Дулат Бабатайұлы өмірімен шығармалары

Кіріспе

Өмірбаяны
Дулат Бабатайұлы 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аякөз ауданы, Сандықтас өңіріyде туып, 1871 жылы дүние салған.
Жырау алғыр, зерек болып өседі. Жасында ауыл молдасынан оқып, арабша хат таниды.
Дулат Бабатайұлының тікелей өзінің өмірбаянын немесе өмірінін белгілі бір кезеңін сипаттайтын туындылары аз. Әйтсе де жыраудың мінезі, ой-өрісі мен ақындық мұраты жайында шығармаларына сүйеніп, сенімді тұжырымдар жасауға болады.

Дулат "Айтқызбасымды айтқыздың" өлеңінде:
Менің атым – Байғыз қарт,
Көзге түсер сиқым жоқ,
Орынсыз күлер күлкім жоқ,
Есепсіз ұйықтар ұйқым жоқ.
Көзге қораш бойым бар,
Теңізден терен ойым бар,
Шынардан биік санам бар,
Атан өгіз ағызған
Ақылдан алпыс салам бар.
Қорған құрыш сөзім бар,
Бұлттан өтіп, мұнарды
Болжайтұғын көзім бар...
Қайратымнан атым зор
Белгілі атым өлемге.
Қорашсынсаң денемді,
Кеудем – ақыл сарайы,
Кірем десең, кел, міне, – дейді.

Бұл – ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт – ақынның өзі.
Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден сұрасам, сөзін жинап, құрасам", – деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да қатты шықкан. Бұған жыраудың басқа өлең, толғауларынан да дәлел

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Дулат Бабатайұлы өмірімен шығармалары

Өмірбаяны
Дулат Бабатайұлы 1802 жылы қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Аякөз
ауданы, Сандықтас өңіріyде туып, 1871 жылы дүние салған.
Жырау алғыр, зерек болып өседі. Жасында ауыл молдасынан оқып, арабша
хат таниды.
Дулат Бабатайұлының тікелей өзінің өмірбаянын немесе өмірінін белгілі
бір кезеңін сипаттайтын туындылары аз. Әйтсе де жыраудың мінезі, ой-өрісі
мен ақындық мұраты жайында шығармаларына сүйеніп, сенімді тұжырымдар
жасауға болады.

Дулат "Айтқызбасымды айтқыздың" өлеңінде:
Менің атым – Байғыз қарт,
Көзге түсер сиқым жоқ,
Орынсыз күлер күлкім жоқ,
Есепсіз ұйықтар ұйқым жоқ.
Көзге қораш бойым бар,
Теңізден терен ойым бар,
Шынардан биік санам бар,
Атан өгіз ағызған
Ақылдан алпыс салам бар.
Қорған құрыш сөзім бар,
Бұлттан өтіп, мұнарды
Болжайтұғын көзім бар...
Қайратымнан атым зор
Белгілі атым өлемге.
Қорашсынсаң денемді,
Кеудем – ақыл сарайы,
Кірем десең, кел, міне, – дейді.

Бұл – ақынның автопортреті. Мұндағы "көзге түсер сиқы жоқ", ел тағдырын
ойлап, сирек күліл, аз ұйықтайтын, атағы алыстарды шарлаған кемеңгер, ақылы
дария, сөзі алтыннан ауыр Байғыз қарт – ақынның өзі.
Шынында да, ол өз заманының "байғыз қарты" атанған дана, "Көнелерден
сұрасам, сөзін жинап, құрасам", – деп өзі айтқандай, ел тарихы, өмір
сырынан жинаған білім, білігі де ұшан-теңіз кісі болған, ақындық атағы да
қатты шықкан. Бұған жыраудың басқа өлең, толғауларынан да дәлел боларлық
мысалдар табылады.

Өксігіңді ойласам,
Ұйқы беріп, қайғы алам,
Ел құлағы саңырау,
Кімге айтамын сөзімді?
Дулат сынды сорлыда
Ұйқы, тыныштық бола ма?

