Дефектология ғылымына жалпы түсінік

1.1. Дефектология ғылымының мақсаты, міндеті.
1.2. Дефектология ғылымына (сурдопедагогика, тифлопедагогика, олигофренопедагогика, логопедия)сипаттама және басқа ғылымдармен байланысы.

Дефектология (лат. дефект – жетімсіздік және гр. логия – ілім) – педагогиканың көру, есту, сөйлеу мүшелерінде, ақыл-ойының дамуында табиғи кемістігі бар балаларды оқыту мен тәрбиелеу мәселелерін зерттейтін ғылымның арнаулы саласы.
Бұл саладағы зерттеу нұсқасы мүмкіндігі шектеулі балалар, яғни тәрбиелеуі қиын (аномальді) балалар. Ондай жандарға қарап арың, ұятың оянады. Олармен жұмыс істеу өте қызықты, сонымен қатар аса жауапкершілікті, шыдамдылықты талап етеді. Мына бес күндік жалған дүниеден баз кешіп кеткеніңде, олардың арасына кірсең, бейнебір өзіңді өзге планетада жүргендей сезінесің. Ғажап өмір!
Дефектология (латынша defectus-кемістік және грекше logos-ғылым) педагогика ғылымына жатады және кемтар балалардың психо-физиологиялық дамуының ерекшеліктерін, оларды оқыту мен тәрбиелеудің заңдылықтарын зерттейді.
Дефектологияда дифференциация (жіктелу) процесі жалғасуда, ғылыми зерттеулердің жаңа бағыттары туындауда (мысалы, психикалық дамуы тежелген (ЗПР) балаларды зерттеу, қозғалу аппараттарында ақаулығы бар балаларды, ақыл-ойы кем соқыр балалар немесе ақыл-ойы кем мылқау балаларды зерттеу және т.б.).
Кемтар балаларды тәрбиелеу мен оқыту - күрделі әлеуметтік және педагогикалық мәселе. Мұндағы мақсат - осы балаларды мүмкіншіліктері мен қабілеттеріне қарай қоғамдық пайдалы еңбекке дайындау. Іс-әрекет - тұлғаның негізгі әлеуметтік міндеті, сондықтан оны зерттеу және кемтар балаларда іс-әрекетті дамыту олардың әлеуметтік қалыптасуына әсерін тигізеді.
Ғылыми зерттеулердің әртүрлі тәсілдерін қолдана отырып, дефектология ғылымы кемтар балалардың обьективті даму заңдылықтарын зерттейді, оларды оқыту мен тәрбиелеу ж‰йесін жетілдіреді және негіздейді. Кемтар балаларды оқыту мен тәрбиелеу әдістерін, формаларын, қағидаларын, мазмұнын жасай отырып, дефектология арнайы ұйымдастырылған оқыту-тәрбиелеу процесінен туындайды.
Даму кемістігі, яғни психикалық немесе физиологиялық кемістігі, баланың дұрыс дамуының бұзылуы, бұл барлығы тек жаман қасиеттер деген сөз емес. Кемтар баланың дамуындағы кемістік олардың бойындағы кейбір жақсы қасиеттерді жоғалтпайды, оған баланың қоршаған ортаға қалыптасу нәтижесі мен оларды дұрыс тәрбиелеудің әсері мол. Мысалы, соқыр баланың есту қабілеті, сезімталдық, иіс сезу, жылу сезу қабілеттері артып, баланың айналаға бағыт-бағдар жасауына көмегі тиеді. Сол сияқты керең бала қимылды, қозғалыс-тербелістерді күшті қабылдауға мүмкіндіктері туындайды, тек осыған дер кезінде дұрыс оқып-үйренуге жағдайлар жасау керек.
Баланың психикалық және дене дамуындағы өзгеріс барлық процеске әсер етеді және оның соңғы нәтижесі ретінде танымдық іс-әрекетіне әсер етеді. Психофизиологиялық дамудың кеміс сипаты баланың тұлғалық қалыптасуына өзіндік әсерін тигізеді.
Дамудағы кемтарлық сандық шектеуліктермен емес, ол ең алдымен негізгі тірек ететін функциялардың сапалық өзіндік белгілерімен ерекшеленеді. Арнайы оқыту мен тәрбиелеу жағдайында кемтар балалардың биологиялық кемшіліктерін жеңуге болады. Нақты осы концепция дефектология әдіснамасының негізін құрайды.
Дефектология ғылымы кемтар бала дамуының өзіндік белгілерін сапалы танып білу принциптері мен тәсілдерін зерттейді.Сонымен қатар, дефектология педагогикалық ғылым ретінде негізгі педагогикалық категорияларға сүйенеді.
Кемтар балаларды тәрбиелеу - дефектологияның негізгі ұғымдарының, түсініктерінің бірі. Балалардың жалпы дамуы, құрбы-құрдастарымен және үлкендермен қарым-қатынас жасауы тұлға болып қалыптасуы үшін маңызы зор.
Кемтар балаларды тәрбиелеу мақсаттары мен міндеттері педагогиканың жалпы қағидаларымен анықталады, яғни қоғамдық пайдалы еңбекке белсенді дайындау, азаматтық қасиеттерін қалыптастыру т.с.с., бірақ оларды ақаулықтың құрылымына сәйкес қажетті әдістер мен тәсілдер арқылы белгілі мөлшерде қолданады.
Балалардың кемістіктерінің түріне қарай арнайы міндеттер туындайды. Кемтар баланы тәрбиелеу жанұя мен мектептің тығыз байланысы негізінде, бірін-бірі түсінгенде, бір-біріне көмектескенде, талап пен тәртіпті байланыстыра алғанда іске асады.
Кемтар балалармен тәрбие жұмысы олардың жеке және жас ерекшеліктерімен байланысты, өз беттілікке, яғни өзіне-өзі қызмет ету дағдысын дамытуға, еңбек және мәдени қылығына, ұжымда еңбек ету және өмір сүруге бағытталып жүргізіледі.
Кемтар бала тәрбиесі мазмұнына белгілі бір жүйе, көзқарас, тұжырымдар қалыптастырумен бірге, ой, еңбек, парасаттық, эстетикалық, құқықтық және дене тәрбиесіне байланысты белгілі тәрбие міндеттері кіреді.

1. Өмірбекова Қ., Серкебаев Қ. Логопедия. Алматы. Республикалық баспа кабинеті. 1996 ж.
2. Филичева Т.Б., Чевелева Н.А., Чиркина Г.В. Основы логопедии. М., Просвещение. 1989 г
3. Луцкина Р.К. Организация о содержание логопедической работы во вспомогательной школе. А., 1989 г.

Қосымша:
4 Власова Т.А., Певзнер М.С. О детях с отклонениями в развитии. М., 1973 г.
5 Основы теории и практики логопедии. Под ред. Р.Е.Левиной. М., 1988 г.
6 Логопедия. /под ред. Л.С.Волковой. М., 1989 г

Электронды басылымдар тізімі:
7. Боброва В.В., Ахметова Н.Ш., Мерц А.С., Мулькаманова О.А. Интерактивная обучающая программа «Учись методике звукопроизношения»: Электронное учебное пособие. – Свидетельство о государственной регистрации объекта интеллектуальной собственности № 316 от 25 июня 2007 года.
8. Китик Е.С. Применение информационных технологий в процессе подготовки логопедов: обучение компьютерной программе «Артикуляционный уклад звуков в норме» // Дефектология. – 2007. – № 3. – С. 73-82.