеп, ол туралы түсінік беруден басталмақ.
I. Интерактивтілік интернет технологиясының басты ерекшелігі ретінде.
ХХ ғасырдың аяғы бізге коммуникация саласынын әртүрлі жаңа
аппаратуралар мен жалпылай жүйенің дамуымен бізге әйгілі. Бұл жайлы ғасыр
басында тек қияли әңгімелерден естіп білуге болатын. “Уақыт бәріне сыншы”
демекші, егемендігіміз елестен шындыққа айналған кезінде интернет жүйесі
Қазақстанға да тәй-тәй басып келе бастады. Себебі, қоғамға ең басты
қажеттілік ол информация болатын. Жай ғана информатция емес, әрі жылдам,
әрі оперативті. Ал, аталмыш, бүкіләлемдік торда осының бәрі бар.
Ақпараттық технологиялардың қарқынды даму барысында елімізге интернет
жүйесі басында міндеттеліп енгізіліп жатқандығы байқалса, қазіргі таңда
мұндай технологияларсыз өз өмірімізді көзге елестету мүмкін болмай қалды.
Жаңа ақпараттық технологиялар ұғымына күнделікті қолданыстағы компюьтерден
өзге микроэлектрониканы, байланыс және телефония, ұялы қызмет көрсету
интернетке қосылудың жолдары, интернеттің ақпараттық қорлары және басқа да
байланыс түрлерін жатқызамыз. Мәселен, біз күнделікті компьютер алдында
отырып интернетке еніп, жер шарын аралап кетеміз. Оған бұрынғыдай арнайы
ұшаққа билет алып, шет елдерге барудың қажеті жоқ. Тек бір сағат
интернеттің алдында отырғанның өзінде керек деген мағлұматтарды алуға зор
мүмкіндіктер туды.
Интернеттің көптеген қызмет түрлері бар. Олардың ішіндегі ақпаратты
таратуға арналғандары: WWW, FTP, Telnet, т.б. Ал электронды мәліметтер
алмасу үшін: E-mail, Usenet, ICQ, IRC, IP-телефония және басқалары.
Интернеттің әр қызмет бабы мәлімет таратудың немесе алмасудың әр
түрлі функцияларын атқарады, оның үстіне олардың кейбірі ескіріп жойылса,
кейбірі жаңадан туындап жатады. Олардың қазіргі желілерде жұмыс істейтін
негізгілерінің қысқаша сипаттамаларын қарастырып өтейік.
WWW (World Wide Web-дүниежүзілік өрмек) - Интернеттегі гипермәтіндік
ақпарат іздеу жүйесі, оны Web деп те атай береді. Мәліметтер блоктары
(Web-парақтар) мекемелердің немесе жеке тұлғалардың меншігіндегі WWW-сервер
немесе Web-сервер деп аталатын жеке компьютерлерде сақталады. Web-
құжаттарға енгізілген гипермәтінді сілтемелер арқылы тұтынушы адам олардың
бірінен екіншісіне ауыса береді. WWW мен оның бағдарламалық жабдықтары –
Желінің ен қуатты, әрі болашағы бар құралдар. WWW негізінде гипермәтіндік
мәліметтерді тасымалдау хаттамасы. HTTP (Hyper Text Transfer Protocol)
арқылы жұмыс істейді, ал оның ішкі ақпараттары құжаттарды белгілеудің
гипермәтіндік HTML (Hyper Text Markup Language) тілі көмегімен
құрастырылады.
WWW мәліметтермен жұмыс істеу үшін ағылшынша browsers (browse-қарап
шығу, шолу), яғни броузер навигатор, көрсеткі, шолушы деп аталатын
программалар қолданылады. Қазіргі кезде Microsoft Internet Explorer,
Netscape Navigator тәрізді броузерлер жиі қолданылып жүр.
FTP. Қашықта орналасқан машинаның каталоктарымен және файлдарымен
жұмыс істейтін хаттама. (File TransferProtocol-файлдарды тасымалдау
хаттамасы) мен программалар осылай аталады. FTP құралдары сервер
каталоктары мен файлдарын көріп, олардың бірінен біріне ауысып,
керектілерін көшіріп алуға жаңартуға мүмкіндік береді.
Telnet. Бұл термин арқылы клиенттің алыстағы сервер – компьютер
қатынасуын қамтамасыз ететін хаттама мен программа белгіленеді. Байланыс
орнатылғаннан кейін тұтынушы қашықтықтағы компьютердің операциялық жүйесіне
кіріп, сондағы орнатылған программаларымен өз программалары тәрізді жұмыс
істей алады.
E-mail. Бұл электрондық поштаның ағылшынша атауы, ол – желі
қызметтерінің ішіндегі электронды мәлімет алмасудың ен негізгісі.
Электрондық пошта көмегімен барлық құрылықтарда тұратын адамдар бір біріне
электронды хаттар мен файлдар жібере алады.
Usenet жүйесінің бірнеше анықтамалары бар, олар – тармақталған
дискуссия клубы, телеконференция, жаңалықтар тобы. Мұның электрондық
поштадан айырмашылығы - мәліметті бір адамға ғана емес, бірнеше абоненттер
тобына (телеконференциялар) жолдай аласыз. Әр түрлі мәселелерді талқылау
кезінде конференцияға қатысушылар тең құқықты болып саналады. Әрбір
телеконференция бір тақырыпқа (ғылымда, өнерде, спортта,т.с.с.) арналады
және оның өзіндік адресі болады, мұндағы қарастыратын мәселелер аумағы
әртүрлі бола береді - өте ауқымды тақырыптан (бір сұрақтын барлық жағы) тек
бір ғана сұраққа дейін (мысалы, филателия) қамтылады.
ISQ (I seek you-мен сені іздеймін) — желі тұтынушыларына нақты уақыт
кезеңінде (маштабында) хат-хабарлармен алмасып, бірден чат(chat-әңгіме)
құрып, файл жіберіп, әңгімелесуге мүмкіндік беретін қызмет түрі.
