Мұнай газ саласындағы салық салу: түсінігі мен түрлері және ерекшеліктері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ.
1.1.Қазақстан Республикасының салық жүйесі түсінігі және салық салудың қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2.Қазақстан Республикасы салықтары мен алымдарының жүйесі, олардың құқықтық реттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.3.Салықтық қызметке байланысты мемлекеттік органдардың жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ.ГАЗ САЛАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ САЛУ.
2.1.Қазақстан Республикасындағы мұнай.газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға қатысты салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.2.Қазақстан Республикасының мұнай.газ саласындағы салық салу түрлеріне жалпы сипаттта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2.3.Қазақстан Республикасы және дамыған мемлекеттердің мұнай.газ саласындағы салық салу мәселелеріне бойынша салыстырмалы шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ.
1.1.Қазақстан Республикасының салық жүйесі түсінігі және салық салудың қағидалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2.Қазақстан Республикасы салықтары мен алымдарының жүйесі, олардың құқықтық реттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
1.3.Салықтық қызметке байланысты мемлекеттік органдардың жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ.ГАЗ САЛАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ САЛУ.
2.1.Қазақстан Республикасындағы мұнай.газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға қатысты салық салу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.2.Қазақстан Республикасының мұнай.газ саласындағы салық салу түрлеріне жалпы сипаттта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
2.3.Қазақстан Республикасы және дамыған мемлекеттердің мұнай.газ саласындағы салық салу мәселелеріне бойынша салыстырмалы шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Диплом жұмысының өзектілігі: Мемлекет қанша уақыт өмір сүріп жатыр, салық та сонша уақыт өмір сүріп келеді. Мемлекет үшін салықты анықтау және жинау қажеттілік болып табылады, өйткені салық арқылы жиналатын ақша қаражатынсыз өмір сүре алмайды. Салық төлеушілер үшін де салық төлеу қажеттілік, өйткені салық төлеу олардың міндеті болып табылады. Бірақ салықтөлеушілер салық төлеуді жамандық ретінде қарастырады, себебі өзіне тиесілі ақша қаражатын ешкім бергісі келмейді.
Бірақ мәселеге анығырақ және терең қарайтын болсақ, салық біз үшін де жақсылық алып келеді. Салықтар есебінен мемлекеттік органдар, аппарат, мемлекеттік механизм әрекет етеді, яғни аталғандарсыз бізге өмір сүру қиынға түсетін еді.
Сондықтан да салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың, кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты. Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге асырылуының минимумын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың дамуы экономиканы мемлекеттік басқару құралы ретіндегі құқықтың ролінің көбеюімен сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші функциясын тек мемлекеттің барлық салаларында, соның ішінде салықтық қызмет саласында да, талаптары қатаң сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасындағы салық салу, Қазақстан Республикасындағы мұнай-газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға қатысты салық салу, Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық салу түрлеріне жалпы сипаттта, мемлекеттік салық салудың тұжырымдық негіздерін, динамикасын, даму заңдылықтары мен болашағын зерттеу, талдау, зерттеу мен түсініктеме берудің жеке әдістеріне тұрғызылған.
Дипломдық жұмыстың міндеті: негізгі түсініктерді, салық салу объектісі ретінде мұнай газ кешенді мұрагерлік құқық объектісі ретінде тану, оны басқа құқық объектілерінен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыра отырып түйіндеу.
Дипломдық жұмыстың көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс мәтіні: 73 беттен тұрады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 41.
Бірақ мәселеге анығырақ және терең қарайтын болсақ, салық біз үшін де жақсылық алып келеді. Салықтар есебінен мемлекеттік органдар, аппарат, мемлекеттік механизм әрекет етеді, яғни аталғандарсыз бізге өмір сүру қиынға түсетін еді.
Сондықтан да салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың, кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты. Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге асырылуының минимумын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың дамуы экономиканы мемлекеттік басқару құралы ретіндегі құқықтың ролінің көбеюімен сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші функциясын тек мемлекеттің барлық салаларында, соның ішінде салықтық қызмет саласында да, талаптары қатаң сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасындағы салық салу, Қазақстан Республикасындағы мұнай-газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға қатысты салық салу, Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық салу түрлеріне жалпы сипаттта, мемлекеттік салық салудың тұжырымдық негіздерін, динамикасын, даму заңдылықтары мен болашағын зерттеу, талдау, зерттеу мен түсініктеме берудің жеке әдістеріне тұрғызылған.
Дипломдық жұмыстың міндеті: негізгі түсініктерді, салық салу объектісі ретінде мұнай газ кешенді мұрагерлік құқық объектісі ретінде тану, оны басқа құқық объектілерінен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыра отырып түйіндеу.
Дипломдық жұмыстың көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс мәтіні: 73 беттен тұрады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 41.
1. «Егемен Қазақстан» газеті. 10.03.2009 жыл. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы.
2. Право и внешнеэкономическая деятельность в РК. Ответственный редактор М.К.Сулейменов. - Алматы: КазГЮУ, 2001. - 250 с.
3. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. Салықтық заңдарды бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік. Алматы «Қазақ университеті», 1999 ж. 354-бет.
4. Акимова А.К. Сборник по разьяснению основных положений Кодекса РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет»/для субъектов малого и среднего бизнеса по специальному налоговому режиму. – Астана 2001г. – 89 с.
5. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы налогообложения: Учебное пособие. Алматы: Қазақ университеті, 2002 г. 24-бет.
6. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. Алматы: 2007 г. - 232-бет.
7. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. «Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздері. Алматы: Жеті жарғы, 1998 ж. 124-бет.
8. Садыкова Р. Налоговое планирование как элемент финансовой политики предриятия //Қаржы -қаражат. Финансы Казахстана. - 2003. №1- С.71-74.
9. Мельник Д.Ю. Налогоый менеджмент.- М., Финансы и статистика. 2000-352с.
10. Худяков А.И., Наурызбаев Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. – Алматы: ТОО «Баспа», 1998 г., З86-бет.
11. Сомоев Р.Г. Общая теория налогов и налогооблажения: Учебник. Москва: Приор, 2000г.
12. Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. – Москва: Инфра – М, 1998 г.- 149-бет.
13. Ермекбаева Б.Ж., Зейнельгабдин А.Б., Алейбеков М. Налоги и налогооблажение. Алматы, 1995 г.
14. Саутов Т. Основные схемы использования оффшорных зон казахстанскими компаниями //Вестник налоговой службы Республики Казахстан. - 2002. - №10 (37) – 465С.
15. Сомоев Р.Г. Общая теория налогов и налогооблажения: Учебник. Москва: Приор, 2000г.
16. Горбунов А.Р. Оффшорный бизнес и создание зарубежных компаний за рубежом. Москва: Инфра-М., 1995. – 158-бет.
17. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі. Алматы, Юрист,004.-128б.
18. Аттапханов К.А. Фискальная система государства: роль и вопросы совершенствования. - Алматы: Ғылым, 1999. – 135 с.
19. Заяц Н.Е. Теория налогов: Учебник. – Минск: БГЭУ, 2002г.- 215 с.
20. ҚР-ның Қаржы министрлігі жанындағы Салық комитеті туралы ҚР-сы Үкіметінің 29.10.2004 жылғы №1127 қаулысы.
21. Худяков А.И. Финансовое право РК. Особенная часть: Учебник. Алматы: Издательство «Норма-К», 2002, 198-бет.
22. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане: Учебное пособие. – Алматы:LЕМ. 2002. – 160с.
23. Казақстан Республикасы Салық кодексі. 10.12.2008 ж. Алматы: «Юрист», 2009, 150-бет.
24. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. – Алматы: 2001. – 256-бет.
25. Порохов Е.В. теория налоговых обязательств, - Алматы, 2001г. – 210 с.
26. Таможенный кодекс Республики Казахстан. – Алматы: «Юрист», 2005 г. – 224 с.
27. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. – М.: Финансы и статистика. 1996. - 652 с.
28. Постатейный научно-практический комментарий к Налоговому кодексу РК (Общая часть)//Под ред. Порохова Е.В. – Алматы: ТОО «ФинПресс», 2006 – 352 с.
29. Методы налоговой оптимизации, или как избежать опасных ошибок – учебное пособие под ред. Брызгалина А.В. – М.: Аналитика ПРЕСС, 1999 г. – 354 с.
30. Сомоев Р.Г. Общая теория налогов и налогооблажения: Учебник. Москва: Приор, 2000г
31. Қазақстан Республикасының 10.12.2008 жылғы “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заңы (Салық кодексі), Алматы, Юрист, 2009, - 228 б.
32. Черник Д.Г. Налоги. М.: Финансы и статистика, 1997. – С.343.
33. Карасева М.В. Финансове прапвоотношение, - Воронеж, 1997 г. – 124 с.
34. Налогообложение доходов нерезидентов РК: информационно-практическое пособие. Сост. В.И.Скала, Б.В.Скала, Н.В.Скала, Е.Г. Петухова. - Алматы: LEM, 2002 - 152 c.
35. Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств. – Алматы: Каржы-каражат 1997.
36. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы: Учебное пособие: - Москва Финансы, ЮНИТИ, 1998. – 96-б.
37. Мещеракова О.В. Налоговые системы развитых стран. Справочник. М.: Фонд «Правовая культура», 1995 г.- 223 с.
38. Нурумов А.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: Учебник. – Алматы: словарь, 2005 г. – 216 с.
39. Нурумов А.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: Учебное пособие. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 22055-б.
40. Нурумов А.А. Налоговая система США. Журнал: Информационный бюллетень Минфина РК, № 7,8,10. - 1996г.
41. Черкасова И.О., Жукова Т.И. Налоги и налогооблажение. СПб: «Вектор», 2005г. – 102-б.
2. Право и внешнеэкономическая деятельность в РК. Ответственный редактор М.К.Сулейменов. - Алматы: КазГЮУ, 2001. - 250 с.
3. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. Салықтық заңдарды бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік. Алматы «Қазақ университеті», 1999 ж. 354-бет.
4. Акимова А.К. Сборник по разьяснению основных положений Кодекса РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет»/для субъектов малого и среднего бизнеса по специальному налоговому режиму. – Астана 2001г. – 89 с.
5. Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Г.А. Основы налогообложения: Учебное пособие. Алматы: Қазақ университеті, 2002 г. 24-бет.
6. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. Алматы: 2007 г. - 232-бет.
7. Мухитдинов Н.Б., Найманбаев С.М. «Мемлекеттің салықтық қызметінің құқықтық негіздері. Алматы: Жеті жарғы, 1998 ж. 124-бет.
8. Садыкова Р. Налоговое планирование как элемент финансовой политики предриятия //Қаржы -қаражат. Финансы Казахстана. - 2003. №1- С.71-74.
9. Мельник Д.Ю. Налогоый менеджмент.- М., Финансы и статистика. 2000-352с.
10. Худяков А.И., Наурызбаев Н.Е. Налог: понятие, элементы, установление, виды. – Алматы: ТОО «Баспа», 1998 г., З86-бет.
11. Сомоев Р.Г. Общая теория налогов и налогооблажения: Учебник. Москва: Приор, 2000г.
12. Юткина Т.Ф. Налоги и налогообложение. – Москва: Инфра – М, 1998 г.- 149-бет.
13. Ермекбаева Б.Ж., Зейнельгабдин А.Б., Алейбеков М. Налоги и налогооблажение. Алматы, 1995 г.
14. Саутов Т. Основные схемы использования оффшорных зон казахстанскими компаниями //Вестник налоговой службы Республики Казахстан. - 2002. - №10 (37) – 465С.
15. Сомоев Р.Г. Общая теория налогов и налогооблажения: Учебник. Москва: Приор, 2000г.
16. Горбунов А.Р. Оффшорный бизнес и создание зарубежных компаний за рубежом. Москва: Инфра-М., 1995. – 158-бет.
17. Қазақстан Республикасының Бюджет Кодексі. Алматы, Юрист,004.-128б.
18. Аттапханов К.А. Фискальная система государства: роль и вопросы совершенствования. - Алматы: Ғылым, 1999. – 135 с.
19. Заяц Н.Е. Теория налогов: Учебник. – Минск: БГЭУ, 2002г.- 215 с.
20. ҚР-ның Қаржы министрлігі жанындағы Салық комитеті туралы ҚР-сы Үкіметінің 29.10.2004 жылғы №1127 қаулысы.
21. Худяков А.И. Финансовое право РК. Особенная часть: Учебник. Алматы: Издательство «Норма-К», 2002, 198-бет.
22. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане: Учебное пособие. – Алматы:LЕМ. 2002. – 160с.
23. Казақстан Республикасы Салық кодексі. 10.12.2008 ж. Алматы: «Юрист», 2009, 150-бет.
24. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы: Учебник. – Алматы: 2001. – 256-бет.
25. Порохов Е.В. теория налоговых обязательств, - Алматы, 2001г. – 210 с.
26. Таможенный кодекс Республики Казахстан. – Алматы: «Юрист», 2005 г. – 224 с.
27. Ван Хорн Дж. К. Основы управления финансами. – М.: Финансы и статистика. 1996. - 652 с.
28. Постатейный научно-практический комментарий к Налоговому кодексу РК (Общая часть)//Под ред. Порохова Е.В. – Алматы: ТОО «ФинПресс», 2006 – 352 с.
29. Методы налоговой оптимизации, или как избежать опасных ошибок – учебное пособие под ред. Брызгалина А.В. – М.: Аналитика ПРЕСС, 1999 г. – 354 с.
30. Сомоев Р.Г. Общая теория налогов и налогооблажения: Учебник. Москва: Приор, 2000г
31. Қазақстан Республикасының 10.12.2008 жылғы “Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” Заңы (Салық кодексі), Алматы, Юрист, 2009, - 228 б.
32. Черник Д.Г. Налоги. М.: Финансы и статистика, 1997. – С.343.
33. Карасева М.В. Финансове прапвоотношение, - Воронеж, 1997 г. – 124 с.
34. Налогообложение доходов нерезидентов РК: информационно-практическое пособие. Сост. В.И.Скала, Б.В.Скала, Н.В.Скала, Е.Г. Петухова. - Алматы: LEM, 2002 - 152 c.
35. Ильясов К.К., Идрисова Э.К. Налоги развитых зарубежных государств. – Алматы: Каржы-каражат 1997.
36. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П. Основы налоговой системы: Учебное пособие: - Москва Финансы, ЮНИТИ, 1998. – 96-б.
37. Мещеракова О.В. Налоговые системы развитых стран. Справочник. М.: Фонд «Правовая культура», 1995 г.- 223 с.
38. Нурумов А.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: Учебник. – Алматы: словарь, 2005 г. – 216 с.
39. Нурумов А.А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран: Учебное пособие. – Алматы: Сөздік-Словарь, 2005. – 22055-б.
40. Нурумов А.А. Налоговая система США. Журнал: Информационный бюллетень Минфина РК, № 7,8,10. - 1996г.
41. Черкасова И.О., Жукова Т.И. Налоги и налогооблажение. СПб: «Вектор», 2005г. – 102-б.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 75 бет
Таңдаулыға:
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Азаматтық құқық кафедрасы
Диплом жұмысы
Мұнай газ саласындағы салық салу: түсінігі мен түрлері
және ерекшеліктері
Орындаған
3 курс (кк) студенті ______________________________ Жұмабаев Ж.С.
(қолы)
Ғылыми жетекші ______________________________ Қаржаубаев Е.К.
З.ғ.д., доцент (қолы)
Норма бақылаушысы ______________________________ Қожабек Қ.М.
аға оқытушы (қолы)
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға
жіберілді ________________________________ Рахметов
Е.Ш.
з.ғ.к., доцент (қолы)
Алматы 2010
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының тақырыбы:
Диплом жұмысының өзектілігі: Мемлекет қанша уақыт өмір сүріп жатыр,
салық та сонша уақыт өмір сүріп келеді. Мемлекет үшін салықты анықтау және
жинау қажеттілік болып табылады, өйткені салық арқылы жиналатын ақша
қаражатынсыз өмір сүре алмайды. Салық төлеушілер үшін де салық төлеу
қажеттілік, өйткені салық төлеу олардың міндеті болып табылады. Бірақ
салықтөлеушілер салық төлеуді жамандық ретінде қарастырады, себебі өзіне
тиесілі ақша қаражатын ешкім бергісі келмейді.