Әр тақырыптағы өлеңдерінен алынған бұл үзінділерден де "Байғыз қарт" –
Дулаттың ерекше сипаттары көрініп тұрған жоқ па?!

Дулат өте шыншыл, турашыл, айтарын кімнен болса да тайсалмай бетке
айтатын батыл ақын болған.
Әйгілі Барақ төреге көптің алдында: "жегенге ток, ішсең мас, өз елін
жаудай талаған" деп бетіне басуға нағыз жүрек жұтқан ер болу керек шығар.
Жалғыз Барақ төре емес, Кеңесбай, Сүлеймен сияқты сұлтандар мен Ешен
сияқты өзін әулие көрсетіп, бірақ дін жолын теріс жүргізетін молдаға, т.б.
айтқандарында жаңағылардан асырмаса, кем түсірмейді.
Дулат жасынан ақындық жолын қуып, талмай ізденген. Ақындықты тәңірдің
сыйы, елдің жан сырын, мұң-шерін толғайтын даналық өнер деп түсінген. Оның
аузына бұрын-соңды ешкім айтпаған:

Кеудеме қайғы толған соң,
Тұнық жырмен жуынам, –

деген сөздің түсуі де содан.
Дулаттың өмір сүрген уақыты қазақ халкы үшін ең киын заман болды.
Сондықтан ол шаттық өлең емес, "зар заман" жырын тудырды. Оның жөнін ұлы
жыраудың өзінен артық ешкім де айтып бере алмайды. Дулат өзінің "Ақындық
туралы" тамаша толғауында "Сары алтынның буындай, тұманың тұнық суындай...
сорғалаған нөсердей" жырын:

Қайырсыз, сараң байыңды,
Еріншек, есек жарыңды,
Халыққа емес сыйымды,
Парақор баспақ биіңді,
Ел бүлдіргіш бегіңді
Улы тілмен улаттым.
Сана беріп ойына,
Қуат беріп бойына,
Аққан жасы сел болған,
Етегі толып көл болған,
Беріш боп шері байланған,
Ұйқы беріп, кайғы алған,
Қайғылыны уаттым... –

деп сипаттайды. Дулат сол дәуірдегі өзінің ақындык мұратын — ел бүлдірушіні
"ұлы тілмен улату", "қайғылы қалын елін уату" деп, әбден анықтап алған.
Кемеңгер жыраудың бүкіл шығармашылығы осы екі арнаның тоғысуынан тұрады.
Жырау шынайы ақындықты өнердің асыл, биік түрі деп білді. Сондықтан
өлеңнің, ең алдымен, өнер туындысы ретіндегі қасиеттеріне ерекше мән
береді. "Сүлейменге" деген арнау өлеңінде:
Сөз-жібек жіп, жыр-кесте,
Айшығы айқын көрінбес,
Өрнексіз тігіп, баттаса, –

деп, ал "Ақындар туралы" толғауында:

Шашудай болып шашылар
Меруерттей асыл сөз деген.
Жыршылардың шайыры
Асыл сөзді езбеген.
Нысананы дәл басып,
Қалаған жерден көздеген, –

деп, шынайы өнер туындысы саналатын өлең мен оның шығарушысына қоятын
талаптарын тың метафоралармен әдемі кестелеп жеткізген.
Ақын өзінің ұзақ ғұмырында шығармашылырын аталған талаптарға қатаң
бағындырып отырған. Оның бізге жеткен қомақты мұрасынан көркемдігі әлсіз,
орта қол туынды табу қиын. Абайдың өзіне дейінгі қазақ ақындарының ең
таланттыларының бірі деп, Дулатты ауызға алуы тегін емес.
Дулат туындылары Қазан төңкерісіне дейін халық арасына кең тараған.
Кеңес кезінде де ара-тұра әр түрлі жинақтарда жарияланып жүрді. Алайда
шығармалары түгелге жуық қамтылған көлемді басылымы – белгілі ғалым, марқұм
Қ.Әмірәлиевтің құрастыруымен және көлемді зерттеу мақаласымен қоса, 1991
жылы "Замана сазы (өлеңдер мен Дастандар)" деген атпен "Жазушы" баспасынан
шыққан жинағы.
Дулат шығармашылығы еліміз егемендік алғаннан бергі жерде оқу
бағдарламаларына енгізіліп, мектеп пен жоғары оқу орындарында кеңінен оқып-
үйретіле бастады. 2002 жылы республикалық деңгейде атап өтілген туғанына
200 жыл толу мерейтойы қарсаңында ақын шығармашылығын жаңаша зерттеп, тану,
кітаптарын шығару жөнінен бірталай жұмыстар істелді.
Шығармашылығы
Дулаттың өлең-толғауларының мазмұны мен тақырыптың ауқымы өте кең және
алуан түрлі. Бір өлең немесе толғауда айтылатын ойлар мен идеялар көп
жағдайда, басқа өлең-толғаулардағы ойсезімдермен үндесіп жатады.
Сондықтан ақын туындыларын жеке тақырыптар аясында қарастыруда
шарттылық басым. Мұны ұлы жырау шығармашылығын оқып-үйрену барысында
ескеріп отырған жөн.
Зар заман көріністері
Дулат – қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан тұрмыс қалпын өктем
зорлықпен бұзған XIX ғасырдың ақыны. Отарлық озбырлықтың күшейгенін
халықтың бұрынғы еркін өмірінің еткенін, адамдардың мінез-құлқы мен
психологиясында, ойсанасында сахара салты мен түсінігіне жат өзгерістер
орын алғанын – бәр-бәрін тумысынан жаны сергек Дулат көзімен көріп,
жүрегімен сезініп өсті. Барлық билікті патша қолына алып, қазақтан қойылған
билеушілер оның қолшоқпарына, шабарманына айналғаны, ел жайлы қоныс,
құнарлы жерлерінен ығыстырылып, бағыныштының кейпіне түскені азамат
Дулаттың ойынан шықпайтын қайғы-шері болды. Сахараның ергіндік сүйініш рухы
мен даналығын бойына молынан дарытқан, жаратылысынан ерекше дарынды Дулат,
міне, осы тарихи жаңа дәуірдің жыршысына, отаршылдықтың айыптаушысына,
еркіндік, ынтымақ-бірлігін жоғалта бастаған халқының жоқшысына айналды.
Дулат мұндай масқара жағдай ел басшыларының жағымпаздығынан, өз ойлап,
халықты ұмытқандығынан болды деп, соларға катты шүйлікті. "Тегімді менің
сұрасаң" – деген өлеңінде:

Аға сұлтан, қазының
Ел сілкінді ісінен.
Ауылдың атқа мінері –
Жемтікке қонған күшіген...
Майырдың алса бұйрығын,
Борбайға қысып құйрығын,
Ел пысығы жортады.

Ұлығының бұйрығын алысымен, құйрығын борбайына қысып, безіп бара жатқан
ит сияқты пысықтың күлкілі де жексұрын сұрқы оқырман (тыңдаушылар) көз
алдына айқын елестейді. "Өзі елді қорқытып, одан өзі қорқатын" бейшараның
қылығы кісі жиренетіндей.
Бұл тарихи шындыққа сай типтік бейне екендігін кейін 80-жылдары ұлы
Абай күлкі еткен болыстың образымен айны қатесі жоқ ұқсастығынан да көруге
болады.
Қазақтан шыққан әкімдердің қылықтарын ақын жалпылама, аты-жөнсіз ғана
сипаттап қоймайды. Дулат ондай әкімдердің мінін бетпе-бет, кеп адамның
алдында айтады. Оның "Бараққа", "Кеңесбайға", "Ешенге", "Ақтанға" деген
арнау өлеңдері ақынның батылдығын көрсететін шығармалар болып табылады.
Мысалы, Барақ төремен кездескенде, оның халықты патша әкімдерімен
қосыла талап, жәбір көрсеткенін тайынбай бетіне басады.

О, Барақ жас, Барақ жас,
Жегенге тоқ, ішсең мас.
Жақсы болса ұлығы,
Өз елін жаудай таламас.
Қасқыр тартып, қан шықса,
Жаман ит жұлып жей берер,
Алды-артына қарамас.
Азғын елдің бектері
Қан шықса, елін жұлмалар
Қасқырменен аралас...
Сендер атқа мінген соң,
Тандыр болып суалды
Шалқар көлдей несібем, –

дегі күйінеді, Ақын "Кеңесбайға" деген арнауын да әңгімені осы сарында
өрбіте келіп:

Ыдысысың параның;
Қотара құйса толмайтын.
Ашылған әбден араның –
Түйені жұтсаң түгімен,
Биені жұтсаң бүгімен,
Қақалмай-ақ толғайтын, –

деп, екіжүзділігін, араны ашылған парақорлығын айтады. Әділ, турашыл Дулат
өз тұсындағы қазақтан шыққан әкім-төренің арасында бірен-саран болса да
жұртының жайын ойлайтындары барын жоққа шығармайды. "Сүлейменге" өлеңінде
Сүлеймен төрені адалдыры, әділдігі, еліне күйінетіндігі, дұшпанға қаһарлы,
қаттылығы, мінезінің сабаз, салтанатының сәнділігі үшін марапаттап, шабытты
жырын төгеді. Мұнда төренің көңілін аулап, жағынушылық жоқ. Егер ақын
Сүлейменнің бойынан мін көрсе, Барақ, Кеңесбай төрелер, Ешен қазы сияқты,
бетіне айтқызбайтындай ерекше себеп жоқ – Екіншіден, бұл арнауда да Дулат
жаңағы төрелердің міндерін айтып шағынады. Егер бұл міндер Сүлейменнің
бойында да болса, онда бұлар жайында сөз қозғамас еді. Үшіншіден, өз
көзінің атқамінерлерінің елде итше ырылдасып, патша шенеуніктерінің алдында
"қыздай қылышты" бола кететін куыс кеуде құнсыздықтарын:

Орыстың көрсе ұлығын,
Қыздан-дағы қылықты.
Ұлық кетсе, қазаққа
Қорқау қасқыр құлықты, –

деп шенеп, күлкі етеді. Әйтсе де Дулат Сүлейменге елдің нағыз еріне лайық
іс тындырдың демейді. Қайта "ниетің түзу болғанмен, сен де айтарлықтай
ештеңе тындырған жоқсың" дегенді астарлап жеткізеді.

Бірақ, жалған, қайтейін,
Мезгілсіз келіп дүниеге,
Аптапқа түскен басың бар.
Жау айбынар досың жоқ,
Жар-жапсарда қосың бар.
Жылайсың да шыдайсың, –

деп, төренің тілегі мен іс-кимылының арасындағы алшақтыққа кешіріммен,
түсіністікпен қарайды. Бұл – өте мәнді мәселе. "Отарлық жүйе толық үстемдік
құрған жағдайда елі үшін туған ерлер не істеу керек" – деген сұрақ туатыны
заңды. Дулаттың күмілжуі мен Сүлеймен төренін бойындағы қайшылыққа
"түсіністікпен" қарауы әлгі сұраққа өзінін де анық жауабының болмауынан.

Елің үшін еңбек қыл,
Отыра берме бекерге.
Көмбеге тақап қалғанда,
Жүйрікке керек көтерме.

"Толқынды теңіздегі сенімді кеме" жайында астарлай сөйлей келе, ақыры
шыншыл ақын төренің әрекетсіздігін айтып тынады.

Елің үшін еңбек қыл,
Отыра берме бекерге, –

дейді. Мұның өзі – білген кісіге ауыр сәз. Ал Сүлеймен төре – білетін кісі.
Дулаттың іле-шала "жүйрікке керек көтерме" деп, ауыр сынын жуып-шаюы да
сондықтан.
"Атаны бала алдады" деген толғауында ақын елдің жағдайына үңіледі.

Елімде ер қалмады,
Артына қарап бұрылып,
Ашпассың елім, көзіңді, – дейді.

Сонда халық "артына қарағанда бұрылып", яғни өткен тарихына көз
жібергенде қайтер еді? Әрине, бұл арада, алдымен үш жүздің хандары мен
билері, қаһарман батырлары қазақтың басын біріктіріп, жоңғар
шапқыншыларынан Отанын азат еткенін көрмек. "Ата қоныс Арқадан" толғауында
мұны Әмір Темір, Әбілпейіз, Абылай есімдерімен байланыстыра қарайды.

Кешегі сенің бір ауызды күніңде,
Үш жүздің ұлы қараған Әбілпейіз,
Абылай – Екі сұлтан сұңқарға, –

деп, халқы үшін жауға қарсы аттанған хандардай басшы – көсемдерді
армандайды.
Ақын әкімдерді туған еліне "қорқау қасқыр құлықты", "елін жаудай
талаған", "ашылған әбден араның" деп қана сынап, сол үшін ғана жек
көрмейді. Елді патша өкіметінің жемтігіне беріл қойды, онымен ауыз жаласып,
елдің сорын қайнатты, сатты деп кінәлайды.
Елді шен-шекпенге сатылған ел басшылары қор қылғанын айтып, күйінеді.
Заман осы қалпынан өзгермесе, келешекте мұның ақыры халықты көз көріп,
құлақ естімеген қандай сұмдықтарға душар ететінімен шошытып, үрейлендірмек
болады.

Сырғалынды күң қылып,
Солқылдақты жүн қылып,
Күніңді тұман түн қылып,
Қыл мойынға тақалтып,
Шабақтай жемге қақалтып,
Көмейіңе салар қармақты...
Жібек жалын жайнатып,
Ортекедей ойнатып,
Қабырғаңды сөгілтіп,
Аш күзендей бүгілтіп,
Әлі-ақ шауып алады
Түйең менен жылқыңды.
Егін себер жерді алып,
Бұрынғысы өтірік,
Шыныменен енді алып,
Кетірер кәпір сыйқыңды.

Мұндай төніп келе жатқан қауіпті сезініп, қам жасаушы ұлтжанды, сергек
ойлы, серке сипатты жандарды ел тізгінін ұстағандар арасынан көре алмай
торығады. Оның есесіне, "бозақор өңкей мастар", "есерсоқ, ойсыз жастар"
көбейіп бара жатқанына налыған кемеңгер жырау:

Менің айтқан бұл сөзім,
Саналы болса ой көзің,
Өлең емес, жыр емес,
Құнсыз сөздің бірі емес,
Басыңа түссе білерсің, –

дейді толғанып. Ол еркіндігі жоқ халықтың ауыз бірлігі, елдік қасиеті
азаяды, әркім қара басының қамын ойлап, сенім-нанымынан айырыла бастайды,
ел ішіне неше түрлі жаман қылықтар жайылады деп біледі. Сөйтеді де, дүние-
мал мен қарынның құлы – тоғышарлардын қайырым-сыздығын, екіжүзді арамзалығы
мен енжарлығын көріп:

Тесекте жатқан керіліп,
Түзге отырса ерініп,
Аяғын буған қойға ұқсап,
Мойнын ұсынып беріліп,
Қол созбайды азатқа, –

деп ашынады, азаттық, еркіндік дегенді естеріне де алмай, құлдыққа,
малайлыққа мойын ұсынып отыр деп кейді.
Түптеп келгендегі Дулаттың аңсаған арман-тілегі – халықтың ұлттық
рухын, өзіндік салт-сана, дәстүрін, елдік, ерлік, адамшылық туралы ұғым-
түсініктерін сақтап қалу.

Би мен бектің сәні жоқ:
Елін қорғай алмаса,
Тура жолға салмаса,
Ыстығына күймесе,
Суығына тоңбаса.
Батырлықтың сәні жоқ:
Елірген тұлпар ерттеліп,
Толғаулы найза қолға алып,
Тұйрын құстай толғанып,
Сары садақ асынып,
Егескен жауды қашырып,
... Ұлын қорып жауынан,
Ереулеген егер дауынан,
Тұтамдап оқ жанбаса.

Қазақ жерінің қиыр шығысы мен қиыр батысында араға бір ғана жыл салып
дүниеге келген Дулат пен Махамбет туындыларындағы ұлттық бостандық,
әлеуметтік әділеттік идеялар әуендестігінің көрінісі болып табылатын бұл
өлеңнен де оның авторының шығармашылығына тән сыншылдық ел тәуелсіздігі мен
жер бүтіндігін сақтаудан туындап жатқанын көреміз.
Дулаттың арнау өлеңдері ішінде "Ақтанға" деген өлеңінің сипаты
өзгешелеу. Жетім бала Ақтанның өмірі ақынның аяушылық сезімін қозғап,
жүрегін тебірентеді. Ал Дулатты баланың болашағы көбірек толғандырады. Ол
осы Ақтан баланың бойынан ел тілегін арқалап, халық басына өз еркі өзіндегі
өткен дәуренін қайта оралтар ерді, батырды көргісі келеді.
Ақын Ақтан бала ер жетіп, "бадана көз тоғыз тор сауыт" киіп, қашан ғана
жауды қуар екен деп армандайды.

О, Ақтан жас, Ақтан жас, Жау қашырар ма екенсің?
Сен ер жетер ме екенсің, Тұлпар атты жаратып,
Жетімдіктің белінен, Құйрық, жалын таратып,
Асып өтер ме екенсің?.. Бежін ерді ерлетіп,
Бадана көз тоғыз тор Жорыққа жортып терлетіп,
Сауыт киер ме екенсің? Сырты қырлы, жүзі алмас,

Білтеліні тұтатып, Салған дағы жоғалмас

Түтін үзбей оқ атып, Сапы асынар ма екенсің? –

деп толғайды. Ақынның ойынша, жігіттің даңқын шығарып, оны дегеніне
жеткізетін бір-ақ жол бар. Ол – ел мақсаты үшін жан аямай күресу жолы.
Ақын Ақтанның ел үміт күткен сондай жас болуынан үміттенеді.

Жетімдіктен өтерсің,
Шаң бермей әлі кетерсің,
Қажыма, Ақтан, қажыма,
Жетерсің, әлі жетерсің.

Талмай талпынса, қайраттанып алға ұмтылса, жетім Ақтанның да кейін
қатарға қосылатыны, жетілетіні күмәнсіз дейді ол.
Адамдардың мінез-құлқындағы өзгерістер.
Дулат ел өміріне көз жібергенде, адамдар арасындағы қарым-қатынас
көріністерін хандық замандағы, бұрыннан келе жатқан өмір қалпы бұзылмаған
кездегісімен салыстыра қарайды. Тегінде мәселе хандық билік, бұрынғы ел
билеу тәртібі мен феодалдық өмір қалпының ескіргенінде немесе оларға замана
ағымына үйлесетін өзгерістер енгізілудің қажеттілігінде емес еді. Мәселе
халқымыздың қоғамдық өміріндегі өзгерістердің тарихи қажеттіліктен,
эволюциялық даму жолымен емес, күштеумен, отаршылдық саясаттың мүддесіне
бағындыра жүзеге асырылғанында еді. Туған халқын отты жүрегімен емірене
сүйіп, оның тағдыры толғандырған – Дулат Бабатайұлының шығырмашылығында
және сол ұлттың менталитеті мен рухына жат өзгерістер сыншылдық тұрғысынан
көрініс тапты. Ақын:

Қой зор болып түйеден,
Құлын зор боп биеден,
Сөз оралмай жүйеден,
Бұзақы би боп тізілді.
Лашын өрлеп ұша алмай,
Ер майданға түсе алмай,
Үлкеннің тілін кіші алмай,
Елдегі жақсы бұзылды, –
деп, жақсы мен жаман, құндылық пен құнсыздық туралы ұғымдардың әділдік,
шынайылыққа кереғар түрде өзгергенін сыншылдық, шыншылдықпен көрсетеді.
Ақын байлар саудагерлік жолына түсіп, соның арқасында жамандардың бағасы
көтеріліп, қырандар – асыл азаматтар ескерусіз, елеусіз болып қалғанын
айтады.

Мәстек озып, бәйге алды,
Тайша бұл боп, тай қалды,
Бағасыз қыран жай қалды,
Достықтың қылы үзілді, –

дейді кейіспен.
Бірталай үлкен ақындар, солардың ішінде Абай, Сұлтанмахмұт та бар,
назар аударған: еңбек етіп, бала-шағасын бағудың орнына тамағы піскен үйді
аңдып, иесінің қас-қабағын бағып, жағынатың, аузына бірдеңе тисе, елеуреп
шыға келетін кер жалқау қазақ кедейінің бейнесін Дулат та айнытпай жасайды.
Ондай сорлының өлер жерін білмей, әулекіленген сыйқы әрі күлкілі, әрі
аянышты. Сен де ақынды қайталап:

Қымыз құмар, сөз құмар,
Сор құмар өңшең сорлылар,-

дейсің ішіңнен.
Ал енді ұлы сықақшы суреттеген мақтаншақ, өтірікшінің сатиралық бейнесі
әлгі жалқау кедейдің екінші нұсқасы іспетті.

Жау көргенде, көздейсің
Ши бұтаның тасасын;
Жау кеткен соң, жотада
Кердең-кердең басасың;
Бір күн тойса тамағың,
Тасқын судай тасасың;
Қарның ашса бір түске,
Солбырайып солғандай...

Адам баласы өмірінің мән-мағынасы бақытқа талпынудан тұрады. Ал сол
шынайы бақытты отбасынан ғана табуға болатыны жайында ұлы ойшылдар мен
ақындар бірін-бірі қайталап айтумен келеді. Отбасы дегеніміз – ерлі-
зайыптылардың бірлікте өмір сүретін ұясы ғой. Демек, бақыт – тағдырларын
табыстырған қыз бен жігіттің бір-біріне деген айнымас сүйіспеншілігі,
өмірде кездесетін куаныш пен қайғыны, баршылық пен жоқшылықты қатар тұрып,
тең бөлісуі, сергек сезімталдықпен бірін-бірі аялап, тату-тәтті ғұмыр кешуі
деген сөз.
Бұл үйлесім бұзылған бойда, отбасының қызығы мен берекесі кетіп,
бақыты сорына айналмақ. Қазақ фольклоры мен ақын-жыраулар
шығармашылығындағы отбасы мәселесінде "жақсы әйел – жаман әйел" тақырыбы
дәстүрлік сипатқа ие. Ақын-жыраулар арасында аталған тақырыпқа жыр
тудырмағаны кемде-кем. Дулат жаман әйел тақырыбын жекелеп алып, мейлінше
өткір де шынайы суреттейді.

Жаман болса қатының, Көрінгенмен ұрысып,
Қонбаса айтқан акылың, Қайраумен тілің мұқалып,
Үйіңнің іші жау болып, Қалың өңің жұкарып,
Отыңның басы дау болып, Үйіңнің іші қаңырап,
Көп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.