IRC (Internet Relay Chat) - нақты уақыт кезеңінде телеконференция
өткізудің бір түрі, тұтынушылардың бір-бірімен әңгіме-дүкен құруға болатын
қызметі. IRC-серверлері мен IRC— клиенттері көмегімен тұтынушылар бір-
бірімен виртуальды әңгіме етуді перне тақтадағы сөздерді теру арқылы
жүргізеді
IP- телефонияк. Интернетте телефондағы дауыс арқылы мәлімет алмасуды өте
тиімді деп айтуға болмас, TCP\IP хаттамалары негізінде электрондық мәлімет
алмасудың жеке бір түрі ғана. Адамның дауысы цифрлі файлға (аудиофайлдар
жасау сияқты) түрлендіріледі де желідегі қарапайым мәліметтер пакеттері
тәрізді түрде тасымалданады. Қазақстан Республикасы байланысының ұлттық
операторы болып саналатың Қазақтелеком ААҚ-ы осы байланыс түрін
практикада пайдаланып жүр. \1\ Балапанов Интернеттің осындай қызмет
түрлерінің арқасында адамзат баласы бүгінде интерактивті ақпарат көздеріне
қол жеткізгені белгілі.
Интернет дегеніміз не? Интернет-бүкіл әлемдегі миллиондаған шағын
компьютерлік желілерді бір-бірімен байланыстырып тұрған орасан зор
компьтерлік тор. Аталмыш тор хаттама деп аталатын біріңғай стандартпен
жұмыс істейді. Желідегі компьютерлерде мәтін, сурет, аудио,
бейнематериалдар сияқты өте үлкен ақпарат көздерін сақтайды.
Желіні пайдаланудың негізгі түрлері: Бүкіләлемдік өрмек, электронды пошта,
желілік әңгімелесу және дискуссиялық топтар болмақ. Желіге қойылатын ең
негізгі талап-байланыс арналары елеулі өзгерістерге ұшырағанмен, кез-келген
жағдайда информацияны бір орыннан екінші орынға сенімді түрде жеткізу
қажеттілігі болып саналады. Желі тораптарының бірсыпыра бөлігі істен шықса
да, қалғандары өз жұмысын атқара алатын қалыпта қалуы тиіс. Информацияны
тасымалдау сенімділігі мен оның жеткізілу жылдамдылығын арттыру мақсатында
мәліметтерді тасымалдаудың жаңа түрі, пакеттерді коммутациялау технологиясы
пайда болды. Оның өзгелерден артықшылығы мәліметтерді тасымалдау
жылдамдылығының жоғарылығы, сенімділігі және икемді жұмыс істеуі болып
табылады.
Пакеттерді коммуникациялау принципі тасымалданатын мәліметті бірнеше
шағын фрагменттерге (паркеттерге) бөлуден тұрады. Мәліметтер жеткізілетін
пунктке дейінгі аралықтарда орналасқан түйінді (негізгі) компьютерлер
арасында пакеттер бір-бірінен тәуелсіз, тек өзіне тән байланыс арналары
арқылы жылдам жеткізіліп тасымалданатындай етіп ұйымдастырылды. Бір
мәліметті құрайтын әрбір пакет баратын пунктіне тек өз маршруты бойынша
жеткізілетін болды. Қабылдау пунктінде пакеттер қайтадан біртұтас мәліметке
біріктіріліп, өз иесіне, яғни арналған адресатына берілуі тиіс болады.
Желіні басқару ісінің өте сенімді жұмыс істеуін жүзеге асыру
мақсатында оларды бір орталықтан басқармай, барлық түйінді компьютерлер
бірдей тең құқықты болып жасалды. Яғни, әрбір желі торабындағы компьютер
мәліметтерді қабылдау, жөнелту істерін атқару мен қатар басқа тораптардан
келіп түскен хабарды ары қарай жөнелту кезінде оларды басқаша адрестеу
(маршруттау) ісін де жүргізе алатын еді.
Осындай жаңа технологиялар өте жемісті нәтиже беріп, бұл бастама
1969 жылы АҚШ-тағы бірсыпыра әскери, ғылыми және білім орталықтарын
біріктірген ARPANET желісінің ұйымдастырылуына себепші болды. Содан көп
ұзамай-ақ интернет (желі аралықтары) - желілерді біріктіру термині пайда
болды.
Сонымен, Интернет-барлық жүйелері хаттама деп аталған бірыңғай
стандартпен, яғни ережемен жұмыс істейтін біртұтас ауқымды (глобальды)
компьютерлік желі. \2\ Балапанов.
Диалогқа шақыратын корпоративті сайт.
Қазіргі кезде интернет көптеген мүмкіндіктерімен қызықтырады.
Интернеттегі PR – белсенділіктің негізгі формасы ақпараттық тасқын
корпоративті сайттардың дамуын және промоушн жасау, яғни желідегі
компаниялардың өкілдігіне арнаған беттер болып табылады. Әрбір сайттың
ерекшелігі жасаушылар мен әкімшіліктердің алдында тұрған мәселе. Дегенмен,
аудиторияның қалауындағы мәселені құрастыру керек. Сол сияқты жарнаманы
орналастыру кезінде де мән берілу керек. Кейбір корпоративті сайттардың
мақсаты тұтынушыға тек компания жайлы мәлімет, тарихы, қаржылық есебі
жөнінде және оқиғалар мен жаңалықтар ұсынады. Бірақ, сайттың негізгі
қызметі үлкен мәтін көлемін сыйғызу емес. Сайт ең бірінші шынайы өмір
кестесіндегі коммуникация. Стандартты корпоративті сайт ереже бойынша
мынандай ақпарат блоктарынан тұрады:
- компания тарихы;
- компанияның жетекшілігі мен құрылымы;
- тұтынушыларға компанияның бірінші басшының атынан жолдау;
- компанияның қызметі мен өнімі;
- жылдық есеп және компанияның қаржылық көрсеткіштері;
- компания жаңалығы, баспасөз парақтары; БАҚ-тың компания туралы
жарияланымы;
- жиі қойылатын сұрақтар және оларға жауап;
- кері байланыс;
Әсіресе, соңғы блокты коммуникацияның интерактивтілігі жайында
айтқанда негізгі блок ретінде қарастыруға болады. Кері байланыстың
мүмкіндіктерін кеңейту үшін кейбір корпаративті сайттар қосымша ресурстарды
пайдаланады:
- тұынушы үшін конференция;
- компания өкіліне немесе эксперттерге сұрақ (басшыға да қойылуы
мүмкін);
- чаттар;
- видеоконференциялар;
- рейтингтер және сауалдар.
Осылар арқылы интернет күшті ресурсты көрсетеді. Қоғамды
ақпарттандыруда, соның ішінде компанияның имиджін, кері байланысын
қалыптастыруда PR мамандары осы ресурстарды қолдануы мүмкін. Сонымен
бірге интернет компаниялардың халыққа әсер етуіне ғана емес, қоғамның
компания саясатына әсерін қамтамсыз етеді. Бұған интернет арқылы газет-
журналдарда белгілі болған Дэвид Фелтонды айтуға болады. 25 жасар мұғалім
таңертең интернет – кафеге кіреді. Үлкен жарнамадан “Сіздің
қалауыңыздағы кофені бізден ғана іше аласыз”- деген сөзді оқиды, алайда,
оның өзінің ойлаған кофесі болмай шығады. Кейін өзінің сайтында барлығын
сын-ескертпе айтуға шақырады. Басында сайтқа 5-10 адам кіреді, кейін өзінің
сайтын “Yahoo!” атты іздейтін жүйеге орналастырған да, күн сайын 1000
адам өз пікірін білдіретін болды. Осы бір мысалдан ғана интернеттің
қоғамдық пікір қалыптастыратынын білуге болады. PR мамандары желіні
өздерінің жаңа технологиясын іске асыру үшін қолданатыны белгілі. Кез-
келген ақпаратты іздегенде тауып алатындай баспасөз парақтарын тарату
және электронды пошта арқылы басқа ақпарттарды ICQ арқылы тұтынушылар
мен журналистермен тілдесу жаһандық желінің мүмкіндігін PR мамандардың
жұмысын тездетіп, уақытын үнемдейді. Интернет кеңістігі бизнестегі және
коммуникация жүйесінде қолданудың басым әдіс.
Microsoft сарапшыларының пікірінше ақпарат жұмысы индустриалды дамыған
елдерде ішкі өнімнің 50-60% құрайды екен. Бұл ақпарат жұмысының негізінде
жатқан мәселе компьютерлік технорлогиялар арқылы көрсету. Желідегі
мүмкіншіліктер мен шығармашылық симбиозы “электрондық жүйке жүйесін”
туғызады. Осыған Билл Гейтс “Ой жылдамдығы мен бірдей бизнес” (Бизнес со
скоростью мысли) атты кітабын жазды. “Электрондық жүйке жүйесінің”
негізінде кез-келген бизнес-құрылымның қызметі жатады. Билл Гейтс “веб-
стильге” көшуге шақырады. Оның ойынша ХХI ғасырда бизнестің іргелі заңына
сәйкес интернет барша нәрсені өзгертеді. Бұл жерде e-commerce, яғни
жаһандық әлеуметтік өзгерістер туралы айтылады. Электрондық жүйке жүйесі
желідегі бірнеше жүйелерге бөлінеді:
- базалық операцияны қамтамасыз ету;
- тұтынушымен өзара қарым-қатынас процесін іске асыру;
- іскерлік рефлекстердің өміршеңдігін қолдау;
- компанияның миссиясын орындайтын стратегиямен жүру.
Бір ұйымның электрондық жүйке жүйесінің шекарасы ашық болса,
виртуалды шекара және басқа құрылымдардың “жүйке жүйесімен” қиылысады.
Intranet-Extranet-Internet баспалдақтары бойынша белсенді коммуникациялар
өз кезегінде желідегі қауымдастықтағы жаңа сапа-виртуалды құрылымдарды
туғызады. Веб - хабарламалардың негізгі белгілері төмендегідей:
- желі ресурсындағы аудитория құрамының тұрақты қатысушылары. Осының
айналасында қауымдастық құрылады;
- ресурстың интерактивті мүмкіндігіне сәйкес кері байланыстың болуы;
- өзіндік субмәдениетті барлық атрибуттарымен жасау: көшбасшылар,
аутсайдерлер, этикалық және тәртіп нормалары, online-offline іс-
шараларының қатысуымен болатын рөлдік ойындар.
Желіде белсенді түрде жұмыс істейтін Веб - бірлестіктердің бірнеше түрі
бар:
- корпоративті порталдар және веб-парақшалардың маңайында қалыптасқан
бизнес-қауымдастықтар (серіктестер, жеткізушілер, тұтынушылар, БАҚ
өкілдері, берілген сала бойынша қызығушылық танытушылар, ұйым
қызметкерлері);
- сала бойынша немесе нақты бір ұйымның кәсіби қауымдастық, интернет-
маркетинг нарық жаңалығының құрылымы (нарық ойыншалары, қатысушы
алаң рейтингі, сала бойынша конференция және семинарлар) сонымен
қатар кәсіби қауымдастық ішінде үлкен танымалдыққа ие;
- БАҚ online оқырман аудиториясы;
- Оқушылардың ғылыми қауымдастығы;
- Белсенділер және қоғамшылдар, сенушілер, жанкүйерлер;
- Мемлекеттік, саяси және билік құрылымдары.