Бірақ мәселеге анығырақ және терең қарайтын болсақ, салық біз үшін де
жақсылық алып келеді. Салықтар есебінен мемлекеттік органдар, аппарат,
мемлекеттік механизм әрекет етеді, яғни аталғандарсыз бізге өмір сүру
қиынға түсетін еді.
Сондықтан да салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып
табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың,
кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор
болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория
болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты
және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты.
Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім
беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге
асырылуының минимумын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың дамуы экономиканы
мемлекеттік басқару құралы ретіндегі құқықтың ролінің көбеюімен
сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші функциясын тек мемлекеттің барлық
салаларында, соның ішінде салықтық қызмет саласында да, талаптары қатаң
сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасындағы салық салу, Қазақстан
Республикасындағы мұнай-газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға
қатысты салық салу, Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық
салу түрлеріне жалпы сипаттта, мемлекеттік салық салудың тұжырымдық
негіздерін, динамикасын, даму заңдылықтары мен болашағын зерттеу, талдау,
зерттеу мен түсініктеме берудің жеке әдістеріне тұрғызылған.
Дипломдық жұмыстың міндеті: негізгі түсініктерді, салық салу объектісі
ретінде мұнай газ кешенді мұрагерлік құқық объектісі ретінде тану, оны
басқа құқық объектілерінен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыра отырып
түйіндеу.
Дипломдық жұмыстың көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс мәтіні: 73 беттен
тұрады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 41.
ГЛОССАРИЙ
САЛЫҚТЫҚ ЖҮЙЕ — мемлекеттегі салынатын салықтармен міндетті
төлемдердің өзара жиынтығы, оларды салу, төлеу, және алу әдістері, және
оларды әртүрлі басқару салаларында бөлу тәсілдері болып табылады.
САЛЫҚТАР – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайырымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
САЛЫҚ ТӨЛЕУШІ – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға.
САЛЫҚ БЕРЕШЕГІ – бересі сомасы, сондай-ақ өсемпұлдар мен айыппұлдардың
төленбеген сомалары.
САЛЫҚ РЕЖИМІ – салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салық міндеттемелерін есептеу кезінде
салық төлеуші қолданатын салық заңдары нормаларының жиынтығы.
БАСҚА ДА МІНТТЕТІ ТӨЛЕМДЕР – бюджетке белгілі бір мөлшерде
жүргізілетін міндетті ақша аударымы (алымдар, баждар, төлемақылар,
төлемдер).
ТҰЛҒА – жеке тұлға және заңды тұлға. Жеке тұлға – Қазақстан
Республикасының азаматы, шет мемлекеттің азаматы, азаматтығы жоқ адам,
заңды тұлға – Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің заңдарына
сәйкес құрылған ұйым.
ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУШЫЛАР – Қазақстан Республикасының аумағында,
мұнай операцияларын қоса алғанда, жер қойнауын пайдалану жөніндегі
операцияларды Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жүзеге
асыратын жеке және заңды тұлғалар.
УӘКІЛЕТТІ ОРГАН - салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің түсуін қаамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік реттеуді жүзеге
асыратын мемлекеттік орган.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ.
1.1.Қазақстан Республикасының салық жүйесі түсінігі және салық салудың
қағидалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2.Қазақстан Республикасы салықтары мен алымдарының жүйесі, олардың
құқықтық реттелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..22
1.3.Салықтық қызметке байланысты мемлекеттік органдардың
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ САЛУ.
2.1.Қазақстан Республикасындағы мұнай-газ саласындағы жер қойнауын
пайдалунушыларға қатысты салық салу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .33
2.2.Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық салу түрлеріне
жалпы
сипаттта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...40
2.3.Қазақстан Республикасы және дамыған мемлекеттердің мұнай-газ
саласындағы салық салу мәселелеріне бойынша салыстырмалы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
КІРІСПЕ
Мемлекет қанша уақыт өмір сүріп жатыр, салық та сонша уақыт өмір сүріп
келеді. Мемлекет үшін салықты анықтау және жинау қажеттілік болып табылады,
өйткені салық арқылы жиналатын ақша қаражатынсыз өмір сүре алмайды. Салық
төлеушілер үшін де салық төлеу қажеттілік, өйткені салық төлеу олардың
міндеті болып табылады. Бірақ салықтөлеушілер салық төлеуді жамандық
ретінде қарастырады, себебі өзіне тиесілі ақша қаражатын ешкім бергісі
келмейді.
Бірақ мәселеге анығырақ және терең қарайтын болсақ, салық біз үшін де
жақсылық алып келеді. Салықтар есебінен мемлекеттік органдар, аппарат,
мемлекеттік механизм әрекет етеді, яғни аталғандарсыз бізге өмір сүру
қиынға түсетін еді.
Сондықтан да салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып
табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың,
кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор
болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория
болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты
және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты.
Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім
беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге
асырылуының минимумын көрсетеді.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасы нарықтық
қатынастардың дамуы экономиканы мемлекеттік басқару құралы ретіндегі
құқықтың ролінің көбеюімен сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші
функциясын тек мемлекеттің барлық салаларында, соның ішінде салықтық қызмет
саласында да, талаптары қатаң сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.
Бізге экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын
қамтамасыз ету үшін толымды стратегия әзірлеу мен іске асыру, сондай-ақ
оның орындалуына қатаң бақылау қажет болады. Бұл стратегия біздің
экономикамыздың жекелеген секторлары мен өндірістерінің нақтылы
бәсекелестік артықшылықтарын негізге алып, әлемдік даму үрдістері мен
сыртқы рыноктардағы сұранысты ескеруге тиіс.
Бізге ендігі жерде “жинақталған” экономикалық өсуді жай пайдалану
емес, осы өсуді нақты басқаруды үйрену, сөйтіп оны сапалық жаңа деңгейдегі
экономикалық дамуға ұластыру керек- деп тұжырымдайды Елбасы өз жолдауында
[1].
Мемлекеттің салықтық қызметі мемлекеттің кірістерін салық төлеушілер
есебінен қалыптастыруға бағытталған. Себебі, мемлекеттің бюджетінің негізгі
бөлігі салықтардан, басқа да міндетті төлемдерден қалыптасады. Сондықтан,
салық заңдары заңды тұлғалармен жеке тұлғалар төлейтін салықтардың біршама
бөлігін бекіткен.
Тарихтағы салықтық саясатқа көз жүгіртетін болсақ, салықтардың көп
алынуы мемлекеттің қазынаны тиімді түрде толықтыруды қамтамасыз етпейді.
Оған әсер ететін бірнеше факторлар бар. Мысалға алатын болсақ, салық
төлеушілермен мемлекеттің мүдделерінің балансының бұзылуы, салықтардьщ
түрлерінің көптігі, салық ставкілерінің көптігі, салық заңдарының
тұрақсыздығы, салық төлеушілердің салық заңдарын жетік білмеушілері, т.б.
Жұмыстың мақсаты. Кез келген мемлекет өзінің шынайы тәуелсіздігін
мемлекеттік кірістер жүйесінің нақтылы механизімін құру негізінде
қалыптастырады. Оның негізгі саласы ретінде - халықтың жалпы жағдайын
көтеру үшін, мемлекеттің қаржылық жағдайын жақсарту үшін төленетін,
кәсіпкерлік пен шаруашылық субьектілердің жағдайын ескеретін, бюджетке
төленетін міндетті төлемдер болып табылады. Олардың мемлекеттегі басқа
кірістерден басты айырмашылығы, олардың міндетті түрде төленетіндігінен
көрінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық салу, Қазақстан Республикасындағы
мұнай-газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға қатысты салық салу,
Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық салу түрлеріне жалпы
сипаттта, мемлекеттік салық салудың тұжырымдық негіздерін, динамикасын,
даму заңдылықтары мен болашағын зерттеу, талдау, зерттеу мен түсініктеме
берудің жеке әдістеріне тұрғызылған.
Жұмыстың міндеті. Салық төлеуші - ондай төлемдерді заңдармен
бекітілген тәртіппен, мерзімде міндетті түрде төлеуі тиіс. Сондай - ақ,
ондай міндеттілік комплексті болып табылады себебі, онда - салық төлеушінің
төлеу міндетімен қоса белгілі бір мемлекеттік органның ондай төлемдерді
міндетті түрде алу міндетімен көрінеді, негізгі түсініктерді, салық салу
объектісі ретінде мұнай газ кешенді мұрагерлік құқық объектісі ретінде
тану, оны басқа құқық объектілерінен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыра
отырып түйіндеу.
Бюджетке төленетін міндетті төлемдер салықтық жэне салықтық емес болып
бөлінеді.
Салықтық төлемдерге - салықтар жатады да, ол - қайтарымсыз, ақысыз
түрдегі міндеті бюджетке төленетін төлем болып табылады, салықтық емес
төлемдерге - салыстырмалы - қайтарымды болып келетін мемлекетік баждар,
алымдар және төлемдер жатады.
Бюджетке төленетін міндетті төлемдер жүйесінің негізгі элементі -әрине
де, салықтық жүйе болып табылады.
Тақырыбты зерттеу деңгейі. Салықтық жүйе дегеніміз — мемлекеттегі
салынатын салықтармен міндетті төлемдердің өзара жиынтығы, оларды салу,
төлеу, және алу әдістері, және оларды әртүрлі басқару салаларында бөлу
тәсілдері болып табылады.
Салықтар - мемлекеттің экономикалық процесстерді реттеуіне, өзінің
экономикалық және әлеуметтік мақсаттарына жетуіне, белгілі бір салаларды
дамытуға жол береді.
Бюджетке төленетін міндетті төлемдер мемлекет пен өндіріс процессіне
қатысушылар арасындағы қатынастарды дамытып, оларды реттеп отырып,
мемлекеттің - фискальды, стимулдық, бөлушілік сияқты міндетті төлемдердің
функцияларының жүзеге асыруына үлесін қосады.
Жұмыстың жаңалығы. Қоғамның экономикалық және әлеуметтік қүрылымын
қалыптастыру және дамытуда қаржылық жүйені және оның қүрамына кіретін
мемлекеттің бюджетін мемлекеттік реттеу үлкен рөл атқарады, ол мемлекетке
экономикалық және элеуметтік саясатын жүргізуге эсерін тигізеді.
Мемлекеттік бюджет арқылы мемлекеттің ақша қаражатын қалыптастыру және
пайдаланудың бағытталған қызметі жүргізіледі. Мемлекеттік бюджеттің өмір
сүруі ерекше экономикалық нысандар - бюджеттің кірістері және шығыстарына
байланысты болады. Кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен
қамтамасыз етеді, ал шығыстар орталықтандырылған ақша қаражаттарының
мемлекеттік қажеттіліктерге сәйкес бөлінуін көрсетеді.
Экономикалық құрал ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің ақшасының
пайда болуын және жүмсалуын көрсетеді, ол мемлекеттің алдындағы түрған
міндеттер мен функцияларды қаржылық қамтамасыз етуге арналған.
Мемлекет салықтар мен міндетті төлемдерсіз өмір сүре алмайды, себебі,
жеке меншік жэне нарықтық қатынастар бар жерде олар мемлекеттің негізгі
кіріс көзі болап табылады.
Қоғамдық мазмұнынан бөлек салықтардың материалдық негізі бар, басқаша
айтатын болсақ, ол мемлекет жинақтайтын қоғамның ақша қаражаттарының нақты
мөлшерін көрсетеді. Мемлекеттегі барлық халықтан салықтар ретінде мәжбүрлі
түрде алынатын ұлттық табыстың бұл бөлігі мемлекеттің қаржылық
ресурстарының орталықтандырылған қорына айналады. Салықтар мемлекеттің
меншігіне айналып, әскери-саяси жэне әлеуметтік-экономикалық шараларды
жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Осы қызметті жүзеге асырушылардың құқықтық
жағдайы, осы қатынастарға қатысушылардың қүқықтық жағдайы, осы салықтық
қатынастардың мазмүны мен дипломдық жұмысымның обьектісі болып табылады.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар. Қазіргі кезде, менің ойымша, салықтық
қүқықтың субьектілері, олардың арасындағы қүқықтық қатынастар - салықтық -
қүқықтық ғылымның өзекті тақырыбы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс мәтіні: 7( беттен
тұрады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 41.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі түсінігі және салық
салудың қағидалары.
Тәуелсіздік алған уақыттан бастап қазіргі уақытқа дейінгі экономика
саласындағы іс шаралардың ең басты нәтижесі ретінде орталықтандырылған
жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшуді қарастыруға болады.
Тәуелсіздік алған жылдардан бастап қазіргі нарықтың табысты кызмет етуінің
институционалдық және фундаментальды алғы шарттары қаланды. Тәуелсіздік
алғаннан бері дамудың әр жолында қазіргі салық салу жағдайына жету үшін
белгілі бір басым бағытар өз шешімін тапты.
Мәселен, 1992-1995 жылдар кеңестік мемлекеттер экономикасының
бөлектену процессі болды. Бұл процесс бағалардың еркін қалыптасуына,
жоғарғы инфляциямен, өндрістік байланыстардың орталықсызданудан және
айырбастың басымдығымен сипатталды. Нәтижесінде Қазақстанның ресей
сабан ақшасы зонасынан шығуымен аяқталды. 1993 жылы төл теңгемізді
айналымға енгізу нәтижесінде түпкілікті экономикалық реформаларды жүзеге
асыру алғы шарттары мен жағдайлары пайда болды. Осының нәтижесінде
инфляцияның етек алуына жол берілмеді, теңгенің айырбас курсының тұрақталу
белгілеріне тап болдық. 1996 және 1998 жылдар аралығында Қазақстан
экономиксының сауықтану жолына түскендігі туралы алғашқы белгілері пайда
бола бастады. Елімізде қатаң монетарлы, бюджеттік және фискальды саясат
жүргізілді, бұл өз кезегінде инфляцияның тым қатты белең алып кетуіне
тосқауыл болып табылды.
Аталған мерзім аралығында мемлекеттік қаржы жүйесінің қалыптасуы
аяқталды, ал институттік реформалар нарықтық инфраструктураның толық
қалыптасуына алып келді. 1998 жылы Қазақстанның көптеген шағын және орта
кәсіпрындары жеке меншік қолында болды. Отандық көптеген ірі кәсіпорындар
шетелдік ірі фирмалар мен компанияларға сенімгерлікпен басқаруға берілді.
Қазақстанның экономикасын нысаналы және табысты реформалаудың бірден
бір өзінің жақсы әсерін тигізген – бұл сыртқы капитал боыл табылды. Өйткені
экономиканың құрылымын қайта жаңғырту аса көп мөлшерде қаражат талап етті.
Бұл қаражат Қазақстанда болмады, сондықтан да елімізге құйылған тікелей
инвестициялар өзінің үлкен рөлін атқарды. Осы жылдары қазақстан
экономиксына қырық миллиард доллар ақаша қаражаты құйылды. &&qsk&fy
инвестициялардың басым бөлігі минералды-шикізат кешеніне тиесілі[2 56б].
Қазақстан Республиксның бұлай тез қарқынды дамуы өз кезегінде тез
арада жеке, қоғамның барлық талаптарына сәйкес келетін және жауап беретін
салық жүйесін құру қажеттілігі туды. Сөйтіп 1991 жылы бірнеше салық қызметі
аясын реттейтін заң актілері қабылданды, оның ішінде ең негізгісі болып,
Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы Заңы болып табылды. Бұдан
кейін уақыт өте келе Қазақстан Республикасының алғышқы төл салық кодексі
1995 жылы 1 шілдеде қабылданды. Аталған салық кодексінің қабылдануының
негізгі мақсаты болып, бюджетке төленетін міндетті төлемдер және
салықтардың түрлерінің көптігін қысқартып, салық салу мөлшерін азайту болып
табылды. Салық салудың халықаралық тәжирибесіне біршама жақын болу, салық
жүйесін түсінуде әділеттілікті, қарапайымдылықты және анықтықтықты
қаматамасыз ету болып табылды. Салық кодексін кодификацияланған жинақ
ретінде қабылдаудың негізгі мақсаты болып, салыққа байланысты мәселелерді
салықтық емес заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар нысанында енгізу
тәжірибесіне жол бермеу және жою болып табылды, сонымен қатар бүкіл
республика аумағында салықтық ережелерді қолданудың біріңғай түсінілуін
және тәжірибеде қолдануын қамтамасыз ету болды.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының кезегі бойынша үшінші Салық
кодексі өзінің жұмысын 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап жасап жатыр. Атылмыш
салық кодексі 2001 жылы 12 маусымда қабылданған республикамыздың екінші
салық кодексінен кейін 2008 жылы 10 желтоқсанында қабылданады. Әр түрлі
мемлекетте өзінің қызметін жүзеге асырып жатқан субъектілерге қатысты салық
салу кез-келген мемлекеттің қызметінің маңызды бағыты болып табылған және
табыла береді де, себебі, бұл қаржы құралдарының мемлекеттік қазынаға
түсуімен байланысты. Бірақ, бұл қызмет практика көрсетіп отырғандай,
көптеген өзекті мәселелермен жүзеге асырылуда. Сондықтан, қысқаша болса да
бұл мәселелерді қарастыру қажеттілігі туындайды.
Салық салу мәселесі - бұл барлығына: мемлекетке де жалпы қоғамға да,
нақты салық төлеушіге де қатысы бар мәселе және бұл мәселе барлығы үшін
күрделі де өзекті, әртүрлі жағынан қынжыла қарайтындай мәселе.
Мемлекет үшін салықтар - өмір сүру көзі. Олар мемлекетің негізгі кіріс
көзі, оның қызметтерін қаржыландыратын негізгі қаржы қоры. Салықтар арқылы
жинақталған ақша қаражаттары бюджетке, немесе бюджеттен тыс қорларға түседі
де, ол жақтан мемлекеттік аппараты қаржыландыруға, қорғанысты және қоғамдық
тәртіпті қамтамасыз етуге, мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыруға,
мүғалімдерді, дәрігерлерді, мәдениет қызметкерлерін қоса алғанда бюджеттік
жүйедегі жұмыс жасаушыларға жалақы беруге, қайта бөлінеді. Салықтар арқылы
жинақталған қаражаттардың аздығы, салық төлеуден жаппай жалтару - бірден
мемлекеттің қал-жағдайына әсер етеді, ал ол арқылы халықтың және қоғамның
қал-жағдайына әсер етеді.
Кәсіпкерлерден салықтар арқылы олардың кірістерін алу олардың
қызметтерін ары жалғастыру стимулынан айырады, олардың өндірістерінің
материалдық базасына нұқсан келтіріп, оның инвестициялық мүмкіндіктерін
азайтып, олардың тауарларының құнын, бағасын көтертеді. Ал, ол нарықтағы
тауарлардың бәсекелестігін арттырып, оларды өткізуде әртүрлі қиындықтарға
алып келеді де, кәсіпкерлерді қызметтерін тоқтатуға мәжбүрлейді, немесе
жасырын, астыртын экономикаға көшуіне әкеліп соғады.
Жеке тұлғаларға салынатын салық олардың өмірлік жағдайларын
нашарлатып, халықтың заттарға, тауарларға деген сұраныстарын азайтады.
Бұлар жалпы мемлекеттегі экономикалық жағдайдың нашарлауына алып келеді.
Сондықтан, мемлекеттің салық салу саясаты көп көңіл бөлуді қажет ететін,
көп зерделеуді, көп зерттеуді, реттеуді қажет ететін қызмет түрі болып
табылады.
Мемлекеттің ойланбай жүзеге асырған салық саясатынан экономика мен
қоғамға келген зиян соғыс немесе жаулардың шабуылдауынан келетін зияндармен
пара - пар десек болады [3 35б].
Социалистік экономиканың орнығуы кезінде, ғалымдардың көбісі
салықтарды, соның ішінде табысқа салынатын салықты - жұмысшыларға,
мемлекеттік кәсіпорындардың қызметкерлеріне салынатын, ешқандай саяси,
әлеуметтік, практикалық көрінісі жоқ деп есептеп, тек бюджеттің қайнар көзі
болып табылатын көрініс ретінде қабылдаған. Осыған байланысты
кәсіпорындардың, үйым, мекемелердің табысына салынатын салықтың мөлшерін
азайту керек деген - әртүрлі көзқарастар да көп айтылатын.
1960 жылы жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысына салынатын салықтың
мөлшерін қарқынды түрде төмендететін әрекеттері қабылданды. Ол кездегі бүл
тұжырым - дұрыс сияқты болып есептелді, себебі, қызметтердегі біртиптілік,
жалақылардың барлығы үшін бірдей тағайындалуы салықтың мөлшерін нақты
айқындап, оны еңбек үшін төлем ретінде қарастыруға болатын еді.
Ондай әрекеттер казіргі нарықтық экономика кезінде тіпті қолданылуы
мүмкін емес. Экономикалық реформа - кәсіпорындар мен халыққа салынатын
салықты сақтап қана қою емес, оларды әрі қарата дамытуды көздейді.
Казіргі кезде халық табысының едәуір бөлігі экономиканың жеке меншік
секторында пайда болады. Ондай табыстарды мемлекеттік реттеу, басқару
шектелген, ал оларды әкімшілік тәртіппен алып қою жоқ деуге болады. Тек
салықтардың арқасында ғана халық - мемлекеттік бюджеттің қалыптасуына
қатыса алады.
Тікелей салықтарсыз әрекет ететін мемлекеттер бар, олар: Албания,
Бруней, Бахрейн, Катар, Кувейт т.б. Бүл мемлекеттердің экономикалық, саяси
жағдайлары эртүрлі, және, оларға тән бір жалпы бірдей белгі бар, ол
-қоғамның мемлекетті басқаруына өте аз қатысуы. Сонымен қатар, онда саяси
жүйе мен салық салу жүйесінің байланысы байқалады: жанама салықтар салық
төлеушіден оның мемлекетке қанша салық төлейтіндігін нақтылы көрсетпейді
де, олардың өзін өзі басқаруындағы ұмтылыстарын азайтады. Тікелей салықтар
керісінше, салық төлеушінің төлеген салықтарын жүмсайтын үкіметті
қадағалауын дамытады[ 4 89б].
Салықтар мен әртүрлі алымдар мемлекеттік бюджеттің табысының басты
қайнар көзі болып есептеледі, салықтар жалпы қоғамның әлеуметтік құрылымына
да әртүрлі әсер етеді. Салықтардың, соның ішінде тікелей салықтардың -
конституциялық құқықтық институт, бақылау институты ретіндегі маңызы үлкен.
Бірақ, материалдық игіліктердің мемлекеттің меншігіне қарай салықтар
нысанында қайта бөлінуі салық салудағы жеткіліктілік қағидасының
сақталынып, салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден
қалыптасатын бюджеттік қаражаттардың жүмсалуына салық төлеушілер тарапынан
сәйкес бақылау жүргізілу қажеттілігін көрсетеді. Бұл қағидалармен
басқа да қағидалардың сақталынуы мемлекетік билік органдарының
лауазымды түлғаларымен салық төлеушілердің құқықтық санасына негізделінуі
керек. Бұлар ақша қаражаттарының мемлекеттік қазынаға жоспарлы түрде түсіп
отыруына септігін тигізеді. Соныменен, айтқанымызды қорытатын болсақ, салық
салу саласындағы өзекті мәселелер мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы
келісімдердің жоқытығымен түсіндіріледі. Мұндай мәселелер басқа да
мемлекеттерде де әркездерде кездесіп отырған.
Мемлекеттік кірістер ішінде салықтардың орны мен ролі үлкен.
Мемлекеттің өмір сүруі салықтармен тығыз байланысты. Ондай байланыс
Бенджамин Франклиннің айтқан сөзімен айқындалады, ол: "Өмірде екі нәрсе
міндетті - өлім және салық" - деген. Біз оны мемлекеттің белгілерінен,
маңызды атрибуттарынан көреміз. Сонымен, салықтық реформаның керектілігі -
болып жатқан экономикалық өзгерістермен ғана емес, сонымен бірге Қазақстан
Республикасының демократиялық жүйеге кіруімен де көрініс табады.
Республикадағы нарықтың орнығуы, мемлекетті экономикамен басқаруда
қүқықтың басты құрал ретінде қалыптасының негізі болады. Бірақ, құқық
өзінің функцияларын - әртүрлі әрекеттерді, соның ішінде, салықтық қызметте
құқықтың шарттары мен талаптарын дұрыс орындау кезінде ғана жүзеге асыра
алады. Мемлекеттегі салық салу мемлекетпен құқықтық актілер шығару арқылы
жүзеге асырылады және реттеледі және ол үнемі қандай да бір құқықтық
нысанда жүзеге асырылады.
Мысалы, өкілетті органдардың сәйкес нормативтік актілерді қабылдауы
арқылы мемлекетте салықтар енгізіліп, алынады, соның негізінде мемлекеттің
салық жүйесі қалыптасады, әрбір салық түріне байланысты салықты алу режимі
анықталады, мамандандырылған салықтық қызметті жүзеге асырушы органдар
құрылады, олардың функциялары мен құқықтық жағдайы белгіленеді, салықтық
заңдардың бұзылғандығы үшін жауаптылық шаралары белгілене Бұл актілер
мемлекетте салықтық қызметке байланысты қалыптасатын көптеген салықтық
қатынастардың негізін қалайды. Соның нәтижесінде бұл қатынастар үнемі
салықтық қатынастардың нысаны ретінде танылады және осы қатынастар арқылы,
мемлекет, осы қатынастарға түсуші субьектілердің жүріс-түрысын реттеп,
құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Салықтық заңдар, нормативтік актілер бір мезгілде салық салудың заңдық
негізі ретінде танылады және, салықтық қатынастарды құқықтық реттеуші
қайнар көз ретінде танылады. Біздің ойымызшы, нарықтық экономика дұрыс
әрекет ету үшін салықтық жүйе маңызын, соның негізінде пайда болатын
салықтық экономикалық қатынастардың маңызын дұрыс түсінуі керек сияқты.
Сонымен Қазақстан Республикасының салық жүйесі деп - мемлекетпен
белгіленген және қаржы ресурстарының жалпы мемлекеттік орталықтандырылған
қорын құру мақсатында жиналатын Қазақстан Республикасының салықтары мен
бюджетке төленетін міндетті төлемдер жиынтығы, сонымен қатар қағидалар,
тәсілдер, нысандар, оларды жинау амалдары мен салықтық қызмет органдар
жиынтығы болып табылады [5 24б].
Кейбір ғалымдар салық жүйесіне келесідей анықтама береді. Салық жүйесі
мемлекетте жиналатын салық түрлерінің, олардың құрылуының нысандары мен
амал-тәсілдері, салықтық қызмет органдыры жиынтығы ретінде қарастырады
[6 23б].
Жоғарыдағы ғалымдардың салық жүйесіне берген анықтамаларын қарастырып,
біздің ойымызша, бірінші ғалымның пікірі қолайлы және дұрыс жеп есептейміз.
Өйткені, бірінші анықтамада салық жүйесінің не үшін керектігі көрсетіледі,
яғни салық жүйесінің мақсаты аталып кетеді, сонымен қатар теорияда және
практикада тек бюджетке төленетін салықтардан басқа өзге міндетті төлемдер
бар, бұл өз кезегінде бірінші зерттеушілердің назарынан тыс қалмағындығын
көріп отырмыз.
Салық салу жүйесі қалыптасуының негізгі заңдылықтарын білу бізге
экономикалық қатынастар қызмет етуінің ережелері мен негізгі қағидалырын
анықтауға мүмкіндік береді. Бұл қатынастардың ережедерін сақтау, қоғамның
экономикалық басымдылығын пайдалунуға мүмкіндік береді және салық салудың
ықтимал олқылықтарын анықтауға мұрша береді.
Салықтық қызмет нарыққа өту кезіндегі - жаңа салықтық саясатты
анықтайтын экономикалық заңдармен көрініс табады. Сол себепті, ондай
саясаттың бастамасы ретінде Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (ары қарай – Салық кодексі)
2008 жылғы 10 желтоқсанында қабылданған ҚР-сы Заңын айтамыз.
Қабылданған нормативтік құқықтық актілер жеке және заңды тұлғаларға,
олардың коммерциялық және коммерциялық емес әрекеттері үшін салық салуды
анықтайды. Әртүрлі сатылардағы бюджеттерді қаржылық қамтамасыз ету әртүрлі
мемлекеттік кірістер арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекеттік кірістердің басты түрі салық екендігі бәрімізге белгілі,
себебі, мемлекеттік қазынаға түсетін ақша қаражаттарының едәуір үлкен
бөлігі - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес төленетін әртүрлі
салықтардан, алымдардан, төлемдер мен баждар есебінен қалыптасады.
Салықтық қызмет - қаржылық қызметтің бір институты, бір саласы бола
тұрып өзінің қарауына салық жүйесін, салықтық қатынастарға қатысушылардың
құқықтары мен міндеттерін, салық заңдарын бұзған үшін жауапкершіліктерді,
төлемдердің түрлерін т.б. анықтайтын әртүрлі заңдармен заңдардан туындайтын
актілерді, әртүрлі терминдерге, мағыналармен, фактілерге түсінік беретін
ғалымдардың теориялық тұжырымдарын енгізеді. Мысалы, салық, баж,
міндетгілік т.б. терминдердің түсініктерін ашып береді.
Кез-келген мемлекеттің қызметтерінің маңызды түрі мемлекеттің
кірістерін қалыптастыру болып табылады. Мемлекеттік кірістер дегеніміз
-мемлекетгің қорына әртүрлі кіріс көздерінен келіп түскен және өздерінің
міндеттері мен функцияларын орындау үшін қолданылатын қаржылық ресурстар.
Мемлекеттің кірістері әртүрлі меншік нысандарына және өндіріс құралдарына
негізделген мемлекеттің экономикалық жағдайына байланысты болады.
Мемлекеттік кірістерді қалыптастыру және пайдалану тәртібіне
байланысты ол міндетті төлемдерден және басқа да қызметтерден қалыптасады.
Негізгі біздің бюджетіміздің кіріс көздері - міндетті төлемдер болып
табылады. Мысалы, 2003 жылға республикалық бюджеттің түсім көздері
салықтардан және басқа да міндетті төлемдерден қалыптасқан. Экономикасы
дамыған мемлекеттердің бюджеттерінің кіріс көздерін шаруашылық қызметінен,
тауарларын басқа мемлекеттерге сатудан, қызметтерін көрсетулерден
түскен кірістер, басқа мемлекеттерге берген қарыздарынан проценттер құрайды
(мысалы, Сауд Аравиясы, Европа мемлекеттері, АҚШ, Канада). Әрине, бізде де
шарушашылық өнімдер шығарылады, тауарларымызды шетел мемлекеттеріне
шығарып, қызметтерімізді көрсетеміз. Бірақ, мұның барлығы әлі жеткіліксіз.
Мемлекетіміздің бюджетінің кіріс бөлігін айтарлықтай қамтамасыз етуге
көп септігін тигізбейді. Себебі, біз кеше ғана тәуелсіздігімізді алып, енді
ғана өз бетімізше күн көре бастадық. Мемлекет басшылары осы бағытта әртүрлі
бағдарламалар қабылдап, іс жүзіне асыруда. Осы мақсатта жұмыс істеуде біз
шетелдік тәжірибелерді есепке алып, тарихтағы салық саясатына талдау жасай
отырып, әрекет етуіміз керек. Себебі, салық саясатының дұрыс жүзеге
асырылмауынан көптеген мемлекеттерде кризистер болғанын, экономикалық
жағдайларының нашарлап, халықтың азып-тозып кеткендерін білеміз. Бұл мәселе
жан-жақты зерттеуді, мұқият қарастырылуды, талдануды қажет ететін мәселе
болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, мемлекеттік бюджетке
төленетін міндетті төлемдердің түрлеріне келесілер жатады: а) салықтар; ә)
баждар; б) алымдар; в) төлемдер. Салықтар олар - мәжбүрлі түрде, ақысыз,
қайтарылмайтын, міндетті түрде мемлекеттің функцияларын жүзеге
асыру үшін, мемлекеттің шығыстарының орнын толтыру үшін, мемлекеттік
қорлар құру үшін ақшаларды алу болып табылады.
Салық тек оның құқықтық табиғаты көзқарасынан ғана емес, сонымен бірге
заңдық техника жағынанда қарастырылуы мүмкін. Бұл екі көзқарастардың
арасында үлкен қарама - қайшылықтар болуы мүмкін емес, себебі заңдар
құқыққа қайшы келе алмайды.
Бірақ, кейбір обьективті шарттар, мен мағыналар арқылы олардың
арасындағы айырмашылықтарды көруге болады. Салық дегеніміз - мемлекеттің
мәжбүрлеуімен қамтамасыз етілген, ақысыз және қайтарымсыз сипаттағы,
азаматтар мен заңды тұлғалардың меншігіндегі ақша қаражаттары мен мүлікті,
қоғамдық билік субьектілерінің төлем төлеу қабылеттілігін қанағаттандыру
мақсатымен, заңда көрсетілген мөлшерлер мен мерзімдерде мемлекеттік
бюджетке алу болып табылады.
Бұл анықтамадан салықты бекітудегі заңдардьщ алатын орнын көруге
болады. Заңда нақты көрсетілмеген болса, осындай мақсаттарда төлемдерді алу
заңсыз болып есептеліп, құқыққа қайшы болып саналады. Салық салу саласында
атқарушылық билігі басқару билігіне қарағанда заңмен тығызырақ байланысты
болып есептеледі.
Анықтамадан көретініміз, салық төлеуші тек меншік иесі емес, тұлға
болып табылады. Салық төлеу - жеке меншік құқығынан туындайтын әлеуметтік
міндет болып саналады. Салықтарды төлеу арқылы - жеке меншік қоғамның
мүддесіне қызмет жасайтынын, оны қолдайтынын біз бәріміз білеміз.
Салық салудың басты тәртіптерінің бірі - салықтың мөлшерін есептегенде
әр салық төлеушінің салықтарды төлеу қабылеті ескеріледі, себебі, салықтың
мөлшері салық төлеушінің меншігіндегі мүліктің көлемімен есепке алынуы
тиіс. Сонымен қатар, анықтама салықтың белгілі бір пайда, табыс табу
мақсатымен салынатынын көрсетеді. Кез-келген салық реттеушілік функцияны
атқаруы мүмкін. Ол үшін белгілі бір жеңілдік, льготалар немесе керісінше
ауыртпалықтар енгізілуі мүмкін [7 88б].
Сонымен қатар, салық - салық төлеушінің салық төлей алу
қабылеттілігінен туындайды. Салық белгілі бір табыс табуға итермелемейді,
керісінше, табылған табыстағы өзінің үлесін алуды көздейді. Реттеуші
салықтар осы принциптерді жояды, себебі, олар салық төлеушінің әрекетіне
экономикалық ауыртпалық тудырып, салық төлеушінің ондай кәсіпкерлік
әрекеттерден бас тартуына алып келіп соғады. Бюджетке қайтарымсыз жэне
ақысыз төленетін міндетті төлемдердің барлығы салық болып табылмайды.
Мысалы: соттың шешімі немесе үкімі бойынша мемлекеттің немесе үшінші
жақтардың мүддесі үшін ақша қаражаттарын төлету, жоғарыда айтылған салықтың
белгілеріне үқсас болса да, салық болып табылмайды.
Анықтамада айтылғандай, салықты жинаудың мақсаты мемлекеттің тек
белгілі бір шығыстары үшін емес, жалпы мемлекеттің шығыстары үшін жиналады.
Салықтық заңдардың алдына қойған міндеті - "жалпы шығыстардың орнын толтыру
үшін ақша қаражаттарын алу болып табылады. Ондай қаржылық қамтамасыз етудің
белгілі адресі болмайды да, салықтық заңдардың мотивін анықтай алмайды".
Салықтық табыстар белгілі бір белгіленген шығыстар үшін
алынбайтындығын көрсететін тәртіп - салық салудағы басты басшылыққа
алынатын принциптердің бірі деп айтуға болады. Бірақ, бұл тәртіп кейбір
мақсатты салықтарды бекіту кезінде қолданыла алмайды, себебі мақсатты
салықтардың салыну мақсаты алдына - ала белгілі және бекітілген болып
табылады.
Салық қүқықтық механизм ретінде нақтылы белгілі бір мемлекеттік
шығыстардың орнын толтыру үшін бір сомманы жинау мақсатын көздемейді,
себебі, салықтық түсімдердің нақтылы мөлшерін, соммасын алдын - ала болжап
айтуға болмайды. Ондай шығыстар алдын - ала көзделуі мүмкін, бірақ,
шығыстардың соммасы салық салуға императивті әсер ете алмайды.
Салықтар материалдық төлемдер ретінде төленеді, ол
оның экономикалық мәнін ашудағы негізгі белгісі болып табылады. Салық
төлеушінің мүлкінің мемлекетке өтуінен көрінеді. Олар заңды түлғалармен
және жеке тұлғалармен сәйкес бюджетке міндетті түрде төленетін төлемдер.
Негізінен, әдебиеттерде салық - ақша төлемі ретінде көрсетіледі. Әрине, ол
дұрыс, себебі, салықтардың көпшілігі ақшамен есептелінеді. Бірақ, Қазақстан
Республикасының салықтық заңдары салық төлеудің заттай, натуралды нысанын
да көрсетіп кеткен. Олар, мысалы, жер қыртысын пайдаланушылардың тапқан
табыстарының бір бөлігін, сондай зат есебінде мемлекетке беруінен көрінеді.
Салықтардың екінші экономикалық маңызы - ақшаларды қайтарымсыз түрде
алу болып табылады. Салықты төлеу кезінде салық төлеушіден мемлекетке
кететін, бір - жақты ақша қозғалысы ғана болады. Екінші жаққа сол салық
төлегені үшін орнына ешнәрсе берілмейді. Кейбір ғалымдардың ойынша,
салықтар қайтарымды болып табылады, себебі мемлекеттің орталықтандырылған
ақша қорына түскеннен кейін салықтар әртүрлі элеуметтік қамсыздандыру
нысанында халыққа қайтарылады, деп есептейді. Жалпы алғанда, ондай пікірмен
келісуге болады, себебі мемлекет салықтарды өзінің функцияларын жүзеге
асыру үшін салады, ал әлеуметтік қамсыздандыру мемлекеттің функцияларының
бірі болып табылады. Бірақ, нақтылы салықтық қатынастың шеңберінде
қайтарымдылық туралы айтуға болмайды, себебі, салықтық төлемдердің соммасы
еш қайтарылмайды. Салықтық міндеттеме бір - жақты болып табылады да,
мемлекет келіп түскен ақша соммаларын қайтаруға міндеті емес. Яғни, салық
салықты нақты төлеп тұрған тұлғаға қайтарылмайды, ол қоғамға белгілі бір
шаралар арқылы қайтарылады. Айталық, тегін білім беру, тегін денсаулықты
қамтамасыз ету, элеуметтік жағынан қорғалмаған тұлғаларға жәрдемақылар,
т.б. арқылы төленген салық қоғамға қайтарылады.
Салықтың экономикалық мағынасының келесі бір белгісі - оның ақысыз
төлем болып табылатындығында. Яғни, салық ретінде төленген ақшалар үшін
ешқандай тауарлар берілмейді. Салық белгілі бір тауарлар мен мемлекеттің
көрсеткен жұмысы үшін төленетін төлем емес. Салықтың ақысыздығы оның басқа
бюджетке төленетін міндетті төлемдерден ажырататын басты белгісі ретінде
қарастырылады.
Салықтың келесі белгісі салықтың төлеу мерзімдерінің нақты
анықталғандығында. Мысалы, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және
жеке тұлғалар бюджетке аванс төлемдерін әрбір айдың 20-шы күнінен
кешіктірмей төлеуге міндетті, ал резидент емес еңбек шарты мен немесе жалға
алу шартымен жұмыс жасайтын жеке түлғалар бюджетке аванс төлемдерін 20-шы
ақпан, 20-шы мамыр, 20-шы тамыз, 20-шы қарашада төлеуге міндетті. Бүл
мерзімдердің бұзылуы әрбір жіберілген күнге белгілі бір көлемде өсім
төлеуге байланысты салық төлеушінің жауаптылығын тудырады.
Салық тұрақты экономикалық қатынастар тудыратын төлем. Бұл тұрақтылық
салық төлеуменен байланысты ақша төлемдерінің тұрақтылығында ғана емес.
Салықтық қатынастардың тұрақтылығы салық салынатын обьект - салық
төлеушінің меншігінде болған кезде, салық субьектісі болған кезде
қамтамасыз етіледі [8 71-76б]. Салықтық қатынас белгілі бір төлемнің төлеу
міндеттілігінің орындалуымен аяқталмайды, ол салық салу обьектісі және
субьектісі болған кезде болады.
Тағы бір салықтың белгісі - ол салық салудың обьектісінің болуы.
Салықтың тағы бір белгісі төлемнің мөлшерінің көрсетілетіндігі. Негізінен,
дамыған мемлекет салық белгілейтін өзінің нормативтік қүқықтық актілерінде
әрдайым салықтың мөлшерін кіріске байланысты процентпен, нақты белгіленген
сомма түрінде, немесе, басқа да бір тәсілдермен белгілеп береді.
Салықтардың мерзімдерінің көрсетілуі, оны мемлекеттік алым сияқты
басқа төлемдерден ажыратады. Салық сомасының әрдайым мемлекеттің кірісіне
түсуі, төленуі кезінде меншік нысанының ауысуы олар да салықтың белгілері
болып табылады [9 52б].
Салықтың осы белгілерін заңдық белгілер ретінде, байланыстыра отырып,
қарастыратын болсақ, келесі жағдайларды анықтауға болады:
Салық мемлекеттің белгілеген міндеті. Қазақстан Республикасының
Конституциясында бұл міндеттілік көрсетілген. Мемлекет Парламент арқылы оны
біржақты тәртіппен, ешкіммен келіспей белгілейді. Қазақстан Республикасында
ҚР Республикалық референдумы туралы 2 қараша 1995 ж. Конституциялық
заңында бюджеттік, салықтық саясаттар референдум мәселесі бола алмайтындығы
аталған.
Салық әрдайым тек құқықтық нысанда болады. Салық пайда болғандағы
алғашқы кезеңде діни көзқарастармен реттелген. Бірақ, мемлекеттің орнығуы
жэне дамуы барысында ол мемлекеттің тікелей қарамағына көшеді. Қазіргі
мемлекет үшін салықтың құқықтық нысанда болатындығы сөзсіз, ол жазбаша
нысанда нормативтік қүықтық акт арқылы көрсетіліп, заңмен белгіленген
тэртіпте қол қойылып, жарияланады.
Салық мәжбүрлі сипатта болады, яғни біржақты өктем тәсілмен реттеледі,
мемлекеттік біржақты актісі арқылы көрініс табады. Салық міндетті төлем
болады, салық төлеушілер белгілі бір көрсетілген уақыттарда төлемеген
жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы бүл әрекет жүзеге асырылады.
Салық бұл заң арқылы бекітілген төлем. Тек қана Қазақстан
Республикасының Парламенті ғана заң қабылдау арқылы белгілі бір салықтардың
түрлерін енгізеді.
Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп-дамуының материалдық базасы-
қаржылары қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жататыны белгілі. Осыған орай мемлекет бар жерде
салық алынады, салық жүйесі бар жерде мемлекет бар деп айтуға болады.
Көптеген ғалымдардың салық жөніндегі түсініктерінің жалпы мәні бірдей
болғанымен, кемшіліктері жоқ емес. Осы берілген түсініктерінің негізгілерін
қарастырып өтсек, мысалы: белгілі ғалым Л.К. Воронова салықтар мемлекеттік
өкілетті органдарының актілерінің негізінде, белгілі мөлшерде және
белгіленген мерзімде жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды қанағаттандыру үшін
заңды тұлғалар мен азаматтар бюджеттерге енгізетін төлемдерң деп
түсіндіреді.
Қаржы саласының белгілі ғалымы Худяков А.И [10 11-32б] өз еңбегінде
салықтардың түсінігін ғана беріп қоймай, олардың басқа төлем түрлерінен
ажыратуға қажетті ерекшеліктерін ашып көрсеткен. Бұл ерекшеліктер
салықтардың құқықтық және экономикалық табиғатына тән белгілер болып
табылады:
- салық әрқашанда мемлекет тарапынан енгізіледі және алынады.
Бұл жерде мемлекет саяси билік субъектісі ретінде көрінеді;
- салық мемлекеттің бір жақты түрде белгілейтін төлемі. Бүл жерде
мемлекет салық төлеушілердің келісімін қажет қылмайды;
- салық әрқашанда ақшалай түрдегі төлем. Осы белгісі бойынша салықтар
әртүрлі мүліктік міндеттемелерден - тәркілеу, реквизициялау және т.б.
ерекшеленіп тұрады;
- салық әрқашанда ақшаларды еріксіз алу. Бұл жерде салық төлеушіге,
оның ақшаларын еріксіз алу механизмі құрылады;
- салық заң жүзінде белгіленген ақшаларды алу. Мемлекет салықтарды
ашықтан-ашық, заңда негізделген күйде алады. Яғни жеке меншіктегі ақшалар
мемлекет меншігіне ауысады;
- салық тек қүқылық формада кездесетін төлем. Салықтар нормативтік
сипаттағы заң актілерімен белгіленеді;
- салық міндетті төлем. Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі міндеті
салық қызметі органдарының төленген салықты қабылдау жөніндегі
міндетімен ұштасады;
- салық тек мемлекеттік кіріске түсетін төлем;
- салық баламасыз төлем, яғни салық қандайда болмасын көрсетілген
қызмет немесе сатып алған тауарларға төлейтін төлем емес, ол ақысыз төлем;
- салық тұрақты ақша міндеттемелерін туғызатын төлем. Салықтар,
әрқашанда мемлекет пен халықтың жан-жақты мұқтаждықтарын қанағаттандыру
және өндірісті дамыту мақсатында үлттық табысты және жалпы ішкі өнімді,
сондай-ақ жалпы қоғамдық өнімді қайта бөлуге байланысты
экономикалық қатынастарды көрсетеді;
Сондықтан, олар мемлекеттің заңды және жеке тұлғалар арасындағы
экономикалық қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория болып
табылады.
Салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің экономикалық-құқықтық
маңызы олардың қүрамындағы қаржылық-экономикалық және құқылық қатынастар
арқылы көрініс табады. Қаржылы-экономикалық қатынастар салық төлеушілердің
тиісті бюджетке белгіленген ақша қаражаттары сомасын берулері кезінде, ал
құқылық салық заңдарымен белгіленген салықтық қатынастарға қатысушы
мемлекеттік салық қызметі органдары мен салық төлеушілердің арасында
туындайды.
Салықтың белгілері тығыз байланыста болатынын ескере отырып,
арақатынастарының өте жақын екенін айта келіп, кейбір шарттылықтарды есепке
ала отырып бөлуге мүмкіндік тапқанын айтады. Ол салықтардың экономикалық
сипаттарына мына белгілерді жатқызған: ақша түрінде жүзеге асырылатын
төлем, қайтарымсыз төлем, баламасыз төлем, салық салу объектісінің болуы,
салық субъектісінің айқындалуы, төлеу мерзімдері, салық қатынастарының
тұрақты сипаты, салық мөлшерінің айқындалуы, салықтың мемлекет кірісі болып
табылуы.
Салықтың құқықтық белгілеріне мынылыр жатады: салықты мемлекеттің
белгілеуі, салықтық тек құқықтық нысанда болуы, салықтың мәжбүрлі сипатта
болуы, ақшаны алудың құқыққа сай болуы, салықты төлеу кезінде мемлекеттік
бақылаудың болуы, салықтың тиісті органмен және актімен
белгіленуі, тиісті қүқықтық нысанда болуы, салықтың төленуін
мемлекеттік жауапкершілік шараларымен қамтамасыз ету, салықтардың
тұрақты қаржылық міндеттемелерді туындату, салықтарды төлеу - бүл заңды
міндет, салық - міндетті төлем, салық мемлекеттің бір жақты ерік
білдіруінің нәтижесі болып табылады[11 87б].
Салықтар жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды қанағаттандыру мақсатында,
мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған нормативтік акті-заңның
негізінде, сондай-ақ заңды белгіленген мөлшерде және уақытта заңды және
жеке тұлғалардан міндетті түрде, қайтарылмайтын және баламасыз негізде
бюджетке алынатын ақшалай төлемдер.
Мемлекеттің материалдық мүддесі мен қоғам өмірінің айрықша аясының
тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық-құқықтық құбылыс ретінде
жарқын көрініс табатын салық салу саласы мемлекеттің салықтық құқығының
реттеуші ықпалының ауқымы болып табылады.
Мемлекеттің салықтық құқығы әрқашанда мынандай екі негізге:
1. экономикалық салықтық тиісті іс-қимылдар мен қатынастарды
регламенттейтін Қазақстан Республикасының Конституциясына және салықтық
заңдарына;
2. мемлекеттің салық салу жүйесінің ұйымдастырылуы мен
қызмет атқаруының халықаралық құқықтық стандартына сүйенеді.
Салықтық құқық мемлекеттің салық саясатының негізін айқындай отырып
жалпы саяси хал-ахуалға сай келетін фискальдық әкімшілік жүргізу мәдениетіе
қалыптастыруға есебін тигізеді. Салықтық құқық өзінің салықтық құқықтық
реттеу әлеуеті ықпалының ауқымындағы қоғамдық қатынастары, салықтық-
құқықтық реттеу әдістері, жүйесі және дерек көздері арқылы көрініс табады.
Салықтық құқық деп, мемлекеттің салықтық қызметінің барысында
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды айтамыз. Осы қоғамдық қатынастар салық
салу жүйесін белгілеу, салық әкімшілігін жүргізетін уәкілетті мемлекеттік
органдар жүйесін айқындау, салықтық міндеттемелерді орындау, салықтық
міндеттемелерді орындауға байланысты қажетті жағдайлар жасау, мемлекеттік
мәжбүрлеу шараларын қолдану, халықаралық салықтық шарттарда көзделген
мақсаттарды жүзеге асыру, салық органдары мен басқа уәкілетті мемлекттік
органдар арасындағы өзара іс-қимылдар барысында салық салу саласында
туындайтын салықтық қатынастар болып табылады.
Салық салу саласындағы қатынастар материалдық және үйымдастыру
салықтық қатынастары болып екіге бөлінеді. Материалдық қатынастар өздерінің
мынандай: біріншіден, мемлекет болмысының мызғымас берік ірге тасын
(материалдық негізін) қалаушы қатынастар. Екіншіден, жалпы ұлттық табысты
бөлу нәтижесінде салықтық кірістің біржақты ағымдарын (қаражаттарын)
мемлекет пайдасына бағдарлайтын қатынастар. Үшіншіден, мелекет болмысына
байланысты туындайтын айрықша экономикалық әрі базистік қатынастар.
Төртіншіден, мүліктік-заттай сипатта болатын және оларға қатысты меншік
құқығының алмасуын (мемлекеттік меншікке айналуын) көрсететін қатынастар.
Бесіншіден, мемлекеттік бюджет жүйесінің негізін құрайтын экономикалық
қатынастар сипатындағы айрықша қаржылық қатынастар.
Ұйымдастыру салықтық қатынастары: а) салық салу саласында жүргізілетін
фискальдік мониторингке қатысты; ә) мемлекеттің салықтық құрылымы мен салық
жүйесін қалыптастыруға және олардың тиісінше қызмет атқаруларын қамтамасыз
етуге байланысты; б) материалдық салықтық қатынастардың ойдағыдай
қалыптасып, дамуын қамтамасыз етуге байланысты; в) мемлекет пен салық
органдарының, салық органдары мен басқа да уәкілетті мемлекеттік
органдардың және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының арасындағы
субординациялық - ұйымдастырушы байланыстарға қатысты; г) мемлекеттік
стратегиялық салықтық жоспарлау мен болжамдау процестеріне қатысты және
т.б. материалдық салықтық қатынастардың тиімділігін көздейтін қатынастарға
байланысты туындайды [12 19б].
Салықтық жүйе өзінің қызметін реттеу аясында жоғарыда аталған қоғамдық
және экономикалық қатынастардың ерекше саласын қамтиды. Бұл қатынастар
мемлекеттің өзіне тән міндеттерін орындауы кезінде салықтық қызметін
салықтар тәрізді экономикалық тұтқаны қолдануы арқылы жүзеге асыруына
байланысты туындауымен ерекшеленеді. Бүгінде, салықтық қатынастарды
құқықтық реттеу мәселелері еліміздің әлеуметтік-экономикалық өмірінен өте
маңызды және елеулі орын алып отыр. Қазақстан экономикасында нарықтық
қатынастарға байланысты пайда болған жаңаша түрлендірулер еліміздің халық
шаруашылығын басқару және реттеу жолында қаржылық, салықтық механизмдерді
қолдану процестеріне баса назар аударуды қажет етуде.
Салықтық қызмет мемлекеттің салық жүйесінің фискальдық нысандарын
экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан негіздей отырып белгілеуге
атсалысады.
Мемлекеттің салық жүйесінің үйымдастырылу құрылымы императивтік
сипатта болады және әмірлі билік әдісі императивтік әдіс пайдаланады. Осы
императивтік салықтық реттеу әдістері келесілер жатады:
- салық салу саласындағы салық төлеушілер мен өзге де қатысушылардың
жүріс-тұрыстары мен қажетті іс-әрекеттері мемлекет (әдетте уәкілетті
мемлекет органдар) тарапынан қабылданған нормативтік және жекелей салықтық-
құқықтық актілердің әмірлі-талапты нұсқамаларымен шартталынған;
- салықтық қатынасқа қатысушы салық төлеушілер мен салық органдарының
өзара құқықтары мен міндеттері мемлекетің әмірлі-талабының және тиісті
нормативтік-құқықтық актінің негізінде нақты әрі мұқият белгіленген;
- мемлекеттің әмірлі-талабы мен өзге де салықтық міндеттерін орындау
мәжбүрлеу механизмімен қамтамасыз етілуіне орай тиісті салықтық
міндеттемелерді мәжбүрлеп орындату уәкілетті мемлекеттік орган тарапынан
біржақты әмірлі түрде не болмаса сот арқылы жүзеге асырылады.
Міне, мемлекет тарапынан салықтарды белгілеу және оларды мәжбүрлеу
арқылы қайтарымсыз-баламасыз алу барысында қолданылатын императивтік
(әмірлі билікші) әдіс осы салықтық қүқық аясында таза түрінде көрініс
табады. Салықтарды келісімсіз, қайтарымсыз-баламасыз, мәжбүрлеп алу салық
төлеушілердің материалдық жай-күйлері мен мүдделеріне нүқсан келтіргенімен
бұл жерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Заң факультеті
Азаматтық құқық кафедрасы
Диплом жұмысы
Мұнай газ саласындағы салық салу: түсінігі мен түрлері
және ерекшеліктері
Орындаған
3 курс (кк) студенті ______________________________ Жұмабаев Ж.С.
(қолы)
Ғылыми жетекші ______________________________ Қаржаубаев Е.К.
З.ғ.д., доцент (қолы)
Норма бақылаушысы ______________________________ Қожабек Қ.М.
аға оқытушы (қолы)
Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға
жіберілді ________________________________ Рахметов
Е.Ш.
з.ғ.к., доцент (қолы)
Алматы 2010
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының тақырыбы:
Диплом жұмысының өзектілігі: Мемлекет қанша уақыт өмір сүріп жатыр,
салық та сонша уақыт өмір сүріп келеді. Мемлекет үшін салықты анықтау және
жинау қажеттілік болып табылады, өйткені салық арқылы жиналатын ақша
қаражатынсыз өмір сүре алмайды. Салық төлеушілер үшін де салық төлеу
қажеттілік, өйткені салық төлеу олардың міндеті болып табылады. Бірақ
салықтөлеушілер салық төлеуді жамандық ретінде қарастырады, себебі өзіне
тиесілі ақша қаражатын ешкім бергісі келмейді.
Бірақ мәселеге анығырақ және терең қарайтын болсақ, салық біз үшін де
жақсылық алып келеді. Салықтар есебінен мемлекеттік органдар, аппарат,
мемлекеттік механизм әрекет етеді, яғни аталғандарсыз бізге өмір сүру
қиынға түсетін еді.
Сондықтан да салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып
табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың,
кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор
болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория
болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты
және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты.
Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім
беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге
асырылуының минимумын көрсетеді.
Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастардың дамуы экономиканы
мемлекеттік басқару құралы ретіндегі құқықтың ролінің көбеюімен
сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші функциясын тек мемлекеттің барлық
салаларында, соның ішінде салықтық қызмет саласында да, талаптары қатаң
сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.
Диплом жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасындағы салық салу, Қазақстан
Республикасындағы мұнай-газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға
қатысты салық салу, Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық
салу түрлеріне жалпы сипаттта, мемлекеттік салық салудың тұжырымдық
негіздерін, динамикасын, даму заңдылықтары мен болашағын зерттеу, талдау,
зерттеу мен түсініктеме берудің жеке әдістеріне тұрғызылған.
Дипломдық жұмыстың міндеті: негізгі түсініктерді, салық салу объектісі
ретінде мұнай газ кешенді мұрагерлік құқық объектісі ретінде тану, оны
басқа құқық объектілерінен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыра отырып
түйіндеу.
Дипломдық жұмыстың көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс мәтіні: 73 беттен
тұрады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 41.
ГЛОССАРИЙ
САЛЫҚТЫҚ ЖҮЙЕ — мемлекеттегі салынатын салықтармен міндетті
төлемдердің өзара жиынтығы, оларды салу, төлеу, және алу әдістері, және
оларды әртүрлі басқару салаларында бөлу тәсілдері болып табылады.
САЛЫҚТАР – мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі
бір мөлшерде жүргізетін, қайырымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке
төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
САЛЫҚ ТӨЛЕУШІ – салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеуші болып табылатын тұлға.
САЛЫҚ БЕРЕШЕГІ – бересі сомасы, сондай-ақ өсемпұлдар мен айыппұлдардың
төленбеген сомалары.
САЛЫҚ РЕЖИМІ – салықтарды және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдерді төлеу жөніндегі барлық салық міндеттемелерін есептеу кезінде
салық төлеуші қолданатын салық заңдары нормаларының жиынтығы.
БАСҚА ДА МІНТТЕТІ ТӨЛЕМДЕР – бюджетке белгілі бір мөлшерде
жүргізілетін міндетті ақша аударымы (алымдар, баждар, төлемақылар,
төлемдер).
ТҰЛҒА – жеке тұлға және заңды тұлға. Жеке тұлға – Қазақстан
Республикасының азаматы, шет мемлекеттің азаматы, азаматтығы жоқ адам,
заңды тұлға – Қазақстан Республикасының немесе шет мемлекеттің заңдарына
сәйкес құрылған ұйым.
ЖЕР ҚОЙНАУЫН ПАЙДАЛАНУШЫЛАР – Қазақстан Республикасының аумағында,
мұнай операцияларын қоса алғанда, жер қойнауын пайдалану жөніндегі
операцияларды Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес жүзеге
асыратын жеке және заңды тұлғалар.
УӘКІЛЕТТІ ОРГАН - салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
төлемдердің түсуін қаамтамасыз ету саласындағы мемлекеттік реттеуді жүзеге
асыратын мемлекеттік орган.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ.
1.1.Қазақстан Республикасының салық жүйесі түсінігі және салық салудың
қағидалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...6
1.2.Қазақстан Республикасы салықтары мен алымдарының жүйесі, олардың
құқықтық реттелуі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..22
1.3.Салықтық қызметке байланысты мемлекеттік органдардың
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МҰНАЙ-ГАЗ САЛАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ САЛУ.
2.1.Қазақстан Республикасындағы мұнай-газ саласындағы жер қойнауын
пайдалунушыларға қатысты салық салу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .33
2.2.Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық салу түрлеріне
жалпы
сипаттта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...40
2.3.Қазақстан Республикасы және дамыған мемлекеттердің мұнай-газ
саласындағы салық салу мәселелеріне бойынша салыстырмалы
шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .72
КІРІСПЕ
Мемлекет қанша уақыт өмір сүріп жатыр, салық та сонша уақыт өмір сүріп
келеді. Мемлекет үшін салықты анықтау және жинау қажеттілік болып табылады,
өйткені салық арқылы жиналатын ақша қаражатынсыз өмір сүре алмайды. Салық
төлеушілер үшін де салық төлеу қажеттілік, өйткені салық төлеу олардың
міндеті болып табылады. Бірақ салықтөлеушілер салық төлеуді жамандық
ретінде қарастырады, себебі өзіне тиесілі ақша қаражатын ешкім бергісі
келмейді.
Бірақ мәселеге анығырақ және терең қарайтын болсақ, салық біз үшін де
жақсылық алып келеді. Салықтар есебінен мемлекеттік органдар, аппарат,
мемлекеттік механизм әрекет етеді, яғни аталғандарсыз бізге өмір сүру
қиынға түсетін еді.
Сондықтан да салықтар қоғамдық-шаруашылық өмірдің маңызды бөлігі болып
табылады. Олардың дұрыс алынуы, жүзеге асырылуы жалпы халықтың,
кәсіпорындардың және мемлекеттің жағдайына әсер ететін бірден-бір фактор
болып табылады. Нақты жүйе түріндегі салық жүйесі экономикалық категория
болып табылады. Олар тарихи түрде мемлекеттің пайда болуымен байланысты
және жалпымемлекеттік функцияларды жүзеге асырумен тығыз байланысты.
Салықтық міндеттеменің ең аз мөлшері мемлекеттің өз функцияларының (білім
беру, қорғаныс, сот, тәртіпті қамтамасыз ету функцияларының) жүзеге
асырылуының минимумын көрсетеді.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан Республикасы нарықтық
қатынастардың дамуы экономиканы мемлекеттік басқару құралы ретіндегі
құқықтың ролінің көбеюімен сабақтасады. Бірақ, құқық өзінің реттеуші
функциясын тек мемлекеттің барлық салаларында, соның ішінде салықтық қызмет
саласында да, талаптары қатаң сақталынғанда ғана тиімді атқара алады.
Бізге экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің тұрлаулы сипатын
қамтамасыз ету үшін толымды стратегия әзірлеу мен іске асыру, сондай-ақ
оның орындалуына қатаң бақылау қажет болады. Бұл стратегия біздің
экономикамыздың жекелеген секторлары мен өндірістерінің нақтылы
бәсекелестік артықшылықтарын негізге алып, әлемдік даму үрдістері мен
сыртқы рыноктардағы сұранысты ескеруге тиіс.
Бізге ендігі жерде “жинақталған” экономикалық өсуді жай пайдалану
емес, осы өсуді нақты басқаруды үйрену, сөйтіп оны сапалық жаңа деңгейдегі
экономикалық дамуға ұластыру керек- деп тұжырымдайды Елбасы өз жолдауында
[1].
Мемлекеттің салықтық қызметі мемлекеттің кірістерін салық төлеушілер
есебінен қалыптастыруға бағытталған. Себебі, мемлекеттің бюджетінің негізгі
бөлігі салықтардан, басқа да міндетті төлемдерден қалыптасады. Сондықтан,
салық заңдары заңды тұлғалармен жеке тұлғалар төлейтін салықтардың біршама
бөлігін бекіткен.
Тарихтағы салықтық саясатқа көз жүгіртетін болсақ, салықтардың көп
алынуы мемлекеттің қазынаны тиімді түрде толықтыруды қамтамасыз етпейді.
Оған әсер ететін бірнеше факторлар бар. Мысалға алатын болсақ, салық
төлеушілермен мемлекеттің мүдделерінің балансының бұзылуы, салықтардьщ
түрлерінің көптігі, салық ставкілерінің көптігі, салық заңдарының
тұрақсыздығы, салық төлеушілердің салық заңдарын жетік білмеушілері, т.б.
Жұмыстың мақсаты. Кез келген мемлекет өзінің шынайы тәуелсіздігін
мемлекеттік кірістер жүйесінің нақтылы механизімін құру негізінде
қалыптастырады. Оның негізгі саласы ретінде - халықтың жалпы жағдайын
көтеру үшін, мемлекеттің қаржылық жағдайын жақсарту үшін төленетін,
кәсіпкерлік пен шаруашылық субьектілердің жағдайын ескеретін, бюджетке
төленетін міндетті төлемдер болып табылады. Олардың мемлекеттегі басқа
кірістерден басты айырмашылығы, олардың міндетті түрде төленетіндігінен
көрінеді.
Қазақстан Республикасындағы салық салу, Қазақстан Республикасындағы
мұнай-газ саласындағы жер қойнауын пайдалунушыларға қатысты салық салу,
Қазақстан Республикасының мұнай-газ саласындағы салық салу түрлеріне жалпы
сипаттта, мемлекеттік салық салудың тұжырымдық негіздерін, динамикасын,
даму заңдылықтары мен болашағын зерттеу, талдау, зерттеу мен түсініктеме
берудің жеке әдістеріне тұрғызылған.
Жұмыстың міндеті. Салық төлеуші - ондай төлемдерді заңдармен
бекітілген тәртіппен, мерзімде міндетті түрде төлеуі тиіс. Сондай - ақ,
ондай міндеттілік комплексті болып табылады себебі, онда - салық төлеушінің
төлеу міндетімен қоса белгілі бір мемлекеттік органның ондай төлемдерді
міндетті түрде алу міндетімен көрінеді, негізгі түсініктерді, салық салу
объектісі ретінде мұнай газ кешенді мұрагерлік құқық объектісі ретінде
тану, оны басқа құқық объектілерінен ерекшеліктерін жан-жақты қарастыра
отырып түйіндеу.
Бюджетке төленетін міндетті төлемдер салықтық жэне салықтық емес болып
бөлінеді.
Салықтық төлемдерге - салықтар жатады да, ол - қайтарымсыз, ақысыз
түрдегі міндеті бюджетке төленетін төлем болып табылады, салықтық емес
төлемдерге - салыстырмалы - қайтарымды болып келетін мемлекетік баждар,
алымдар және төлемдер жатады.
Бюджетке төленетін міндетті төлемдер жүйесінің негізгі элементі -әрине
де, салықтық жүйе болып табылады.
Тақырыбты зерттеу деңгейі. Салықтық жүйе дегеніміз — мемлекеттегі
салынатын салықтармен міндетті төлемдердің өзара жиынтығы, оларды салу,
төлеу, және алу әдістері, және оларды әртүрлі басқару салаларында бөлу
тәсілдері болып табылады.
Салықтар - мемлекеттің экономикалық процесстерді реттеуіне, өзінің
экономикалық және әлеуметтік мақсаттарына жетуіне, белгілі бір салаларды
дамытуға жол береді.
Бюджетке төленетін міндетті төлемдер мемлекет пен өндіріс процессіне
қатысушылар арасындағы қатынастарды дамытып, оларды реттеп отырып,
мемлекеттің - фискальды, стимулдық, бөлушілік сияқты міндетті төлемдердің
функцияларының жүзеге асыруына үлесін қосады.
Жұмыстың жаңалығы. Қоғамның экономикалық және әлеуметтік қүрылымын
қалыптастыру және дамытуда қаржылық жүйені және оның қүрамына кіретін
мемлекеттің бюджетін мемлекеттік реттеу үлкен рөл атқарады, ол мемлекетке
экономикалық және элеуметтік саясатын жүргізуге эсерін тигізеді.
Мемлекеттік бюджет арқылы мемлекеттің ақша қаражатын қалыптастыру және
пайдаланудың бағытталған қызметі жүргізіледі. Мемлекеттік бюджеттің өмір
сүруі ерекше экономикалық нысандар - бюджеттің кірістері және шығыстарына
байланысты болады. Кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен
қамтамасыз етеді, ал шығыстар орталықтандырылған ақша қаражаттарының
мемлекеттік қажеттіліктерге сәйкес бөлінуін көрсетеді.
Экономикалық құрал ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің ақшасының
пайда болуын және жүмсалуын көрсетеді, ол мемлекеттің алдындағы түрған
міндеттер мен функцияларды қаржылық қамтамасыз етуге арналған.
Мемлекет салықтар мен міндетті төлемдерсіз өмір сүре алмайды, себебі,
жеке меншік жэне нарықтық қатынастар бар жерде олар мемлекеттің негізгі
кіріс көзі болап табылады.
Қоғамдық мазмұнынан бөлек салықтардың материалдық негізі бар, басқаша
айтатын болсақ, ол мемлекет жинақтайтын қоғамның ақша қаражаттарының нақты
мөлшерін көрсетеді. Мемлекеттегі барлық халықтан салықтар ретінде мәжбүрлі
түрде алынатын ұлттық табыстың бұл бөлігі мемлекеттің қаржылық
ресурстарының орталықтандырылған қорына айналады. Салықтар мемлекеттің
меншігіне айналып, әскери-саяси жэне әлеуметтік-экономикалық шараларды
жүзеге асыру үшін пайдаланылады. Осы қызметті жүзеге асырушылардың құқықтық
жағдайы, осы қатынастарға қатысушылардың қүқықтық жағдайы, осы салықтық
қатынастардың мазмүны мен дипломдық жұмысымның обьектісі болып табылады.
Қорғауға ұсынылатын тұжырымдар. Қазіргі кезде, менің ойымша, салықтық
қүқықтың субьектілері, олардың арасындағы қүқықтық қатынастар - салықтық -
қүқықтық ғылымның өзекті тақырыбы болып табылады.
Дипломдық жұмыстың көлемі: Диплом жұмысы кіріспеден, екі тараудан және
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жалпы жұмыс мәтіні: 7( беттен
тұрады. Қолданылған әдебиеттер тізімі 41.
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1. Қазақстан Республикасының салық жүйесі түсінігі және салық
салудың қағидалары.
Тәуелсіздік алған уақыттан бастап қазіргі уақытқа дейінгі экономика
саласындағы іс шаралардың ең басты нәтижесі ретінде орталықтандырылған
жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшуді қарастыруға болады.
Тәуелсіздік алған жылдардан бастап қазіргі нарықтың табысты кызмет етуінің
институционалдық және фундаментальды алғы шарттары қаланды. Тәуелсіздік
алғаннан бері дамудың әр жолында қазіргі салық салу жағдайына жету үшін
белгілі бір басым бағытар өз шешімін тапты.
Мәселен, 1992-1995 жылдар кеңестік мемлекеттер экономикасының
бөлектену процессі болды. Бұл процесс бағалардың еркін қалыптасуына,
жоғарғы инфляциямен, өндрістік байланыстардың орталықсызданудан және
айырбастың басымдығымен сипатталды. Нәтижесінде Қазақстанның ресей
сабан ақшасы зонасынан шығуымен аяқталды. 1993 жылы төл теңгемізді
айналымға енгізу нәтижесінде түпкілікті экономикалық реформаларды жүзеге
асыру алғы шарттары мен жағдайлары пайда болды. Осының нәтижесінде
инфляцияның етек алуына жол берілмеді, теңгенің айырбас курсының тұрақталу
белгілеріне тап болдық. 1996 және 1998 жылдар аралығында Қазақстан
экономиксының сауықтану жолына түскендігі туралы алғашқы белгілері пайда
бола бастады. Елімізде қатаң монетарлы, бюджеттік және фискальды саясат
жүргізілді, бұл өз кезегінде инфляцияның тым қатты белең алып кетуіне
тосқауыл болып табылды.
Аталған мерзім аралығында мемлекеттік қаржы жүйесінің қалыптасуы
аяқталды, ал институттік реформалар нарықтық инфраструктураның толық
қалыптасуына алып келді. 1998 жылы Қазақстанның көптеген шағын және орта
кәсіпрындары жеке меншік қолында болды. Отандық көптеген ірі кәсіпорындар
шетелдік ірі фирмалар мен компанияларға сенімгерлікпен басқаруға берілді.
Қазақстанның экономикасын нысаналы және табысты реформалаудың бірден
бір өзінің жақсы әсерін тигізген – бұл сыртқы капитал боыл табылды. Өйткені
экономиканың құрылымын қайта жаңғырту аса көп мөлшерде қаражат талап етті.
Бұл қаражат Қазақстанда болмады, сондықтан да елімізге құйылған тікелей
инвестициялар өзінің үлкен рөлін атқарды. Осы жылдары қазақстан
экономиксына қырық миллиард доллар ақаша қаражаты құйылды. &&qsk&fy
инвестициялардың басым бөлігі минералды-шикізат кешеніне тиесілі[2 56б].
Қазақстан Республиксның бұлай тез қарқынды дамуы өз кезегінде тез
арада жеке, қоғамның барлық талаптарына сәйкес келетін және жауап беретін
салық жүйесін құру қажеттілігі туды. Сөйтіп 1991 жылы бірнеше салық қызметі
аясын реттейтін заң актілері қабылданды, оның ішінде ең негізгісі болып,
Қазақстан Республикасының салық жүйесі туралы Заңы болып табылды. Бұдан
кейін уақыт өте келе Қазақстан Республикасының алғышқы төл салық кодексі
1995 жылы 1 шілдеде қабылданды. Аталған салық кодексінің қабылдануының
негізгі мақсаты болып, бюджетке төленетін міндетті төлемдер және
салықтардың түрлерінің көптігін қысқартып, салық салу мөлшерін азайту болып
табылды. Салық салудың халықаралық тәжирибесіне біршама жақын болу, салық
жүйесін түсінуде әділеттілікті, қарапайымдылықты және анықтықтықты
қаматамасыз ету болып табылды. Салық кодексін кодификацияланған жинақ
ретінде қабылдаудың негізгі мақсаты болып, салыққа байланысты мәселелерді
салықтық емес заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар нысанында енгізу
тәжірибесіне жол бермеу және жою болып табылды, сонымен қатар бүкіл
республика аумағында салықтық ережелерді қолданудың біріңғай түсінілуін
және тәжірибеде қолдануын қамтамасыз ету болды.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының кезегі бойынша үшінші Салық
кодексі өзінің жұмысын 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап жасап жатыр. Атылмыш
салық кодексі 2001 жылы 12 маусымда қабылданған республикамыздың екінші
салық кодексінен кейін 2008 жылы 10 желтоқсанында қабылданады. Әр түрлі
мемлекетте өзінің қызметін жүзеге асырып жатқан субъектілерге қатысты салық
салу кез-келген мемлекеттің қызметінің маңызды бағыты болып табылған және
табыла береді де, себебі, бұл қаржы құралдарының мемлекеттік қазынаға
түсуімен байланысты. Бірақ, бұл қызмет практика көрсетіп отырғандай,
көптеген өзекті мәселелермен жүзеге асырылуда. Сондықтан, қысқаша болса да
бұл мәселелерді қарастыру қажеттілігі туындайды.
Салық салу мәселесі - бұл барлығына: мемлекетке де жалпы қоғамға да,
нақты салық төлеушіге де қатысы бар мәселе және бұл мәселе барлығы үшін
күрделі де өзекті, әртүрлі жағынан қынжыла қарайтындай мәселе.
Мемлекет үшін салықтар - өмір сүру көзі. Олар мемлекетің негізгі кіріс
көзі, оның қызметтерін қаржыландыратын негізгі қаржы қоры. Салықтар арқылы
жинақталған ақша қаражаттары бюджетке, немесе бюджеттен тыс қорларға түседі
де, ол жақтан мемлекеттік аппараты қаржыландыруға, қорғанысты және қоғамдық
тәртіпті қамтамасыз етуге, мемлекеттік бағдарламаларды қаржыландыруға,
мүғалімдерді, дәрігерлерді, мәдениет қызметкерлерін қоса алғанда бюджеттік
жүйедегі жұмыс жасаушыларға жалақы беруге, қайта бөлінеді. Салықтар арқылы
жинақталған қаражаттардың аздығы, салық төлеуден жаппай жалтару - бірден
мемлекеттің қал-жағдайына әсер етеді, ал ол арқылы халықтың және қоғамның
қал-жағдайына әсер етеді.
Кәсіпкерлерден салықтар арқылы олардың кірістерін алу олардың
қызметтерін ары жалғастыру стимулынан айырады, олардың өндірістерінің
материалдық базасына нұқсан келтіріп, оның инвестициялық мүмкіндіктерін
азайтып, олардың тауарларының құнын, бағасын көтертеді. Ал, ол нарықтағы
тауарлардың бәсекелестігін арттырып, оларды өткізуде әртүрлі қиындықтарға
алып келеді де, кәсіпкерлерді қызметтерін тоқтатуға мәжбүрлейді, немесе
жасырын, астыртын экономикаға көшуіне әкеліп соғады.
Жеке тұлғаларға салынатын салық олардың өмірлік жағдайларын
нашарлатып, халықтың заттарға, тауарларға деген сұраныстарын азайтады.
Бұлар жалпы мемлекеттегі экономикалық жағдайдың нашарлауына алып келеді.
Сондықтан, мемлекеттің салық салу саясаты көп көңіл бөлуді қажет ететін,
көп зерделеуді, көп зерттеуді, реттеуді қажет ететін қызмет түрі болып
табылады.
Мемлекеттің ойланбай жүзеге асырған салық саясатынан экономика мен
қоғамға келген зиян соғыс немесе жаулардың шабуылдауынан келетін зияндармен
пара - пар десек болады [3 35б].
Социалистік экономиканың орнығуы кезінде, ғалымдардың көбісі
салықтарды, соның ішінде табысқа салынатын салықты - жұмысшыларға,
мемлекеттік кәсіпорындардың қызметкерлеріне салынатын, ешқандай саяси,
әлеуметтік, практикалық көрінісі жоқ деп есептеп, тек бюджеттің қайнар көзі
болып табылатын көрініс ретінде қабылдаған. Осыған байланысты
кәсіпорындардың, үйым, мекемелердің табысына салынатын салықтың мөлшерін
азайту керек деген - әртүрлі көзқарастар да көп айтылатын.
1960 жылы жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысына салынатын салықтың
мөлшерін қарқынды түрде төмендететін әрекеттері қабылданды. Ол кездегі бүл
тұжырым - дұрыс сияқты болып есептелді, себебі, қызметтердегі біртиптілік,
жалақылардың барлығы үшін бірдей тағайындалуы салықтың мөлшерін нақты
айқындап, оны еңбек үшін төлем ретінде қарастыруға болатын еді.
Ондай әрекеттер казіргі нарықтық экономика кезінде тіпті қолданылуы
мүмкін емес. Экономикалық реформа - кәсіпорындар мен халыққа салынатын
салықты сақтап қана қою емес, оларды әрі қарата дамытуды көздейді.
Казіргі кезде халық табысының едәуір бөлігі экономиканың жеке меншік
секторында пайда болады. Ондай табыстарды мемлекеттік реттеу, басқару
шектелген, ал оларды әкімшілік тәртіппен алып қою жоқ деуге болады. Тек
салықтардың арқасында ғана халық - мемлекеттік бюджеттің қалыптасуына
қатыса алады.
Тікелей салықтарсыз әрекет ететін мемлекеттер бар, олар: Албания,
Бруней, Бахрейн, Катар, Кувейт т.б. Бүл мемлекеттердің экономикалық, саяси
жағдайлары эртүрлі, және, оларға тән бір жалпы бірдей белгі бар, ол
-қоғамның мемлекетті басқаруына өте аз қатысуы. Сонымен қатар, онда саяси
жүйе мен салық салу жүйесінің байланысы байқалады: жанама салықтар салық
төлеушіден оның мемлекетке қанша салық төлейтіндігін нақтылы көрсетпейді
де, олардың өзін өзі басқаруындағы ұмтылыстарын азайтады. Тікелей салықтар
керісінше, салық төлеушінің төлеген салықтарын жүмсайтын үкіметті
қадағалауын дамытады[ 4 89б].
Салықтар мен әртүрлі алымдар мемлекеттік бюджеттің табысының басты
қайнар көзі болып есептеледі, салықтар жалпы қоғамның әлеуметтік құрылымына
да әртүрлі әсер етеді. Салықтардың, соның ішінде тікелей салықтардың -
конституциялық құқықтық институт, бақылау институты ретіндегі маңызы үлкен.
Бірақ, материалдық игіліктердің мемлекеттің меншігіне қарай салықтар
нысанында қайта бөлінуі салық салудағы жеткіліктілік қағидасының
сақталынып, салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерден
қалыптасатын бюджеттік қаражаттардың жүмсалуына салық төлеушілер тарапынан
сәйкес бақылау жүргізілу қажеттілігін көрсетеді. Бұл қағидалармен
басқа да қағидалардың сақталынуы мемлекетік билік органдарының
лауазымды түлғаларымен салық төлеушілердің құқықтық санасына негізделінуі
керек. Бұлар ақша қаражаттарының мемлекеттік қазынаға жоспарлы түрде түсіп
отыруына септігін тигізеді. Соныменен, айтқанымызды қорытатын болсақ, салық
салу саласындағы өзекті мәселелер мемлекет пен салық төлеушілер арасындағы
келісімдердің жоқытығымен түсіндіріледі. Мұндай мәселелер басқа да
мемлекеттерде де әркездерде кездесіп отырған.
Мемлекеттік кірістер ішінде салықтардың орны мен ролі үлкен.
Мемлекеттің өмір сүруі салықтармен тығыз байланысты. Ондай байланыс
Бенджамин Франклиннің айтқан сөзімен айқындалады, ол: "Өмірде екі нәрсе
міндетті - өлім және салық" - деген. Біз оны мемлекеттің белгілерінен,
маңызды атрибуттарынан көреміз. Сонымен, салықтық реформаның керектілігі -
болып жатқан экономикалық өзгерістермен ғана емес, сонымен бірге Қазақстан
Республикасының демократиялық жүйеге кіруімен де көрініс табады.
Республикадағы нарықтың орнығуы, мемлекетті экономикамен басқаруда
қүқықтың басты құрал ретінде қалыптасының негізі болады. Бірақ, құқық
өзінің функцияларын - әртүрлі әрекеттерді, соның ішінде, салықтық қызметте
құқықтың шарттары мен талаптарын дұрыс орындау кезінде ғана жүзеге асыра
алады. Мемлекеттегі салық салу мемлекетпен құқықтық актілер шығару арқылы
жүзеге асырылады және реттеледі және ол үнемі қандай да бір құқықтық
нысанда жүзеге асырылады.
Мысалы, өкілетті органдардың сәйкес нормативтік актілерді қабылдауы
арқылы мемлекетте салықтар енгізіліп, алынады, соның негізінде мемлекеттің
салық жүйесі қалыптасады, әрбір салық түріне байланысты салықты алу режимі
анықталады, мамандандырылған салықтық қызметті жүзеге асырушы органдар
құрылады, олардың функциялары мен құқықтық жағдайы белгіленеді, салықтық
заңдардың бұзылғандығы үшін жауаптылық шаралары белгілене Бұл актілер
мемлекетте салықтық қызметке байланысты қалыптасатын көптеген салықтық
қатынастардың негізін қалайды. Соның нәтижесінде бұл қатынастар үнемі
салықтық қатынастардың нысаны ретінде танылады және осы қатынастар арқылы,
мемлекет, осы қатынастарға түсуші субьектілердің жүріс-түрысын реттеп,
құқықтары мен міндеттерін белгілейді.
Салықтық заңдар, нормативтік актілер бір мезгілде салық салудың заңдық
негізі ретінде танылады және, салықтық қатынастарды құқықтық реттеуші
қайнар көз ретінде танылады. Біздің ойымызшы, нарықтық экономика дұрыс
әрекет ету үшін салықтық жүйе маңызын, соның негізінде пайда болатын
салықтық экономикалық қатынастардың маңызын дұрыс түсінуі керек сияқты.
Сонымен Қазақстан Республикасының салық жүйесі деп - мемлекетпен
белгіленген және қаржы ресурстарының жалпы мемлекеттік орталықтандырылған
қорын құру мақсатында жиналатын Қазақстан Республикасының салықтары мен
бюджетке төленетін міндетті төлемдер жиынтығы, сонымен қатар қағидалар,
тәсілдер, нысандар, оларды жинау амалдары мен салықтық қызмет органдар
жиынтығы болып табылады [5 24б].
Кейбір ғалымдар салық жүйесіне келесідей анықтама береді. Салық жүйесі
мемлекетте жиналатын салық түрлерінің, олардың құрылуының нысандары мен
амал-тәсілдері, салықтық қызмет органдыры жиынтығы ретінде қарастырады
[6 23б].
Жоғарыдағы ғалымдардың салық жүйесіне берген анықтамаларын қарастырып,
біздің ойымызша, бірінші ғалымның пікірі қолайлы және дұрыс жеп есептейміз.
Өйткені, бірінші анықтамада салық жүйесінің не үшін керектігі көрсетіледі,
яғни салық жүйесінің мақсаты аталып кетеді, сонымен қатар теорияда және
практикада тек бюджетке төленетін салықтардан басқа өзге міндетті төлемдер
бар, бұл өз кезегінде бірінші зерттеушілердің назарынан тыс қалмағындығын
көріп отырмыз.
Салық салу жүйесі қалыптасуының негізгі заңдылықтарын білу бізге
экономикалық қатынастар қызмет етуінің ережелері мен негізгі қағидалырын
анықтауға мүмкіндік береді. Бұл қатынастардың ережедерін сақтау, қоғамның
экономикалық басымдылығын пайдалунуға мүмкіндік береді және салық салудың
ықтимал олқылықтарын анықтауға мұрша береді.
Салықтық қызмет нарыққа өту кезіндегі - жаңа салықтық саясатты
анықтайтын экономикалық заңдармен көрініс табады. Сол себепті, ондай
саясаттың бастамасы ретінде Қазақстан Республикасының Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (ары қарай – Салық кодексі)
2008 жылғы 10 желтоқсанында қабылданған ҚР-сы Заңын айтамыз.
Қабылданған нормативтік құқықтық актілер жеке және заңды тұлғаларға,
олардың коммерциялық және коммерциялық емес әрекеттері үшін салық салуды
анықтайды. Әртүрлі сатылардағы бюджеттерді қаржылық қамтамасыз ету әртүрлі
мемлекеттік кірістер арқылы жүзеге асырылады.
Мемлекеттік кірістердің басты түрі салық екендігі бәрімізге белгілі,
себебі, мемлекеттік қазынаға түсетін ақша қаражаттарының едәуір үлкен
бөлігі - Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес төленетін әртүрлі
салықтардан, алымдардан, төлемдер мен баждар есебінен қалыптасады.
Салықтық қызмет - қаржылық қызметтің бір институты, бір саласы бола
тұрып өзінің қарауына салық жүйесін, салықтық қатынастарға қатысушылардың
құқықтары мен міндеттерін, салық заңдарын бұзған үшін жауапкершіліктерді,
төлемдердің түрлерін т.б. анықтайтын әртүрлі заңдармен заңдардан туындайтын
актілерді, әртүрлі терминдерге, мағыналармен, фактілерге түсінік беретін
ғалымдардың теориялық тұжырымдарын енгізеді. Мысалы, салық, баж,
міндетгілік т.б. терминдердің түсініктерін ашып береді.
Кез-келген мемлекеттің қызметтерінің маңызды түрі мемлекеттің
кірістерін қалыптастыру болып табылады. Мемлекеттік кірістер дегеніміз
-мемлекетгің қорына әртүрлі кіріс көздерінен келіп түскен және өздерінің
міндеттері мен функцияларын орындау үшін қолданылатын қаржылық ресурстар.
Мемлекеттің кірістері әртүрлі меншік нысандарына және өндіріс құралдарына
негізделген мемлекеттің экономикалық жағдайына байланысты болады.
Мемлекеттік кірістерді қалыптастыру және пайдалану тәртібіне
байланысты ол міндетті төлемдерден және басқа да қызметтерден қалыптасады.
Негізгі біздің бюджетіміздің кіріс көздері - міндетті төлемдер болып
табылады. Мысалы, 2003 жылға республикалық бюджеттің түсім көздері
салықтардан және басқа да міндетті төлемдерден қалыптасқан. Экономикасы
дамыған мемлекеттердің бюджеттерінің кіріс көздерін шаруашылық қызметінен,
тауарларын басқа мемлекеттерге сатудан, қызметтерін көрсетулерден
түскен кірістер, басқа мемлекеттерге берген қарыздарынан проценттер құрайды
(мысалы, Сауд Аравиясы, Европа мемлекеттері, АҚШ, Канада). Әрине, бізде де
шарушашылық өнімдер шығарылады, тауарларымызды шетел мемлекеттеріне
шығарып, қызметтерімізді көрсетеміз. Бірақ, мұның барлығы әлі жеткіліксіз.
Мемлекетіміздің бюджетінің кіріс бөлігін айтарлықтай қамтамасыз етуге
көп септігін тигізбейді. Себебі, біз кеше ғана тәуелсіздігімізді алып, енді
ғана өз бетімізше күн көре бастадық. Мемлекет басшылары осы бағытта әртүрлі
бағдарламалар қабылдап, іс жүзіне асыруда. Осы мақсатта жұмыс істеуде біз
шетелдік тәжірибелерді есепке алып, тарихтағы салық саясатына талдау жасай
отырып, әрекет етуіміз керек. Себебі, салық саясатының дұрыс жүзеге
асырылмауынан көптеген мемлекеттерде кризистер болғанын, экономикалық
жағдайларының нашарлап, халықтың азып-тозып кеткендерін білеміз. Бұл мәселе
жан-жақты зерттеуді, мұқият қарастырылуды, талдануды қажет ететін мәселе
болып табылады.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, мемлекеттік бюджетке
төленетін міндетті төлемдердің түрлеріне келесілер жатады: а) салықтар; ә)
баждар; б) алымдар; в) төлемдер. Салықтар олар - мәжбүрлі түрде, ақысыз,
қайтарылмайтын, міндетті түрде мемлекеттің функцияларын жүзеге
асыру үшін, мемлекеттің шығыстарының орнын толтыру үшін, мемлекеттік
қорлар құру үшін ақшаларды алу болып табылады.
Салық тек оның құқықтық табиғаты көзқарасынан ғана емес, сонымен бірге
заңдық техника жағынанда қарастырылуы мүмкін. Бұл екі көзқарастардың
арасында үлкен қарама - қайшылықтар болуы мүмкін емес, себебі заңдар
құқыққа қайшы келе алмайды.
Бірақ, кейбір обьективті шарттар, мен мағыналар арқылы олардың
арасындағы айырмашылықтарды көруге болады. Салық дегеніміз - мемлекеттің
мәжбүрлеуімен қамтамасыз етілген, ақысыз және қайтарымсыз сипаттағы,
азаматтар мен заңды тұлғалардың меншігіндегі ақша қаражаттары мен мүлікті,
қоғамдық билік субьектілерінің төлем төлеу қабылеттілігін қанағаттандыру
мақсатымен, заңда көрсетілген мөлшерлер мен мерзімдерде мемлекеттік
бюджетке алу болып табылады.
Бұл анықтамадан салықты бекітудегі заңдардьщ алатын орнын көруге
болады. Заңда нақты көрсетілмеген болса, осындай мақсаттарда төлемдерді алу
заңсыз болып есептеліп, құқыққа қайшы болып саналады. Салық салу саласында
атқарушылық билігі басқару билігіне қарағанда заңмен тығызырақ байланысты
болып есептеледі.
Анықтамадан көретініміз, салық төлеуші тек меншік иесі емес, тұлға
болып табылады. Салық төлеу - жеке меншік құқығынан туындайтын әлеуметтік
міндет болып саналады. Салықтарды төлеу арқылы - жеке меншік қоғамның
мүддесіне қызмет жасайтынын, оны қолдайтынын біз бәріміз білеміз.
Салық салудың басты тәртіптерінің бірі - салықтың мөлшерін есептегенде
әр салық төлеушінің салықтарды төлеу қабылеті ескеріледі, себебі, салықтың
мөлшері салық төлеушінің меншігіндегі мүліктің көлемімен есепке алынуы
тиіс. Сонымен қатар, анықтама салықтың белгілі бір пайда, табыс табу
мақсатымен салынатынын көрсетеді. Кез-келген салық реттеушілік функцияны
атқаруы мүмкін. Ол үшін белгілі бір жеңілдік, льготалар немесе керісінше
ауыртпалықтар енгізілуі мүмкін [7 88б].
Сонымен қатар, салық - салық төлеушінің салық төлей алу
қабылеттілігінен туындайды. Салық белгілі бір табыс табуға итермелемейді,
керісінше, табылған табыстағы өзінің үлесін алуды көздейді. Реттеуші
салықтар осы принциптерді жояды, себебі, олар салық төлеушінің әрекетіне
экономикалық ауыртпалық тудырып, салық төлеушінің ондай кәсіпкерлік
әрекеттерден бас тартуына алып келіп соғады. Бюджетке қайтарымсыз жэне
ақысыз төленетін міндетті төлемдердің барлығы салық болып табылмайды.
Мысалы: соттың шешімі немесе үкімі бойынша мемлекеттің немесе үшінші
жақтардың мүддесі үшін ақша қаражаттарын төлету, жоғарыда айтылған салықтың
белгілеріне үқсас болса да, салық болып табылмайды.
Анықтамада айтылғандай, салықты жинаудың мақсаты мемлекеттің тек
белгілі бір шығыстары үшін емес, жалпы мемлекеттің шығыстары үшін жиналады.
Салықтық заңдардың алдына қойған міндеті - "жалпы шығыстардың орнын толтыру
үшін ақша қаражаттарын алу болып табылады. Ондай қаржылық қамтамасыз етудің
белгілі адресі болмайды да, салықтық заңдардың мотивін анықтай алмайды".
Салықтық табыстар белгілі бір белгіленген шығыстар үшін
алынбайтындығын көрсететін тәртіп - салық салудағы басты басшылыққа
алынатын принциптердің бірі деп айтуға болады. Бірақ, бұл тәртіп кейбір
мақсатты салықтарды бекіту кезінде қолданыла алмайды, себебі мақсатты
салықтардың салыну мақсаты алдына - ала белгілі және бекітілген болып
табылады.
Салық қүқықтық механизм ретінде нақтылы белгілі бір мемлекеттік
шығыстардың орнын толтыру үшін бір сомманы жинау мақсатын көздемейді,
себебі, салықтық түсімдердің нақтылы мөлшерін, соммасын алдын - ала болжап
айтуға болмайды. Ондай шығыстар алдын - ала көзделуі мүмкін, бірақ,
шығыстардың соммасы салық салуға императивті әсер ете алмайды.
Салықтар материалдық төлемдер ретінде төленеді, ол
оның экономикалық мәнін ашудағы негізгі белгісі болып табылады. Салық
төлеушінің мүлкінің мемлекетке өтуінен көрінеді. Олар заңды түлғалармен
және жеке тұлғалармен сәйкес бюджетке міндетті түрде төленетін төлемдер.
Негізінен, әдебиеттерде салық - ақша төлемі ретінде көрсетіледі. Әрине, ол
дұрыс, себебі, салықтардың көпшілігі ақшамен есептелінеді. Бірақ, Қазақстан
Республикасының салықтық заңдары салық төлеудің заттай, натуралды нысанын
да көрсетіп кеткен. Олар, мысалы, жер қыртысын пайдаланушылардың тапқан
табыстарының бір бөлігін, сондай зат есебінде мемлекетке беруінен көрінеді.
Салықтардың екінші экономикалық маңызы - ақшаларды қайтарымсыз түрде
алу болып табылады. Салықты төлеу кезінде салық төлеушіден мемлекетке
кететін, бір - жақты ақша қозғалысы ғана болады. Екінші жаққа сол салық
төлегені үшін орнына ешнәрсе берілмейді. Кейбір ғалымдардың ойынша,
салықтар қайтарымды болып табылады, себебі мемлекеттің орталықтандырылған
ақша қорына түскеннен кейін салықтар әртүрлі элеуметтік қамсыздандыру
нысанында халыққа қайтарылады, деп есептейді. Жалпы алғанда, ондай пікірмен
келісуге болады, себебі мемлекет салықтарды өзінің функцияларын жүзеге
асыру үшін салады, ал әлеуметтік қамсыздандыру мемлекеттің функцияларының
бірі болып табылады. Бірақ, нақтылы салықтық қатынастың шеңберінде
қайтарымдылық туралы айтуға болмайды, себебі, салықтық төлемдердің соммасы
еш қайтарылмайды. Салықтық міндеттеме бір - жақты болып табылады да,
мемлекет келіп түскен ақша соммаларын қайтаруға міндеті емес. Яғни, салық
салықты нақты төлеп тұрған тұлғаға қайтарылмайды, ол қоғамға белгілі бір
шаралар арқылы қайтарылады. Айталық, тегін білім беру, тегін денсаулықты
қамтамасыз ету, элеуметтік жағынан қорғалмаған тұлғаларға жәрдемақылар,
т.б. арқылы төленген салық қоғамға қайтарылады.
Салықтың экономикалық мағынасының келесі бір белгісі - оның ақысыз
төлем болып табылатындығында. Яғни, салық ретінде төленген ақшалар үшін
ешқандай тауарлар берілмейді. Салық белгілі бір тауарлар мен мемлекеттің
көрсеткен жұмысы үшін төленетін төлем емес. Салықтың ақысыздығы оның басқа
бюджетке төленетін міндетті төлемдерден ажырататын басты белгісі ретінде
қарастырылады.
Салықтың келесі белгісі салықтың төлеу мерзімдерінің нақты
анықталғандығында. Мысалы, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды және
жеке тұлғалар бюджетке аванс төлемдерін әрбір айдың 20-шы күнінен
кешіктірмей төлеуге міндетті, ал резидент емес еңбек шарты мен немесе жалға
алу шартымен жұмыс жасайтын жеке түлғалар бюджетке аванс төлемдерін 20-шы
ақпан, 20-шы мамыр, 20-шы тамыз, 20-шы қарашада төлеуге міндетті. Бүл
мерзімдердің бұзылуы әрбір жіберілген күнге белгілі бір көлемде өсім
төлеуге байланысты салық төлеушінің жауаптылығын тудырады.
Салық тұрақты экономикалық қатынастар тудыратын төлем. Бұл тұрақтылық
салық төлеуменен байланысты ақша төлемдерінің тұрақтылығында ғана емес.
Салықтық қатынастардың тұрақтылығы салық салынатын обьект - салық
төлеушінің меншігінде болған кезде, салық субьектісі болған кезде
қамтамасыз етіледі [8 71-76б]. Салықтық қатынас белгілі бір төлемнің төлеу
міндеттілігінің орындалуымен аяқталмайды, ол салық салу обьектісі және
субьектісі болған кезде болады.
Тағы бір салықтың белгісі - ол салық салудың обьектісінің болуы.
Салықтың тағы бір белгісі төлемнің мөлшерінің көрсетілетіндігі. Негізінен,
дамыған мемлекет салық белгілейтін өзінің нормативтік қүқықтық актілерінде
әрдайым салықтың мөлшерін кіріске байланысты процентпен, нақты белгіленген
сомма түрінде, немесе, басқа да бір тәсілдермен белгілеп береді.
Салықтардың мерзімдерінің көрсетілуі, оны мемлекеттік алым сияқты
басқа төлемдерден ажыратады. Салық сомасының әрдайым мемлекеттің кірісіне
түсуі, төленуі кезінде меншік нысанының ауысуы олар да салықтың белгілері
болып табылады [9 52б].
Салықтың осы белгілерін заңдық белгілер ретінде, байланыстыра отырып,
қарастыратын болсақ, келесі жағдайларды анықтауға болады:
Салық мемлекеттің белгілеген міндеті. Қазақстан Республикасының
Конституциясында бұл міндеттілік көрсетілген. Мемлекет Парламент арқылы оны
біржақты тәртіппен, ешкіммен келіспей белгілейді. Қазақстан Республикасында
ҚР Республикалық референдумы туралы 2 қараша 1995 ж. Конституциялық
заңында бюджеттік, салықтық саясаттар референдум мәселесі бола алмайтындығы
аталған.
Салық әрдайым тек құқықтық нысанда болады. Салық пайда болғандағы
алғашқы кезеңде діни көзқарастармен реттелген. Бірақ, мемлекеттің орнығуы
жэне дамуы барысында ол мемлекеттің тікелей қарамағына көшеді. Қазіргі
мемлекет үшін салықтың құқықтық нысанда болатындығы сөзсіз, ол жазбаша
нысанда нормативтік қүықтық акт арқылы көрсетіліп, заңмен белгіленген
тэртіпте қол қойылып, жарияланады.
Салық мәжбүрлі сипатта болады, яғни біржақты өктем тәсілмен реттеледі,
мемлекеттік біржақты актісі арқылы көрініс табады. Салық міндетті төлем
болады, салық төлеушілер белгілі бір көрсетілген уақыттарда төлемеген
жағдайда мемлекеттік мәжбүрлеу арқылы бүл әрекет жүзеге асырылады.
Салық бұл заң арқылы бекітілген төлем. Тек қана Қазақстан
Республикасының Парламенті ғана заң қабылдау арқылы белгілі бір салықтардың
түрлерін енгізеді.
Қандай да болмасын мемлекеттің өсіп-дамуының материалдық базасы-
қаржылары қалыптастыратын ең басты қайнар көздерге салықтар мен басқа да
міндетті төлемдердің жататыны белгілі. Осыған орай мемлекет бар жерде
салық алынады, салық жүйесі бар жерде мемлекет бар деп айтуға болады.
Көптеген ғалымдардың салық жөніндегі түсініктерінің жалпы мәні бірдей
болғанымен, кемшіліктері жоқ емес. Осы берілген түсініктерінің негізгілерін
қарастырып өтсек, мысалы: белгілі ғалым Л.К. Воронова салықтар мемлекеттік
өкілетті органдарының актілерінің негізінде, белгілі мөлшерде және
белгіленген мерзімде жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды қанағаттандыру үшін
заңды тұлғалар мен азаматтар бюджеттерге енгізетін төлемдерң деп
түсіндіреді.
Қаржы саласының белгілі ғалымы Худяков А.И [10 11-32б] өз еңбегінде
салықтардың түсінігін ғана беріп қоймай, олардың басқа төлем түрлерінен
ажыратуға қажетті ерекшеліктерін ашып көрсеткен. Бұл ерекшеліктер
салықтардың құқықтық және экономикалық табиғатына тән белгілер болып
табылады:
- салық әрқашанда мемлекет тарапынан енгізіледі және алынады.
Бұл жерде мемлекет саяси билік субъектісі ретінде көрінеді;
- салық мемлекеттің бір жақты түрде белгілейтін төлемі. Бүл жерде
мемлекет салық төлеушілердің келісімін қажет қылмайды;
- салық әрқашанда ақшалай түрдегі төлем. Осы белгісі бойынша салықтар
әртүрлі мүліктік міндеттемелерден - тәркілеу, реквизициялау және т.б.
ерекшеленіп тұрады;
- салық әрқашанда ақшаларды еріксіз алу. Бұл жерде салық төлеушіге,
оның ақшаларын еріксіз алу механизмі құрылады;
- салық заң жүзінде белгіленген ақшаларды алу. Мемлекет салықтарды
ашықтан-ашық, заңда негізделген күйде алады. Яғни жеке меншіктегі ақшалар
мемлекет меншігіне ауысады;
- салық тек қүқылық формада кездесетін төлем. Салықтар нормативтік
сипаттағы заң актілерімен белгіленеді;
- салық міндетті төлем. Салық төлеушінің салық төлеу жөніндегі міндеті
салық қызметі органдарының төленген салықты қабылдау жөніндегі
міндетімен ұштасады;
- салық тек мемлекеттік кіріске түсетін төлем;
- салық баламасыз төлем, яғни салық қандайда болмасын көрсетілген
қызмет немесе сатып алған тауарларға төлейтін төлем емес, ол ақысыз төлем;
- салық тұрақты ақша міндеттемелерін туғызатын төлем. Салықтар,
әрқашанда мемлекет пен халықтың жан-жақты мұқтаждықтарын қанағаттандыру
және өндірісті дамыту мақсатында үлттық табысты және жалпы ішкі өнімді,
сондай-ақ жалпы қоғамдық өнімді қайта бөлуге байланысты
экономикалық қатынастарды көрсетеді;
Сондықтан, олар мемлекеттің заңды және жеке тұлғалар арасындағы
экономикалық қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория болып
табылады.
Салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің экономикалық-құқықтық
маңызы олардың қүрамындағы қаржылық-экономикалық және құқылық қатынастар
арқылы көрініс табады. Қаржылы-экономикалық қатынастар салық төлеушілердің
тиісті бюджетке белгіленген ақша қаражаттары сомасын берулері кезінде, ал
құқылық салық заңдарымен белгіленген салықтық қатынастарға қатысушы
мемлекеттік салық қызметі органдары мен салық төлеушілердің арасында
туындайды.
Салықтың белгілері тығыз байланыста болатынын ескере отырып,
арақатынастарының өте жақын екенін айта келіп, кейбір шарттылықтарды есепке
ала отырып бөлуге мүмкіндік тапқанын айтады. Ол салықтардың экономикалық
сипаттарына мына белгілерді жатқызған: ақша түрінде жүзеге асырылатын
төлем, қайтарымсыз төлем, баламасыз төлем, салық салу объектісінің болуы,
салық субъектісінің айқындалуы, төлеу мерзімдері, салық қатынастарының
тұрақты сипаты, салық мөлшерінің айқындалуы, салықтың мемлекет кірісі болып
табылуы.
Салықтың құқықтық белгілеріне мынылыр жатады: салықты мемлекеттің
белгілеуі, салықтық тек құқықтық нысанда болуы, салықтың мәжбүрлі сипатта
болуы, ақшаны алудың құқыққа сай болуы, салықты төлеу кезінде мемлекеттік
бақылаудың болуы, салықтың тиісті органмен және актімен
белгіленуі, тиісті қүқықтық нысанда болуы, салықтың төленуін
мемлекеттік жауапкершілік шараларымен қамтамасыз ету, салықтардың
тұрақты қаржылық міндеттемелерді туындату, салықтарды төлеу - бүл заңды
міндет, салық - міндетті төлем, салық мемлекеттің бір жақты ерік
білдіруінің нәтижесі болып табылады[11 87б].
Салықтар жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды қанағаттандыру мақсатында,
мемлекеттік жоғарғы өкілді орган қабылдаған нормативтік акті-заңның
негізінде, сондай-ақ заңды белгіленген мөлшерде және уақытта заңды және
жеке тұлғалардан міндетті түрде, қайтарылмайтын және баламасыз негізде
бюджетке алынатын ақшалай төлемдер.
Мемлекеттің материалдық мүддесі мен қоғам өмірінің айрықша аясының
тоғысатын жері, көбінесе объективті қаржылық-құқықтық құбылыс ретінде
жарқын көрініс табатын салық салу саласы мемлекеттің салықтық құқығының
реттеуші ықпалының ауқымы болып табылады.
Мемлекеттің салықтық құқығы әрқашанда мынандай екі негізге:
1. экономикалық салықтық тиісті іс-қимылдар мен қатынастарды
регламенттейтін Қазақстан Республикасының Конституциясына және салықтық
заңдарына;
2. мемлекеттің салық салу жүйесінің ұйымдастырылуы мен
қызмет атқаруының халықаралық құқықтық стандартына сүйенеді.
Салықтық құқық мемлекеттің салық саясатының негізін айқындай отырып
жалпы саяси хал-ахуалға сай келетін фискальдық әкімшілік жүргізу мәдениетіе
қалыптастыруға есебін тигізеді. Салықтық құқық өзінің салықтық құқықтық
реттеу әлеуеті ықпалының ауқымындағы қоғамдық қатынастары, салықтық-
құқықтық реттеу әдістері, жүйесі және дерек көздері арқылы көрініс табады.
Салықтық құқық деп, мемлекеттің салықтық қызметінің барысында
қалыптасатын қоғамдық қатынастарды айтамыз. Осы қоғамдық қатынастар салық
салу жүйесін белгілеу, салық әкімшілігін жүргізетін уәкілетті мемлекеттік
органдар жүйесін айқындау, салықтық міндеттемелерді орындау, салықтық
міндеттемелерді орындауға байланысты қажетті жағдайлар жасау, мемлекеттік
мәжбүрлеу шараларын қолдану, халықаралық салықтық шарттарда көзделген
мақсаттарды жүзеге асыру, салық органдары мен басқа уәкілетті мемлекттік
органдар арасындағы өзара іс-қимылдар барысында салық салу саласында
туындайтын салықтық қатынастар болып табылады.
Салық салу саласындағы қатынастар материалдық және үйымдастыру
салықтық қатынастары болып екіге бөлінеді. Материалдық қатынастар өздерінің
мынандай: біріншіден, мемлекет болмысының мызғымас берік ірге тасын
(материалдық негізін) қалаушы қатынастар. Екіншіден, жалпы ұлттық табысты
бөлу нәтижесінде салықтық кірістің біржақты ағымдарын (қаражаттарын)
мемлекет пайдасына бағдарлайтын қатынастар. Үшіншіден, мелекет болмысына
байланысты туындайтын айрықша экономикалық әрі базистік қатынастар.
Төртіншіден, мүліктік-заттай сипатта болатын және оларға қатысты меншік
құқығының алмасуын (мемлекеттік меншікке айналуын) көрсететін қатынастар.
Бесіншіден, мемлекеттік бюджет жүйесінің негізін құрайтын экономикалық
қатынастар сипатындағы айрықша қаржылық қатынастар.
Ұйымдастыру салықтық қатынастары: а) салық салу саласында жүргізілетін
фискальдік мониторингке қатысты; ә) мемлекеттің салықтық құрылымы мен салық
жүйесін қалыптастыруға және олардың тиісінше қызмет атқаруларын қамтамасыз
етуге байланысты; б) материалдық салықтық қатынастардың ойдағыдай
қалыптасып, дамуын қамтамасыз етуге байланысты; в) мемлекет пен салық
органдарының, салық органдары мен басқа да уәкілетті мемлекеттік
органдардың және жергілікті мемлекеттік басқару органдарының арасындағы
субординациялық - ұйымдастырушы байланыстарға қатысты; г) мемлекеттік
стратегиялық салықтық жоспарлау мен болжамдау процестеріне қатысты және
т.б. материалдық салықтық қатынастардың тиімділігін көздейтін қатынастарға
байланысты туындайды [12 19б].
Салықтық жүйе өзінің қызметін реттеу аясында жоғарыда аталған қоғамдық
және экономикалық қатынастардың ерекше саласын қамтиды. Бұл қатынастар
мемлекеттің өзіне тән міндеттерін орындауы кезінде салықтық қызметін
салықтар тәрізді экономикалық тұтқаны қолдануы арқылы жүзеге асыруына
байланысты туындауымен ерекшеленеді. Бүгінде, салықтық қатынастарды
құқықтық реттеу мәселелері еліміздің әлеуметтік-экономикалық өмірінен өте
маңызды және елеулі орын алып отыр. Қазақстан экономикасында нарықтық
қатынастарға байланысты пайда болған жаңаша түрлендірулер еліміздің халық
шаруашылығын басқару және реттеу жолында қаржылық, салықтық механизмдерді
қолдану процестеріне баса назар аударуды қажет етуде.
Салықтық қызмет мемлекеттің салық жүйесінің фискальдық нысандарын
экономикалық және әлеуметтік тұрғыдан негіздей отырып белгілеуге
атсалысады.
Мемлекеттің салық жүйесінің үйымдастырылу құрылымы императивтік
сипатта болады және әмірлі билік әдісі императивтік әдіс пайдаланады. Осы
императивтік салықтық реттеу әдістері келесілер жатады:
- салық салу саласындағы салық төлеушілер мен өзге де қатысушылардың
жүріс-тұрыстары мен қажетті іс-әрекеттері мемлекет (әдетте уәкілетті
мемлекет органдар) тарапынан қабылданған нормативтік және жекелей салықтық-
құқықтық актілердің әмірлі-талапты нұсқамаларымен шартталынған;
- салықтық қатынасқа қатысушы салық төлеушілер мен салық органдарының
өзара құқықтары мен міндеттері мемлекетің әмірлі-талабының және тиісті
нормативтік-құқықтық актінің негізінде нақты әрі мұқият белгіленген;
- мемлекеттің әмірлі-талабы мен өзге де салықтық міндеттерін орындау
мәжбүрлеу механизмімен қамтамасыз етілуіне орай тиісті салықтық
міндеттемелерді мәжбүрлеп орындату уәкілетті мемлекеттік орган тарапынан
біржақты әмірлі түрде не болмаса сот арқылы жүзеге асырылады.
Міне, мемлекет тарапынан салықтарды белгілеу және оларды мәжбүрлеу
арқылы қайтарымсыз-баламасыз алу барысында қолданылатын императивтік
(әмірлі билікші) әдіс осы салықтық қүқық аясында таза түрінде көрініс
табады. Салықтарды келісімсіз, қайтарымсыз-баламасыз, мәжбүрлеп алу салық
төлеушілердің материалдық жай-күйлері мен мүдделеріне нүқсан келтіргенімен
бұл жерде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz