Коммерциялық түрдегі банктердің несиелік портфелін басқару

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АБАЙ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКА» ФАКУЛЬТЕТІ

«ҚАРЖЫ ЖӘНЕ НЕСИЕ» КАФЕДРАСЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Коммерциялық банктердің

несиелік портфелін басқару

Студент Умирзаков А. А.

Ғылыми жетекші:

э. ғ. к., доцент м. а. Мадыханова К. А.

Қорғауға жіберіледі:

"Қаржы және несие" кафедрасының

меңгерушісі, э. ғ. к., профессор Бертаева К. Ж.

Алматы, 2010 жыл

мазмұны

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Әрбір елдің тұрақты даму дәрежесі оның экономикалық жағдайымен анықталады. Осы экономикалық жағдайды қалыптастыратын негізгі ұйымдық институционалдық құрылымдардың бірі - банк жүйесі болып табылады. Осы жүйедегі бүгінгі таңдағы өзекті мәселе - несиелік портфельді басқару болып отыр. Себебі несиелік портфельдің сапасының төмендігі банктерді көптеген шығындарға ұшыратады, тәуекелдерді көбейтеді. Банктерде несиелік портфельді басқаруды дұрыс жүргізе отырып, мүмкін болатын жоғалтуларды алдын алуға болады. Несиелік портфелді басқару - банктің несиелік қызметінің міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік портфельді басқару несиелік механизм көмегімен жүзеге асырылады. Сондай-ақ несиелік портфель банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Банк қызметкерлері бүгінгі таңда қарыз алушыларға несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешіп, несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай отырып, банк үшін маңызы бар мәселелерді тиімді жолмен шешуде. Несиелік портфельдің нақты жағдайына банктің қабылдаған портфельді басқару жүйесі әсер етеді.

Несиелік портфельді басқару несиелік тәуекелдің алдын алу немесе азайтуға бағытталған несиелеу процесін жүзеге асырудағы банк қызметін ұйымдастыру болып табылады. Несиелік портфельді басқарудағы несиелік ұйымның түпкілікті мақсаты болып - біріншіден, активті операциялардан пайда табу, екіншіден, банктің тұрақты және қауіпсіз қызметін ұстау табылады. Несиелік портфельді басқарудағы ұйымдық құрылымның негізінде құзыретті кеңейту принципі жатыр, яғни несиелерді ұсыну, несие мөлшеріне байланысты несиелік мәмлелердің шарттарын өзгерту, тәуекел дәрежесі мен басқа да сипаттамалары бойынша түрлі дәрежедегі жетекшілер өкілеттіліктерін нақты бөлу.

Коммерциялық банктердегі несиелік портфельді басқару шараларының жүйесінде несиелік саясатты әзірлеу мен жүргізу маңызды рөл атқарады. Несиелік саясаттың тиімді жүргізуінің көрсеткіші болып оның қаржылық нәтижелері қарастырылады. Олар банк пайдасы немесе шығындар қорытындысында көрінеді. Банктің табысының өсуі, оның қаржылық тұрақтылығын білдіреді және меншікті капиталының өсуіне ықпалын тигізеді. Банктің несиелік саясаты несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтай отырып, оларды өз кезегінде несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде қарастырады. Несиелік саясаттың элементтеріне несиелік қызметті ұйымдастыру, несиелік портфельді басқару, несиелеуге бақылау жасау, несиелеуді талдаудың жалпы критерийлерін анықтау мен несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасауды жатқызуға болады. Банктегі несиелік саясаттың стратегиясы мен тактикасы орталық кеңседе Несиелік Департамент пен банктің Несиелік Комитетімен әзірленеді. Несиелік Комитет әдетте әрбір банкте құрылады және банктің несиелік қызметіне жетекшілік жүргізетін Басқарма Төрағасының орынбасарымен басқарылады. Несиелік саясатта жалпы мақсат қалыптасып, оған жету жолдары анықталады: несиелік салымдардың басымды бағыттары, банк үшін қолайлы және қолайсыз активті операциялар, артықшылықты несие алушылар ортасы және тағы басқа. Несиелік портфельді оңтайлы басқару ЕДБ-дегі берілген несиелер көлемі мен сапасын жоғарлатып қоймай, осы банктің имиджін жақсартып, тұрақты клиенттер тобын құрап, банктің басқа да ұсынылатын өнімдердің жоғары сұранысын қалыптастырады.

Дипломдық жұмыстың зерттеу мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың зерттеу мақсаты нарықтық қатынастарға сай қызмет ететін коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқарудың теориялық және тәжірибелік жағын саралай отырып, ҚР-дағы ЕДБ-дің несиелік портфелінің сапасын бағалау мен даму ағымына талдау жасау, сондай-ақ банктегі несиелік портфельді оңтайлы басқаруды жетілдіру жолдарын іздестіру болып табылады. Несиелік портфельдің қалыптасқан жағдайын сараптау негізінде жүргізілетін несиелік саясаттың орындалуын болжап, несиелік портфельдің критерийлерін (несиелік тәуекел, табыстылық және өтімділік деңгейі) сапалы бағалаудың ерекшеліктерін ескере отырып, баға беретін әдісін табу. Бұл мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:

• несиелік портфельдің мазмұнын теориялық және тәжірибелік жағынан зерттеу;
• нарықтық қатынастарды дамыту жағдайында несиелік портфельді басқарудың дамыту ерекшеліктерін айқындау;
• несиелік портфельді оңтайлы басқарудың жүзеге асыру механизмін қарастыру;
• ҚР-ғы коммерциялық банктердің несиелік саясатын шетел тәжірибесімен салыстыру;
• ЕДБ-дің несиелеу жағдайы мен банктің несиелік портфелінің сапасын бағалау;
• несиелік портфельдің сапасының критерийлерін, яғни несиелік тәуекел, табыстылық және өтімділік деңгейін анықтау;
• несиелеу кезінде туындайтын несиелік тәуекелді басқарудың ерекшеліктерін қарастыра отырып, алдын алу жолдарын табу;
• несиелік портфельді оңтайлы басқаруда несиелік тәуекелдерді анықтау;
• мониторинг жүргізу және проблемалық несиемен атқарылатын жұмыстарды зерттеу.

Зерттеу пәні коммерциялық банктерде несиелік портфельдің сапасын тиімді басқарудың теориялық және әдістемелік проблемасы болып табылады.

Зерттеу обьектісіне ҚР-дағы коммерциялық банктердің несиелік портфелінің құрылымы және банктегі несиенің көлемі жатады.

Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық және шетелдік экономистердің банктік несиелеуде орын алатын мәселелер туралы және несиелік портфельдің банктің дамуында рөлін сипаттайтын зерттеулер мен ғылыми еңбектер пайдаланылды. Заң актілері, ҚР-ның банктік жүйені реттеу туралы Жарлығы, статистикалық және ақпарттар базасы ретінде ҚР-сы ҰБ-тің ақпарттық статистикалық және есептік деректері, нормативтік құжаттары, ҚР-дағы ЕДБ-дің жылдық есеп деректері және түрлі деңгейдегі ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары, монографиялық зерттеулер, ҚР-ның Статистика Агенттігінің материалдары, сондай-ақ несиелік портфельді басқару жайлы сұрақтарды қамтитын жергілікті және шетелдік басылымдағы мақалалар пайдаланылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Зерттеу жүргізу барысында дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы және қорғау құралы болып табылатын келесі нәтижелер алынды:

• «Портфель» және «несиелік портфель» түсінігінің мәні және мағынасы терең теориялық тұрғыдан зерттелініп, зерттеушімен «портфель» және «несиелік портфель» терминдеріне толықтырулар енгізілді;
• несиелік портфель құрылымындағы жіктеменің толық нұсқасы ұсынылды;
• несиелік портфель мен оның сапасына теориялық тұрғыда баға берілді;
• несиелік портфельдің сапасын жетілдіру жолдары сипатталды;
• несиелік портфельді сапалы бағалаудың критерийлері, яғни несиелік тәуекел, табыстылық және өтімділік деңгейі ғылыми тұрғыдан зерттелді;
• несиелік тәуекелді басқарудың құрылымы зерттеліп, жаңа сызбасы жасалды;
• несиелік портфельді басқарудың оңтайлы жолдары анықталынып ұсынылды.

Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы. Зерттеу нәтижелері Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің несиелік портфелін дұрыс ұйымдастырыу мен басқару саясатын жақсартуға пайдаланылады. Қорытынды мен ұсыныстар екінші деңгейлі банктер қызметінде жақсартуда қолданылады.

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспе, 3 тарау, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде: коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқарудың теориялық аспектілері туралы жазылған.

Екінші бөлімінде: қазіргі кезеңдегі коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқару тәжірибесі мен даму тенденциялары және несиелік портфельге несиелік тәуекелдің әсер ету дәрежесін, сонымен қоса "АТФБанк" АҚ-ның несиелік портфелінің сапасы мен құрылымы туралы жазылған.

Ал үшінші бөлімінде ҚР-дағы коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқарудың проблемалары мен жетілдіру жолдары жайлы жызылған.

1 Коммерциялық банктердің несиелік портфелін басқарудың теориялық аспектілері

1. 1 Несиелік портфельдің экономикалық мәні, мазмұны және оны басқарудағы несиелік саясаттың ерекшелігі

Несиелік портфельдің мәнін зерттеу үшін алдымен оның бастапқы түсінігіне жүгінуіміз керек. Портфель - бұл банктің, компанияның және тағы басқа ұйымдардың нарықтық нишасы ретінде беретін қаржылық немесе басқа параметрлердің мүмкіндіктері немесе ұсынатын сипаттамалары, бағыты, перспективалық қызмет көлемі, белгілі материалдар қоры, жиынтығы. «Портфельдің» негізгі түсінігі сипаттаманы біріктіретін жиынтық болып табылады. Портфель - жиынтық ретінде нарықтық экономиканың барлық сферасында кеңінен қолданылатын ұғым.

Зертеуді жалғастыра отырып, банктің несиелік портфелінің өзіндік ерекшеліктерін қарастырамыз. Бантік жүйедегі қызметтер көп және ақша қаражаттарын тарту және орналастырумен байланысты. Жиынтық ретінде бұл операциялардың активті портфелін және пассивті портфелін көрсетуге болады. Банктік несиелік портфельдің өзіндік ерекшелігі бір жағынан несиелік операциялардың мәнімен, екінші жағынан банктік қызметтердің мақсаты жағынан анықталады.

Несиелік портфель - бұл несиелік тәуекелдің немесе одан қорғану тәсілдерінің әр түрлі факторларына байланысты критерийлері бойынша жіктелген несиелерге байланысты банктің қоятын талаптарының жиынтығы деп, ұсынылған анықтамаларды үш топқа бөліп қарастыруға болады:

1. Бірінші топ - банктің активтер мен пассивтерін қарастыра отырып, «несиелік портфельдің мазмұнына» кең түсінік береді;
2. Екінші топта - авторлар банктің несиелік портфелі тек несиелік активтерден немесе ссудалардан жинақталады деп санайды;
3. Үшінші топ - авторлар несиелік портфельді несиелік салымның сыныпталған жиынтығы деп санайды.

Сапалы несиелік портфель көбінесе банктің өтімділігіне, табыстылығына және қаржылық сенімділігіне байланысты. Портфельде болатын және оны құрайтын несиелік тәуекелдер, белгілі өтімділік деңгейі және табыстылық - несиелік портфельдің басты ерекшелігін анықтайды. Соған байланысты портфельдің құрамына ссуданы, банктен алынған және беретін банкаралық несиені, факторинтік қарызды, кепілді, вексельді, депозитті және басқа да несиелік талаптарды енгізу қажет.

Несиелік портфельдің мәнін әртүрлі аспект ретінде анықтама беруге болады. Біріншіден, тар және кең мағынада қарастырайық. Тар мағынада, несиелік портфельді - өтімді, табысты және несиелік тәуекел критерийі бойынша топтасқан несие сипатындағы активтер мен берілген қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және мерзімнен өткен қарыздар, банкаралық несиелер және басқа банкке депозит ретінде салған банк активтерінің жиынтығы ретінде анықтаймыз. Қайтарымдылық, мерзімділік және төлемділік қағидаты коммерциялық банктің активті және пассивті операцияларында орын алады Соған байланысты, несиелік портфельдің кең мағынада анықтамасы, несиелік портфель - тек қана қарыз алушыға ұсынған несиелерді ғана емес, сонымен қатар банктен алған ссудаларды, тартылған депозиттерді қамтиды. Яғни, несиелік портфель банк балансында бар несиелік операцияның жиынтығын ғана емес, сонымен қатар пассивте орналасқан депозит, несиелік міндеттемелер және банкаралық несие жиынтығы ретінде анықталады.

Екіншіден, несиелік портфельдің мәнін қолданбалы және категориалы деңгейде қарастыруға болады. Қолданбалы деңгейде белгілі критерийге байланысты топтасқан тәуекелдің факторлары мен түрлерін қоса отырып, банктің активті (қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және мерзімінен өткен ссудалар мен вексельдер) және пассивті (несиелік ұйымдардан алған ссудалар) шоттағы қалдықтар жиынтығын анықтауға болады. Ал категориалы деңгейде, несиелік портфельдің түсінігі - несиелік талаптар мен міндеттемелер жиынтығы бойынша банк пен контрагенттер арасындағы экономикалық қатынас. Несиелік талаптар мен несиелік міндеттемелерге операцияның алты негізгі тобы сәйкес:

1. активті меншікті несиелік операциялар;
2. пассивті меншікті несиелік операциялар;
3. факторингтік операциялар;
4. лизингтік операциялар;
5. репо және кері репо операциялары;
6. кепілдік операциялар.

Несиелік портфель банктің берген несиелерінің негізінде қалыптасатындықтан, несиелік портфельді жиі талдап отыру қажет. Себебі талдау арқылы ғана несиелік жұмсалымдарды әртараптандыруға болады. Оны талдау мына кезеңдерден тұрады: қарыздар сапасын бағалау критерийлерін талдау, мұндай бағалаудың әдістерін анықтау (нөмірлік немесе балдық жүйеде бағалау, тәуекел тобына қарай жіктеу, әрбір топ бойынша тәуекел пайызын анықтау, жалпы несиелік портфель бойынша әрбір топтың көлемінде тәуекелдің абсолюттік шамасын есептеу, қарыздар бойынша мүмкін зияндарды жабуға арналған резервтер көздерінің шамаларын анықтау, қаржы коэффициенттері жүйесінің, сондай-ақ оны құрылымдық талдау негізінде несиелік портфельдің сапасын бағалау) . Қарыздың сапасын бағалау критерийлеріне әлемдік тәжірибеде мыналар жатады: несиенің тағайындалуы, несиенің түрі, қарыздың мөлшері, қарызды қайтару кестесі, іскерлік тәуекелді бағалаудың толықтығы, несиелік операциялармен байланысты қарыз алушының сапасы, оның меншік нысаны, қарыз алушының несиелік қабілеттігі, ол туралы толық ақпараттың болуы, қарыздың бағасы, қарызды қамтамасыз ету тәсілі [1, 185 б. ] .

Несиелік портфельді басқару - бұл банк қабылдауға дайын болып отырған тәуекел түрлерінің барлығын айқындауды және олардың ең жоғарғы жететін деңгейін анықтауды талап ететін жоғарғы жетекшілер қызметі болып табылады. Несиелік портфельді басқаруды іске асырудың ортақ алғышарттарына жататындар:

1. нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін несиелеудің ішкі банктік лимитін белгілеу;
2. несиелік рейтингпен байланысты болатын, жекелеген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін көрсететін несиелік тәуекелді талдау формасын жасау;
3. әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
4. төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;
5. жоғарғы тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
6. несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.

Банктің несиелік портфелін басқаруда, несиелік саясат - банктің несиелік қызметін, міндеттерін, оларды іске асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті ұйымдастыру принциптері мен тәртібін белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизмнің көмегімен жүзеге асырылады. Ол - банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті кұжаттар жүйесін жасау шарттарын анықтайды. Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (ұйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді. Жалпы несиелік саясат банктің несиелік портфелін басқаруда маңызды орын алады, несиелік саясаттың ерекшелігін мынадай сипатқа бөлуге болады:

1. нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
2. несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
3. нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерінқамтиды;
4. оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар меннұсқауларды қамтитын құжаттардан тұрады [2, 225 б. ] .

Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Оның дұрыс жүзеге асуы несиелік портфельді оңтайлы басқаруда орны ерекше. Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:

1. несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлерін;
2. несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;
3. сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;
4. ішкі бақылау қағидаларын.

Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін анықтау үшін қажет. Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайынша, несиелеудің біртұтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін құрайды.

Несиелік портфельде үмітсіз несиелердің үлесін банк жүргізетін несиелік саясаттың дұрыс қалыптасуы мен жүзеге асуы арқасында азайтуға болады. Несиелік саясат екінші деңгейдегі банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуіне, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі туралы сұрақты шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап «өз клиентін» таңдаудағы біліктілігіне негізделеді. Сондай-ақ несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дұрыс санайтын несиелік өнімдермен анықталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толықтыруға) және ұзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылыми-техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы. Яғни банктің несиелік портфелін тиімді басқаруға қосатын үлесі зор.

Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады (потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сұрақты шешу барысында несиелік стандартты дұрыс қолдануға бақылау жасау, жекелеген несиелік қызметкерлердің құзыретін сақтауға бақылау жасау, банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау) . Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бұл мақсаттардың банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарымен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мүмкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған қоса несиелеу стандарты мен несиелік нұсқаулары жасалады [3, 87 б. ] .

ЕДБ-дің несиелік портфелі - өтімді, табысты және несиелік тәуекел критерийі бойынша топтасқан несие сипатындағы активтер мен берілген қысқа мерзімді, ұзақ мерзімді және мерзімнен өткен қарыздар, банкаралық несиелер және басқа банкке депозит ретінде салған банк активтерінің жиынтығы болып табылады. Несиелік стандарттар мен нұсқаулықтарды жасаудың бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бұл құжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптауға берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және ұсыныстары енгізілгеннен кейін, несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәйкес нұсқаулықтарды бекітеді.

Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін кейде несиелеу бойынша жекелеген ережелерді де қамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимиті анықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлық несиелердің несиелік құжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де, қарастырылуы да мүмкін. Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ережеде қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысында қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды. Отандық банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:

1. несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;
2. несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
3. несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формаларын анықтайды;
4. несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесінбекітеді;
5. несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптарбелгілейді;
6. несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі) ;
7. берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
8. банктің несиелік стратегиясын жасайды;
9. несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
10. несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қоядыжәне хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс