Жүрегімнің түбіне терең бойла..

Жоспар
Кіріспе

1 Абай Құнанбаевтың туғанына 165 жыл толуына арналған «Жүрегімнің түбіне терең бойла... » атты
көрменің ғылыми концепциясы
2 Абайдың әкесі Құнанбай
3 Мұхтар Әуезов
4 Экспозициялық шешім

Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың туғанына 165 жыл толуына арналған «Жүрегімнің түбіне терең бойла... » атты
көрменің ғылыми концепциясы
Тақырыптың негіздемесі
«Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жүмбақ адаммын оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім.
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма....» -
деп, мұң мен налаға толы осы жолдарды келер ұрпақ, алдағы замандарға сәлем хаттай жолдаған ұлы ақын Абай Құнанбаевтың туғанына биыл 165 жыл.
Қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ, ағартушы, қазақтың реалистік жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы Абай Құнанбаев 1845 жылы Семей облысы, қазіргі Абай ауданы, Шыңғыс тауында дүниеге келген. Шыңғыстау аспанмен таласқан заңғар шыңдары бар асқар тау болмаса да, тарихи бай, шежіреге толы, киелі де қасиетті мекен.
І-витрина: Әр халықтың тарихында ерекше қадірлі, киелі жерлер бар. Ол-ел өмірінің ұлы белестерін айғақтайтын, халықтың ұлы перзенттерін дүниеге келтіріп,олардың ерлігі мен ғажайып талантының ашылуына куә болған мекендер. Орыстар үшін Ясная Поляна, италяндықтар үшін Флоренция қандай ыстық болса, қазақтар үшін Шыңғыстау жері соншама киелі де қасиетті. Өйткені бұл жерде халқымыздың үш бірдей кемеңгер суреткері дүниеге келіп, өздерінің өлмес жырларын толғаған. Олар: Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезов. Ертістің суы мен Шыңғыстың топырағы олардың бойына да шапағат нұрын құйып, қиялына қанат бітіріп, көкірек көздерін ашыпты. Олар өткен соқтықпалы, соқпақсыз жерде қалған іздері әлі де осы Шыңғыс жерлерінде, Қарауыл өзеннің бойында, көне Семейдің көшелерінде сайрап жатыр. Міне, осындай қасиетті жерде тобықты елін билеген беделді отбасында Абай дүниеге келген.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖЇрегімніЈ тЇбіне тереЈ бойла...
Қазақтың ұлы ақыны Абай Құнанбаевтың туғанына 165 жыл толуына арналған
Жүрегімнің түбіне терең бойла... атты
көрменің ғылыми концепциясы
Тақырыптың негіздемесі
Жүрегімнің түбіне терең бойла,
Мен бір жүмбақ адаммын оны да ойла.
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім.
Мыңмен жалғыз алыстым, кінә қойма ... -
деп, мұң мен налаға толы осы жолдарды келер ұрпақ, алдағы замандарға
сәлем хаттай жолдаған ұлы ақын Абай Құнанбаевтың туғанына биыл 165 жыл.
Қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ, ағартушы, қазақтың реалистік
жаңа жазба әдебиетінің негізін қалаушы Абай Құнанбаев 1845 жылы Семей
облысы, қазіргі Абай ауданы, Шыңғыс тауында дүниеге келген. Шыңғыстау
аспанмен таласқан заңғар шыңдары бар асқар тау болмаса да, тарихи бай,
шежіреге толы, киелі де қасиетті мекен.
І-витрина: Әр халықтың тарихында ерекше қадірлі, киелі жерлер бар. Ол-ел
өмірінің ұлы белестерін айғақтайтын, халықтың ұлы перзенттерін дүниеге
келтіріп,олардың ерлігі мен ғажайып талантының ашылуына куә болған
мекендер. Орыстар үшін Ясная Поляна, италяндықтар үшін Флоренция қандай
ыстық болса, қазақтар үшін Шыңғыстау жері соншама киелі де қасиетті.
Өйткені бұл жерде халқымыздың үш бірдей кемеңгер суреткері дүниеге келіп,
өздерінің өлмес жырларын толғаған. Олар: Абай, Шәкәрім, Мұхтар Әуезов.
Ертістің суы мен Шыңғыстың топырағы олардың бойына да шапағат нұрын
құйып, қиялына қанат бітіріп, көкірек көздерін ашыпты. Олар өткен
соқтықпалы, соқпақсыз жерде қалған іздері әлі де осы Шыңғыс жерлерінде,
Қарауыл өзеннің бойында, көне Семейдің көшелерінде сайрап жатыр. Міне,
осындай қасиетті жерде тобықты елін билеген беделді отбасында Абай
дүниеге келген.
Абайдың әкесі Құнанбай ХІХ ғасырда қазақ арасынан шыққан әйгілі
қайраткер, ел билеушісі болса, оның әкесі Өскенбай Ырғызбайұлы Тобықты
елін билеген беделді адам болыпты. Өскенбайдан бастаған билікті оның
ұрпағы 150жыл бойына, кеңес өкіметі келгенге дейін қолдарынан шығармаған.
Құнанбай әуелі шағын ауылды басқарды, кейін болыс билеушісі болып
сайланып, Тобықты елін билеген. Келе-келе Қарқаралы қаласының аға сұлтаны
дәрежесіне дейін көтеріледі. Құнанбайдың 4-әйелі болған. Бәйбішесі
Әйбөбектен Құдайберді, 2-ші әйелі Ұлжаннан-Абай, Ысқақ, Оспан; Айғыз
деген әйелінен Халиолла, Смағұл, Кәмшат дүниеге келген. Төртінші әйелі
Нұрғанымнан ұрпақ жоқ.
1846жылы патша үкіметі қазақ даласындағы мал-жан санағы, жер-су,
өзен-өлкені картаға түсіру, Ұлы жүз қазақтарын Ресей өкіметіне бодандыққа
алу сияқты түбегейлі мүдделерін іске асыру үшін арнайы экспедиция
ұйымдастырады. Оның құрамына генерал Вишневский, Ивашкевич сияқты Батыс
Сібір әскери-губернаторлығы кеңесінің шенді адамдарымен бірге жасы 40-тан
енді ғана асқан ел әкімі Құнанбай да енгізіледі. Олармен бірге жүрген
бірнеше ай ішінде экспедиция мүшелері Құнанбайдың іскерлігі мен
кісілігіне қатты риза болған. Құнанбайды көзімен көрген поляк Янушкевич
өз күнделіктерінде: Құнанбай би Барақ сұлтаннан бір-екі жас үлкен. Бұл
да дала өңіріне аты кең жайылған адам. Табиғат оған кесек ақыл, ғажайып
ес және жүйрік тіл берген.. Іскер, халқының қамын ойлайды, дала заңдары
мен Құран қағидаларының жетік білгірі. Елінің ежелгі жол-жобасына,
әлқұранда жазылған шариғат жолына аса жүйрік, Ресей өкіметінің қырғыздар
жөніндегі ережелеріне өте жетік, қара қылды қақ жарған әділ, адал азамат
және өнегелі мұсылман. Құнанбай-халқының қамқоры. Жұрт пайғамбардай
көреді. Сондықтан одан ақыл-кеңес алуға тіпті бір қиырдағы ауылдардан жас
пен кәрі, бай мен кедей ағылып келіп жатады. Тобықты деген мықты рудың
қалауымен ол болыстық қызметке сайланып қойылған. Елден ерен
білгіштігінің арқасында бұл қызметті тамаша жақсы атқарады. Оның айтқаны
екі болмайды. Қабағын қақса, іс орнынан келіп жатады. Жасынан ол сұлу
жігіт екен, қазір шешектің дағынан беті шұбар боп қалған. Ол көсіліп
сөйлеп кеткенде, тыңдаған халайық оның сиқы қашып, реңі тайған жүзін
мүлдем ұмытады, ал өзге байлар Құнанбайдың кебісін кигізуге де
жарамайды-деп жазған. Бұл Құнанбай жайында жазылған алғашқы жазба дерек.

Құнанбай ізгі істерімен артында өлмейтін атақ қалдырған, мұңды-шерлі,
жоқ-жітіктердің қамқоршысы болған, ақылды, адал, жомарт, әділ адам
болған. Құнанбайдың қоғамдық қызметіндегі игілік қызметінің бірі-оның
оқу-ағарту ісіне ерекше мән берген.Ол өзі дінді мықтап ұстанып қана
қоймай, қара танудың, сауат ашудың ескіше емес, орысша оқудың заман
ағымына өте қажетті екенін ұғынып, өз ауылынан қазақ балаларына тіл
үйретіп, білім беретін училище ашпақ болып, 1845ж шекара басқармасына
қазақша-орысша сөйлей алатын, жаза білетін мұғалімін жіберуді сұрап хат
жолдаған. Бұдан кейін Құнанбай Ескі там деген жерде мектеп ашып,
балаларды оқытуға мүмкіндік жасайды. Содан соң Құнанбай 1849ж Қарқаралыда
мешіт, 1874-1875жж қажылық жолмен Меккеге барып, онда мұсылман елінен
барған адамдар түсетін үй Тәкие салғызған. 1900 жылы Қазан қаласының
баспасынан Қажы Өндірбай қалпе деген жыр үлгісімен жазылған кітабында
Құнанбайдың Меккеге сапарына қатысты жолдар бар. Әкесінің бұл сапары
туралы Абайдың: Меккеде уақыт үй салып,
Пәтер қып, жаққан шырақты
Бір құдайдың жолына,
Малды аямай бұлапты-деген жолдарын да оқимыз.
1850 жылы Қарқаралы қаласында мешіт салынып бітеді. Оның құрылысы үшін
халықтан қаржы жиналған. Құнанбай құрылысты салуды өз қолына алып,
тыңғылықты аяқтағаннан кейін мешіт халық арасында Құнанбай мешіті деп
аталып кеткен. Кейінірек мешіт жанынан медресе, шәкірттер үшін жатақ,
молдалар үйі бой көтерген. Құнанбай мешіті Қарқаралы округіндегі ислам
дінін уағыздауға, балалардың қара танып, сауат ашуына көп қызмет еткен.
Мешітке Абай да барып тұрған.
ІІ-витрина: Жылда, көктемнен күзге дейін Құнанбай ауылы Шыңғыс тауының
Семейге қараған бетінде орналасқан Қасқабұлақ бұлағының басын жайлаған
көрінеді. 1845жылы тамыздың 10-күні қазақтың ұлы ақыны Абай осы
Қасқабұлақ мекенінде дүниеге келген. Әжесі Зере, анасы Ұлжан жас
нәрестені тербете отырып, бесік жырын айтқан жер де осы. Абайдың шын аты
Ибрагим. Абай деп шешесі атандырған. Абай әуелі молдадан сауат ашады, 10
жасқа толған соң Семей қаласындағы Ахмет Риза медресесінде оқиды.
Медреседе жүргізілетін дін сабағын оңай меңгеріп, көп кітап оқып, өз
бетінше ізденеді. Болашақ ақын сабырлы мінезімен, кең пейілімен ел анасы
атанған кәрі әжесі Зеренің таусылмайтын мол қазынадай аңыз-ертегілерін
естіп өседі. 13 жасында Абай ел ісіне араласқан. Сөйтіп, жастайынан ел
бастауға араласқан Абай қазақтың білгірлері, шешендері, ақындары,
жыршыларымен жиі кездесіп, өз халқының рухани мәдениетінен ерте
сусындайды. Өзі де билер секілді шешен сөйлеуге үйренеді.. Абай-алыс
сапарға шықпаған адам. Ең ұзағанда Қарқаралы, Аякөз, Семей барып, барша
ғұмыры Шыңғыстауда өтті. Бірақ дүниені оймен шарлап, әлемдегі
жаңалықтарды жетік біліп, арғы-бергі дәуірлерде өмір сүрген ойшылдар
еңбегін оқу үшін орыс, парсы, шағатай тілін игерген. Оның мұхиттай терең
білімі, М.Әуезов айтқандай, үш арнадан нәр алыпты. Олар: халықтың бай
ауыз әдебиеті мен тарихы; Шығыс өнері мен мәдениеті; Батыс әдебиеті мен
ғылымы; Осының алғашқы екеуін жасынан бойына сіңірген ақынның тасқындаған
ақылы жаңа өріс іздегенде, оған білместігін ашып, батыс ақыл ойының
кенішін көрсеткен жер-Семей қаласы. Шыңғыстаудан шыққан қара жол ұлы
ақынды бұл қалаға он бір жасынан бастап қартайғанға дейін талай рет
бастап әкелді. Соның көбінде ой қуып, өнер іздесе, толысып, кемеліне
келгенде патша әкімдерінің алдында панасыз елінің сөзін ұстап, халықының
намысын қорғауға келіп жүрген. Семей Абай заманында 12 мешіті,
медреселері, кітапханасы, өлкетану мұражайы бар Орта Азияға қатынайтын
үлкен керуен жолының бойындағы қала болатын.
Осы жол бойында Құндызды деген мекенде Абайдың досы, белгілі ақын Көкбай
медресе құрып, ұстаздық еткен. Ұлы ақын өзінің алғашқы жырларын Көкбайдың
атынан жариялайды. Сырлас, мұңдас досымен ақтық демі таусылғанша дос
көңілдері ажырамай өткен.
Абайдың ұлдары Әбдірахман мен Мағауия орысша оқыған. Абай өз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.