Тіпті Ватиканның өзі 1996 жылы өзінің жеке сайтын ашқан. www. Vatican. Va
сайтында католиктік шіркеу құжаттары және Папаның сөздері жарияланды.
Сайт 3 компьютер арқылы пайдаланылатын серверде сақталған. Рафаэль, Михаил,
Габриэль періштелерінің атымен аталған. Шіркеу, тіпті Сивиль Исидорын
интернет қолданушылар мен бағдарлама жасаушылардың қорғаушысы деп те
жарияланған және де ХҮІ ғасырда әлемде интернет энциклопедиясын жазған
деп сендіреді. Желіні пайдаланушыларды бақылау өз уақытында кері
байланысты қалыптастыру мүмкіндігін туғызды. Бұл пайдаланушылардың
сұранымдарын қанағттандыру үшін, яғни желіде іс-шаралар өткізуге үлкен жол
ашты. Сапалы сандық зерттеу құралдары болып ақпараттық порталдарда және
әртүрлі ұйымдардың сайттарында, сонымен бірге тақырыптық onlin + фокус
топтарында орналасқан автоматтық пошта жәшігі, блиц - сұраулар болып
табылады. Осындай жеделдетілген байланыс арқылы аудиторияның әрбір
мүшесінің бағыты мен жаңа көзқарастырының үзіліссіз құрылымы жүреді. Осы
процестің негізінде қызығатындардың келісімі кейде тіпті демократиялық
диалогқа қарсы пікір қайшылығы да кездеседі. Адамдардың желідегі
қауымдастыққа кіру мақсаты өзіне ұқсайтындардың, яғни өзінің жеке
көзқарасы бірдей адамдарды қанағаттандыру. Осы мотивацияны нақты бір
мақсатта пайдалану үшін аз шығын жұмсау арқылы өзін желідегі қауымдастықпен
байланысты қамтамасыз етеді. Желіде тұтынушылар үшін негізгі нәрсе -
желідегі жекелеген суб-мәденниетті танып, әртүрлі қауымдастық
категорияларымен байланыса алу. Десек те веб - коммуникацияны пайдаланған
кезде кейбір қиындықтар туындайды. Бұл жерде кейбір вервальды емес,
коммуникациялық белгілердің түрін сараптауға мүмкіндік болмайды. Себебі,
интернетте мұндай нәрсе жоқ. Әлеуметтік топтың психологиясы нақты интернет
қауымдастықтың коммуникативті картасын оқу үшін мәтіннің лингвистикалық
кілттерін оқитын жалғыз құрал. Дискурс-сараптаманың негізгі құралы ерекше
мағынаға ие болады. Дискурс-сараптама мәтін мен қозғалыстың байланысын
қалыптастырады.
Интернеттің ашық ақпарат алмасу кеңістігі ретіндегі ерекшеліктерін бір
диплом жұмысы көлемінде толық қамтып айту мүмкін емес. Себебі, ол қазіргі
кез-келген салада қолданылады. Күллі адамзат баласының қорегі болып отыр.
Сондықтан да мен аталмыш бүкіләлемдік тораптың бұқаралық ақпарат және
байланыс құралы ретіндегі мүмкіндіктері мен негізгі белгілеріне қысқаша
сипаттама беруге тырыстым.
1. Интернеттің ақпараттық жүйедегі жаңалығы
Әлбетте, интернет болсын, тәулік бойы үзбей беріліп тұратын Гейтстің
бағдарламалары болсын, Си-Эн-Эннің параболикалық антеннасы да, ашық қоғамға
арналады. Кезінде ата-аналары Алматыда тұрған, Сорос - Қазақстан қорының
атқарушы директоры Джордж Зарубин “бұл әдіс әлем халықтарының еркін ақпарат
алмасып, Қазақстандағы оқиғалардан хабардар етудің бірден-бір тиімді
құралы” деп есептеген. Яғни болашақта интернеттің қызмет аясы ауқымдана
түсетінін айтқан болатын. Әйтсе де, соған қарамастан кезінде Ресейде
Соростың бірнеше компанияларын айыптап жазған көлдей материалдар жарық
көрген. Ал, интернетті жасаушылар кез-келген айыпқа, тыйымға қарсы. Әлдебір
бағыттағы материалдарға тыйым салу жөніндегі заңды АҚШ-тың сот үкімі жоққа
шығарып, интернет жүйесі сөз бостандығына кепілдік беретінін дәлелдеп
берді. Оған мысал: Безенсон қаласының Филип Барбор есімді тұрғыны
“Кибернетикалық” веб кафесі деген мекеме ашқан екен. Бұл кафеде қортынды
сәт ретінде электронды техникаларды жақсы көретіндерге әлемдік жүйемен
байланысы бар компьютерлерге отыруға жағдай жасалған. Кітап төңірегіндегі
өсек-аяң кезінде кафе иесіне “неге мен оны интернетке кіргізбеймін” деген
ой келген. “Большой секрет” кітабын сканерден өткізудің өзіне бірнеше күн
кеткен, содан кейін электронды поштамен жаһандық жүйеге әлгіні енгізіп
жіберген.
Заңгерлер кафе иесіне ештеме істей алмайды, өйткені заңда мұндай
жайттар жөнінде сөз де айтылмаған. Авторлық құқықты бұздың деп баспагерлер
де дау шығара алмайды. Себебі, электронды поштамен байланысу тегін.
Егер, тіпті Францияда кітапқа қарсылық бола қалған жағдайда оның
электронды сервері интернет арналарымен басқа елдерге тарап кетеді. Сонда
ешкім де, айталық, парагвайлықтарға немесе литовтық серверге кітаптың
таралуына кедергі келтіре алмайды. Яғни ғылыми-техникалық прогресс, тіпті
құқық қорғаушыларды да артта қалдырды. Интернеттің дәл осы ашықтығы
қуантады. Кіп-кішкене экраннан адам баласы таң қалар мәліметтер алады.\3\
М. Барманқұлов. Телевизия: Бизнес: Әлде билік?
Бүгінде интернет арқылы кез-келген құжатқа қол жеткізуге болады, ал
бұрын ондай құжаттарға қол жеткізу үшін, мәселен, журналисттерді алар
болсақ, онда олар ең алдымен үкімет орындарымен байланысқаннан кейін ғана,
өз әрекеттерін жүзеге асыра алған. Ал, қазір бәрі оперативті, тез әрі
қолайлы. Себебі интернеттің шапшандығы жұмысты жеңілдетті.
Интернет түрлі саяси науқандар кезінде таптырмайтын құралдардың бірі.
Олай дейтініміз барлық адам белгілі оқиғаларға байланысты ашық пікірін айта
алады. Көптеген ірі саяси мәні бар құбылыстар интернет тұтынушыларының
дүниежүзілік пікірталасына арқау болуда. Саяси партиялар мен
қозғалыстардың, жеке адамдардың көзқарастары, ұсыныстары, бағдарламалары
сол қалпында жеткізіледі. Мысалы, Американың Индиана штатында тұратын қазақ
ғалымдарының жетекшілігімен ашылған ”Kazakhlist” ақпараттық орталығының
интернеттегі өкілдігінде саяси пікірталасқа жиі орын беріледі. 1999 жылдың
қаңтар-ақпан айларында Югославиядағы соғыстың себептері мен алғы шарттарына
байланысты 30-дан астам талдамалы мақалалар келіп түссе, наурыз-сәуір
айларында Қазақстан президенті Н. Назарбаевтың НАТО-ның 50-жылдық
мерекесіне қатысуына байланысты 16 пікір берілді. Бұл пікірлердің арасында
тек шетелдердегі қазақ ғалымдарының ғана емес, американдықтардың да,
немістердің де көзқарасын білдірген мақалалар болды. “Kazakhlist”
тұтынушылары саяси мәселелермен қатар өмірдің сан алуан саласынан алынған
ойларды ортаға салады. Тіпті, жыл басында “Белый снег” деген бүркеншік
атпен шыққан жас жігіттің “Қар барысы дүние жүзінде жойылып бара жатыр” деп
қаққан дабылына осы күнге дейін пікір айтушылар бар.\4\ Айтпағым интернет
ақпараттың ең ірі әлемдік көзі. Кез-келген шынайы шындықты интернетке жаза
отырып әлемнің қалаған нүктесіне жаңалығынды жеткізуге болады. Міне,
дамыған қоғамның артықшылығы қайда жатыр.
Қазақстанда коммерциялық бағыттағы сайттар аз болса да, олардың
тиімділігі қазірдің өзінде зерттеліп жатыр. Австралиядан келген зерттеуші
өзінің қазақстандық сыбайласы Светлана Денисенко екеуі қазақстандық
сайттарды Австралия мен тынық мұхит мемлекеттерінде қолданылып жүрген
тәсілмен мониторинг жүргізді.
Негізгілер ретінде 16 критерийлер алынды:
1. Сапа-сайтта көрсетіліп отырған қызмет немесе өнімнің сипаттамасы
(дәрежесі, қолданылған материалдың сапасы, қызметкерлердің мамандық
деңгейі, арнайы қызметтердің болуы).
2. Орындау – көрсетіліп отырған өнімнің не үшін қажет екендігі, оның
қызметі мен сапасының деңгейі.
3. Компоненттер көрсетіліп отырған өнімнің неден жасалғандығы туралы
сурттеулер бар ма? Оның құрамы қандай? Белгілі өнімді сатып алуда қандай
қосымшалар бар?
4. Нақтылық – веб сайтта көрсетілген өнімді қайдан алуға болады? Ол
қай кезде дайын болады? Сатып алу кезінде белгілі бір шектеулер бар ма?
5. Сатып алушы үшін күрес – викториналар, пікір-таластар, конкурстар
немесе өзіңнің веб сайтыңа сатып алушыны қызықтыру үшін белгілі бір шаралар
бар ма?
6. Бос континент – веб-сайт өз тұтынушыларына ақысыз ақпараттық
континент: Қызық ақпараттар, ойындар ұсынады ма?
7. Компания туралы ақпарат – сайтта компания туралы, оның тарихы,
жетістіктері, жаңалықтар мен болашақтағы жоспары туралы ақпарат бар ма?
8. Компания саясаты – сайтта компанияның саясаты мен ережесі туралы
ақпарат бар ма?
9. Көмек – сауданы жеңілдету үшін сайтта көмек деген бөлім бар ма?
Барлық мәселелер осы бөлімде қарастырыла ма?
10. Жеткізу туралы ақпарат – сайтта ұсынылып отырған өнімді жеткізу
шарттары туралы ақпарат бар ма?
11. Ізденіс – тұтынушыларға өздері іздеген ақпаратты оңай табу үшін
сайтта ізденіс қызметі бар ма? Қажет өнім туралы ақпарат алу оңай ма?
12. Жаңарту – сайттағы ақпараттар уақында өзгертілді ме? Сайтта
компанияның соңғы жаңалықтары бар ма?
13. Транзакциялар сайтта on-line көлемдік шарттары бар ма? Төлем
кезінде қиындықтар туа ма? Төлем әдістері ыңғайлы ма?
14. Транзакция қауіпсіздігі – ұсынылып отырған төлем жүйесі қауіпсіз
ба? Төлем төлеуді қорғау жүйесімен танысу оңай ма?
15. Ескертулер сайтта релевантты ақпараттар үшін ескертулер бар ма?
Портал қызметі орындалады ма?
16. Баға – ұсынылып отырған қызмет пен өнімге сайтта бағалар бар ма?
Көрсеткіштердің әрбіреуіне қажет болатын балл саны – 0-ден 3-ке дейін.
Бірнеше ай бұрын сұрыптаудан өткен коммерциялық бағыттағы қазақстандық
сайттар мониторингі болды. Бұл AWARD-ң қорытынды шығаруына ешқандай әсерін
тигізбейді. Біз үшін негізінен әдістеме маңызды. Жоғары баға алған сайттар
мен төмен бағаға ие сайттар арасында сараптамадан үлкен айырмашылық бар
екенін көре аламыз. Ең керемет бестікке 40-тан жоғары балл алған бестік
кірді. Олар дамыған елдерде норма болып саналатын жалпы қабылдаған
стандартқа қол жеткізді. Австралияда, Жаңа Зеландияда және Малайзияда
коммерциялық сайттың 50% 40 – тан жоғары балл алды. Ал, Қазақстан
сайттарды тез және тиімді пайдалану жағынан қалып отыр.\5\ meil ry Бірақ
зерттеулердің барлық нәтижелерін негативті қабылдауға болмайды. Кейбір
қазақстандық бағдарламалар интернет мықты дамыған елдердегі бағдарламамен
бір деңгейде тұр деуге болады.
Қазақстанда алғашқылардың қатарында вепсайт ашуға белсене
кіріскендердің бірі бұқаралық ақпарат құралдары екендігін естен шығармаған
жөн. Бұл түсінікті де. Қай газет-журнал болмасын оқырмандар аудиториясының
үнемі кеңейіп, өсіп отыруына мүдделі. Интернет ешқандай қашықтыққа қарамай,
газет пен оқырманның, радио мен тыңдаушының бір-бірімен тығыз әрі белсенді
қарым-қатынас орнатуына мүмкіндік береді. Шетелдегі және ТМД елдеріндегі
мыңдаған отандастарымыз алыста жүріп-ақ қазақстандық басылымдардың жаңа
нөмірлерін оқи алатын жағдайға жетті. Қазақстанда шығатын газеттердің
электрондық нұсқалары күн өткен сайын көбейіп келеді. Осының салдарынан
интернет жүйесі Қазақстанда да қарқынды дамуға бет ала бастады деуге
болады. Бүкіл әлем бойынша осы желіні тұтынушылардың бірі қазақстандықтар.
Қазіргі кезде қалалы жерде тұратын отандастарымыздың тұрмыс тіршілігіне
интернеттің енгені соншалық, онсыз өмірді елестете алмайды. Себебі,
интернетке қосылуды жай ғана техникалық прогрестің нәтижесінде орын алып
отырған құбылыс деп қана емес, сонымен қатар, әлем азаматы құжатына ие болу
деп те қарастырған жөн сияқты.
БАҚ - тағы жаңа мүмкіндіктер.
БАҚ-тың бүгінгі таңда жаңалықтарды дүниенің төрт бұрышына кедергісіз
жеткізері сөзсіз. Нақтырақ айтсақ, жаңалық халықаралық саудаға бейімделген
ең бірінші медиа-өнім болып отыр. Яғни, әлемдік фильмдер, кабельді
телевидение, Интернет бүгінгі күнде дамыған техникалық жетістіктердің
жемісі, жаһандық масс-медианың мысалы бола алады. Бүкіләлемді қамтыған
ғаламдық тор – қазір жаһандық құбылысқа айналуда. Мәселен, осы мәселе
тұрғысында философ П.Тейяр де Шарден айтқандай: Интернет – халықтар
арасындағы мәдени байланысты дамытумен қатар, жер шарындағы барлық жеке
тұлғаларды бір ғана құрылымның ішіне біріктіреді.
Ақпараттық тәуелсіздіктің тағы бір қыры – журналистің еркін ақпарат
алуынан көрінеді және неғұрлым жан-жақты көздерді пайдаланып, әртүрлі
көзқарастарды салыстыра білген қаламгер ғана обьективті тұжырым жасай
алады. Оған көмекші құралдар қатары газет-журналдар мен теле радиоарналар
ғана емес, Интернетпен қатар соңғы кезде жаңа тұрпаттағы мультимедия
өнімдерімен толықты.
Жаңа технологиялар ақпаратты жеткізудегі ұшқырлыққа алып келді.
Мысалы, Ресейдің НТВ телеарнасы спутниктік цифрлы байланыс арқылы күніне
бірнеше рет әлемнің кез-келген түпкірінен тікелей эфирге шығып, соңғы
жаңалықтардан хабардар етуде. Ақпарат беруде телефон, ұялы байланыс,
электрондық почта, факс сенімді құралға айналды. Ал, Интернет өзінің он-
лайн, яғни нақты уақытпен байланысу режимімен оны жаңа сапалық деңгейге
көтерді.
Интернеттің ақпараттық ортада төңкеріс жасауының себептері ретінде
мына факторлар қарастырылады:
1) супероперативтілік, ақпарат серверге орналастырылған сәттен
дүниежүзінің кез-келген нүктесінде оқылады;
2) ақпараттың сан алуандығы тақырыбы да, тереңдігі де, сапасы да
әртүрлі мағлұматтар мұхиты екендігі;
3) ақпараттың өзің іріктеп алатындығын:
4) он-лайн, яғни нақты уақытта сөйлесу, көру, ақпарат алмасу, не
пікірлесу мүмкіндігі;
5) мультимедиялық тасқын, яғни мәтін, сурет, бейне, сөз бен дауыстың
бір мезгілде таралуы;
6) интерактивтілік;
7) аудиториясын зерттеумен рейтинг;
8) адресті ақпаратты тарату мүмкіндігі;
9) өте қолайлы іздеу мен табу жүйесінің болуы және басқалар.
Интернет дәстүрлі ақпарат құралдарына жедел дерек алу мен таратудың кең
мүмкіндіктерін ашып қана қойған жоқ, сонымен бірге, өзі де жаңа ортаны
құрады – желілік медиа дүниеге келді. Кәзіргі уақытта біз бұқаралық
ақпарат құралының жаңа түрі – желілік медианың дүниеге келгендігінің куәсі
болып отырмыз, оның таралу аймағы дүниежүзілік Интернет компьютерлік желісі
болып табылады. Жыл сайын әлемдегі желілік басылымдарының қатары өсіп
келеді, олардың ішінде бұрыннан қалыптасқан газет-журналдардың электронды
нұсқаларымен бірге, қағаз жүзінде жарық көрмейтін тек желіге ғана
бейімделген мерзімді басылымдар бар. Телевизиялық және радиостанциялар да
Интернет беттерін ашып, Интернет арқылы хабарларын таратуда. \6\ Рэнди
Рэддик, Эллиот Кинг. Журналистика в стиле он-лайн. – Москва.,1999.-С.6.
Интернет - ақпараттық революцияның ең кең таралған түрі. Сандық әлем
ұйымдар арасындағы коммуникацияны және тұтынушылар арасындағы байланысты
жаңаша жолмен өзгертті. Newson, Vanslyke, Turk және Krukeverдің айтуынша
қазір кез - келген БАҚ да және барлық ірі компаниялар интернетті қолданбай
жұмыс істеуі мүмкін емес.
Сонымен қатар журналистика саласындағы қызметкерлер үшін виртуалды
кеңістікпен қарым-қатынас жасау өте кең таралған маңызды құрал болып
табылады. Интернетті зерттеушілердің айтуынша журналистер, және де жарнама
берушілер тиімді жұмыс істеу үшін жаңа технологияларды қолдану нәтижесінде
айтарлықтай табысқа жетіп, өздерінің шығындарын азайтып жатыр. Интернет тек
қана коммуникациялық жабдықтарды көрсете отырып ұйымдасуға қатты әсер
етеді, хабарларды шексіз көлемде жіберуге мүмкіндік береді
Cutler, Center және Broom-ң көрсетуінше Интернеттегі деректер еңбек
келісімшартына тұлғалық әсер етеді, биліктің көңілін аударады, биржадағы
бағаны өзгертеді, сатылымды көбейтеді немесе қысқартады. Ұйымның дәрежесі
төмендеп, сауда маркасының бағасы құлдырап, мекеменің деңгейі халық алдында
түсіп кетеді. Кейбіреулер мұны интернеттің өтірік ақпараттарды
тасымалдайтын жағымсыз жағы деп түсінеді. Екі жыл бұрын Ryan бұқарамен
байланыс бойынша Американдық Қоғам мүшелері арасында зерттеулер жүргізіп,
олардың 99 пайызы мәдениетке қосылу үшін компьютерді қолданғандығын
анықтады. Демек ғалымдар тәжірибелі зерттеуден кейін олардың барлығы
интернет пен электронды поштаны өз жұмыстарының маңызды элементі деп
санайтындығын айтты. Сонымен бірге интернет пен электронды поштаны қолдану
журналистер үшін БАҚ-н кеңейтуге мүмкіндігін берді, сондықтан да қазіргі
таңда журналистер ақпаратты оңай қабылдай алады.
Коммуникация саласындағы зерттеушілер Интернет керемет ақпараттық құрал
деген шешімге келді. Коммуникация жайлы жақында шыққан кітаптар енді осы
тақырыпқа арналған бүтіндей бір бөлімді қарастырады. Мысалы: Виртуалды
қарым-қатынас теориясы, ал кейбіреулері мынадай атауға ие: Жаңа электронды
ақпараттық құралдар қоғамда ірі өзгерістің болуына мүмкіндігін тигізеді.
Десек те осы зерттеулердің нәтижесінде, жаңа технология мамандарға БАҚ-
тың көптеген топтарымен жұмыс істеуге мүмкіндік беретінін айтады, алайда
сол жаңа технологиялар толық күшімен қолданылып жүрген жоқ дейді. Соңғысы,
интернет ұйымдар басқа БАҚ-мен қарым-қатынас жасауда тұтынушылармен,
акционерлермен, қызметкерлермен және т.б. стратегиялық топтармен қарым-
қатынас жасауға үлкен әсер ететін бірден-бір құрал.
Бұқаралық ақпарат құралдарын шынайы уақыт ережесінде және кейінгі уақыт
ережесінде жұмыс істеуіне қарап екіге бөлеміз. Алғашқыларының қатарына
тікелей эфирге шыға алатын теледидар мен радионы атасақ, ақпаратты белгілі
бір уақыт өте жариялайтын, ягни “кейінгі уақыт режимінде” жұмыс істейтін
газет – журналдарды екінші топқа қарастырамыз. Интернетте бұл ережелердің
екеуі де қамтылған. Сондай – ақ, оның қайсысы қолданылса да, сайтта ақпарат
пайда болысымен, сол сәтте архивтену процесі да қатар жүреді. Арада қанша
уақыт өткеніне қарамастан, юзердің сұрауы бойынша кез-келген ақпарат
сұрыпталып, шексіз мәрте ұсыныла береді. Интернет басылымдарда жарияланған
барлық материалдар арнайы “архив” деп аталатын сілтемелерде сақталады.
Негізінен, онда тақырыптық емес даталық іздеу салу ұтымдылау. Себебі
гипермәтінді іздеу тәсілі көптеген біртектес мәліметтерді ұсынуы мүмкін.\7\
Интернеттің ақпараттық жүйедегі тағы бір жаңалығы сіз тәулігіне 24
сағат, жылдың 365 күні бойынша ақпарат аласыз. Ол еш кедергісіз сіздің
ойлаған ойыңыздағы мәліметті ықшамды әрі ұтымды түрде ұсынады. Әлемдік
тордың ақпарат әлемінде осындай зор күшке ие екендігі бүгінде қайсы бір
азаматты болмасын, қуантары сөзсіз.
1.2. Қазақ интернетінің проблемалары
Ақпараттық технологияның дамуы күннен-күнге белең алып, қарқынды дамып
келе жатқан тұста, біздің осы салада ақсап жатуымыз мемлекетке сын екені
сөзсіз. Себебі, кез-келген адам бүгін интернет арқылы ақпарат көздерімен
тікелей қарым қатынаста болғанды қалайды. Өздерінің ойларын ашық қоғамға
еркін жеткізіп, сол арқылы ой түйіп, рухани азық алуды міндет тұтады.
Бірақ, көп жағдайда айтылған ойдын бәрі бір жерден шыға бермесі анық. Оған
себеп, қазақ интернетінің жеткілікті дамымағаны. Мәселен Қазақстан бойынша
500-ге жуық жаңалықтар тарататын интернет сайты бар. Ал осы сайттардың
қаншасы қазақ тілінің еншісінде? дегенді жіліктер болсақ, қазақ тілінің
таусылмас жыры Интернетке келгенде тіпті тұманданып кететініне куә боламыз.
Өйткені 500 жуық сайттың тек 53-ғана қазақ тілді ақпарат тарату үшін
пайдаланылып отыр. Қазақ интернеті қоғамдық бірлестігінің қызметкерлері
қазақ тілді сайттардың қоғам алдындағы беделі, сауаттылығы, ондағы сайт
оқырмандарының өзара пікір алмасуы өз деңгейінде еместігін ашық айтады.\8\
Біздің елімізде қазақ тілді сайттардың саны да, сапасы да төмен. Веб-
сайттар арқылы анықтамалық-ақпарат беру жағы әлі дұрыс жолға қойылмай
келеді, осының барлығы білімді мамандардың жоқтығынан, – деп Қазақ
интернеті бірлестігінің бас директоры Серікқазы Кәкібалаевқа, ұлт
жанашыры, ҚР мәжілісінің депутаты Мұхтар Шаханов үлкен айып таққан
болатын. Себебі Қазақстанда тек орыс тілді сайттардың бағы жанып тұр. Ал,
қазақ тілді сайттардың басым бөлігі әлі күнге дейін сауатты жазуға
бейімделмеген. Мәселен қазақ тіліндегі ұ,ү,ә,ө,і,ң,ғ,қ әріптерінен ылғи
қателіктер табылып жатады. Оған дәлел ретінде мысал: Студенттер, мектеп
оқушылары бұл күнде электронды пошта арқылы бір-бірімен хат жазысып тұруды
әдетке айналдырды. Олар қазақ тіліндегі нұсқадағы жазуларға түсінбейді.
Жоғарыда айтқандай желіде өз тіліміздегі әріптердің оқылуы қиын. Сондықтан
латиницаға көшкен. Сол арқылы байланысып, керек сөздерін жазып отырады.
Тіпті Kazinform-ның өзінде кейде осындай жайларға тап боласын. \9\
Қазақстандық интернет сайттары дамыған елдермен бәсекеге түсу үшін жыл
сайын Ұлттық интернет жүлдесін сарапқа салуда. Биыл да AWARD-2007 деген
атпен конкурс ұйымдастырылды. Бір өкініштісі конкурсқа қазақ тілді ақпарат
тарататын еш бір сайт қатыспаған. Бұл қазақ тілді сайттардың қалы мүшкіл
екенін байқатады. Өткен жылғы Үкімет басшымыз Даниал Ахметов 2006 жылдың
маусым айында: Халықтың интернетке деген сауаттылығын арттыру үшін
интернет тарифтерін төмендетіп, интернет арқылы қазақ тілді ақпарат
таратуды осы жылдың өзінде 20 пайызға көтеру керек деген міндет қояды.
Міне, осы тапсырмалардан кейін халыққа компьютер үйретіп, сауаттылығын
көтеру үшін елімізде екі мың алты жүз оқу сыныптары ашылды. Бұл сыныптарға
мемлекеттік қызметшілер, жұмыссыздар, мемлекеттік емес сала қызметкерлері
тартылды. Биыл компьютер үйренушілердің саны 16,3 пайызды құраса, 2008 жылы
бұл көрсеткіш 21,3 пайызға жетеді деп болжам жасалған. Десек те қазақ тілді
интернет сайттарын көбейту жұмысы әзірге шабан. Ол үшін Ақпараттандыру
туралы заңға өзгеріс енгізу керек. Бұл жөнінде соңғы уақытта халық
қалаулысы Мұхтар Шаханов баяндама жасағаны белгілі. Баяндамада айтылғандай,
бүгінгі қазақ сайттарының сын көтермейтіндігі қазақ жастарының интернетке
деген қызығушылығын жоғалтып отырғандығының айғағы ретінде келтіреді.
Алдағы уақытта интернет сайттарының қоғам алдындағы беделін көтеру үшін
шетелдік мамандардың жұмыс тәжірибелеріне сүйеніп, ұтымды шаралар
ұйымдастыру керек.\10\
Мәселен, Қазақстан интернетінің жағдайы туралы зерттеулерді Орыс
журналына басылған Виктор Захарченконың мақаласынан көруге болады. Ол жерде
қазақстандық интернеттің жақын арада дамыту туралы қызықты деректер бар.
Қазақстанда интернет мынадай жағдайда қарқынды дамитын болады:
- Қазақстанның ЖОО-ры интернет білім берумен қаншалықты дәрежеде
айналысады. Кез-келген мемлекеттерде интернет-өмірді студенттер дамытуы
керек: акциялар өткізіп, идеялар ұсынып, неше түрлі сайттар ашуы керек.
- Жаңа технологияны дамытуда мемлекеттің алатын орны қандай.
Мемлекеттің құрылым энергиясы неге бағытталады: қажет емес сайттармен
күресуге ме, әлде желіні қолданушылардың санын өсіруге ме?
- Желілік емес БАҚ Қазақстанның ішкі интернет-өмірін қалай көрсетеді.
Халық теңіздің ар жағындағы хакерлердің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz