Бапкер-оқытушыны спорт колледжі жағдайында кәсіби-педагогикалық дайындау
КІРІСПЕ
1 Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби.педагогикалық дайындау мәселесі
2 Зерттеудің міндеттері мен әдістері және ұйымдастырылуы
3 Бапкер.оқытушыны кәсіби.педагогикалық дайындау технологиясы
4 Зерттеу нәтижелерінің сараптамасы
1 Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби.педагогикалық дайындау мәселесі
2 Зерттеудің міндеттері мен әдістері және ұйымдастырылуы
3 Бапкер.оқытушыны кәсіби.педагогикалық дайындау технологиясы
4 Зерттеу нәтижелерінің сараптамасы
Зерттеудің өзектілігі. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасында дене шынықтыру мен спортқа деген қызығушылық біршама артты. Адамгершілік тұрғысынан алғанда таза, рухани бай және денелік жетілген адамның қалыптасуына көп көңіл бөлінуде. «Дене шынықтыру және спорт туралы» Заң және 2007-2011 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының дене шынықтыру мен спортты дамыту мемлекеттік қағидасы орта спорттық білім беру орындарында спорттық педагогтарды дайындауға сәйкес өзгерістер енгізуді талап етеді. Ол білім беру стандартының мазмұнын, оқу жоспарлары мен бағдарламаларында, болашақ спорттық педагогтарды кәсіби-педагогикалық дайындығын жетілдіру жолдарының қарастырылуында айқындалады.
Мамандандырылған спорт колледжі жағдайында бапкер-оқытушыларды кәсіби-педагогикалық дайындау олардың болашақ кәсіби қызметі тиімділігінің алғы шарты, оның жеке басының қалыптасуына, жалпы және кәсіби педагогикалық даму үдерісіне негіз болады. Бапкер-оқытушылардың кәсіби-педагогикалық дайындығы оның бағыты, санасының кәсіби-педагогикалық ұстанымы, кәсіби-педагогикалық іс-шаралар мен операцияларды меңгеру деңгейінің сапалы қасиеттерін айқындайтын жеке басының біртұтас қасиеті. Спорт колледжі студенттерінің кәсіби білім алуының негізін кәсіби-педагогикалық дайындық түзеді. Ол біріншіден, болашақ спорттық педагогты оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болса, екінші жағынан, кәсіби-педагогикалық мәдениетті дамыту деңгейімен, кәсіби маңызды сапалар қалыптасуымен, жеке тұлғаның педагогикалық бағыттылығымен және оның спорттық-педагогикалық қызметінің қажетті жақтарын меңгеруімен анықталатын осы үдерістің нәтижесі.
Дайындықтың педагогикалық салалары, олардың дидактикалық негіздері, әдістері, ұйымдастырылу түрлері, арнайылық ерекшеліктері О.А. Абдуллин [1990], Ю.К. Бабинский [1982], А.А. Вербицкий [1991], Н.В. Кузьмин [1970], Ю.Н. Кулюткин [1990], В.И. Никитенко [1991], Л.Ф. Спирин [1989], Т.А. Стефановская [1998] және т.б. еңбектерінде зерттелді.
Болашақ педагогтың қалыптасу үдерісі кәсіби дайындық барысы Г.И. Аксенованың [1999], Е.И. Артамонованың [2000], Р.М. Асадулиннің [2000], Е.П. Белозерцевтың [1990], Ю.В. Варданянның [1999], М.Я. Виленскидің [1990], Л.К. Гребенкинаның [2000], И.Ф. Исаевтың [1993], А.И. Мищенконың [1992], В.А. Сластенинаның [1990], Е.Н. Шияновтың [1991] және т.б. еңбектерінде қарастырылған.
Мамандандырылған спорт колледжі жағдайында бапкер-оқытушыларды кәсіби-педагогикалық дайындау олардың болашақ кәсіби қызметі тиімділігінің алғы шарты, оның жеке басының қалыптасуына, жалпы және кәсіби педагогикалық даму үдерісіне негіз болады. Бапкер-оқытушылардың кәсіби-педагогикалық дайындығы оның бағыты, санасының кәсіби-педагогикалық ұстанымы, кәсіби-педагогикалық іс-шаралар мен операцияларды меңгеру деңгейінің сапалы қасиеттерін айқындайтын жеке басының біртұтас қасиеті. Спорт колледжі студенттерінің кәсіби білім алуының негізін кәсіби-педагогикалық дайындық түзеді. Ол біріншіден, болашақ спорттық педагогты оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болса, екінші жағынан, кәсіби-педагогикалық мәдениетті дамыту деңгейімен, кәсіби маңызды сапалар қалыптасуымен, жеке тұлғаның педагогикалық бағыттылығымен және оның спорттық-педагогикалық қызметінің қажетті жақтарын меңгеруімен анықталатын осы үдерістің нәтижесі.
Дайындықтың педагогикалық салалары, олардың дидактикалық негіздері, әдістері, ұйымдастырылу түрлері, арнайылық ерекшеліктері О.А. Абдуллин [1990], Ю.К. Бабинский [1982], А.А. Вербицкий [1991], Н.В. Кузьмин [1970], Ю.Н. Кулюткин [1990], В.И. Никитенко [1991], Л.Ф. Спирин [1989], Т.А. Стефановская [1998] және т.б. еңбектерінде зерттелді.
Болашақ педагогтың қалыптасу үдерісі кәсіби дайындық барысы Г.И. Аксенованың [1999], Е.И. Артамонованың [2000], Р.М. Асадулиннің [2000], Е.П. Белозерцевтың [1990], Ю.В. Варданянның [1999], М.Я. Виленскидің [1990], Л.К. Гребенкинаның [2000], И.Ф. Исаевтың [1993], А.И. Мищенконың [1992], В.А. Сластенинаның [1990], Е.Н. Шияновтың [1991] және т.б. еңбектерінде қарастырылған.
1 Доскараев Б.М., Тшанов А.К. К вопросу взаимосвязи научных работников физической культуры и спорта республик Средней Азии и Казахстана (размышления, суждения, рекомендации) // Теория и методика физической культуры. – 2009. - № . 1. – С. 59-62.
2 Тшанов А.К. Профессионально-педагогическая подготовка тренера-преподавателя // Теория и методика физической культуры. – 2009. - № 1. – С. 5-10.
3 Тшанов А.К. Подготовка тренера-преподавателя как объект педагогической деятельности // Социальные и гуманитарные науки. - Бишкек, 2009. - № 5, 6. – С. 231-234.
4 Тшанов А.Қ. Студент-спортшылардың өзіндік жұмысы // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. –2009. - № 2. – Б. 62-65.
5 Анарқұлов Х.Ф., Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың антропологиялық тәсілі // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. – 2009. - № 2. – Б. 174-177.
6 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны дайындау – педагогикалық қызмет объектісі ретінде // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. – 2009. - № 2. – Б. 177-180.
7 Касымбекова С.И., Тшанов А.К., Амренова А.К. Физическое воспитание учащейся молодежи в системе 12-летнего образования // Вестник физической культуры. – 2010. - № 2. – С. 76-78.
8 Тшанов А.Қ. Жаттықтырушы-ұстаздың кәсіби іскерлігіне педагогикалық детерминанттардың әсері // Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. - 2010. - № 2. – Б. 18-21.
9 Тшанов А.Қ. Болашақ жаттықтырушы-ұстаз дайындау мәселелері
// Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. –2010. - № 2. – Б. 15-18.
10 Тшанов А.Қ. Әлеуметтік мәдени таным – дене мәдениеті мен спорт маманының кәсіби дайындығын арттыру құралы // Педагогика ғылымдары. - 2010. - № 2. – Б. 15-18.
11 Тшанов А.К. Подготовка тренера-преподавателя как объект педагогической деятельности // Социальные и гуманитарные науки. - Бишкек, 2009. - № 5,6. – С. 231-234.
12 Тшанов А.К. Педагогические подходы к подготовке тренера-преподавателя в условиях спортивного колледжа // Известия Вузов. – Бишкек, 2009. - № 7. – С. 279-282.
13 Тшанов А.К. Профессиональная подготовка специалиста физической культуры и спорта как социокультурный феномен // Известия Вузов. – Бишкек, 2009. - № 7. – С. 288-290.
14 Тшанов А.Қ. Бапкердің жеке басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін бірлестікті кәсіби-педагогикалық дайындық үрдісінде қалыптастыру деңгейі
// Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - № 1. – Б. 41-44.
15 Тшанов А.Қ. Бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындығын ұйымдастыруды жетілдіру // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - №1. – Б. 44-47.
16 Тшанов А.Қ., Анарқұлов Х.Ф. Дене шынықтырудың аксиологиялық саласы // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - № 1. – Б. 194-196.
17 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың мәдени тәсілі // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - № 1. – Б. 44-47.
18 Малярчук В.В., Тшанов А.К., Шпехт А.В. Личностно-ориентированный подход учащихся к занятиям с игровой направленностью // Вестник физической культуры. –2010. - № 1. – С. 44-48.
19 Тшанов А.К. Культурологический подход к профессионально-педагогической подготовке спортивного педагога // Материалы III международной научно-практической конференции «Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта» (7-10 сентября 2010г. Чолпон-Ата). - Бишкек. 2010. - С. 20-22.
20 Тшанов А.К. Личностно-деятельностный и системно-целостный подходы к организации физкультурного образования // Вестник физической культуры и спорта.- Бишкек, 2010. - № 1.- С. 47-50.
21 Тшанов А.К., Анаркулов Х.Ф. Антропологический подход к профессионально-технической подготовке специалиста физической культуры и спорта // Вестник физической культуры и спорта. - Бишкек, 2010. - № 1.- С. 50-53.
22 Тшанов А.К. Критерии и уровни сформированности профессионально-педагогической культуры личности тренера-преподавателя // Материалы II международной научно-практической конфренции «Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта» (9-11 сентября, 2009). - Бишкек, 2009. – С. 76-83.
23 Тшанов А.К. Социализация личности специалистов по физическому воспитанию и гуманистический подход в образовании // Материалы II международной научно-практической конфренции «Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта» (9-11 сентября, 2009). -Бишкек, 2009. – С. 83-91.
24 Тшанов А.К., Гарри З.К. Инновационная система подготовки спортивного резерва в училищах олимпийского резерва // Ученые записки. - 2010. – № 8.– С. 91-94.
25 Тшанов А.К. Социализация личности специалистов по физическому воспитанию и гуманистический подход в образовании // Ученые записки. – 2010. - № 8. – С. 100-104.
26 Тшанов А.Қ. Педагогикалық білім беру мазмұнын түзудің басты қағидалары // Дене тәрбиесінің жаршысы. – 2010. - № 3.– Б. 138-142.
27 Тшанов А.Қ. Дене шынықтыру – жеке тұлғаның әлеуметтік-мәдени негізгі бастамасы ретінде // Дене тәрбиесінің жаршысы. - 2010.- № 3.-Б.142-146.
28 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық қалыптасқандық көрсеткіштері мен деңгейлері // Дене тәрбиесінің жаршысы. – 2010. - № 3.– Б. 153-157.
29 Адамбеков К.И., Ержанов Ж.К., Тшанов А.К. Социальная педагогика – как основа в подготовке высококвалифицированных специалистов в спорте
// Начальная школа и физическая культура. – 2010. - № 3.– С. 3-6.
30 Тшанов А.Қ. Колледж студенттері кәсіби таңдауының мәнмәтіндері
// Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. – 2010. - № 3.– Б. 68-70.
31 Тшанов А.Қ. Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби-педагогикалық дайындау - әлеуметтік мәселе // Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. – 2010. - № 3.– Б. 70-73.
32 Тшанов А.Қ. Әлеуметтік мәдени таным – дене мәдениеті мен спорт маманының кәсіби дайындығын арттыру құралы // Педагогика ғылымдары. – 2010. - №1.– Б. 90-94.
33 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың аксиологиялық тәсілі // Қоғамдық ғылымдар. – 2010. - № 3.– Б.105-107.
34 Тшанов А.Қ. Дене шынықтыру мамандарының педагогикалық мәдениеті // Қоғамдық ғылымдар. – 2010. - № 3.– Б. 107-109.
35 Тшанов А.Қ., Лесбекова Р.Б. Дене тәрбиесі мен спорттық шынығудың гуманитарлық бағдарлы қағидасы // Педагогика ғылымдары. – 2010. - № 3.– Б. 48-50.
36 Тшанов А.Қ., Лесбекова Р.Б. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың жеке басылық-бағдарлы тәсілі // Педагогика ғылымдары. – 2010. - № 3.– Б. 50-53.
37 Тшанов А.Қ., Лесбекова Р.Б. Cтудент-спортшылардың кәсіби-педагогикалық дайындығы // Вестник Казахского университета международных отношений и мировых языков. – 2010. - № 3. – Б. 5-8.
38 Тшанов А.Қ. Колледжде спорттық-педагогикалық пәндер бойынша сабақтардың дидактикалық жүйесін құру // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. – 2010. - № 4-5. – Б. 397-399.
39 Тшанов А.Қ. Студенттердің кәсіби-педагогикалық дайындығының қалыптасқандық деңгейі // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. – 2010. - № 4-5. – Б. 399-401.
2 Тшанов А.К. Профессионально-педагогическая подготовка тренера-преподавателя // Теория и методика физической культуры. – 2009. - № 1. – С. 5-10.
3 Тшанов А.К. Подготовка тренера-преподавателя как объект педагогической деятельности // Социальные и гуманитарные науки. - Бишкек, 2009. - № 5, 6. – С. 231-234.
4 Тшанов А.Қ. Студент-спортшылардың өзіндік жұмысы // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. –2009. - № 2. – Б. 62-65.
5 Анарқұлов Х.Ф., Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың антропологиялық тәсілі // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. – 2009. - № 2. – Б. 174-177.
6 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны дайындау – педагогикалық қызмет объектісі ретінде // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. – 2009. - № 2. – Б. 177-180.
7 Касымбекова С.И., Тшанов А.К., Амренова А.К. Физическое воспитание учащейся молодежи в системе 12-летнего образования // Вестник физической культуры. – 2010. - № 2. – С. 76-78.
8 Тшанов А.Қ. Жаттықтырушы-ұстаздың кәсіби іскерлігіне педагогикалық детерминанттардың әсері // Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. - 2010. - № 2. – Б. 18-21.
9 Тшанов А.Қ. Болашақ жаттықтырушы-ұстаз дайындау мәселелері
// Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. –2010. - № 2. – Б. 15-18.
10 Тшанов А.Қ. Әлеуметтік мәдени таным – дене мәдениеті мен спорт маманының кәсіби дайындығын арттыру құралы // Педагогика ғылымдары. - 2010. - № 2. – Б. 15-18.
11 Тшанов А.К. Подготовка тренера-преподавателя как объект педагогической деятельности // Социальные и гуманитарные науки. - Бишкек, 2009. - № 5,6. – С. 231-234.
12 Тшанов А.К. Педагогические подходы к подготовке тренера-преподавателя в условиях спортивного колледжа // Известия Вузов. – Бишкек, 2009. - № 7. – С. 279-282.
13 Тшанов А.К. Профессиональная подготовка специалиста физической культуры и спорта как социокультурный феномен // Известия Вузов. – Бишкек, 2009. - № 7. – С. 288-290.
14 Тшанов А.Қ. Бапкердің жеке басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін бірлестікті кәсіби-педагогикалық дайындық үрдісінде қалыптастыру деңгейі
// Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - № 1. – Б. 41-44.
15 Тшанов А.Қ. Бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындығын ұйымдастыруды жетілдіру // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - №1. – Б. 44-47.
16 Тшанов А.Қ., Анарқұлов Х.Ф. Дене шынықтырудың аксиологиялық саласы // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - № 1. – Б. 194-196.
17 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың мәдени тәсілі // Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі. - 2010. - № 1. – Б. 44-47.
18 Малярчук В.В., Тшанов А.К., Шпехт А.В. Личностно-ориентированный подход учащихся к занятиям с игровой направленностью // Вестник физической культуры. –2010. - № 1. – С. 44-48.
19 Тшанов А.К. Культурологический подход к профессионально-педагогической подготовке спортивного педагога // Материалы III международной научно-практической конференции «Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта» (7-10 сентября 2010г. Чолпон-Ата). - Бишкек. 2010. - С. 20-22.
20 Тшанов А.К. Личностно-деятельностный и системно-целостный подходы к организации физкультурного образования // Вестник физической культуры и спорта.- Бишкек, 2010. - № 1.- С. 47-50.
21 Тшанов А.К., Анаркулов Х.Ф. Антропологический подход к профессионально-технической подготовке специалиста физической культуры и спорта // Вестник физической культуры и спорта. - Бишкек, 2010. - № 1.- С. 50-53.
22 Тшанов А.К. Критерии и уровни сформированности профессионально-педагогической культуры личности тренера-преподавателя // Материалы II международной научно-практической конфренции «Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта» (9-11 сентября, 2009). - Бишкек, 2009. – С. 76-83.
23 Тшанов А.К. Социализация личности специалистов по физическому воспитанию и гуманистический подход в образовании // Материалы II международной научно-практической конфренции «Современные проблемы теории и практики физической культуры и спорта» (9-11 сентября, 2009). -Бишкек, 2009. – С. 83-91.
24 Тшанов А.К., Гарри З.К. Инновационная система подготовки спортивного резерва в училищах олимпийского резерва // Ученые записки. - 2010. – № 8.– С. 91-94.
25 Тшанов А.К. Социализация личности специалистов по физическому воспитанию и гуманистический подход в образовании // Ученые записки. – 2010. - № 8. – С. 100-104.
26 Тшанов А.Қ. Педагогикалық білім беру мазмұнын түзудің басты қағидалары // Дене тәрбиесінің жаршысы. – 2010. - № 3.– Б. 138-142.
27 Тшанов А.Қ. Дене шынықтыру – жеке тұлғаның әлеуметтік-мәдени негізгі бастамасы ретінде // Дене тәрбиесінің жаршысы. - 2010.- № 3.-Б.142-146.
28 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық қалыптасқандық көрсеткіштері мен деңгейлері // Дене тәрбиесінің жаршысы. – 2010. - № 3.– Б. 153-157.
29 Адамбеков К.И., Ержанов Ж.К., Тшанов А.К. Социальная педагогика – как основа в подготовке высококвалифицированных специалистов в спорте
// Начальная школа и физическая культура. – 2010. - № 3.– С. 3-6.
30 Тшанов А.Қ. Колледж студенттері кәсіби таңдауының мәнмәтіндері
// Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. – 2010. - № 3.– Б. 68-70.
31 Тшанов А.Қ. Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби-педагогикалық дайындау - әлеуметтік мәселе // Бастауыш мектеп және дене мәдениеті. – 2010. - № 3.– Б. 70-73.
32 Тшанов А.Қ. Әлеуметтік мәдени таным – дене мәдениеті мен спорт маманының кәсіби дайындығын арттыру құралы // Педагогика ғылымдары. – 2010. - №1.– Б. 90-94.
33 Тшанов А.Қ. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың аксиологиялық тәсілі // Қоғамдық ғылымдар. – 2010. - № 3.– Б.105-107.
34 Тшанов А.Қ. Дене шынықтыру мамандарының педагогикалық мәдениеті // Қоғамдық ғылымдар. – 2010. - № 3.– Б. 107-109.
35 Тшанов А.Қ., Лесбекова Р.Б. Дене тәрбиесі мен спорттық шынығудың гуманитарлық бағдарлы қағидасы // Педагогика ғылымдары. – 2010. - № 3.– Б. 48-50.
36 Тшанов А.Қ., Лесбекова Р.Б. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың жеке басылық-бағдарлы тәсілі // Педагогика ғылымдары. – 2010. - № 3.– Б. 50-53.
37 Тшанов А.Қ., Лесбекова Р.Б. Cтудент-спортшылардың кәсіби-педагогикалық дайындығы // Вестник Казахского университета международных отношений и мировых языков. – 2010. - № 3. – Б. 5-8.
38 Тшанов А.Қ. Колледжде спорттық-педагогикалық пәндер бойынша сабақтардың дидактикалық жүйесін құру // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. – 2010. - № 4-5. – Б. 397-399.
39 Тшанов А.Қ. Студенттердің кәсіби-педагогикалық дайындығының қалыптасқандық деңгейі // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ хабаршысы. – 2010. - № 4-5. – Б. 399-401.
ӘОЖ 377.016.02 : 796 (574)
Қолжазба құқығында
ТШАНОВ АМАЛБЕК ҚОЗЫБАҚҰЛЫ
Бапкер-оқытушыны спорт колледжі жағдайында
кәсіби-педагогикалық дайындау
13.00.04 – Дене тәрбиесі, спорттық жаттығулар, сауықтыру және бейімдеу дене
тәрбиесі теориясы мен әдістемесі
Педагогика ғылымдарының докторы
ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
АВТОРЕФЕРАТЫ
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010
Жұмыс Қазақтың спорт және туризм академиясында орындалған
Ғылыми жетекшісі педагогика ғылымдарының
докторы
Х.Ф. Анарқұлов
Ресми оппоненттері педагогика ғылымдарының
докторы
С.І.
Қасымбекова
педагогика ғылымдарының докторы
Т.Ә.
Ботағариев
педагогика ғылымдарының докторы
Б.М.
Досқараев
Жетекші ұйым М. Әуезов атындағы
Оңтүстік Қазақстан
мемлекеттік педагогикалық
университеті
Қорғау 2010 жылы 25 желтоқсан, сағат 12.00 Қазақтың спорт және
туризм академиясының жанындағы Д 14.41.03 диссертациялық кеңесінде өтеді.
Мекен-жайы: 050022, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 8385, Факс: 87272926805,
телефон 8-727-2923007
Диссертациямен Қазақтың спорт және туризм академиясының кітапханасында
танысуға болады
Автореферат 2010 жылы ____ қарашада таратылды
Диссертациялық кеңесінің
ғалым хатшысы,
педагогика ғылымдарының
докторы
Ө.Е. Бектұрғанов
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан
Республикасында дене шынықтыру мен спортқа деген қызығушылық біршама артты.
Адамгершілік тұрғысынан алғанда таза, рухани бай және денелік жетілген
адамның қалыптасуына көп көңіл бөлінуде. Дене шынықтыру және спорт туралы
Заң және 2007-2011 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының дене
шынықтыру мен спортты дамыту мемлекеттік қағидасы орта спорттық білім беру
орындарында спорттық педагогтарды дайындауға сәйкес өзгерістер енгізуді
талап етеді. Ол білім беру стандартының мазмұнын, оқу жоспарлары мен
бағдарламаларында, болашақ спорттық педагогтарды кәсіби-педагогикалық
дайындығын жетілдіру жолдарының қарастырылуында айқындалады.
Мамандандырылған спорт колледжі жағдайында бапкер-оқытушыларды кәсіби-
педагогикалық дайындау олардың болашақ кәсіби қызметі тиімділігінің алғы
шарты, оның жеке басының қалыптасуына, жалпы және кәсіби педагогикалық даму
үдерісіне негіз болады. Бапкер-оқытушылардың кәсіби-педагогикалық дайындығы
оның бағыты, санасының кәсіби-педагогикалық ұстанымы, кәсіби-педагогикалық
іс-шаралар мен операцияларды меңгеру деңгейінің сапалы қасиеттерін
айқындайтын жеке басының біртұтас қасиеті. Спорт колледжі студенттерінің
кәсіби білім алуының негізін кәсіби-педагогикалық дайындық түзеді. Ол
біріншіден, болашақ спорттық педагогты оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болса,
екінші жағынан, кәсіби-педагогикалық мәдениетті дамыту деңгейімен, кәсіби
маңызды сапалар қалыптасуымен, жеке тұлғаның педагогикалық бағыттылығымен
және оның спорттық-педагогикалық қызметінің қажетті жақтарын меңгеруімен
анықталатын осы үдерістің нәтижесі.
Дайындықтың педагогикалық салалары, олардың дидактикалық негіздері,
әдістері, ұйымдастырылу түрлері, арнайылық ерекшеліктері О.А. Абдуллин
[1990], Ю.К. Бабинский [1982], А.А. Вербицкий [1991], Н.В. Кузьмин [1970],
Ю.Н. Кулюткин [1990], В.И. Никитенко [1991], Л.Ф. Спирин [1989],
Т.А. Стефановская [1998] және т.б. еңбектерінде зерттелді.
Болашақ педагогтың қалыптасу үдерісі кәсіби дайындық барысы
Г.И. Аксенованың [1999], Е.И. Артамонованың [2000], Р.М. Асадулиннің
[2000], Е.П. Белозерцевтың [1990], Ю.В. Варданянның [1999], М.Я.
Виленскидің [1990], Л.К. Гребенкинаның [2000], И.Ф. Исаевтың [1993], А.И.
Мищенконың [1992], В.А. Сластенинаның [1990], Е.Н. Шияновтың [1991] және
т.б. еңбектерінде қарастырылған.
Спорт педагогтарын жоғары дене шынықтыру білім беру жүйесінде кәсіби
дайындау мәселелері А.И. Мищенко [1992], В.А. Сластенин [1990], Е.Н.
Шиянов [1991], И.П. Андриади [1997], А.Г. Барабанов [1996], Ю.А. Гагин
[1996], А.М. Кузьмин [1999], Ж.М. Есіркепов [2008], Е.Л. Караваева [2008],
Ж.А. Юмашева [2009], А.М. Мамытов [1998], Л.П.
Матвеев [1996], А.А. Понаморев [1992], Ж.К. Холодов
[1996], В.Т. Чичикин [1995], О.Л. Шабалина [2003] еңбектерінде кешенді
зерттелген.
Спорт педагогтарын спорт колледжі (техникум) жағдайында дайындау
мәселелері Е.Л. Караваева [2008], М.Г. Иванова [1999], И.Ю. Сазонов
[2001], С.В. Туленков [2000], Г.А. Шишенко [1999], А.И. Чучалина [2001],
А.А. Федоров [1998] және т.б. зерттеушілердің еңбектерінде көрініс тапқан.
Жүргізілген зерттеулер дене шынықтыру және спорт мамандарын спорт
колледжі жағдайында кәсіби-педагогикалық дайындау мазмұны мен құрылымын
толыққанды ашпайды, оның басты даму бағыттары, педагогикалық шарттары
айқындалмаған күйде қалып отыр. Бұл мәселенің ұйымдастырылуында төменде
көрсетілгендей сипатты бірқатар қарама-қайшылықтар туындайды: педагогикалық
және спорттық-педагогикалық циклдің оқытылуында қажетті деңгейде бапкер-
оқытушының кәсіби қызметінің мәні, оның жеке басылық дамуы, өзін-өзі жүзеге
асыруы ескерілмеген; антропологиялық құндылықтардың оқыту-тәрбиелеу үдерісі
көрсеткіштері және бағдарлары ретінде жүзеге асыру нұсқаулары есепке
алынбаған; колледж оқушыларында педагогикалық іс-әрекеттер мен
операциялардың жеткіліксіз деңгейде меңгерілуі анықталған, өзінің іс-
әрекетін бүтін үдеріс ретінде қабылдауы мен онда педагогикалық
заңдылықтардың айқындалуын көре алу мүмкіндігінің қалыптасуы қиындатылған.
Білім беруде, дене шынықтыру мен спортты дамытуда халықаралық спорттық
тәжірибе сынағынан өткен заманауи даму бағыттарына сәйкес келетін кәсіби-
педагогикалық дайындығының және кәсіби спорттық педагогты дайындауда жаңа
тәсілдердің бүтін жүйесіне негізделу қажеттігі сезіледі.
Таңдап алынған тақырыптың өзектілігі бірқатар жайттармен, атап
айтқанда: Дене шынықтыру және спорт туралы Қазақстан Республикасының
Заңының жүзеге асуымен, Қазақстан Республикасының Дене шынықтыру мен
спортты дамыту мемлекеттік қағидасымен, Қазақстан Республикасы
Президентінің Қазақстан халқына жолдауымен (2010 ж., 29 қаңтар)
мамандандырылған спорт колледжі жағдайында бапкер-оқытушыны дайындау
тиімділігін арттырумен, ғылыми-әдістемелік материалдардың
жеткіліксіздігімен байланысты.
Зерттеу мәселесі - бапкер-оқытушыларды заманауи кәсіби-педагогикалық
дайындау үдерісінде басты даму бағыттарын, қағидаларын және педагогикалық
шарттарын түзу.
Зерттеу нысаны - спорт колледжі оқушыларының кәсіби-педагогикалық
білім алу үдерісі.
Зерттеу пәні - спорт колледжі оқушыларын кәсіби-педагогикалық
дайындаудың тұжырымдамалы негіздерін түзу.
Зерттеудің болжамы. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық жағынан
дайындаудың тиімділігін бірқатар жағдайларда арттыруға болады, атап
айтқанда: спорттық-педагогтық білім беру мазмұнының адами мүмкіндігінің
өзектілігін арттыру; болашақ бапкер-оқытушының жалпы және кәсіби-
педагогикалық мәдениетін дамыту; оқушы-спортшылардың бапкерлік қызметінің
танымдылық үдерісін жүйелі ұйымдастыруды жүзеге асыру; кәсіби-педагогикалық
дайындаудың мазмұны, әдістері және түрлері бапкер-оқытушының таңдап алған
қызметінің арнайылық ерекшеліктеріне сай келу; үйрету және шынықтыру
үдерісі барысында бапкер-оқытушының болашақ кәсіби қызметінің мазмұны мен
құрылымының арнайылық қасиетін бейнелеу; оқушы-спортшылардың теориялық және
тәжірибелік сабақтарды түрлендіріп өткізу қызметін ұйымдастыру; кәсіби
өзіндік сананы, педагогикалық рефлексияны дамыту; бапкер-оқытушының
шығармашылық жеке қасиеттерін дамыту үдерістерін келтіретін кәсіби-
педагогикалық дайындықтың жекелей-бағытталған технологиясын жүзеге асыру.
Зерттеу мақсаты – бапкер-оқытушыларды спорт колледжі жағдайында кәсіби-
педагогикалық дайындау.
Осыған байланысты мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың орта спорттық-
педагогтық білім беру жүйесіндегі теориялық-әдістемелік негізін құрайтын
ережелері жиынтығының негіздемесін жасау;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың функционалды
үлгісін түзу;
- бапкер-оқытушыны тиімді дайындаудың негізгі даму бағыттарын,
қағидаларын және педагогикалық шарттарын тәжірибе жүзінде негіздеу;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды қалыптастыру
үдерісін сипаттайтын көрсеткіштер мен деңгейлерді бекіту;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың технологиялық
негіздерін анықтау;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды ұйымдастыру бойынша
ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру.
Алға қойылған міндеттерді шешу мен оның алғы шарттарын тексеру үшін
зерттеу әдістерінің өзара бірін-бірі толықтырушы бірнеше жиынтығы
қолданылды: ғылыми әдебиеттер сараптамасы және жалпылама қорытындысы
(салыстырмалы-бейнелеу); анықтамалық (сауалнама жүргізу, сұхбаттасу, сұрақ-
жауап алу), бақылау (тікелей, жанама және енгізілген бақылау),
праксиметриялық (қызмет сараптамасы, спорттық-педагогикалық тәжірибені
зерттеу және жинақтау) әдістері; педагогикалық тәжірибе; тәжірибелік
мәліметтер статистикалық өңдеуден өткізілді.
Зерттеудің тәжірибелік базасы ретінде Алматы қаласының Республикалық
спорт колледжі және Әскери спорт коледжі қарастырылды. Зерттеуге колледждің
300 дарынды оқушысы, 50 оқытушысы және Алматы мен Шымкент қалалары спорттық-
мектептерінің 90 бапкер-оқытушылары қатыстырылды.
Зерттеуді жүргізу өзара байланысты бірнеше кезеңдерден құралды:
Бірінші кезең (2006-2007 оқу жылы) - іздестіру-теориялық бөлім – ғылыми
әдебиеттер сараптамасы мен спорт колледжінің жұмыс тәжірибесінен, спорттық
мектептердің бапкер-оқытушысын кәсіби-педагогикалық дайындауды жүзеге асыру
үшін қажетті теориялық-әдістемелік ережелерін анықтаудан құралды.
Екінші кезең (2007-2008 оқу жылы) білім берудің тәжірибелі
бағдарламасын жасаудан және бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау
үлгісін түзуден тұрады.
Үшінші кезең (2008-2009 оқу жылы) бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық
дайындаудың түзілген үлгісінің мақұлдамасы және спорт колледжі жұмысының
тәжірибесінде жүзеге асыру жолдары мен әдістері бойынша тәжірибелі жұмыс
жүргізуге арналды.
Төртінші кезең (2009-2010 оқу жылы) тәжірибелік жұмыс нәтижелерінің
жүйеленуінен, жинақталуынан және теориялық сараптамасынан; зерттеу нәтижесі
бойынша қорытынды түзіп, ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар жасаудан;
диссертацияны безендіруден тұрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері:
- бұрын қарастырылмаған құбылыстарды айқындайтын жаңа түсініктердің
мазмұны ашылды, атап айтқанда, бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық
мәдениеті, кәсіби-педагогикалық дайындаудың теориялық және тәжірибелік
құрамдас бөлімдерінің жеке даралануы жүзеге асырылды;
- бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық бағыттылығы, бапкер-оқытушының
әдістемелік ойлауы туралы ғылыми түсініктердің жаңа белгілері айқындалды;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың спорттық колледж
жағдайындағы тұжырымдамалы негіздері мен үлгісі түзілді;
- бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастырудың
белгілері мен деңгейлері теориялық негізделіп, мақұлданды;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау тимділігінің
педагогикалық шарттары тәжірибе жүргізу нәтижесімен дәлелденді.
Зерттеудің теориялық мәні:
- бапкер-оқытушының таңдап алған бапкерлік қызметінің және спорт
түрінің ерекшеліктерін ескеретін, оны кәсіби-педагогикалық жағынан
дайындаудың бүтін тұжырымдамалы амалдары келтірілген;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың қағидалары мен
педагогикалық шарттары негізделген;
- оның басты даму бағыттары айқындалып, көрсетілген;
- бапкер-оқытушының жеке басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін
қалыптастыру, педагогикалық санасы мен кәсіби-педагогикалық бағыттылығын
дамыту жолдары жасалған.
Зерттеудің тәжірибелік мәні онда келтірілген теориялық ережелер мен
қорытындылардың бапкер-оқытушыны кәсіби дайындау үдерісінде оның кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастыру стратегиясы туралы тұжырымдамалы
түсінігін тереңдетіп, спорттық педагогтарды сапалы дайындауды қамтамасыз
етудің тиянақты алғы шарттарын құрайды.
Зерттеу материалдарын айқындайтын тәжірибелік тексеруден өткен
бағдарламалар мен әдістемелік ұсыныстар бапкер-оқытушыларды дайындауда және
олардың дәрежесін арттыруда сәтті қолданылуда.
Зерттеу нәтижелерінің шынайылығы зерттеудің бастапқы өлшемдерінің
әдістемелік негіздемесімен, оның әдістерінің алға қойылған міндеттер мен
қисынға сәйкестігімен, алынған тәжірибелік мәліметтердің жалпылама
тәжірибемен үйлесімділігімен және салыстырмалығымен қамтамасыз етіледі.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау психологиялық-
педагогикалық, спорттық-педагогикалық пәндерді оқыту және педагогикалық
тәжірибені меңгеру үдерісі мен нәтижесі болып табылады. Оның барысында
бапкер-оқытушының берілген дайындықтың негізгі мақсаты ретінде жеке басының
кәсіби-педагогикалық мәдениетінің қалыптасуы жүреді. Оның құрылымды
бөлімдеріне оқыту-танымдылық, оқу-тәжірибелік және өзіндік тәжірибелік
қызметі жатады;
- кәсіби-педагогикалық мәдениеттің қалыптасқан деңгейі ретінде бірнеше
көрсеткіштер қарастырылады: педагогикалық бағыт, субъективті ұстаным,
әдістемелік ойлау, рефлексия, спорттық шеберлікті арттырудың педагогикалық
іс-әрекеттері мен операцияларын меңгеру;
- бапкер-оқытушыны (ары қарай бапкерді) кәсіби-педагогикалық
дайындаудың тәсілдері бірнеше қағидаларға негізделе құрылады: кәсіби-
педагогикалық бағыттылық; бірлестік; жүйелік; жекелей қарастыру мен
даралану; жалпыламалықтық; ерекшелік пен дербестіктің бірлігі;
- бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындау белгілі бір ретпен жүзеге
асатын іс-шаралардың, операциялардың бүтін жиынтығы ретінде қарастырылады:
бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды дамыту болжамы – кәсіби-
педагогикалық мәдениетті арнайы ұйымдастырылған үйрету арқылы сатыландыра
біртіндеп дамыту - бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды
дамытудың қосымша анықтамасы – үйретудің, тәрбиелеудің және шынықтырудың
бастапқы таңдап алынған стратегиясы мен тактикасының түзетулері;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау тиімділігінің
педагогикалық шарттарын бірнеше іс-шаралар қамтамасыз етеді: оқыту, оқыту-
шынықтыру материалдарын негіздеу; педагогикалық қызмет танымдылығы үдерісін
жүйелі ұйымдастыру; бапкердің әдістемелік ойлауын қалыптастыру; бапкердің
кәсіби қызметінің адами шығармашылық мәнінің өзектілігін арттыру; кәсіби-
педагогикалық дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдастығының даму
бағыты;
- бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың негізгі бағыттары: оны
қоғамдандыру; жалпы мәдени және пәнді дайындықтың өзара байланысын
тереңдете түсу; бапкердің кәсіби-педагогикалық мәдениетінің қалыптасқандық
деңгейінің артуы; таңдап алынған бапкерлік қызметке дәлелдемелі-құнды
көзқарасты дамыту; сондай-ақ, пәнаралық және пәнішілік құрылымы айқындалды.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы мен жариялануы.
Жұмыста келтірілген нәтижелер оқу бағдарламалары мен бағдарламалы
арнайы курстарда, ғылыми мақалаларда, баяндамаларда және халықаралық
конференцияларда (Алматы, 2009 ж.; Бішкек, 2010 ж.; Шолпан-Ата, 2010 ж.;
Шымкент, 2010 ж.), республикалық және ғылыми-тәжірибелік конференцияларда,
ғылыми семинарларда жасалған баяндаламарда келтірілген.
Республикалық ғылыми басылымдар мен арнайы жинақтарда диссертация
тақырыбына қатысты 39 мақала жарияланды.
Зерттеу материалдары Алматы қаласы спорттық мектептерінің, Қазақтың
спорт және туризм академиясы қызметкерлерін дайындау және олардың
дәрежесін арттыру үдерісінде қолданылады.
Диссертанттың қосқан жеке үлесінің мәні диссертация тақырыбы бойынша
ғылыми, әдістемелік және нормативті-құқылы әдебиеттерді сараптамадан
өткізіп, жинақтауда; қорғауға шығарылған мақсатты, міндеттерді, ережелерді
анықтауда; бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың үлгісін жасауда және
оның басты бағыттарын айқындап, негіздеуде; бапкерді кәсіби-педагогикалық
дайындауды қалыптастыру, педагогикалық ойлауды дамыту, рефлексия жолдарын
жасауда; қорытындылар мен тәжірибелік ұсыныстар қалыптастыруда; сәйкес
зерттеу әдістерін таңдауда; ғылыми зерттеулер мен эксперименттер
ұйымдастырып, зерттеу нәтижелерін өз бетінше жинақтап, статистикалық
өңдеуден өткізуде; зерттеу нәтижелерін Алматы, Шымкент қалаларының
олимпиадалық дайындау мектептерінің, Қазақтың спорт және туризм
академиясының оқыту үдерісіне енгізуде көрініс табады.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, төрт
бөлімнен, қорытындыдан, 306 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады,
соның ішінде 16 шетел тілінде. Жұмыс мазмұны 30 кестемен және 10 суретпен
безендірілген.
Кіріспеде мәселенің өзектілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, алғы
шарты, зертеу әдістері, оның ғылыми жаңалығы, теориялық және тәжірибелік
маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын қағидалар, диссертанттың қосқан жеке
үлесі, зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы мен енгізілуі келтірілген.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби-педагогикалық дайындау
мәселесі
Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби-педагогикалық дайындау -
әлеуметтік феномен деп аталатын 1.1 бөлімшеде кәсіби-педагогикалық
қызметтің басты нысаны ретінде – педагогикалық үдеріс және оның мақсаты,
мазмұны, құралдары, нысандары және тәрбиелеу субъектілері қарастырылды.
Мазмұны мен құралдары спорт педагогының мақсатты бағытталған қызметінің
процессуальды жоспары аумағына енеді. Бірақ, педагогикалық үдерістің бір
күйден екінші күйге сапалы ауысуында студенттің тікелей немесе жанама
бағытты өзіндік қызметі маңызды бағытқа ие болады К.Б. Көлбаев [2009].
Педагогикалық үдеріс білім беру жүйесінің бір бөлімі болып табылады.
Спорттық педагогты кәсіби дайындау бүтін педагогикалық үдеріс болып
табылады, оның барысында оның тұлғалық қалыптасуы, жалпы және кәсіби
мәдениетінің дамуы жүреді. Кәсіби дайындығы, кәсіби мәдениеті қалыптасып,
бапкердің кәсіби шеберлігінің негіздері қаланады. Бұл үдерістің тиімділігі
кәсіби-педагогикалық бағыттылықпен, педагогикалық қызметтің әлеуметтік-
мәдени анықталуымен, педагогикалық білімнің жалғастығымен, педагогты
дайындаудың дербестігімен және жетілу бірлігімен қалыптасады.
О.Л. Шабалина [2009] педагогикалық үдерісті арнайы ұйымдастырылған
педагогикалық, педагогтар мен тәрбиеленушілердің мақсатты бағытталған өзара
байланысы, дамытушы және білім беру міндеттерін шешуге бағытталған үдеріс
ретінде қарастырады.
Дене шынықтыру және спорттың, жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің бір
бөлімі ретінде, оның адамгершілік, рухани-денелік мәнін ашатын құнды, адами-
шығармашылық, жасампаздық қабілеті бар. Бұл мүмкіндіктің өзектілігін
арттыру және оны дене шынықтыру және спорт маманының қызметінде жүзеге
асыру, оны кәсіби-педагогикалық дайындауда сапалы, жаңа тәсілдерді
қолдануды талап етеді.
Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың ғылыми-әдістемелік
тәсілдері деген 1.2 бөлімшеде теориялық сараптама, бапкерді дайындауды
аксиологиялық, антропологиялық, мәдени, тұлғалық-қызметті, тұлғалық-
бағдарлы, жүйелі бүтін тәсілдер негізінде жүргізу қажеттігі көрсетілді.
Аксиологиялық тәсіл бапкердің кәсіби қызметіне дәлелді-құнды
көзқарасымен айқындалатын санасын қалыптастыруға, оның педагогикалық
құндылықтарды иеленуіне, оның кәсіби-құнды бағдарлар жүйесін қалыптастыруға
мақсатты бағытталған.
Аксиологиялық және антропологиялық тәсілдердің өзара байланысы білім
берудің әлеуметтік-педагогикалық, гуманитарлық маңыздылығымен, оның денелік-
рухани бірлестігі, дамуы, арнайылығы бар бүтін жүйе ретіндегі - адам
экологиясын сақтауға арналуымен жүзеге асады.
Адамды бүтіндей мәдениет субъектісі ретінде бағдарлау бапкерді
дайындауды дене шынықтыру мен спортты рухани, зияткерлікті және басқа да
құндылықтармен қатар жалпы адами ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін
мәдени тәсілмен қамтамасыз етеді.
Тұлғалық-қызметті тәсіл - негізін жеке тұлғаның даму үдерісіндегі
мақсаттылық, өзіндік ұйымдастырылумен, өзіндік реттелумен, оны қызмет пен
қарым-қатынас субъектісі ретінде жүзеге асырумен сипатталатын белсенділігі
болып табылатын басты маңыздылықты құрайды.
Тұлғалық-бағдарлы тәсіл педагогикалық қызметтің гуманистік
бағыттылығына негізделген және бапкерді дайындау үдерісінде субъект-
субъективті қарым-қатынас қалыптасуын оның жеке басының толық айқындалуына
жағдай жасалуын, тұлғалықты, өзіндік жүзеге асуда дамытуды талап етеді.
Дене шынықтыру және спорт маманын дайындаудағы жүйелі-бүтін тәсіл, оның
функционалды, бүтінді және қызметті салаларын ашады. Ол, бір жағынан,
теориялық түйсінумен, оқушылардың бүтін жүйені негіздеуімен және жүзеге
асырылуымен, екінші жағынан, педагогикалық қызмет нанымдылығы мен
түрлендіруші жүйелі әдістерін қолданумен жүзеге асады.
Бапкер-оқытушыны дайындау - педагогикалық қызмет объектісі ретінде
деген 1.3 бөлімшеде қарастырылған заманауи дене шынықтыру-педагогикалық
білім беруді дамыту бағыты оның гуманитарлық бағыттылығының күшейгендігін
көрсетеді. Бұл бапкер-оқытушыны кәсіби дайындау жүйесінде кәсіби-
педагогикалық құрамдас бөлімін арттыруды айқындайды.
Сонымен бірге, оның кәсіби қызметінің арнайылығы және спорт
колледжіндегі оқыту-тәрбиелеу үдерісін дәстүрлі ұйымдастырудың
ерекшеліктері, оқушылардың кәсіби-педгагогикалық мәдениеті қалыптасуын,
жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық қасиеттерін дамытуды қиындатады.
Кәсіби-педагогикалық дайындықта дене шынықтыру және спорт
мамандарының кәсіби білімін жетілдірудегі маңызы ерекше. Осыған орай,
теориялық ұғыну және бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындау тиімділігінің
спорттық-педагогикалық шарттарын негіздеу қажеттілігі туындайды, оның мәні
бапкердің кәсіби қызметін ескеретін және спорттық педагогты орта кәсіби
білім беру жүйесінде дайындаудың заманауи талаптарына жауап беретін осы
дайындықтың бүтін бағытын құру.
Жоғарыда аталған мәселелер толығымен спорттық-педагогикалық үдеріс
шеңберінде жүзеге асатын спорттық-педагогты кәсіби дайындауға жатады.
2 Зерттеудің міндеттері мен әдістері және ұйымдастырылуы
Диссертацияның осы бөлімінде ғылыми-зерттеу жұмысының алдына қойылған
міндеттері, оларды орындау мақсаты мен қолданылған әдістер және зерттеуді
ұйымдастыру кезеңдері жөнінде мәліметтер келтірілген. Олар авторефераттың
кіріспе бөлімінде баяндалған.
3 Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау технологиясы
Дайындау технологиясын жобалау атты 3.1 бөлімшесінде технология нақты
пән ауқымының объективті заңдарын басым айқындайтын және алынған
нәтижелердің алға қойылған мақсаттарға сәйкестендіру шарттарына арналған
максималды мүмкіндікті қамтамасыз ететін қызмет саласы ретінде
қарастырылады.
Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау технологиясы оның жеке
басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған іс-
әрекеттердің, операциялардың, іс-шаралардың тұтас жиынтығы. Мұндай жеке
тұлғаның қалыптасқандық деңгейін анықтау үйрету мен шынықтырудың нақты
нәтижелерін айқындайтын көрсеткіштер жүйесі деңгейінде қарастырылады. Бұл
дайындықтың мәні ретті, педагогикалық шынайылықты тану үдерісінің қисынына
сай, танымдылықты және тәжірибелік сабақтар арқылы жүзеге асуы мүмкін. Бұл
жерде субъект-субъектілі қарым-қатынасты, берілген үдеріске (оқытушы-
оқушы, оқушы-оқушы, оқытушы-оқытушы) қатысушылардың көбірек ерік
беруді қамтамасыз ету қажет.
Оқытушы-бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындық технологиясын түзу
оның теориялық-әдістемелік негіздемесінің тікелей жалғасы болды, білім
берудегі технологиялық тәсілдердің және педагогикалық технология
жобалануына қойылатын талаптардың жүзеге асырылу ерекшеліктеріне сүйене
жүргізілді.
Кәсіби-педагогикалық дайындық технологиясын жобалау үшін, бапкерді
кәсіби-педагогикалық дайындаудың мақсаты мен нәтижесі ретінде оның
тиімділігінің көрсеткіштерін негіздеу мен мақұлдау үшін оның кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастыру қарастырылды. Оның бірқатар негізгі
құрамдас бөлімдері болды, атап айтқанда, жеке тұлғаның спорттық-
педагогикалық бағыттылығы, субъективті ұстанымы, әдістемелік ұғынуы,
рефлексия, педагогикалық іс-шаралар мен операцияларды меңгеруі. Осыған
орай, үйрету мен шынықтырудың нақты нәтижелерін (педагогикалық және дене
шынықтыру мен спорт құндылықтарын танып, жүзеге асыру; оқушыға танымдылық
пен даму субъектісі ретінде қарым-қатынас түзу, кәсіби өзіндік жүзеге асу
сұранысын қалыптастыру; педагогиканы, ДШТ түсініктемелі-терминологиялық
аппаратын меңгеру, спорт теориясын танымдылық және тәжірибелік қызмет
әдісіне түрлендіруге ұстаным қалыптастыру; кәсіби-педагогикалық қызмет
үлгісін түзу, оның операциялық салаларын меңгеру; өзіндік реттелуді,
өзіндік жетілуге талпынысты дамыту және т.б.) айқындайтын мақсаты түзілді.
Білім беру-тәрбиелеу үдерісінің қисыны, оның әдістемесі мен құралдары
анықталды.
Үйрету мен шынықтыру нәтижелерінде тіркелген кәсіби-педагогикалық
дайындық мақсаттарының сипаттамасы қажетті, бірақ, оның технологиялық
негіздерін жобалауға жеткіліксіз шарты болып табылады. Үйрету-шынықтыру
материалының мәнін ашудың технологиялық жолдарын түзу, оны меңгерудің
мүдделі және қисынды-процессуальды құрылымдарының арақатысын анықтау
біршама қиындықтар туғызып отыр.
Сапалы көрсеткіш сандыққа қатысты анықтаушы қызметін атқарады. Кәсіби-
педагогикалық дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдерінің
бірлесуі барысында бапкерді дайындаудың әрбір нақты бір кезеңінің
міндеттерін тиімді шешуді қамтамасыз ететін теориялық материал мен бапкер
қызметінің операциялы негіздерін меңгеру көлемдерінің арақатысы анықталды.
Ұсынылып отырған технология айқын мүдделі бағдар болып табылады, ол
оқыту-танымдылық, оқыту-шынықтыру және өзіндік тәжірибелік іс-әрекетте
тұрақты оң дәлелдемені қалыптастыруды, кәсіби-педагогикалық дайындықтың
пәнді және жалпы мәдени дайындықпен байланысын қамтамасыз етуді, ақпарат
өңделуінің заманауи тәсілдерін қолдануды, педагогикалық үдерістің бүтіндей
үлгісін түзу мен талқылау үшін бейнежазбаларды қолдану қарастырылады.
Сонымен, бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындау технологиясын жобалау
педагогикалық технологияға қойылатын талаптар жүйесінің сараптамасына
негізделді; оның түзілуі барысында технологиялық ұйымдастырылған білім беру-
тәрбиелеу және оқыту-шынықтыру үдерістерін тиімділігінің ғылыми негіздемелі
көрсеткіштері қолданылды. Ол оның қисынын, мақсатын, міндеттері мен
құралдарын анықтауға мүмкіндік берді.
Бапкердің жеке басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін оның
бірлестікті кәсіби-педагогикалық дайындығы барысында қалыптастыру деп
аталатын 3.2 бөлімшесінде оқушы-спортшының жеке басының кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастырудың алғашқы болжамы кезінде бақылау
әдісі аудиториялық сабақтарда, сондай-ақ, педагогикалық практика, оқу-
шынықтыру мен жарыстар кезінде қолданылды. Бақылау бағдарламалары
оқушылардың сабақтарға дайындық, спорттық-педагогикалық сабақтарға
қызығушылық таныту, бапкердің кәсіби-педагогикалық қызметіне - қызығушылық
таныту, сондай-ақ, кәсіби қарым-қатынасқа талпыныс сияқты оқу-танымдылық
және оқу-тәжірибелік қызметіндегі белсенділігін зерттеуді қарастырады.
Бақылаумен қатар, оқушылардың психологиялық-педагогикалық теорияны, оқу
дәлелдемелері мен шынығу мүдделерін айқындау мақсатымен оларға ауызша және
жазбаша сұрақтар қойылды. Сауалнама жүргізу кезінде бірқатар сұрақтар
қойылды, атап айтқанда: Сіз спорттық-педагогикалық пәндерді өзіңізге оқу
қажет деп есептейсіз бе? (иә, жоқ, не үшін?); Сіздің ДШТ педагогикасы
және таңдап алған спорт түрі бойынша теориялық біліміңіз болашақ
тәжірибелік жұмысыңызда қажет бола ма? (иә, жоқ, қандай?); Мен орта
білімнен не күтемін? және т.б.
Бұдан басқа, бірінші курс оқушылары Мен неге спорттық колледжді
таңдадым? тақырыбына қысқаша шығарма жазды. Оны жазар алдында, пікірлерін
ашық түрде жазу, тіпті аты-жөнін, көрсету не көрсетпеу таңдаулығы (жасырын
жұмыстар бірен-саран ғана болды) ұсынылды.
Оқушы-спортшылардың жазған шығармаларының сараптамасы олардың кәсіби
таңдауларының дәлелдемелерін (оқытушылық-бапкерлік қызметке қызығушылық,
балалармен жұмыс істеуге деген құлшыныс, спорттық табыс, білім алу және
т.б.) анықтауға мүмкіндік берді. Менің сүйікті бапкерім немесе Шынайы
бапкер дегенді мен қалай түсінемін (таңдауы бойынша) деген тақырыптарға
жазылған шығармашылық жұмыстар педагогикалық қызметтің құндылықтары мен
ерекшеліктерін, бапкерлерге қойылатын кәсіби талаптарды ұғынуды айқындауға
мүмкіндік берді.
Тест жүргізу әдісімен оқыту-шынықтыру қызметінің құнды бағдарлары,
өзіндік бағаламасы, дәлелдемелері зерттелді. Рейтингті баға, аяқталмаған
сөйлемдерді толықтыру әдістемелері қолданылды. Педагогикалық ұстаным
бапкердің іс-әрекетінің түрлі жолдары ұсынылған педагогикалық жағдайлардан
құралған спорттық-педагогикалық міндеттерді шешу әдісімен зерттелді.
Іс-әрекет өнімдерінің сараптамасы педагогикалық практика қорытындысы
бойынша есеп беру құжаттарын, оқушылар дайындаған баяндама және реферат
тақырыптарын, шығармашылық жұмыстарды, оқу күнделіктерін зерттеу негізінде
жүргізілді. Бұл құжаттар оқушылардың кәсіби-педагогикалық мәдениетінің
қалыптасқандығын қабылданған көрсеткіштерге (педагогикалық бағыттылық,
субъективті ұстаным, әдістемелік түйсіну, рефлексия, педагогикалық
операцияларды меңгеру) сай зерттеу үшін кең ауқымды, қажетті материал
болды.
Алғаш жүргізілген педагогикалық сараптама нәтижесі кәсіби-педагогикалық
мәдениеттің қалыптасқандығының бейімделу деңгейінің басымдылығын айқындап
көрсетті. Спорттық-педагогикалық бағыттылықтың және жеке тұлғаның
субъективті ұстанымының айқындалуы төмен болды, әдістемелік ұғыну мен
рефлексивті сана жетілмеген, талдау операциясының, мақсат қоя білудің,
жобалаудың нашар меңгерілуі анықталды.
Зерттеуге қатысқан оқушылардың біршама бөлігінің кәсіби таңдау
дәлелдемелері спорттық-педагогикалық қызмет саласынан тысқары қалып қойды.
Орта кәсіби білім алу бірінші курс оқушыларының 28,0% жетістік (басымдылық)
болды. Оқушылардың көпшілігі спорттық колледжде білім алуды таңдаған
себептерін спортпен белсенді шұғылдануымен түсіндірді, оны не спорттық
жетістіктерін жалғастырумен (22,7%), не бапкрелік қызметпен (44,0%)
байланыстырды. Бірінші курстықтардың 5,3% өздерін таңдап алған спорт
түрлері бойынша болашақ бапкер-оқытушы ретінде көре білді (1 cурет).
1 сурет - Колледж оқушылары кәсіби таңдауының дәлелдемелері
Кәсіби-педагогикалық қызметке бағдарлануды дамыту бапкерді кәсіби-
педагогикалық дайындаудың басты міндеті болып табылады. Кәсіби таңдаулықтың
саналы жүргізілуі жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық мәдениетінің ажырамас
бөлігі болып табылатын, педагогтың субъективті ұстанымын қалыптастырудың
негізі ретінде қарастырылады.
Алғашқы болжам нәтижесінде спорт колледжінің бірінші курс оқушыларының
басым бөлігінде бапкердің шынайы кәсіби қызметінен алшақ, дерексіз ережелер
сияқты болып көрінетін, спорттық-педагогикалық теорияны оқуға деген
қызығушылығының жоқтығы анықталды. Мысалы, сауалнамаға қатысушылардың 84,0%
Бапкерге спорттық-педагогикалық теория қажет пе? деген сұраққа бірден
теріс жауап берді (теріс көзқарас); 6,7% жауап беруге қиналды (бейтарап
көзқарас); 5,3% оларды білім берудің бір бөлімі ретінде жалпы дамуға
пайдалы деп шешті (оң-сылбыр көзқарас); 4,0% спорттық-педагогикалық
теорияны оқуды болашақ кәсіби қызметінің негізі ретінде оқу қажеттігін
мойындады (оң-белсенді көзқарас) (2 сурет).
Спорттық-педагогикалық білімдерге деген қызығушылықты дамыту
әдістемелік ұғынудың, спорттық-педагогикалық теорияны танымдылық және
2 сурет – Спорт колледжінің бірінші курс оқушыларының алғашқы болжам
сатысындағы спорттық-педагогикалық теорияны оқуға деген көзқарасы
тәжірибелік қызметке түрлендірудің негізі болып табылады, онсыз бапкердің
кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастыру мүмкін емес.
Алынған мәліметтер бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындығын, оның
теориялық және практикалық құрамдас бөлімдерінің бірлестігі негізінде
жетілдіруге бағытталған педагогикалық іс-шаралар жүйесін түзуге себепші
болды.
Бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың ұйымдастырылуын оның
теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдері бірлестігі негізінде
жетілдіру. Осы мақсатта зерттеу барысында бірлестікті оқу курстары мен
арнайы курстар қолданылды. Бірлестіруші фактор ретінде басқа да мәнде
қолданылатын, өзінің арнайылығын жоғалтпаған күйде олармен біршама жоғары
дәрежедегі жүйеге біріге алатын, спорттық-педагогикалық пікірлер,
құбылыстар мен түсініктер қолданылды. Бұл факторлар жаңа бір жиынтық құра
отырып, түрлі сапалы мәнді бірлестік түзеді. Оқыту-шынықтыру материалының
олардан түзілген мазмұнының дәрежесі мен деңгейінде бірлестіктің түрлі
үлгілері қолданылды.
Бірінші үлгі бір пән негізінде бір білім беру саласынан алынған оқу
пәндерін біріктіруді қарастырады. Бұл жерде түрлі, бірақ бір-біріне жақын
бірі білім саласының оқыту пәндерінің үйлесімділігі мүмкін, ал басқалары
қосалқы негіздер ретінде қарастырылады. Мұндай үлгінің жүзеге асырылу
мысалы ретінде біз түзген Спорттық-педагогикалық өзара әсер
технологиясын атауға болады. Бұл курс өзінің міндеттері және негізгі
мазмұны бойынша жас ерекшеліктері физиологиясы, спорттық психология, дене
шынықтыру әдістемесі салаларына жататын теориялық және тәжірибелік
материалдан құралады.
Басқа үлгі пәнді және спорттық-педагогикалық білім беру салаларынан
алған білімдерін бірнеше пәндерге ортақ мәселелер маңайында біріктіруді
қарастырады. Бұл жерде әрбір келесі оқылатын тақырып алдыңғысынан туындап
отырды. Оқыту-шынықтыру материалының реттілігі оқылатын пән қисынымен және
танымдылық үдерісі дамуымен анықталады. Оқыту-шынықтыру мақсаттары пәнді
білімге негізделеді. Бұл үлгі барлық құрамдас элеметтерінің өзара
үйлесімділігімен және өзара тәуелділігмен ерекшеленеді, Ғылыми зерттеу
теориясы мен әдістемесі арнайы курсын түзуде қолданылды. Ол оқушы-
спортшының ғылыми-зерттеу мәдениетін дамытуға, олардың педагогика,
психология, дене шынқтыру әдістемесі, физиология және спорттық пәндер
саласындағы өз бетінше жүргізетін зерттеу жұмыстарының тәсілдерін меңгеруге
бағытталған.
Сондай-ақ, бірлестіру үлгісі қолданылды, оның нәтижесінде оқу пәндері
мен курстары спорттық маңызды мәселе төңірегіне топтастырылады. Бұл жерде
оқуға арналған материал мазмұнын іріктеу көрсеткіші ретінде қоғамға
арналған мәселенің өзектілігі қарастырылады. Мәселе шешілуінің
процессуальды жақтары, адами қарым-қатынас, әлеуметтік дағдыларды меңгеру
ерекше маңызға иеленеді. Ғылыми білімдер екінші жоспарда қалып қояды.
Білім беруде зерттелетін тақырыпқа немесе мәселеге қатысты кез келген пән
саласы қолданылады. Осылай Спорттық-педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті
деп аталатын, бапкердің кәсіби қызметінің арнайлығы ескеріле отырып,
тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесі, психология, физиология, дене
шынықтыру әдістемесі, спорттық теория және спорттық этика пәндерінің
материалдарын қолдана түзілген арнайы курс құрастырылды. Болашақ
бапкерлерді спортпен шұғылданушылармен өзара байланысқа дайындауға,
педагогикалық қарым-қатынас пен оқушы-спортшыға адами көзқарас
қалыптастыруға біздер ерекше көңіл бөлдік. Оқушыларды педагогикалық қарым-
қатынас техникасына үйрету олардың жалпылама адами құндылықтарды және дене
шынықтыру мен спорт құндылықтарын ұғынуына бағдарланған теориялық
дайындығымен тығыз байланыста жүзеге асырылды.
Жүргізілген зерттеулер барысында колледжде спорттық-педагогикалық
пәндер бойынша сабақтарды ұйымдастырудың дидактикалы жүйесі жасалынды. Ол
оқушылардың бойында педагогикалық қарым-қатынас, құрастыру, оқыту-шынықтыру
сабақтарын талдау және өзіндік талдау операцияларын микро білім беру
негізінде қалыптастыру. Білім берудің бұл әдісі бейнежазбаны қолданудан,
сондай-ақ, арнайы түзілген талдауға үйретуге, оқыту-шынықтыру үдерісінің
түрлерін жобалауға, түзетуге арналған әдістемелік жиынтық негізінде
жүргізіледі.
Қолданылған әдістемелік жиынтық арнайы таңдалып алынған, әртүрлі оқу-
шынықтыру сабақтар мен тәрбиелеу іс-шараларының бейнежазбаларынан;
аудиториялық сабақтарда сараптама жүргізуге арналған сабақтар талдануының
үлгілері мен жоспарларынан, түрлі тәжірибелік іс-шаралардан, сабақ және
оқыту-шынықтыру, жаппай-спорттық іс-шаралардың конспектілерінен тұрады.
Сабақтар мен сабақтан тыс жүргізілетін тәрбиелік жұмыстарды құрастыруға
дайындық әртүрлі оқу орындарының үлгілері мен жоспарларынан тұратын арнайы
түзілген әдістемелік нұсқаманың негізінде жүзеге асырылды. Олардың
негізінде оқушылар спортпен шұғылданушылармен болашақта жүргізетін
сабақтарының конспектілерін, қажетті оқу құралдарын құрастырды. Бұл іс-
шаралар жиынтығы студенттерді келешек микроүйретуге дайындау ретінде
қолданылды.
Тәжірибелік білім берудің жасалған бағдарламасы дәріс, семинар,
лабораториялық-тәжірибелік аудиториялық оқыту-шынықтыру сабақтарынан және
педагогикалық практикадан тұрады. Дәрісте колледж оқушылары педагогика, ДШТ
теориясының негіздерімен танысады. Одан соң, теоряның негізгі жайттары
семинар сабақтарында талқыланады. Лабораториялық-тәжірибелік сабақтар
шынайы спорттық-педагогикалық үдерістің микроүйрету көмегімен талқылануына,
құрастырылуына және үлгі ретінде түзілуіне арналды. Микроүйрету
аудиториялық сабақтарда бейнежазбада тіркелетін спорттық-педагогикалық
жағдайларды, шынықтыру кезеңдерін, спорттық-жаппай іс-шараларды ары қарай
талдап, топтарда талдауға арналған оқушылар түзген үлгілер күйінде
жүргізіледі. Микроүйрету бірнеше өзара байланысты кезеңдермен жүзеге асады.
Бірінші кезеңде оқушыларға бейнежазба көрсетіледі, бапкер-оқытушының
жетекшілігімен оған талдау жүргізіледі, оның барысында жағдайдың мәні,
себеп-салдарлы байланыстары, осы жағдайға қатысушылардың дәлелдемелері мен
мақсатты бағдарлары анықталды, негізгі қалыптасушы педагогикалық
операцияларды және олдардың орындалу реттілігінің құрылымдары айқындалды.
Екінші кезеңде студенттер қалыптасқан, көрсетілгенге ұқсас іс-шараны жүзеге
асырды. Бұл бейнетаспада тіркеліп отырды. Үшінші кезеңде бейнежазбаны
көріп болғаннан кейін осы қарастырылған, үлгі түзілген жағдайға талдау
жасалынды. Бұл оқушылардың өз іс-әрекеттерін сырттай бақылауына, берілген
жағдайға қатысты кәсіби көзқарас қалыптастыру бағдарын берді.
Микроүйрету оқушылардың танымдылық белсенділігін арттыруға, шартты
түрде кездесетін қателіктерді жеңуіне, өзіне деген сенімсіздіктен арылуына
көмектесті, кәсіби бақылаулықтың және назардың қалыптасуына, өзіндік
сараптама және өзіндік баға беруге үйретті. Спорттық-педагогикалық пәндер
бойынша сабақтар жүйесіне ену студенттердің танымдылық қызметінің зерттеу
сипатын қамтамасыз етуге және осы негізде кәсіби-педагогикалық дайындықтың
теориялық және практикалық құрамдас бөлімдерінің бірлестігін жүзеге
асыруға, болашақ бапкерлердің бойында кәсіби-педагогикалық білімдердің,
біліктіліктердің, дағдылардың қажеттігін туындатып, оларды кәсіби қолдана
білуге және күнделікті тәжірибеде қажетті құрал ретінде қолдануға мүмкіндік
берді.
Лабораториялық-тәжірибелік сабақтардың тақырыптары дәріс және семинар
сабақтардағы теориямен тығыз байланысты болады. Оқыту үдерісін
лабораториялық-тәжірибелік сабақтарда ұйымдастыру мәні – оқушылардың
спорттық-педагогикалық үдеріс үлгісіндегі (балаларды оқыту мен тәрбиелеудің
толық немесе үзілісті жазбалары) талдауы, сондай-ақ, сабақ конспектілері
мен шынықтыру және спорттық-жаппай іс-шаралары ретпен, кезеңді талданады.
Ары қарай, спорттық-педагогикалық талдаудың негіздерін толық меңгеріп
болғаннан кейін, оқыту-шынықтыру және сабақтан тыс сабақтардың, ары қарайғы
сарапталуы және өзіндік сарапталуы кезеңдерін құрастыруға кірістік. Келесі
саты – спорттық-педагогтық үдерістің үлгісін түзу болды. Оқушылар шынықтыру
сабақтарының және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарының кейбір сәттерін
көрсетіп, ары қарай оны талдады.
Оқушылардың теория мен практиканың жаңа салаларын меңгеруі өз
беттерінше заманауи шығармашылық міндеттерді қойып, оны шешудің жаңа
жолдары бойынша өз бетінше білім алуларына мүмкіндік берді. Педагогикалық
міндет шешімінің алгоритмін түзуді біз төмендегідей іс-әрекеттердің ретті
жүзеге асырылуын қарастыруға берілген тәсілге сүйене жүргіздік: оқушыларды
спорттық-педагогикалық жағдайлардағы қарама-қайшылықтарды ұғынуға және оны
шешуге баулу; күнделікті тәжірибеге сүйенетін шешімдердің өнімсіздігін,
толық еместігін ашу; дидактикалық қисын талаптарының негізінде мәселелі
жағдайды нәтижелі шешу жолдарын көрсету; берліген тапсырма бойынша жұмыс
қисынының меңгерілгендігін спорттық тіршіліктің түрлі салаларына енгізу
тәжірибесін жинақтау.
Кәсіби-педагогикалық дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдас
бөлімдерінің бірлестігі дәріс, семинар және тәжірибелік сабақтар жүйесін
жетілдірумен қатар, педагогикалық практиканы ұйымдастыруда жаңа тәсілдерді
іздестіру арқылы жүзе асырылды. Педагогикалық практиканы ұйымдастыру
бірқатар көрсеткіштерді ескеруді қарастырады, атап айтқанда: қимыл қызметін
ұйымдастырудың ерекшеліктері арқылы жүзеге асырылатын бапкердің кәсіби
қызметінің арнайылығы; оқушылардың тиянақты бір спорт түрін терең зерттеп,
оның тәрбиелеу мүмкіндіктерін қолдануы арқылы спорттық мамандандырылуы;
практиканың теориялық және тәжірибелік мазмұнының бірлестігі. Әдістемелік
қамтамасыз ету тәсілі ретінде басылымды негізді дәптерлер жиынтығы
қолданылады. Онда спорттық-педагогикалық пәндерді оқу үдерісінде алынған
теориялық білімдердің қолданылу өзектілігін арттыруға және олардың шынайы
педагогикалық үдеріс құрастыруға бағытталған танымдылық және тәжірибелік
міндеттер көрсетіледі
Педагогикалық практика аудиториялық және шынықтыру сабақтарының
үйлесімді жалғасы болып табылады. Оны ұйымдастыру үшін шынайы оқушыларды
оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастыру үдерісінің кейбір салаларын зерттеу
бойынша зерттеу жұмыстарының жүйесі түзілді. Мұның барлығы арнайы
Педагогикалық практика бойынша жұмыс дәптерінде қамтылған. Онда
оқушыларға тапсырмалар беріліп, олардың орындалу және ғылыми-зерттеу
жұмыстарының нәтижелерін безендіру ұсыныстары көрсетілген.
Практиканттардың қызметінің орындалуына спрорттық-педагогикалық
пәндерді оқу барысында алынған теориялық білімдерінің өзектілігін арттыруды
талап ететін, сондай-ақ, дене шынықтыру әдістемесімен және психологиямен
пәнаралық байланыс орнықтыруға мүмкіндік беретін міндеттер енгізілді.
Бірінші курстың педагогикалық практикасының бағдарламасында
шұғылданушылардың оқу үдерісіндегі белсенділігін, олардың сабақтағы және
үзіліс кезіндегі өзара қарым-қатынастарын бақылау; оқушылардың тұрақты
назар салуын, эмоциялық күйін, оқу мақсатын анықтау қарастырылды. Бақылау
нәтижелері кестелерге тіркеліп отырды.
Екінші курс оқушылары практика кезінде сабақтың негізгі кезеңдерін,
оған жұмсалған уақытты анықтай білуді, әрбір кезеңде бапкер мен оқушы іс-
әрекетін бақылауды үйренді. Бірнеше сабақтар бойы бапкер мен оқушы қызметін
талқылай отырып, болашақ бапкерлер дидактикалық міндеттерді оқу
материалының мазмұнымен салыстырып көрді, сабақтың дидактикалық және
әдістемелік құрылымдарын ажырата білу қабілетіне қол жеткізді. Екінші
курста оқитындарға сондай-ақ, оқытудың әдістері мен жалпы түрлерін,
шұғылданушылармен жекелей қарым-қатынасты жүзеге асыру жолдарын зерттеу
бойынша тапсырмалар ұсынылды.
Барлық тапсырмалар қайталауды талап ететін негіздемелі теориялық
түсініктерді көрсетудің тиянақты ережелермен қамтылған. Әрбір тапсырманың
орындалу қорытындысы бойынша негіздемелі қорытындылар жасалынды.
Болашақ бапкерлер шұғылданушылармен тәрбиелеу жұмысын жоспарлауды
үйренді, спорт, денсаулықты сақтау мен нығайту туралы сұхбаттар жүргізіп,
дене-шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастырды. Мұның барлығы ұсынылып
отырған үлгі бойынша өзіндік іс-әрекетінің міндетті өзіндік сараптамасымен
қатар жүргізілді.
Қатысқан сабақтың кең сараптамасы таңдалып алынған спорт түрі бойынша
оқушылардың кәсіби-педагогикалық және әідстемелік міндеттерін бір жүйеге
келтіруге, пәнаралық байланыс орнықтыруға мүмкіндік береді.
Жүргізілген жұмыс бойынша берілетін есеп үлгісі төмендегідей
сұрақтармен қамтылды:
- Сіз педагогикалық практикада қандай теориялық білімдеріңізді қолдана
білдіңіз?
- Тапсырманы орындау барысында (а), шұғылданушылармен қарым-қатынаста
(ә) қандай қиындықтармен кездестіңіз?
- Педагогикалық практиканы өту кезінде қандай жеке басылық және кәсіби
қасиеттерді қалыптастыру қажеттігін ұғындыңыз?
Бұл педагогикалық практика бағдарламасының жүзеге асырылуы шынайы
оқыту-шынықтыру үдерісінің сараптамасына арналған теориялық психологиялық-
педагогикалық және спорттық білімдердің қолданылуын, педагогикалық теорияны
зерттеуге деген оң көзқарасты қалыптастыруды, оны кәсіби қызметті тану мен
түрлендіру құралы ретінде ұғынуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Мұндай амал кәсіби-педагогикалық теориялық білімдер мен тәжірибелік
тәсілдер жүйесі арасында кәсіби-педагогикалық дайындықтың теориялық және
тәжірибелік құрамдас бөлімдерінің бірлестігі негізінде өзара байланыс
қалыптастырып, оны жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Оның қолданылуы
барысында спорт колледжі оқушыларының үзіліссіз педагогикалық практикасын
ұйымдастырудағы кемшіліктерді жеңуге арналған жағдайлар жасалынды. Бұл
практика олардың кәсіби-педагогикалық дайындығының ажырамас бөлімі болып
табылады.
Үшінші курс оқушыларының педагогикалық практикасы кәсіби-педагогикалық
дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдерінің арасындағы
байланыстарды тереңдетуге бағытталған, болашақ бапкердің дербестік деңгейін
арттыруды қарастырады, ал бұл өз кезегінде жеке тұлғаның субъективті
ұстанымын, педагогикалық бағыттылығын қалыптастырудың, кәсіби қызметтің
тәсілдері мен амалдарын жетілдірудің факторы болды. Оның жүргізілуі кезінде
болашақ бапкерлердің білім беру, тәрбиелеу және сауықтыру жұмыстарын
талқылау, жоспарлау және жүзеге асыру бойынша өзіндік жұмысын
ұйымдастырумен қатар, жеке басылық-шығармашылық тапсырмалар жүйесі
қолданылды. Бұл жүйе оқушы-спортшылардың қызығушылықтарын, икемділігін және
спорттық мамандығын ескере отырып түзілді.
Бұл тапсырмалар зерттеулі сипатты болды, оқыту-шынықтыру үдерісі
жүзеге асуының педагогикалық шарттарын, шұғылданушылардың психологиялық-
физиологиялық ерекшеліктерін өз бетінше зерттеуді, сондай-ақ, педагогикалық
қарым-қатынастың кәсіби-педагогикалық қасиеттері мен жекелей ерекшеліктерін
өзіндік болжауды қарастырады. Алынған зерттеулер сараптамасы негізінде
оқушылар спорттық-педагогикалық және оқыту-тәрбиелеу іс-әрекеттерінің,
олардың ары қарайғы тәжірибе жүзінде жүзеге асырылуын реттеу бойынша іс-
шаралар жүйесін жобалауды жүзеге асырды.
Тәжірибелі үйрету мен шынықтыруды ұйымдастыруда педагогикалық
жағдайлардың оқыту-шынықтыру және тәрбиелеу-білім беру үдерісінде
қалыптасатын түзу мен қолдану әдістері қолданылды. Олар оқушылардың алдына
кәсіби-мүдделі қасиеттерін айқындауға мүмкіндік беретін (қайырымдылық,
шыншылдық, жауапкершілік, педагогикалық тәртіп және т.б.) педагогикалық
қарама-қайшылықтарды болдырмау немесе шешу бойынша қандай да бір іс-
әрекеттерді таңдау мәселесін қояды.
Оқушылардың өзіндік және жеке бастылық жұмысын ұйымдастыру
педагогикалық операцияларды, әдістерді, олардың үйлесімділігін меңгеруге
бағытталған. Өзіндік жеке басылық жұмыстың басты міндеті – оқушылардың
бойында рефлексивті сананы, адекватты өзіндік бағаламаны және өзіндік
реттелуді қалыптастыру. Бұл міндеттің шешілуінде әрібр бірінші курс оқушысы
оқытушының жетекшілігімен колледжде оқу мерзіміне арналған жекелей білім
беру-кәсіби және шынықтыру бағдарламаларын түзіп, оны жүзеге асыруының
маңызы үлкен. Бұл бағдарламалар кәсіби-мүдделі қасиеттерді (зияткерлікті,
өнегелі, денелік және т.б.) оларды бапкердің кәсіби диаграммасымен
салыстыру негізінде өз бетінше бағалаудан және оқушы-спортшының кәсіби-
педагогикалық мәдениет деңгейі артқан сайын толықтырылып, түзетіліп
отыратын кәсіби-педагогикалық қызметті, оның ғылыми-теориялық және
операциялы негіздерін меңгерудегі жеке басылық мүмкіндіктерін айқындайды.
Бапкердің кәсіби-педагогикалық мәдениетін дамытудың басты факторы –
оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыру. Дене шынықтыру және спорт
педагогы үшін ғылыми зерттеулердің мәдениетін, зерттеу жұмыстарының
тәсілдерін меңгерудің маңызы ерекше, өйткені олардың күнделікті жұмысындағы
сұранысы болашақ кәсіби қызметімен анықталады. Дипломдық, курстық жұмыс
жазған спорттық колледж бітірушісі қолданбалы сипатты ғылыми зерттеулерді
өз бетінше жүргізуге қабілетті болуы қажет.
Болашақ бапкерлердің ғылыми-зерттеу мәдениетін қалыптастыру бойынша
жұмысының ұсынылып отырған жүйесі оларды біртіндеп, ретпен болашақ кәсіби
қызметінің арнайылығын, оқушылардың қызығушылығын, қабілетін ескере отырып
ғылыми-зерттеу қызметіне қосуды қарастырады.
Бұл жұмысты ұйымдастыру бірнеше кезеңдерден құралады:
Бірінші кезең (бірініші курс): ғылыми-зерттеу әдістерімен таныстыру.
Бұл кезеңде педагогикалық зерттеу әдістері, олардың қолданылу шарттары,
ғылыми және педагогикалық этика туралы жалпы білімдерді меңгеру жүзеге
асырылады; психологиялық-педагогикалық және спорттық әдебиеттерді талқылау,
библиографияда бағдарлану, берілген сала бойынша ақпарат алу және т.б.
қалыптасады. Оқушыларға зерттеулі сипатты өз беттерінше орындайтын
төмендегідей теориялық тапсырмалар беріледі: нақты бір тақырып бойынша
психологиялық-педагогикалық және спорттық әдебиеттерді таңдау, жекелей бір
әдебиет көздерінің түсініктемесін түзу, реферат жазу; бір мәселеге қатысты
түрлі көзқарастарды, тәсілдерді салыстыру; әртүрлі әдебиеттерден алынған
білімдерді жинақтап, бір жүйеге келтіру (кестелер, үлгілер және т.б. түзу);
пәнаралық байланыс түзу (педагогикадағы, психологиядағы, философиядағы,
социологиядағы қандай да бір түсініктерді, көрсеткіштерді, терминдерді
қарастыру; педагогикадағы дене шынықтыру әдістерінің жіктелуін салыстыру);
Екінші кезең (екінші курс): зерттеу жұмыстарын педагогика және ДШТ
сабақтарында ұйымдастыру, мәселелі топтарды құру, жалпы зерттеу іс-
шараларын меңгеру. Оқушыларға төмендегідей зерттеу сипатты теориялық және
тәжірибелік тапсырмалар беріледі: түрлі әдебиеттерден алынған ақпараттар
сараптамасы (бір тақырып бойынша берілген бірнеше әдебиеттер сараптамасы
негізінде рефераттар жазу, шынықтыруға, жарыстарға, тәрбиелік іс-шараларға
қатысу қорытындысы бойынша баяндама дайындап, студенттік ғылыми
конференцияда баяндама жасау және т.б.); нақты бір педагогикалық
жағдайларды ұғыну және педагогикалық жұмыстың біршама тиімді мазмұнын,
әдістері мен тәсілдерінің үлгісін түзу (мәселелі топтың алдында үздіксіз
педагогикалық практика кезінде бақыланған нәтижелер туралы хабарлама жасау,
дене шынықтыру педагогикасы мен әдістемесі және таңдап алған спорт түрі
бойынша курстық жұмыс жазу және т.б.); зерттеу жұмысын жүргізу тәсілдерін
меңгеру (оқушылар арасында зерттеу тапсырмаларын орындау, педагогикалық
практика кезіндегі микрозерттеулер және т.б.).
Үшінші кезең (үшінші курс): жекелей тәжірибелік зерттеу тапсырмаларын
орындау бойынша ұжымды және дербес оқушылармен ғылыми-педагогикалық
зерттеулер жүргізу: дене шынықтыру педагогикасы мен әдістемесі бойынша
зерттеу білімдерін қолдану (міндетті түрде тәжірибелік бөлімі бар курстық
жұмыс жазу); ғылыми-зерттеу әдістері мен операцияларын жетілдіру (курстық
жұмыс шеңберінде және студенттік ғылыми конференция дайындау кезінде
зерттеулер жүргізу); спорттық мектепте өздігінше тәжірибелік жұмысты
жүргізу мен сараптау тәжірибесін қалыптастыру (ғылыми-тәжірибелік
конференцияларда баяндама жасау және т.б.).
Оқушылардың ғылыми-зерттеу мәдениетін дамытудың маңызды бір түрі –
оларды оқытушылардың және басқа оқу орындарында жүргізілетін зерттеулерге
қатыстыру арқылы ғылыми жұмысқа баулу, сондай-ақ, ғылыми конференцияларға
белсенді қатысу. Оқушылардың көпшілік алдында сөйлеп, пікірталастар өткізе
білуіне ерекше көңіл бөлінді. Олар өздері жасаған баяндама бойынша
сұрақтарға жауап беруге, басқа да баяндамашыларға өз беттерінше сұрақтар
қоюға үйренеді. Бұл ғылыми-зерттеу жұмысына және педагогикалық теорияны
оқуға деген қызығушылықты біршама арттыруға мүмкіндік берді. Тәжірибелік
педагогикалық қызметтің қажетті тәсілдері мен операцияларын меңгеруді
қаматамсыз етті.
Бұл жұмыс бірнеше кезеңдерге бөлінді:
Бірінші кезеңде оқушылар семинарлық-тәжірибелік сабақтарда сөйлеп,
өздері оқитын топ алдында баяндама жасады. Олар баяндамашыларды тыңдауға,
сұрақтар қоюға, өздері сөйлеуге, сұрақтарға жауап беруге, пікірталасқа
қатысуға үйренді. Бұл ғылыми әдепті және көпшілік алдында сөйлеу
дәстүрлерін сақтаумен жүзеге асты.
Екінші кезеңде болашақ бапкерлер ғылыми конференцияларда және
семинарларда қысқа баяндамалар жасай жүріп, үлкен аудиторияларда сөйлей
білу тәжірибесін меңгерді.
Үшінші кезеңде ғылыми конференцияларда және педагогикалық жиылыстарда
баяндама жасау ұйымдастырылды. Өздерін ғылыми-зерттеу қызметінде көрсете
білген оқушыларды ғылыми-тәжірибелік конференцияларда қатысуға баули
бастады.
Бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындауды ұйымдастыру үдерісінде ғылыми-
зерттеу жұмысының оқыту қызметінің, аудиториялық сабақтармен, педагогикалық
тәжірибемен, спорттық-педагогикалық өзіндік жетілумен қатар тұратын ерекше
бір түрі ретінде мәртебесі артты. Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысы оқыту
қызметінің ерекше бір, арнайы түрі (оқыту-зерттеу) ретінде қарастырылды,
оның өзіндік дәлелдемесі, мақсаты, жүзеге асырылу шарттары болды.
Сонымен, оқушылардың педагогикалық практиканы өткізу және ғылыми-
зерттеу жұмысын ұйымдастыру кезіндегі өз беттерінше тәжірибелік қызметінің
сипаты аудиторялық сабақтар кезіндегі оқу-танымдылық қызметке сай келді.
Оқушыларды дайындаудың теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдері бірін-
бірі толықтырып отырды, теория педагогикалық үдерісті талқылау және
құрастыру үшін қолданылса, тәжірибе оқушылардың теориялық сараптамасының
пәні ретінде, сондай-ақ, теориялық білімдердің, педагогикалық біліктіліктер
мен дағдылардың көзі ретінде жүргізілді. Кәсіби-педагогикалық дайындықтың
екі құрамдас бөлімдері де бірлестікте қарастырылды, бұл тәжірибелі үйрету
барысында кәсіби-педагогикалық дайындықтың дәстүрлі ұйымдастырылу кезеңіне
тән біршама жетістіктерге жетуге, теріс кезеңдерді жеңе білуге мүмкіндік
берді.
Тәжірибе жүзінде үйрету барысындағы жүргізілген жұмыс ұсынылған
теориялық ережелердің шынайылығын дәлелдеді. Болашақ бапкерлердің кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастыру педагогикалық бағыттылықтың, жеке
тұлғаның субъективті ұстанымының, әдістемелік ұғынуының, рефлексияның
дамуына және бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындық барысында қызметінің
операционалды жақтарын меңгеруіне мүмкіндік беретін педагогикалық
жағдайлардың жасалуымен қамтамасыз етілді.
Бірінші курс оқушыларында кәсіби-педагогикалық мәдениеттің бейімделулі
деңгейі басым болғаны анықталды, оның негізінде психологиялық-педагогикалық
және арнайы-педагогикалық пәндерді оқыту үдерісінде репродуктивті деңгейдің
қалыптасуы басталды. Бұл жерде ерекше маңызға ие болған бағыт -
педагогикалық үдеріс құрылымдарының (мақсатты, мазмұнды, жетілдіруші-
нәтижелі, операциональды-қызметті, бағаламалы-нәтижелі) сараптамасы мен
олардың өзара байланысын орнықтыруға бағдарланған педагогикалық тәжірибе.
Жеке тұлғаның педагогикалық бағыттылығын және бірінші курстықтардың
рефлексивті санасын қалыптастыруда жекелей кәсіби-педагогикалық
бағдарламамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қолжазба құқығында
ТШАНОВ АМАЛБЕК ҚОЗЫБАҚҰЛЫ
Бапкер-оқытушыны спорт колледжі жағдайында
кәсіби-педагогикалық дайындау
13.00.04 – Дене тәрбиесі, спорттық жаттығулар, сауықтыру және бейімдеу дене
тәрбиесі теориясы мен әдістемесі
Педагогика ғылымдарының докторы
ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
АВТОРЕФЕРАТЫ
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2010
Жұмыс Қазақтың спорт және туризм академиясында орындалған
Ғылыми жетекшісі педагогика ғылымдарының
докторы
Х.Ф. Анарқұлов
Ресми оппоненттері педагогика ғылымдарының
докторы
С.І.
Қасымбекова
педагогика ғылымдарының докторы
Т.Ә.
Ботағариев
педагогика ғылымдарының докторы
Б.М.
Досқараев
Жетекші ұйым М. Әуезов атындағы
Оңтүстік Қазақстан
мемлекеттік педагогикалық
университеті
Қорғау 2010 жылы 25 желтоқсан, сағат 12.00 Қазақтың спорт және
туризм академиясының жанындағы Д 14.41.03 диссертациялық кеңесінде өтеді.
Мекен-жайы: 050022, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 8385, Факс: 87272926805,
телефон 8-727-2923007
Диссертациямен Қазақтың спорт және туризм академиясының кітапханасында
танысуға болады
Автореферат 2010 жылы ____ қарашада таратылды
Диссертациялық кеңесінің
ғалым хатшысы,
педагогика ғылымдарының
докторы
Ө.Е. Бектұрғанов
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан
Республикасында дене шынықтыру мен спортқа деген қызығушылық біршама артты.
Адамгершілік тұрғысынан алғанда таза, рухани бай және денелік жетілген
адамның қалыптасуына көп көңіл бөлінуде. Дене шынықтыру және спорт туралы
Заң және 2007-2011 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының дене
шынықтыру мен спортты дамыту мемлекеттік қағидасы орта спорттық білім беру
орындарында спорттық педагогтарды дайындауға сәйкес өзгерістер енгізуді
талап етеді. Ол білім беру стандартының мазмұнын, оқу жоспарлары мен
бағдарламаларында, болашақ спорттық педагогтарды кәсіби-педагогикалық
дайындығын жетілдіру жолдарының қарастырылуында айқындалады.
Мамандандырылған спорт колледжі жағдайында бапкер-оқытушыларды кәсіби-
педагогикалық дайындау олардың болашақ кәсіби қызметі тиімділігінің алғы
шарты, оның жеке басының қалыптасуына, жалпы және кәсіби педагогикалық даму
үдерісіне негіз болады. Бапкер-оқытушылардың кәсіби-педагогикалық дайындығы
оның бағыты, санасының кәсіби-педагогикалық ұстанымы, кәсіби-педагогикалық
іс-шаралар мен операцияларды меңгеру деңгейінің сапалы қасиеттерін
айқындайтын жеке басының біртұтас қасиеті. Спорт колледжі студенттерінің
кәсіби білім алуының негізін кәсіби-педагогикалық дайындық түзеді. Ол
біріншіден, болашақ спорттық педагогты оқыту мен тәрбиелеу үдерісі болса,
екінші жағынан, кәсіби-педагогикалық мәдениетті дамыту деңгейімен, кәсіби
маңызды сапалар қалыптасуымен, жеке тұлғаның педагогикалық бағыттылығымен
және оның спорттық-педагогикалық қызметінің қажетті жақтарын меңгеруімен
анықталатын осы үдерістің нәтижесі.
Дайындықтың педагогикалық салалары, олардың дидактикалық негіздері,
әдістері, ұйымдастырылу түрлері, арнайылық ерекшеліктері О.А. Абдуллин
[1990], Ю.К. Бабинский [1982], А.А. Вербицкий [1991], Н.В. Кузьмин [1970],
Ю.Н. Кулюткин [1990], В.И. Никитенко [1991], Л.Ф. Спирин [1989],
Т.А. Стефановская [1998] және т.б. еңбектерінде зерттелді.
Болашақ педагогтың қалыптасу үдерісі кәсіби дайындық барысы
Г.И. Аксенованың [1999], Е.И. Артамонованың [2000], Р.М. Асадулиннің
[2000], Е.П. Белозерцевтың [1990], Ю.В. Варданянның [1999], М.Я.
Виленскидің [1990], Л.К. Гребенкинаның [2000], И.Ф. Исаевтың [1993], А.И.
Мищенконың [1992], В.А. Сластенинаның [1990], Е.Н. Шияновтың [1991] және
т.б. еңбектерінде қарастырылған.
Спорт педагогтарын жоғары дене шынықтыру білім беру жүйесінде кәсіби
дайындау мәселелері А.И. Мищенко [1992], В.А. Сластенин [1990], Е.Н.
Шиянов [1991], И.П. Андриади [1997], А.Г. Барабанов [1996], Ю.А. Гагин
[1996], А.М. Кузьмин [1999], Ж.М. Есіркепов [2008], Е.Л. Караваева [2008],
Ж.А. Юмашева [2009], А.М. Мамытов [1998], Л.П.
Матвеев [1996], А.А. Понаморев [1992], Ж.К. Холодов
[1996], В.Т. Чичикин [1995], О.Л. Шабалина [2003] еңбектерінде кешенді
зерттелген.
Спорт педагогтарын спорт колледжі (техникум) жағдайында дайындау
мәселелері Е.Л. Караваева [2008], М.Г. Иванова [1999], И.Ю. Сазонов
[2001], С.В. Туленков [2000], Г.А. Шишенко [1999], А.И. Чучалина [2001],
А.А. Федоров [1998] және т.б. зерттеушілердің еңбектерінде көрініс тапқан.
Жүргізілген зерттеулер дене шынықтыру және спорт мамандарын спорт
колледжі жағдайында кәсіби-педагогикалық дайындау мазмұны мен құрылымын
толыққанды ашпайды, оның басты даму бағыттары, педагогикалық шарттары
айқындалмаған күйде қалып отыр. Бұл мәселенің ұйымдастырылуында төменде
көрсетілгендей сипатты бірқатар қарама-қайшылықтар туындайды: педагогикалық
және спорттық-педагогикалық циклдің оқытылуында қажетті деңгейде бапкер-
оқытушының кәсіби қызметінің мәні, оның жеке басылық дамуы, өзін-өзі жүзеге
асыруы ескерілмеген; антропологиялық құндылықтардың оқыту-тәрбиелеу үдерісі
көрсеткіштері және бағдарлары ретінде жүзеге асыру нұсқаулары есепке
алынбаған; колледж оқушыларында педагогикалық іс-әрекеттер мен
операциялардың жеткіліксіз деңгейде меңгерілуі анықталған, өзінің іс-
әрекетін бүтін үдеріс ретінде қабылдауы мен онда педагогикалық
заңдылықтардың айқындалуын көре алу мүмкіндігінің қалыптасуы қиындатылған.
Білім беруде, дене шынықтыру мен спортты дамытуда халықаралық спорттық
тәжірибе сынағынан өткен заманауи даму бағыттарына сәйкес келетін кәсіби-
педагогикалық дайындығының және кәсіби спорттық педагогты дайындауда жаңа
тәсілдердің бүтін жүйесіне негізделу қажеттігі сезіледі.
Таңдап алынған тақырыптың өзектілігі бірқатар жайттармен, атап
айтқанда: Дене шынықтыру және спорт туралы Қазақстан Республикасының
Заңының жүзеге асуымен, Қазақстан Республикасының Дене шынықтыру мен
спортты дамыту мемлекеттік қағидасымен, Қазақстан Республикасы
Президентінің Қазақстан халқына жолдауымен (2010 ж., 29 қаңтар)
мамандандырылған спорт колледжі жағдайында бапкер-оқытушыны дайындау
тиімділігін арттырумен, ғылыми-әдістемелік материалдардың
жеткіліксіздігімен байланысты.
Зерттеу мәселесі - бапкер-оқытушыларды заманауи кәсіби-педагогикалық
дайындау үдерісінде басты даму бағыттарын, қағидаларын және педагогикалық
шарттарын түзу.
Зерттеу нысаны - спорт колледжі оқушыларының кәсіби-педагогикалық
білім алу үдерісі.
Зерттеу пәні - спорт колледжі оқушыларын кәсіби-педагогикалық
дайындаудың тұжырымдамалы негіздерін түзу.
Зерттеудің болжамы. Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық жағынан
дайындаудың тиімділігін бірқатар жағдайларда арттыруға болады, атап
айтқанда: спорттық-педагогтық білім беру мазмұнының адами мүмкіндігінің
өзектілігін арттыру; болашақ бапкер-оқытушының жалпы және кәсіби-
педагогикалық мәдениетін дамыту; оқушы-спортшылардың бапкерлік қызметінің
танымдылық үдерісін жүйелі ұйымдастыруды жүзеге асыру; кәсіби-педагогикалық
дайындаудың мазмұны, әдістері және түрлері бапкер-оқытушының таңдап алған
қызметінің арнайылық ерекшеліктеріне сай келу; үйрету және шынықтыру
үдерісі барысында бапкер-оқытушының болашақ кәсіби қызметінің мазмұны мен
құрылымының арнайылық қасиетін бейнелеу; оқушы-спортшылардың теориялық және
тәжірибелік сабақтарды түрлендіріп өткізу қызметін ұйымдастыру; кәсіби
өзіндік сананы, педагогикалық рефлексияны дамыту; бапкер-оқытушының
шығармашылық жеке қасиеттерін дамыту үдерістерін келтіретін кәсіби-
педагогикалық дайындықтың жекелей-бағытталған технологиясын жүзеге асыру.
Зерттеу мақсаты – бапкер-оқытушыларды спорт колледжі жағдайында кәсіби-
педагогикалық дайындау.
Осыған байланысты мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың орта спорттық-
педагогтық білім беру жүйесіндегі теориялық-әдістемелік негізін құрайтын
ережелері жиынтығының негіздемесін жасау;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың функционалды
үлгісін түзу;
- бапкер-оқытушыны тиімді дайындаудың негізгі даму бағыттарын,
қағидаларын және педагогикалық шарттарын тәжірибе жүзінде негіздеу;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды қалыптастыру
үдерісін сипаттайтын көрсеткіштер мен деңгейлерді бекіту;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың технологиялық
негіздерін анықтау;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды ұйымдастыру бойынша
ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беру.
Алға қойылған міндеттерді шешу мен оның алғы шарттарын тексеру үшін
зерттеу әдістерінің өзара бірін-бірі толықтырушы бірнеше жиынтығы
қолданылды: ғылыми әдебиеттер сараптамасы және жалпылама қорытындысы
(салыстырмалы-бейнелеу); анықтамалық (сауалнама жүргізу, сұхбаттасу, сұрақ-
жауап алу), бақылау (тікелей, жанама және енгізілген бақылау),
праксиметриялық (қызмет сараптамасы, спорттық-педагогикалық тәжірибені
зерттеу және жинақтау) әдістері; педагогикалық тәжірибе; тәжірибелік
мәліметтер статистикалық өңдеуден өткізілді.
Зерттеудің тәжірибелік базасы ретінде Алматы қаласының Республикалық
спорт колледжі және Әскери спорт коледжі қарастырылды. Зерттеуге колледждің
300 дарынды оқушысы, 50 оқытушысы және Алматы мен Шымкент қалалары спорттық-
мектептерінің 90 бапкер-оқытушылары қатыстырылды.
Зерттеуді жүргізу өзара байланысты бірнеше кезеңдерден құралды:
Бірінші кезең (2006-2007 оқу жылы) - іздестіру-теориялық бөлім – ғылыми
әдебиеттер сараптамасы мен спорт колледжінің жұмыс тәжірибесінен, спорттық
мектептердің бапкер-оқытушысын кәсіби-педагогикалық дайындауды жүзеге асыру
үшін қажетті теориялық-әдістемелік ережелерін анықтаудан құралды.
Екінші кезең (2007-2008 оқу жылы) білім берудің тәжірибелі
бағдарламасын жасаудан және бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау
үлгісін түзуден тұрады.
Үшінші кезең (2008-2009 оқу жылы) бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық
дайындаудың түзілген үлгісінің мақұлдамасы және спорт колледжі жұмысының
тәжірибесінде жүзеге асыру жолдары мен әдістері бойынша тәжірибелі жұмыс
жүргізуге арналды.
Төртінші кезең (2009-2010 оқу жылы) тәжірибелік жұмыс нәтижелерінің
жүйеленуінен, жинақталуынан және теориялық сараптамасынан; зерттеу нәтижесі
бойынша қорытынды түзіп, ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар жасаудан;
диссертацияны безендіруден тұрады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері:
- бұрын қарастырылмаған құбылыстарды айқындайтын жаңа түсініктердің
мазмұны ашылды, атап айтқанда, бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық
мәдениеті, кәсіби-педагогикалық дайындаудың теориялық және тәжірибелік
құрамдас бөлімдерінің жеке даралануы жүзеге асырылды;
- бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық бағыттылығы, бапкер-оқытушының
әдістемелік ойлауы туралы ғылыми түсініктердің жаңа белгілері айқындалды;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың спорттық колледж
жағдайындағы тұжырымдамалы негіздері мен үлгісі түзілді;
- бапкер-оқытушының кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастырудың
белгілері мен деңгейлері теориялық негізделіп, мақұлданды;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау тимділігінің
педагогикалық шарттары тәжірибе жүргізу нәтижесімен дәлелденді.
Зерттеудің теориялық мәні:
- бапкер-оқытушының таңдап алған бапкерлік қызметінің және спорт
түрінің ерекшеліктерін ескеретін, оны кәсіби-педагогикалық жағынан
дайындаудың бүтін тұжырымдамалы амалдары келтірілген;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың қағидалары мен
педагогикалық шарттары негізделген;
- оның басты даму бағыттары айқындалып, көрсетілген;
- бапкер-оқытушының жеке басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін
қалыптастыру, педагогикалық санасы мен кәсіби-педагогикалық бағыттылығын
дамыту жолдары жасалған.
Зерттеудің тәжірибелік мәні онда келтірілген теориялық ережелер мен
қорытындылардың бапкер-оқытушыны кәсіби дайындау үдерісінде оның кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастыру стратегиясы туралы тұжырымдамалы
түсінігін тереңдетіп, спорттық педагогтарды сапалы дайындауды қамтамасыз
етудің тиянақты алғы шарттарын құрайды.
Зерттеу материалдарын айқындайтын тәжірибелік тексеруден өткен
бағдарламалар мен әдістемелік ұсыныстар бапкер-оқытушыларды дайындауда және
олардың дәрежесін арттыруда сәтті қолданылуда.
Зерттеу нәтижелерінің шынайылығы зерттеудің бастапқы өлшемдерінің
әдістемелік негіздемесімен, оның әдістерінің алға қойылған міндеттер мен
қисынға сәйкестігімен, алынған тәжірибелік мәліметтердің жалпылама
тәжірибемен үйлесімділігімен және салыстырмалығымен қамтамасыз етіледі.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар:
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау психологиялық-
педагогикалық, спорттық-педагогикалық пәндерді оқыту және педагогикалық
тәжірибені меңгеру үдерісі мен нәтижесі болып табылады. Оның барысында
бапкер-оқытушының берілген дайындықтың негізгі мақсаты ретінде жеке басының
кәсіби-педагогикалық мәдениетінің қалыптасуы жүреді. Оның құрылымды
бөлімдеріне оқыту-танымдылық, оқу-тәжірибелік және өзіндік тәжірибелік
қызметі жатады;
- кәсіби-педагогикалық мәдениеттің қалыптасқан деңгейі ретінде бірнеше
көрсеткіштер қарастырылады: педагогикалық бағыт, субъективті ұстаным,
әдістемелік ойлау, рефлексия, спорттық шеберлікті арттырудың педагогикалық
іс-әрекеттері мен операцияларын меңгеру;
- бапкер-оқытушыны (ары қарай бапкерді) кәсіби-педагогикалық
дайындаудың тәсілдері бірнеше қағидаларға негізделе құрылады: кәсіби-
педагогикалық бағыттылық; бірлестік; жүйелік; жекелей қарастыру мен
даралану; жалпыламалықтық; ерекшелік пен дербестіктің бірлігі;
- бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындау белгілі бір ретпен жүзеге
асатын іс-шаралардың, операциялардың бүтін жиынтығы ретінде қарастырылады:
бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды дамыту болжамы – кәсіби-
педагогикалық мәдениетті арнайы ұйымдастырылған үйрету арқылы сатыландыра
біртіндеп дамыту - бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындауды
дамытудың қосымша анықтамасы – үйретудің, тәрбиелеудің және шынықтырудың
бастапқы таңдап алынған стратегиясы мен тактикасының түзетулері;
- бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау тиімділігінің
педагогикалық шарттарын бірнеше іс-шаралар қамтамасыз етеді: оқыту, оқыту-
шынықтыру материалдарын негіздеу; педагогикалық қызмет танымдылығы үдерісін
жүйелі ұйымдастыру; бапкердің әдістемелік ойлауын қалыптастыру; бапкердің
кәсіби қызметінің адами шығармашылық мәнінің өзектілігін арттыру; кәсіби-
педагогикалық дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдастығының даму
бағыты;
- бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың негізгі бағыттары: оны
қоғамдандыру; жалпы мәдени және пәнді дайындықтың өзара байланысын
тереңдете түсу; бапкердің кәсіби-педагогикалық мәдениетінің қалыптасқандық
деңгейінің артуы; таңдап алынған бапкерлік қызметке дәлелдемелі-құнды
көзқарасты дамыту; сондай-ақ, пәнаралық және пәнішілік құрылымы айқындалды.
Зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы мен жариялануы.
Жұмыста келтірілген нәтижелер оқу бағдарламалары мен бағдарламалы
арнайы курстарда, ғылыми мақалаларда, баяндамаларда және халықаралық
конференцияларда (Алматы, 2009 ж.; Бішкек, 2010 ж.; Шолпан-Ата, 2010 ж.;
Шымкент, 2010 ж.), республикалық және ғылыми-тәжірибелік конференцияларда,
ғылыми семинарларда жасалған баяндаламарда келтірілген.
Республикалық ғылыми басылымдар мен арнайы жинақтарда диссертация
тақырыбына қатысты 39 мақала жарияланды.
Зерттеу материалдары Алматы қаласы спорттық мектептерінің, Қазақтың
спорт және туризм академиясы қызметкерлерін дайындау және олардың
дәрежесін арттыру үдерісінде қолданылады.
Диссертанттың қосқан жеке үлесінің мәні диссертация тақырыбы бойынша
ғылыми, әдістемелік және нормативті-құқылы әдебиеттерді сараптамадан
өткізіп, жинақтауда; қорғауға шығарылған мақсатты, міндеттерді, ережелерді
анықтауда; бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың үлгісін жасауда және
оның басты бағыттарын айқындап, негіздеуде; бапкерді кәсіби-педагогикалық
дайындауды қалыптастыру, педагогикалық ойлауды дамыту, рефлексия жолдарын
жасауда; қорытындылар мен тәжірибелік ұсыныстар қалыптастыруда; сәйкес
зерттеу әдістерін таңдауда; ғылыми зерттеулер мен эксперименттер
ұйымдастырып, зерттеу нәтижелерін өз бетінше жинақтап, статистикалық
өңдеуден өткізуде; зерттеу нәтижелерін Алматы, Шымкент қалаларының
олимпиадалық дайындау мектептерінің, Қазақтың спорт және туризм
академиясының оқыту үдерісіне енгізуде көрініс табады.
Диссертациялық жұмыстың құрылымы. Диссертация кіріспеден, төрт
бөлімнен, қорытындыдан, 306 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады,
соның ішінде 16 шетел тілінде. Жұмыс мазмұны 30 кестемен және 10 суретпен
безендірілген.
Кіріспеде мәселенің өзектілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, алғы
шарты, зертеу әдістері, оның ғылыми жаңалығы, теориялық және тәжірибелік
маңыздылығы, қорғауға ұсынылатын қағидалар, диссертанттың қосқан жеке
үлесі, зерттеу нәтижелерінің мақұлдануы мен енгізілуі келтірілген.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
1 Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби-педагогикалық дайындау
мәселесі
Дене шынықтыру және спорт мамандарын кәсіби-педагогикалық дайындау -
әлеуметтік феномен деп аталатын 1.1 бөлімшеде кәсіби-педагогикалық
қызметтің басты нысаны ретінде – педагогикалық үдеріс және оның мақсаты,
мазмұны, құралдары, нысандары және тәрбиелеу субъектілері қарастырылды.
Мазмұны мен құралдары спорт педагогының мақсатты бағытталған қызметінің
процессуальды жоспары аумағына енеді. Бірақ, педагогикалық үдерістің бір
күйден екінші күйге сапалы ауысуында студенттің тікелей немесе жанама
бағытты өзіндік қызметі маңызды бағытқа ие болады К.Б. Көлбаев [2009].
Педагогикалық үдеріс білім беру жүйесінің бір бөлімі болып табылады.
Спорттық педагогты кәсіби дайындау бүтін педагогикалық үдеріс болып
табылады, оның барысында оның тұлғалық қалыптасуы, жалпы және кәсіби
мәдениетінің дамуы жүреді. Кәсіби дайындығы, кәсіби мәдениеті қалыптасып,
бапкердің кәсіби шеберлігінің негіздері қаланады. Бұл үдерістің тиімділігі
кәсіби-педагогикалық бағыттылықпен, педагогикалық қызметтің әлеуметтік-
мәдени анықталуымен, педагогикалық білімнің жалғастығымен, педагогты
дайындаудың дербестігімен және жетілу бірлігімен қалыптасады.
О.Л. Шабалина [2009] педагогикалық үдерісті арнайы ұйымдастырылған
педагогикалық, педагогтар мен тәрбиеленушілердің мақсатты бағытталған өзара
байланысы, дамытушы және білім беру міндеттерін шешуге бағытталған үдеріс
ретінде қарастырады.
Дене шынықтыру және спорттың, жеке тұлғаның жалпы мәдениетінің бір
бөлімі ретінде, оның адамгершілік, рухани-денелік мәнін ашатын құнды, адами-
шығармашылық, жасампаздық қабілеті бар. Бұл мүмкіндіктің өзектілігін
арттыру және оны дене шынықтыру және спорт маманының қызметінде жүзеге
асыру, оны кәсіби-педагогикалық дайындауда сапалы, жаңа тәсілдерді
қолдануды талап етеді.
Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындаудың ғылыми-әдістемелік
тәсілдері деген 1.2 бөлімшеде теориялық сараптама, бапкерді дайындауды
аксиологиялық, антропологиялық, мәдени, тұлғалық-қызметті, тұлғалық-
бағдарлы, жүйелі бүтін тәсілдер негізінде жүргізу қажеттігі көрсетілді.
Аксиологиялық тәсіл бапкердің кәсіби қызметіне дәлелді-құнды
көзқарасымен айқындалатын санасын қалыптастыруға, оның педагогикалық
құндылықтарды иеленуіне, оның кәсіби-құнды бағдарлар жүйесін қалыптастыруға
мақсатты бағытталған.
Аксиологиялық және антропологиялық тәсілдердің өзара байланысы білім
берудің әлеуметтік-педагогикалық, гуманитарлық маңыздылығымен, оның денелік-
рухани бірлестігі, дамуы, арнайылығы бар бүтін жүйе ретіндегі - адам
экологиясын сақтауға арналуымен жүзеге асады.
Адамды бүтіндей мәдениет субъектісі ретінде бағдарлау бапкерді
дайындауды дене шынықтыру мен спортты рухани, зияткерлікті және басқа да
құндылықтармен қатар жалпы адами ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін
мәдени тәсілмен қамтамасыз етеді.
Тұлғалық-қызметті тәсіл - негізін жеке тұлғаның даму үдерісіндегі
мақсаттылық, өзіндік ұйымдастырылумен, өзіндік реттелумен, оны қызмет пен
қарым-қатынас субъектісі ретінде жүзеге асырумен сипатталатын белсенділігі
болып табылатын басты маңыздылықты құрайды.
Тұлғалық-бағдарлы тәсіл педагогикалық қызметтің гуманистік
бағыттылығына негізделген және бапкерді дайындау үдерісінде субъект-
субъективті қарым-қатынас қалыптасуын оның жеке басының толық айқындалуына
жағдай жасалуын, тұлғалықты, өзіндік жүзеге асуда дамытуды талап етеді.
Дене шынықтыру және спорт маманын дайындаудағы жүйелі-бүтін тәсіл, оның
функционалды, бүтінді және қызметті салаларын ашады. Ол, бір жағынан,
теориялық түйсінумен, оқушылардың бүтін жүйені негіздеуімен және жүзеге
асырылуымен, екінші жағынан, педагогикалық қызмет нанымдылығы мен
түрлендіруші жүйелі әдістерін қолданумен жүзеге асады.
Бапкер-оқытушыны дайындау - педагогикалық қызмет объектісі ретінде
деген 1.3 бөлімшеде қарастырылған заманауи дене шынықтыру-педагогикалық
білім беруді дамыту бағыты оның гуманитарлық бағыттылығының күшейгендігін
көрсетеді. Бұл бапкер-оқытушыны кәсіби дайындау жүйесінде кәсіби-
педагогикалық құрамдас бөлімін арттыруды айқындайды.
Сонымен бірге, оның кәсіби қызметінің арнайылығы және спорт
колледжіндегі оқыту-тәрбиелеу үдерісін дәстүрлі ұйымдастырудың
ерекшеліктері, оқушылардың кәсіби-педгагогикалық мәдениеті қалыптасуын,
жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық қасиеттерін дамытуды қиындатады.
Кәсіби-педагогикалық дайындықта дене шынықтыру және спорт
мамандарының кәсіби білімін жетілдірудегі маңызы ерекше. Осыған орай,
теориялық ұғыну және бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындау тиімділігінің
спорттық-педагогикалық шарттарын негіздеу қажеттілігі туындайды, оның мәні
бапкердің кәсіби қызметін ескеретін және спорттық педагогты орта кәсіби
білім беру жүйесінде дайындаудың заманауи талаптарына жауап беретін осы
дайындықтың бүтін бағытын құру.
Жоғарыда аталған мәселелер толығымен спорттық-педагогикалық үдеріс
шеңберінде жүзеге асатын спорттық-педагогты кәсіби дайындауға жатады.
2 Зерттеудің міндеттері мен әдістері және ұйымдастырылуы
Диссертацияның осы бөлімінде ғылыми-зерттеу жұмысының алдына қойылған
міндеттері, оларды орындау мақсаты мен қолданылған әдістер және зерттеуді
ұйымдастыру кезеңдері жөнінде мәліметтер келтірілген. Олар авторефераттың
кіріспе бөлімінде баяндалған.
3 Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау технологиясы
Дайындау технологиясын жобалау атты 3.1 бөлімшесінде технология нақты
пән ауқымының объективті заңдарын басым айқындайтын және алынған
нәтижелердің алға қойылған мақсаттарға сәйкестендіру шарттарына арналған
максималды мүмкіндікті қамтамасыз ететін қызмет саласы ретінде
қарастырылады.
Бапкер-оқытушыны кәсіби-педагогикалық дайындау технологиясы оның жеке
басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған іс-
әрекеттердің, операциялардың, іс-шаралардың тұтас жиынтығы. Мұндай жеке
тұлғаның қалыптасқандық деңгейін анықтау үйрету мен шынықтырудың нақты
нәтижелерін айқындайтын көрсеткіштер жүйесі деңгейінде қарастырылады. Бұл
дайындықтың мәні ретті, педагогикалық шынайылықты тану үдерісінің қисынына
сай, танымдылықты және тәжірибелік сабақтар арқылы жүзеге асуы мүмкін. Бұл
жерде субъект-субъектілі қарым-қатынасты, берілген үдеріске (оқытушы-
оқушы, оқушы-оқушы, оқытушы-оқытушы) қатысушылардың көбірек ерік
беруді қамтамасыз ету қажет.
Оқытушы-бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындық технологиясын түзу
оның теориялық-әдістемелік негіздемесінің тікелей жалғасы болды, білім
берудегі технологиялық тәсілдердің және педагогикалық технология
жобалануына қойылатын талаптардың жүзеге асырылу ерекшеліктеріне сүйене
жүргізілді.
Кәсіби-педагогикалық дайындық технологиясын жобалау үшін, бапкерді
кәсіби-педагогикалық дайындаудың мақсаты мен нәтижесі ретінде оның
тиімділігінің көрсеткіштерін негіздеу мен мақұлдау үшін оның кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастыру қарастырылды. Оның бірқатар негізгі
құрамдас бөлімдері болды, атап айтқанда, жеке тұлғаның спорттық-
педагогикалық бағыттылығы, субъективті ұстанымы, әдістемелік ұғынуы,
рефлексия, педагогикалық іс-шаралар мен операцияларды меңгеруі. Осыған
орай, үйрету мен шынықтырудың нақты нәтижелерін (педагогикалық және дене
шынықтыру мен спорт құндылықтарын танып, жүзеге асыру; оқушыға танымдылық
пен даму субъектісі ретінде қарым-қатынас түзу, кәсіби өзіндік жүзеге асу
сұранысын қалыптастыру; педагогиканы, ДШТ түсініктемелі-терминологиялық
аппаратын меңгеру, спорт теориясын танымдылық және тәжірибелік қызмет
әдісіне түрлендіруге ұстаным қалыптастыру; кәсіби-педагогикалық қызмет
үлгісін түзу, оның операциялық салаларын меңгеру; өзіндік реттелуді,
өзіндік жетілуге талпынысты дамыту және т.б.) айқындайтын мақсаты түзілді.
Білім беру-тәрбиелеу үдерісінің қисыны, оның әдістемесі мен құралдары
анықталды.
Үйрету мен шынықтыру нәтижелерінде тіркелген кәсіби-педагогикалық
дайындық мақсаттарының сипаттамасы қажетті, бірақ, оның технологиялық
негіздерін жобалауға жеткіліксіз шарты болып табылады. Үйрету-шынықтыру
материалының мәнін ашудың технологиялық жолдарын түзу, оны меңгерудің
мүдделі және қисынды-процессуальды құрылымдарының арақатысын анықтау
біршама қиындықтар туғызып отыр.
Сапалы көрсеткіш сандыққа қатысты анықтаушы қызметін атқарады. Кәсіби-
педагогикалық дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдерінің
бірлесуі барысында бапкерді дайындаудың әрбір нақты бір кезеңінің
міндеттерін тиімді шешуді қамтамасыз ететін теориялық материал мен бапкер
қызметінің операциялы негіздерін меңгеру көлемдерінің арақатысы анықталды.
Ұсынылып отырған технология айқын мүдделі бағдар болып табылады, ол
оқыту-танымдылық, оқыту-шынықтыру және өзіндік тәжірибелік іс-әрекетте
тұрақты оң дәлелдемені қалыптастыруды, кәсіби-педагогикалық дайындықтың
пәнді және жалпы мәдени дайындықпен байланысын қамтамасыз етуді, ақпарат
өңделуінің заманауи тәсілдерін қолдануды, педагогикалық үдерістің бүтіндей
үлгісін түзу мен талқылау үшін бейнежазбаларды қолдану қарастырылады.
Сонымен, бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындау технологиясын жобалау
педагогикалық технологияға қойылатын талаптар жүйесінің сараптамасына
негізделді; оның түзілуі барысында технологиялық ұйымдастырылған білім беру-
тәрбиелеу және оқыту-шынықтыру үдерістерін тиімділігінің ғылыми негіздемелі
көрсеткіштері қолданылды. Ол оның қисынын, мақсатын, міндеттері мен
құралдарын анықтауға мүмкіндік берді.
Бапкердің жеке басының кәсіби-педагогикалық мәдениетін оның
бірлестікті кәсіби-педагогикалық дайындығы барысында қалыптастыру деп
аталатын 3.2 бөлімшесінде оқушы-спортшының жеке басының кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастырудың алғашқы болжамы кезінде бақылау
әдісі аудиториялық сабақтарда, сондай-ақ, педагогикалық практика, оқу-
шынықтыру мен жарыстар кезінде қолданылды. Бақылау бағдарламалары
оқушылардың сабақтарға дайындық, спорттық-педагогикалық сабақтарға
қызығушылық таныту, бапкердің кәсіби-педагогикалық қызметіне - қызығушылық
таныту, сондай-ақ, кәсіби қарым-қатынасқа талпыныс сияқты оқу-танымдылық
және оқу-тәжірибелік қызметіндегі белсенділігін зерттеуді қарастырады.
Бақылаумен қатар, оқушылардың психологиялық-педагогикалық теорияны, оқу
дәлелдемелері мен шынығу мүдделерін айқындау мақсатымен оларға ауызша және
жазбаша сұрақтар қойылды. Сауалнама жүргізу кезінде бірқатар сұрақтар
қойылды, атап айтқанда: Сіз спорттық-педагогикалық пәндерді өзіңізге оқу
қажет деп есептейсіз бе? (иә, жоқ, не үшін?); Сіздің ДШТ педагогикасы
және таңдап алған спорт түрі бойынша теориялық біліміңіз болашақ
тәжірибелік жұмысыңызда қажет бола ма? (иә, жоқ, қандай?); Мен орта
білімнен не күтемін? және т.б.
Бұдан басқа, бірінші курс оқушылары Мен неге спорттық колледжді
таңдадым? тақырыбына қысқаша шығарма жазды. Оны жазар алдында, пікірлерін
ашық түрде жазу, тіпті аты-жөнін, көрсету не көрсетпеу таңдаулығы (жасырын
жұмыстар бірен-саран ғана болды) ұсынылды.
Оқушы-спортшылардың жазған шығармаларының сараптамасы олардың кәсіби
таңдауларының дәлелдемелерін (оқытушылық-бапкерлік қызметке қызығушылық,
балалармен жұмыс істеуге деген құлшыныс, спорттық табыс, білім алу және
т.б.) анықтауға мүмкіндік берді. Менің сүйікті бапкерім немесе Шынайы
бапкер дегенді мен қалай түсінемін (таңдауы бойынша) деген тақырыптарға
жазылған шығармашылық жұмыстар педагогикалық қызметтің құндылықтары мен
ерекшеліктерін, бапкерлерге қойылатын кәсіби талаптарды ұғынуды айқындауға
мүмкіндік берді.
Тест жүргізу әдісімен оқыту-шынықтыру қызметінің құнды бағдарлары,
өзіндік бағаламасы, дәлелдемелері зерттелді. Рейтингті баға, аяқталмаған
сөйлемдерді толықтыру әдістемелері қолданылды. Педагогикалық ұстаным
бапкердің іс-әрекетінің түрлі жолдары ұсынылған педагогикалық жағдайлардан
құралған спорттық-педагогикалық міндеттерді шешу әдісімен зерттелді.
Іс-әрекет өнімдерінің сараптамасы педагогикалық практика қорытындысы
бойынша есеп беру құжаттарын, оқушылар дайындаған баяндама және реферат
тақырыптарын, шығармашылық жұмыстарды, оқу күнделіктерін зерттеу негізінде
жүргізілді. Бұл құжаттар оқушылардың кәсіби-педагогикалық мәдениетінің
қалыптасқандығын қабылданған көрсеткіштерге (педагогикалық бағыттылық,
субъективті ұстаным, әдістемелік түйсіну, рефлексия, педагогикалық
операцияларды меңгеру) сай зерттеу үшін кең ауқымды, қажетті материал
болды.
Алғаш жүргізілген педагогикалық сараптама нәтижесі кәсіби-педагогикалық
мәдениеттің қалыптасқандығының бейімделу деңгейінің басымдылығын айқындап
көрсетті. Спорттық-педагогикалық бағыттылықтың және жеке тұлғаның
субъективті ұстанымының айқындалуы төмен болды, әдістемелік ұғыну мен
рефлексивті сана жетілмеген, талдау операциясының, мақсат қоя білудің,
жобалаудың нашар меңгерілуі анықталды.
Зерттеуге қатысқан оқушылардың біршама бөлігінің кәсіби таңдау
дәлелдемелері спорттық-педагогикалық қызмет саласынан тысқары қалып қойды.
Орта кәсіби білім алу бірінші курс оқушыларының 28,0% жетістік (басымдылық)
болды. Оқушылардың көпшілігі спорттық колледжде білім алуды таңдаған
себептерін спортпен белсенді шұғылдануымен түсіндірді, оны не спорттық
жетістіктерін жалғастырумен (22,7%), не бапкрелік қызметпен (44,0%)
байланыстырды. Бірінші курстықтардың 5,3% өздерін таңдап алған спорт
түрлері бойынша болашақ бапкер-оқытушы ретінде көре білді (1 cурет).
1 сурет - Колледж оқушылары кәсіби таңдауының дәлелдемелері
Кәсіби-педагогикалық қызметке бағдарлануды дамыту бапкерді кәсіби-
педагогикалық дайындаудың басты міндеті болып табылады. Кәсіби таңдаулықтың
саналы жүргізілуі жеке тұлғаның кәсіби-педагогикалық мәдениетінің ажырамас
бөлігі болып табылатын, педагогтың субъективті ұстанымын қалыптастырудың
негізі ретінде қарастырылады.
Алғашқы болжам нәтижесінде спорт колледжінің бірінші курс оқушыларының
басым бөлігінде бапкердің шынайы кәсіби қызметінен алшақ, дерексіз ережелер
сияқты болып көрінетін, спорттық-педагогикалық теорияны оқуға деген
қызығушылығының жоқтығы анықталды. Мысалы, сауалнамаға қатысушылардың 84,0%
Бапкерге спорттық-педагогикалық теория қажет пе? деген сұраққа бірден
теріс жауап берді (теріс көзқарас); 6,7% жауап беруге қиналды (бейтарап
көзқарас); 5,3% оларды білім берудің бір бөлімі ретінде жалпы дамуға
пайдалы деп шешті (оң-сылбыр көзқарас); 4,0% спорттық-педагогикалық
теорияны оқуды болашақ кәсіби қызметінің негізі ретінде оқу қажеттігін
мойындады (оң-белсенді көзқарас) (2 сурет).
Спорттық-педагогикалық білімдерге деген қызығушылықты дамыту
әдістемелік ұғынудың, спорттық-педагогикалық теорияны танымдылық және
2 сурет – Спорт колледжінің бірінші курс оқушыларының алғашқы болжам
сатысындағы спорттық-педагогикалық теорияны оқуға деген көзқарасы
тәжірибелік қызметке түрлендірудің негізі болып табылады, онсыз бапкердің
кәсіби-педагогикалық мәдениетін қалыптастыру мүмкін емес.
Алынған мәліметтер бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындығын, оның
теориялық және практикалық құрамдас бөлімдерінің бірлестігі негізінде
жетілдіруге бағытталған педагогикалық іс-шаралар жүйесін түзуге себепші
болды.
Бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындаудың ұйымдастырылуын оның
теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдері бірлестігі негізінде
жетілдіру. Осы мақсатта зерттеу барысында бірлестікті оқу курстары мен
арнайы курстар қолданылды. Бірлестіруші фактор ретінде басқа да мәнде
қолданылатын, өзінің арнайылығын жоғалтпаған күйде олармен біршама жоғары
дәрежедегі жүйеге біріге алатын, спорттық-педагогикалық пікірлер,
құбылыстар мен түсініктер қолданылды. Бұл факторлар жаңа бір жиынтық құра
отырып, түрлі сапалы мәнді бірлестік түзеді. Оқыту-шынықтыру материалының
олардан түзілген мазмұнының дәрежесі мен деңгейінде бірлестіктің түрлі
үлгілері қолданылды.
Бірінші үлгі бір пән негізінде бір білім беру саласынан алынған оқу
пәндерін біріктіруді қарастырады. Бұл жерде түрлі, бірақ бір-біріне жақын
бірі білім саласының оқыту пәндерінің үйлесімділігі мүмкін, ал басқалары
қосалқы негіздер ретінде қарастырылады. Мұндай үлгінің жүзеге асырылу
мысалы ретінде біз түзген Спорттық-педагогикалық өзара әсер
технологиясын атауға болады. Бұл курс өзінің міндеттері және негізгі
мазмұны бойынша жас ерекшеліктері физиологиясы, спорттық психология, дене
шынықтыру әдістемесі салаларына жататын теориялық және тәжірибелік
материалдан құралады.
Басқа үлгі пәнді және спорттық-педагогикалық білім беру салаларынан
алған білімдерін бірнеше пәндерге ортақ мәселелер маңайында біріктіруді
қарастырады. Бұл жерде әрбір келесі оқылатын тақырып алдыңғысынан туындап
отырды. Оқыту-шынықтыру материалының реттілігі оқылатын пән қисынымен және
танымдылық үдерісі дамуымен анықталады. Оқыту-шынықтыру мақсаттары пәнді
білімге негізделеді. Бұл үлгі барлық құрамдас элеметтерінің өзара
үйлесімділігімен және өзара тәуелділігмен ерекшеленеді, Ғылыми зерттеу
теориясы мен әдістемесі арнайы курсын түзуде қолданылды. Ол оқушы-
спортшының ғылыми-зерттеу мәдениетін дамытуға, олардың педагогика,
психология, дене шынқтыру әдістемесі, физиология және спорттық пәндер
саласындағы өз бетінше жүргізетін зерттеу жұмыстарының тәсілдерін меңгеруге
бағытталған.
Сондай-ақ, бірлестіру үлгісі қолданылды, оның нәтижесінде оқу пәндері
мен курстары спорттық маңызды мәселе төңірегіне топтастырылады. Бұл жерде
оқуға арналған материал мазмұнын іріктеу көрсеткіші ретінде қоғамға
арналған мәселенің өзектілігі қарастырылады. Мәселе шешілуінің
процессуальды жақтары, адами қарым-қатынас, әлеуметтік дағдыларды меңгеру
ерекше маңызға иеленеді. Ғылыми білімдер екінші жоспарда қалып қояды.
Білім беруде зерттелетін тақырыпқа немесе мәселеге қатысты кез келген пән
саласы қолданылады. Осылай Спорттық-педагогикалық қарым-қатынас мәдениеті
деп аталатын, бапкердің кәсіби қызметінің арнайлығы ескеріле отырып,
тәрбиелеудің теориясы мен әдістемесі, психология, физиология, дене
шынықтыру әдістемесі, спорттық теория және спорттық этика пәндерінің
материалдарын қолдана түзілген арнайы курс құрастырылды. Болашақ
бапкерлерді спортпен шұғылданушылармен өзара байланысқа дайындауға,
педагогикалық қарым-қатынас пен оқушы-спортшыға адами көзқарас
қалыптастыруға біздер ерекше көңіл бөлдік. Оқушыларды педагогикалық қарым-
қатынас техникасына үйрету олардың жалпылама адами құндылықтарды және дене
шынықтыру мен спорт құндылықтарын ұғынуына бағдарланған теориялық
дайындығымен тығыз байланыста жүзеге асырылды.
Жүргізілген зерттеулер барысында колледжде спорттық-педагогикалық
пәндер бойынша сабақтарды ұйымдастырудың дидактикалы жүйесі жасалынды. Ол
оқушылардың бойында педагогикалық қарым-қатынас, құрастыру, оқыту-шынықтыру
сабақтарын талдау және өзіндік талдау операцияларын микро білім беру
негізінде қалыптастыру. Білім берудің бұл әдісі бейнежазбаны қолданудан,
сондай-ақ, арнайы түзілген талдауға үйретуге, оқыту-шынықтыру үдерісінің
түрлерін жобалауға, түзетуге арналған әдістемелік жиынтық негізінде
жүргізіледі.
Қолданылған әдістемелік жиынтық арнайы таңдалып алынған, әртүрлі оқу-
шынықтыру сабақтар мен тәрбиелеу іс-шараларының бейнежазбаларынан;
аудиториялық сабақтарда сараптама жүргізуге арналған сабақтар талдануының
үлгілері мен жоспарларынан, түрлі тәжірибелік іс-шаралардан, сабақ және
оқыту-шынықтыру, жаппай-спорттық іс-шаралардың конспектілерінен тұрады.
Сабақтар мен сабақтан тыс жүргізілетін тәрбиелік жұмыстарды құрастыруға
дайындық әртүрлі оқу орындарының үлгілері мен жоспарларынан тұратын арнайы
түзілген әдістемелік нұсқаманың негізінде жүзеге асырылды. Олардың
негізінде оқушылар спортпен шұғылданушылармен болашақта жүргізетін
сабақтарының конспектілерін, қажетті оқу құралдарын құрастырды. Бұл іс-
шаралар жиынтығы студенттерді келешек микроүйретуге дайындау ретінде
қолданылды.
Тәжірибелік білім берудің жасалған бағдарламасы дәріс, семинар,
лабораториялық-тәжірибелік аудиториялық оқыту-шынықтыру сабақтарынан және
педагогикалық практикадан тұрады. Дәрісте колледж оқушылары педагогика, ДШТ
теориясының негіздерімен танысады. Одан соң, теоряның негізгі жайттары
семинар сабақтарында талқыланады. Лабораториялық-тәжірибелік сабақтар
шынайы спорттық-педагогикалық үдерістің микроүйрету көмегімен талқылануына,
құрастырылуына және үлгі ретінде түзілуіне арналды. Микроүйрету
аудиториялық сабақтарда бейнежазбада тіркелетін спорттық-педагогикалық
жағдайларды, шынықтыру кезеңдерін, спорттық-жаппай іс-шараларды ары қарай
талдап, топтарда талдауға арналған оқушылар түзген үлгілер күйінде
жүргізіледі. Микроүйрету бірнеше өзара байланысты кезеңдермен жүзеге асады.
Бірінші кезеңде оқушыларға бейнежазба көрсетіледі, бапкер-оқытушының
жетекшілігімен оған талдау жүргізіледі, оның барысында жағдайдың мәні,
себеп-салдарлы байланыстары, осы жағдайға қатысушылардың дәлелдемелері мен
мақсатты бағдарлары анықталды, негізгі қалыптасушы педагогикалық
операцияларды және олдардың орындалу реттілігінің құрылымдары айқындалды.
Екінші кезеңде студенттер қалыптасқан, көрсетілгенге ұқсас іс-шараны жүзеге
асырды. Бұл бейнетаспада тіркеліп отырды. Үшінші кезеңде бейнежазбаны
көріп болғаннан кейін осы қарастырылған, үлгі түзілген жағдайға талдау
жасалынды. Бұл оқушылардың өз іс-әрекеттерін сырттай бақылауына, берілген
жағдайға қатысты кәсіби көзқарас қалыптастыру бағдарын берді.
Микроүйрету оқушылардың танымдылық белсенділігін арттыруға, шартты
түрде кездесетін қателіктерді жеңуіне, өзіне деген сенімсіздіктен арылуына
көмектесті, кәсіби бақылаулықтың және назардың қалыптасуына, өзіндік
сараптама және өзіндік баға беруге үйретті. Спорттық-педагогикалық пәндер
бойынша сабақтар жүйесіне ену студенттердің танымдылық қызметінің зерттеу
сипатын қамтамасыз етуге және осы негізде кәсіби-педагогикалық дайындықтың
теориялық және практикалық құрамдас бөлімдерінің бірлестігін жүзеге
асыруға, болашақ бапкерлердің бойында кәсіби-педагогикалық білімдердің,
біліктіліктердің, дағдылардың қажеттігін туындатып, оларды кәсіби қолдана
білуге және күнделікті тәжірибеде қажетті құрал ретінде қолдануға мүмкіндік
берді.
Лабораториялық-тәжірибелік сабақтардың тақырыптары дәріс және семинар
сабақтардағы теориямен тығыз байланысты болады. Оқыту үдерісін
лабораториялық-тәжірибелік сабақтарда ұйымдастыру мәні – оқушылардың
спорттық-педагогикалық үдеріс үлгісіндегі (балаларды оқыту мен тәрбиелеудің
толық немесе үзілісті жазбалары) талдауы, сондай-ақ, сабақ конспектілері
мен шынықтыру және спорттық-жаппай іс-шаралары ретпен, кезеңді талданады.
Ары қарай, спорттық-педагогикалық талдаудың негіздерін толық меңгеріп
болғаннан кейін, оқыту-шынықтыру және сабақтан тыс сабақтардың, ары қарайғы
сарапталуы және өзіндік сарапталуы кезеңдерін құрастыруға кірістік. Келесі
саты – спорттық-педагогтық үдерістің үлгісін түзу болды. Оқушылар шынықтыру
сабақтарының және сабақтан тыс тәрбие жұмыстарының кейбір сәттерін
көрсетіп, ары қарай оны талдады.
Оқушылардың теория мен практиканың жаңа салаларын меңгеруі өз
беттерінше заманауи шығармашылық міндеттерді қойып, оны шешудің жаңа
жолдары бойынша өз бетінше білім алуларына мүмкіндік берді. Педагогикалық
міндет шешімінің алгоритмін түзуді біз төмендегідей іс-әрекеттердің ретті
жүзеге асырылуын қарастыруға берілген тәсілге сүйене жүргіздік: оқушыларды
спорттық-педагогикалық жағдайлардағы қарама-қайшылықтарды ұғынуға және оны
шешуге баулу; күнделікті тәжірибеге сүйенетін шешімдердің өнімсіздігін,
толық еместігін ашу; дидактикалық қисын талаптарының негізінде мәселелі
жағдайды нәтижелі шешу жолдарын көрсету; берліген тапсырма бойынша жұмыс
қисынының меңгерілгендігін спорттық тіршіліктің түрлі салаларына енгізу
тәжірибесін жинақтау.
Кәсіби-педагогикалық дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдас
бөлімдерінің бірлестігі дәріс, семинар және тәжірибелік сабақтар жүйесін
жетілдірумен қатар, педагогикалық практиканы ұйымдастыруда жаңа тәсілдерді
іздестіру арқылы жүзе асырылды. Педагогикалық практиканы ұйымдастыру
бірқатар көрсеткіштерді ескеруді қарастырады, атап айтқанда: қимыл қызметін
ұйымдастырудың ерекшеліктері арқылы жүзеге асырылатын бапкердің кәсіби
қызметінің арнайылығы; оқушылардың тиянақты бір спорт түрін терең зерттеп,
оның тәрбиелеу мүмкіндіктерін қолдануы арқылы спорттық мамандандырылуы;
практиканың теориялық және тәжірибелік мазмұнының бірлестігі. Әдістемелік
қамтамасыз ету тәсілі ретінде басылымды негізді дәптерлер жиынтығы
қолданылады. Онда спорттық-педагогикалық пәндерді оқу үдерісінде алынған
теориялық білімдердің қолданылу өзектілігін арттыруға және олардың шынайы
педагогикалық үдеріс құрастыруға бағытталған танымдылық және тәжірибелік
міндеттер көрсетіледі
Педагогикалық практика аудиториялық және шынықтыру сабақтарының
үйлесімді жалғасы болып табылады. Оны ұйымдастыру үшін шынайы оқушыларды
оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастыру үдерісінің кейбір салаларын зерттеу
бойынша зерттеу жұмыстарының жүйесі түзілді. Мұның барлығы арнайы
Педагогикалық практика бойынша жұмыс дәптерінде қамтылған. Онда
оқушыларға тапсырмалар беріліп, олардың орындалу және ғылыми-зерттеу
жұмыстарының нәтижелерін безендіру ұсыныстары көрсетілген.
Практиканттардың қызметінің орындалуына спрорттық-педагогикалық
пәндерді оқу барысында алынған теориялық білімдерінің өзектілігін арттыруды
талап ететін, сондай-ақ, дене шынықтыру әдістемесімен және психологиямен
пәнаралық байланыс орнықтыруға мүмкіндік беретін міндеттер енгізілді.
Бірінші курстың педагогикалық практикасының бағдарламасында
шұғылданушылардың оқу үдерісіндегі белсенділігін, олардың сабақтағы және
үзіліс кезіндегі өзара қарым-қатынастарын бақылау; оқушылардың тұрақты
назар салуын, эмоциялық күйін, оқу мақсатын анықтау қарастырылды. Бақылау
нәтижелері кестелерге тіркеліп отырды.
Екінші курс оқушылары практика кезінде сабақтың негізгі кезеңдерін,
оған жұмсалған уақытты анықтай білуді, әрбір кезеңде бапкер мен оқушы іс-
әрекетін бақылауды үйренді. Бірнеше сабақтар бойы бапкер мен оқушы қызметін
талқылай отырып, болашақ бапкерлер дидактикалық міндеттерді оқу
материалының мазмұнымен салыстырып көрді, сабақтың дидактикалық және
әдістемелік құрылымдарын ажырата білу қабілетіне қол жеткізді. Екінші
курста оқитындарға сондай-ақ, оқытудың әдістері мен жалпы түрлерін,
шұғылданушылармен жекелей қарым-қатынасты жүзеге асыру жолдарын зерттеу
бойынша тапсырмалар ұсынылды.
Барлық тапсырмалар қайталауды талап ететін негіздемелі теориялық
түсініктерді көрсетудің тиянақты ережелермен қамтылған. Әрбір тапсырманың
орындалу қорытындысы бойынша негіздемелі қорытындылар жасалынды.
Болашақ бапкерлер шұғылданушылармен тәрбиелеу жұмысын жоспарлауды
үйренді, спорт, денсаулықты сақтау мен нығайту туралы сұхбаттар жүргізіп,
дене-шынықтыру-сауықтыру іс-шараларын ұйымдастырды. Мұның барлығы ұсынылып
отырған үлгі бойынша өзіндік іс-әрекетінің міндетті өзіндік сараптамасымен
қатар жүргізілді.
Қатысқан сабақтың кең сараптамасы таңдалып алынған спорт түрі бойынша
оқушылардың кәсіби-педагогикалық және әідстемелік міндеттерін бір жүйеге
келтіруге, пәнаралық байланыс орнықтыруға мүмкіндік береді.
Жүргізілген жұмыс бойынша берілетін есеп үлгісі төмендегідей
сұрақтармен қамтылды:
- Сіз педагогикалық практикада қандай теориялық білімдеріңізді қолдана
білдіңіз?
- Тапсырманы орындау барысында (а), шұғылданушылармен қарым-қатынаста
(ә) қандай қиындықтармен кездестіңіз?
- Педагогикалық практиканы өту кезінде қандай жеке басылық және кәсіби
қасиеттерді қалыптастыру қажеттігін ұғындыңыз?
Бұл педагогикалық практика бағдарламасының жүзеге асырылуы шынайы
оқыту-шынықтыру үдерісінің сараптамасына арналған теориялық психологиялық-
педагогикалық және спорттық білімдердің қолданылуын, педагогикалық теорияны
зерттеуге деген оң көзқарасты қалыптастыруды, оны кәсіби қызметті тану мен
түрлендіру құралы ретінде ұғынуды қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Мұндай амал кәсіби-педагогикалық теориялық білімдер мен тәжірибелік
тәсілдер жүйесі арасында кәсіби-педагогикалық дайындықтың теориялық және
тәжірибелік құрамдас бөлімдерінің бірлестігі негізінде өзара байланыс
қалыптастырып, оны жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Оның қолданылуы
барысында спорт колледжі оқушыларының үзіліссіз педагогикалық практикасын
ұйымдастырудағы кемшіліктерді жеңуге арналған жағдайлар жасалынды. Бұл
практика олардың кәсіби-педагогикалық дайындығының ажырамас бөлімі болып
табылады.
Үшінші курс оқушыларының педагогикалық практикасы кәсіби-педагогикалық
дайындықтың теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдерінің арасындағы
байланыстарды тереңдетуге бағытталған, болашақ бапкердің дербестік деңгейін
арттыруды қарастырады, ал бұл өз кезегінде жеке тұлғаның субъективті
ұстанымын, педагогикалық бағыттылығын қалыптастырудың, кәсіби қызметтің
тәсілдері мен амалдарын жетілдірудің факторы болды. Оның жүргізілуі кезінде
болашақ бапкерлердің білім беру, тәрбиелеу және сауықтыру жұмыстарын
талқылау, жоспарлау және жүзеге асыру бойынша өзіндік жұмысын
ұйымдастырумен қатар, жеке басылық-шығармашылық тапсырмалар жүйесі
қолданылды. Бұл жүйе оқушы-спортшылардың қызығушылықтарын, икемділігін және
спорттық мамандығын ескере отырып түзілді.
Бұл тапсырмалар зерттеулі сипатты болды, оқыту-шынықтыру үдерісі
жүзеге асуының педагогикалық шарттарын, шұғылданушылардың психологиялық-
физиологиялық ерекшеліктерін өз бетінше зерттеуді, сондай-ақ, педагогикалық
қарым-қатынастың кәсіби-педагогикалық қасиеттері мен жекелей ерекшеліктерін
өзіндік болжауды қарастырады. Алынған зерттеулер сараптамасы негізінде
оқушылар спорттық-педагогикалық және оқыту-тәрбиелеу іс-әрекеттерінің,
олардың ары қарайғы тәжірибе жүзінде жүзеге асырылуын реттеу бойынша іс-
шаралар жүйесін жобалауды жүзеге асырды.
Тәжірибелі үйрету мен шынықтыруды ұйымдастыруда педагогикалық
жағдайлардың оқыту-шынықтыру және тәрбиелеу-білім беру үдерісінде
қалыптасатын түзу мен қолдану әдістері қолданылды. Олар оқушылардың алдына
кәсіби-мүдделі қасиеттерін айқындауға мүмкіндік беретін (қайырымдылық,
шыншылдық, жауапкершілік, педагогикалық тәртіп және т.б.) педагогикалық
қарама-қайшылықтарды болдырмау немесе шешу бойынша қандай да бір іс-
әрекеттерді таңдау мәселесін қояды.
Оқушылардың өзіндік және жеке бастылық жұмысын ұйымдастыру
педагогикалық операцияларды, әдістерді, олардың үйлесімділігін меңгеруге
бағытталған. Өзіндік жеке басылық жұмыстың басты міндеті – оқушылардың
бойында рефлексивті сананы, адекватты өзіндік бағаламаны және өзіндік
реттелуді қалыптастыру. Бұл міндеттің шешілуінде әрібр бірінші курс оқушысы
оқытушының жетекшілігімен колледжде оқу мерзіміне арналған жекелей білім
беру-кәсіби және шынықтыру бағдарламаларын түзіп, оны жүзеге асыруының
маңызы үлкен. Бұл бағдарламалар кәсіби-мүдделі қасиеттерді (зияткерлікті,
өнегелі, денелік және т.б.) оларды бапкердің кәсіби диаграммасымен
салыстыру негізінде өз бетінше бағалаудан және оқушы-спортшының кәсіби-
педагогикалық мәдениет деңгейі артқан сайын толықтырылып, түзетіліп
отыратын кәсіби-педагогикалық қызметті, оның ғылыми-теориялық және
операциялы негіздерін меңгерудегі жеке басылық мүмкіндіктерін айқындайды.
Бапкердің кәсіби-педагогикалық мәдениетін дамытудың басты факторы –
оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысын ұйымдастыру. Дене шынықтыру және спорт
педагогы үшін ғылыми зерттеулердің мәдениетін, зерттеу жұмыстарының
тәсілдерін меңгерудің маңызы ерекше, өйткені олардың күнделікті жұмысындағы
сұранысы болашақ кәсіби қызметімен анықталады. Дипломдық, курстық жұмыс
жазған спорттық колледж бітірушісі қолданбалы сипатты ғылыми зерттеулерді
өз бетінше жүргізуге қабілетті болуы қажет.
Болашақ бапкерлердің ғылыми-зерттеу мәдениетін қалыптастыру бойынша
жұмысының ұсынылып отырған жүйесі оларды біртіндеп, ретпен болашақ кәсіби
қызметінің арнайылығын, оқушылардың қызығушылығын, қабілетін ескере отырып
ғылыми-зерттеу қызметіне қосуды қарастырады.
Бұл жұмысты ұйымдастыру бірнеше кезеңдерден құралады:
Бірінші кезең (бірініші курс): ғылыми-зерттеу әдістерімен таныстыру.
Бұл кезеңде педагогикалық зерттеу әдістері, олардың қолданылу шарттары,
ғылыми және педагогикалық этика туралы жалпы білімдерді меңгеру жүзеге
асырылады; психологиялық-педагогикалық және спорттық әдебиеттерді талқылау,
библиографияда бағдарлану, берілген сала бойынша ақпарат алу және т.б.
қалыптасады. Оқушыларға зерттеулі сипатты өз беттерінше орындайтын
төмендегідей теориялық тапсырмалар беріледі: нақты бір тақырып бойынша
психологиялық-педагогикалық және спорттық әдебиеттерді таңдау, жекелей бір
әдебиет көздерінің түсініктемесін түзу, реферат жазу; бір мәселеге қатысты
түрлі көзқарастарды, тәсілдерді салыстыру; әртүрлі әдебиеттерден алынған
білімдерді жинақтап, бір жүйеге келтіру (кестелер, үлгілер және т.б. түзу);
пәнаралық байланыс түзу (педагогикадағы, психологиядағы, философиядағы,
социологиядағы қандай да бір түсініктерді, көрсеткіштерді, терминдерді
қарастыру; педагогикадағы дене шынықтыру әдістерінің жіктелуін салыстыру);
Екінші кезең (екінші курс): зерттеу жұмыстарын педагогика және ДШТ
сабақтарында ұйымдастыру, мәселелі топтарды құру, жалпы зерттеу іс-
шараларын меңгеру. Оқушыларға төмендегідей зерттеу сипатты теориялық және
тәжірибелік тапсырмалар беріледі: түрлі әдебиеттерден алынған ақпараттар
сараптамасы (бір тақырып бойынша берілген бірнеше әдебиеттер сараптамасы
негізінде рефераттар жазу, шынықтыруға, жарыстарға, тәрбиелік іс-шараларға
қатысу қорытындысы бойынша баяндама дайындап, студенттік ғылыми
конференцияда баяндама жасау және т.б.); нақты бір педагогикалық
жағдайларды ұғыну және педагогикалық жұмыстың біршама тиімді мазмұнын,
әдістері мен тәсілдерінің үлгісін түзу (мәселелі топтың алдында үздіксіз
педагогикалық практика кезінде бақыланған нәтижелер туралы хабарлама жасау,
дене шынықтыру педагогикасы мен әдістемесі және таңдап алған спорт түрі
бойынша курстық жұмыс жазу және т.б.); зерттеу жұмысын жүргізу тәсілдерін
меңгеру (оқушылар арасында зерттеу тапсырмаларын орындау, педагогикалық
практика кезіндегі микрозерттеулер және т.б.).
Үшінші кезең (үшінші курс): жекелей тәжірибелік зерттеу тапсырмаларын
орындау бойынша ұжымды және дербес оқушылармен ғылыми-педагогикалық
зерттеулер жүргізу: дене шынықтыру педагогикасы мен әдістемесі бойынша
зерттеу білімдерін қолдану (міндетті түрде тәжірибелік бөлімі бар курстық
жұмыс жазу); ғылыми-зерттеу әдістері мен операцияларын жетілдіру (курстық
жұмыс шеңберінде және студенттік ғылыми конференция дайындау кезінде
зерттеулер жүргізу); спорттық мектепте өздігінше тәжірибелік жұмысты
жүргізу мен сараптау тәжірибесін қалыптастыру (ғылыми-тәжірибелік
конференцияларда баяндама жасау және т.б.).
Оқушылардың ғылыми-зерттеу мәдениетін дамытудың маңызды бір түрі –
оларды оқытушылардың және басқа оқу орындарында жүргізілетін зерттеулерге
қатыстыру арқылы ғылыми жұмысқа баулу, сондай-ақ, ғылыми конференцияларға
белсенді қатысу. Оқушылардың көпшілік алдында сөйлеп, пікірталастар өткізе
білуіне ерекше көңіл бөлінді. Олар өздері жасаған баяндама бойынша
сұрақтарға жауап беруге, басқа да баяндамашыларға өз беттерінше сұрақтар
қоюға үйренеді. Бұл ғылыми-зерттеу жұмысына және педагогикалық теорияны
оқуға деген қызығушылықты біршама арттыруға мүмкіндік берді. Тәжірибелік
педагогикалық қызметтің қажетті тәсілдері мен операцияларын меңгеруді
қаматамсыз етті.
Бұл жұмыс бірнеше кезеңдерге бөлінді:
Бірінші кезеңде оқушылар семинарлық-тәжірибелік сабақтарда сөйлеп,
өздері оқитын топ алдында баяндама жасады. Олар баяндамашыларды тыңдауға,
сұрақтар қоюға, өздері сөйлеуге, сұрақтарға жауап беруге, пікірталасқа
қатысуға үйренді. Бұл ғылыми әдепті және көпшілік алдында сөйлеу
дәстүрлерін сақтаумен жүзеге асты.
Екінші кезеңде болашақ бапкерлер ғылыми конференцияларда және
семинарларда қысқа баяндамалар жасай жүріп, үлкен аудиторияларда сөйлей
білу тәжірибесін меңгерді.
Үшінші кезеңде ғылыми конференцияларда және педагогикалық жиылыстарда
баяндама жасау ұйымдастырылды. Өздерін ғылыми-зерттеу қызметінде көрсете
білген оқушыларды ғылыми-тәжірибелік конференцияларда қатысуға баули
бастады.
Бапкерді кәсіби-педагогикалық дайындауды ұйымдастыру үдерісінде ғылыми-
зерттеу жұмысының оқыту қызметінің, аудиториялық сабақтармен, педагогикалық
тәжірибемен, спорттық-педагогикалық өзіндік жетілумен қатар тұратын ерекше
бір түрі ретінде мәртебесі артты. Оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмысы оқыту
қызметінің ерекше бір, арнайы түрі (оқыту-зерттеу) ретінде қарастырылды,
оның өзіндік дәлелдемесі, мақсаты, жүзеге асырылу шарттары болды.
Сонымен, оқушылардың педагогикалық практиканы өткізу және ғылыми-
зерттеу жұмысын ұйымдастыру кезіндегі өз беттерінше тәжірибелік қызметінің
сипаты аудиторялық сабақтар кезіндегі оқу-танымдылық қызметке сай келді.
Оқушыларды дайындаудың теориялық және тәжірибелік құрамдас бөлімдері бірін-
бірі толықтырып отырды, теория педагогикалық үдерісті талқылау және
құрастыру үшін қолданылса, тәжірибе оқушылардың теориялық сараптамасының
пәні ретінде, сондай-ақ, теориялық білімдердің, педагогикалық біліктіліктер
мен дағдылардың көзі ретінде жүргізілді. Кәсіби-педагогикалық дайындықтың
екі құрамдас бөлімдері де бірлестікте қарастырылды, бұл тәжірибелі үйрету
барысында кәсіби-педагогикалық дайындықтың дәстүрлі ұйымдастырылу кезеңіне
тән біршама жетістіктерге жетуге, теріс кезеңдерді жеңе білуге мүмкіндік
берді.
Тәжірибе жүзінде үйрету барысындағы жүргізілген жұмыс ұсынылған
теориялық ережелердің шынайылығын дәлелдеді. Болашақ бапкерлердің кәсіби-
педагогикалық мәдениетін қалыптастыру педагогикалық бағыттылықтың, жеке
тұлғаның субъективті ұстанымының, әдістемелік ұғынуының, рефлексияның
дамуына және бапкердің кәсіби-педагогикалық дайындық барысында қызметінің
операционалды жақтарын меңгеруіне мүмкіндік беретін педагогикалық
жағдайлардың жасалуымен қамтамасыз етілді.
Бірінші курс оқушыларында кәсіби-педагогикалық мәдениеттің бейімделулі
деңгейі басым болғаны анықталды, оның негізінде психологиялық-педагогикалық
және арнайы-педагогикалық пәндерді оқыту үдерісінде репродуктивті деңгейдің
қалыптасуы басталды. Бұл жерде ерекше маңызға ие болған бағыт -
педагогикалық үдеріс құрылымдарының (мақсатты, мазмұнды, жетілдіруші-
нәтижелі, операциональды-қызметті, бағаламалы-нәтижелі) сараптамасы мен
олардың өзара байланысын орнықтыруға бағдарланған педагогикалық тәжірибе.
Жеке тұлғаның педагогикалық бағыттылығын және бірінші курстықтардың
рефлексивті санасын қалыптастыруда жекелей кәсіби-педагогикалық
бағдарламамен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz