Мектеп ұжымында “Механикалық тербелістер мен толқындар” тарауының әдістемесі

І.Кіріспе
Мектеп ұжымында “Механикалық тербелістер мен толқындар” тарауының әдістемесі.

ІІ.Негізгі бөлім
а)Тербелмелі қозғалыс.
ә)Толқындық қозғалыс.
б)Дыбыс.Дыбыстың сипаттамалары.

ІІІ.Қортынды

1.Г.Я. Мякишев,Б.Б. Буховцев ” Физика 11 –сынып” Алматы “Рауан”1996 ж.
2.Р.Башарұлы, Д. Қазақбайев, У.Тоқбергенова, Н.Бекбасаров “ Физика және астрономия 9-сынып” Алматы”Мектеп баспасы”2005ж
3.Н.М.Шахмаев,С.Н.Шахмаев,Д.Ш.Шодиев “Физика 9-сынын”Алматы ”Рауан”1994 ж.
4.М.Құдайқұлов , Қ.Жаңабергенов. “Орта мектепте физиканы оқыту әдістемесі” Алматы Рауан, 1998 ж

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Мектеп физика курсында, механикалық (акустикалық) тербелістер мен
толқындар,электромагниттік толқындар, электр тербелістері, электромагниттік
толқындар , жарық толқындары жеке-жеке тараулар болып әр түрлі сыныптарда
оқытылып келеді.Бұл тарауларды оқытуда қажетсіз қайталаулардың салдарынан
көп уақыт босқа ысрапқа ұшырады және олардың арасында өзара байланыс
болмағандықтан оқушылардың білімінің берік қалыптасуына айтарлықтай нұқсан
келтірді.Мұндай әдістемелік кемшіліктердің түзетудің жолы-табиғаты әр түрлі
тербелістермен толқындарды бірдей физикалық құбылыс ретінде біріктіріп
оқытудың әдістемелік тәсілін жасауда екендігі байқалады.Ұзақ жылдар бойы
зеттеулер нәтижесінде 1970-ші жылдары Н.М.Шахмайев жасаған осындай әдістеме
мектеп бағдарламалары мен оқулықтарына ендірді.Мұндай идеяны бұдан
бұрын,алғаш рет М.В.Ломоносов,Л.И.Мендельштам т.б ұсынған болатын.
Табиғатты әр түрлі тербелістер мен толқындарды ортақ физикалық
заңдылықтарға бағынатын құбылыс ретінде оларды бірізділік принцип
тұрғысында түсіндірудің тиімділігі мынандай методикалық себептерге
байланысты екендігі анықталған.
а)Қазіргі заманда физикамен техника саласында әр түрлі толқындық
процестердің барлық жағдайда,күнделікті сан рет қайталанып қолданылып
отыратындығы айқындалған.Оларды,механикалық тербелістер немесе электрлік
толқын, қайсібірін жарық толқындары деп әр мезетте жеке дара бөліп
қарастырып жатуға болмайды .Сондықтан оларды физикалық қасиеттері мен
бақылауы бойынша біртекті бірдей процесс деп қарастырған жөн.
ә)Табиғаты бірдей емес,әр түрлі тербелмелі және толқынды процестер
заңдылықтарының жалпы әмбебептық сипаты бар.Мұндай жағдайда оларды жеке-
жеке бөліп жарып,қайта-қайта талдап оқытудың не қажеті бар?Олардың бәрін
де бір заңдылық негізінде түсіндіру тиімді емес пе?
б) Тербелістердің жиілігі,амплитудасы,фазасы ығысу сияқты ұғымдар-
табиғаты әр түрлі тербелмелі және толқындық пероцестерге қатысты жалпы
ұғымдар.Бұл ұғымдар механикалық және акустикалық тербелістер үшін -
ортаның бөлшектері тербелістеріне, ал айнымалы ток үшін – электромагниттік
өрістің Е және В векторларының периодтты өзгеруіне қатысты деп түсіну
керек.
в)Резонанс, интерференция дифракция,спектр,суперпозиция ұғымдарының
мәні табиғаты әр түрлі толқындық процеске бірдей ортақ.
Пайда болу табиғатына байланыссыз барлық тербелістік және толқындық
процестерді біріыңғай физикалық құбылыстар ретінде түсіндіру әдістемесінің
бар мән мағынасы мен тиімді ерекшелігін мынадан аңғаруымыз тиіс,яғни оларды
түрлері мен “өмір сүру ”және қасиеттері бойынша жаңаша класификатциалау
қажет:
а)күллі тербелістер мен толқындарды үш түрлі топқа жіктеу;
ә)барлық тербелмелі толқындық процестің болу шарттарын жүйелі
анықтау;
б) әр түрлі толқындардың ортақ қасиеттерін айқындау;
в)оларды түсіндіруге керекті демонстрацилық эксперименттің жүиесін
сабақта ” Н.М.Шахмайев генераторымен”жүргізе білу;
Мұндай жаңа әдістеме негізінде барлық тербелістер – еркін
тербелістер, еріксіз тербелістер, автотербелістер болып үш түрге топталады.
Жаңа әдістеме бойынша кез келген тербелісв процесінің пайда болуы және
жалғасуы шарттары мына жүйеде түзіледі.
1. Тербелістің шығу жағдайы.
2. Өмір сүру жағдайы.
3. Энергетикалық түрленуі.
4. Тербеліс периоды (Т) мен жиілігі (υ).
5. Ығысу күші (Ғ).
6. Тербеліс фазасы.
Барлық толқындарға ортақ мынадай қасиеттер қарастырылады:
1.Шағылуы, 2. Сынуы, 3. Дисперсиясы, 4. Интерференсиясы, 5. Дифракциясы, 6.
Поляризациясы, 7. Доплер эффектісі.
Әрине бұл жаңа әдістемені әлі де тереңірек зерттеп мектеп практикасында
оның әр түрлі тәсілдерімен формаларын тексеріп көріп әдістемелік
тиімділігін одан әрі айқындай түсу қажет. Механикалық тербелістер периоды
үшін
T=2π
Формуласы қорытып шығарады да, электр тербелістеріне қатысты T = 2π
формуласы дәлелденбей ақ анология бойынша даяр күйінде беріледі.

Мектеп оқулығында табиғаты әр түрлі толқындық процестерді көбінесе
математикалық жолмен диференциалды формада түсіндіру әдетке айналған.Бұл
тәсілмен түсіндіру толқындық процестердің физикалық мәнін
жеткілікті ашуға мүмкіндік бермегінін әркашан ескерген жөн.Бұлда әлі
зерттелуді қажет ететін мәселе екендігін ұмытпуымыз қажет.
Тербелістер мен толқындарды осындай жаңаша әдістемелік ұстаным
негізінде түсіндіру оқушыларды “оптика ” және “ядролық физика” мәселелерін
таңғылықты оқып игеруге қолайлы жағдай жасайды.
Соңғы жылдары “тербелістер физикасы” өз алдына физика ғылымының
арнаулы бір саласына айналды. Ол табиғаты әр түрлі тербеліс процестерін
біріктіріп, бірдей заңдылықтар негізінде қарастырады. Демек, физика ғылымы
дамуының бұл кезеңі , пайда болу табиғаты әр түрлі болғанмен барлық
тербелістік және толқындық процестерді біріктіріп, физикалық тұрғыдан бәрін
бірдей құбылыс деп түсіндіретін Н.М.Шахмаев ұсынған.
“Тербелістер физикасы” не себепті “толқындар физикасы” деп аталып,
физика ғылымының жеке саласы болмайды. Немесе екеуінде неге бірге қосып
айипаймыз деген сұрақтың тууыда әбден мүмкін. Бұл үшін “тербеліс ”және
“толқын” ұғымдарының мініне назар аударған жөн. Яғни тербелістер деп дене
тепе теңдік қалпына шығарылғаннан кейін белгілі бір уақыт интервалы
арасында өздігінен қайталанып отырыатын қозғалыстарды айтамыз, ал
кеңістікте тарайтын тербелістер толқындар деп аталады. Ендеше, тербеліссіз
толқын айда болмайды деп түсінуіміз тиіс олай болса, тербелістер физикасына
толқындық қозғалыстар өзінен өзі кірігеді деп ұғынуымыз керек.
Механикалық тербелістер мен толқындар тақырыбында мектеп оқулығындағы
ең алғашқы мағлұматтар ІХ-сынып физикасында қарастырылады. ІХ-сынып
физикасында механикалық тербелістер мен толқындар тарауында мынандай
тақырыптар берілген:Тербелмелі қозғалыс,тербелмелі қозғалысты сипатайтын
шамалар,механикалық тербелістер кезіндегі энергия,толқындық қозғалыс,дыбыс
толқындары.
Оқушыларға механикалық тербелістер мен толқындар тақырыптарын жақсылап
түсінгенін тексеру үшін қайталау сабақты сұрақ- жауап ретінде өткен тиімді
деп ойлаймыз
Сабқтын тақырыбы: Механикалық тербелістермен толқындар
тарауларын қортындылау .
Сабақтын мақсаты:
а) Білімділік мақсаты: Механикалық тербелістермен толқындар үғымын бойынша
алған білімдерін қортындылау , бекіту;
ә) Дамытушылық мақсаты: пән аралық байланыстарды қамту арқылы пәнге
қызығуын, ойлау есте сақтау қабілеттерін дамыту, белсенділіктерін арттыру.
б)Тәрбиелік мақсаты: белсенділік, зейіндік білімін практика жүзінде қолдана
білуге, өз бетінше іздене білуге тәрбиелеу.
Сабақтың типі.:Қортындылау жүйелеу
Сабақтың көрнекілігі: Сөзжұмбақ, карточкалар, плакаттар.
Сабақтың әдіс тәсілі : Сұрақ жауап,.
Пән аралық байланыс: Математика.
Сабақтың барысы:.
1.Ұйымдастыру кезеңі: Оқушыларды сабаққа ұйымдастырып ”Бәріміз біріміз
үшін,біріміз бәріміз үшін”деген ұранмен оқушылардың зейінін саббаққа
аудару.Сыныпты екі топқа боліп ойындар ұйымдастыруБірінші топ
:Тербелістер.Екінші топ: Толқындар
2. Қайталау сабағының міндеті мен мақсатын түсіндіру :
-Тербеліс термен толқындардың қасиеті;
-Олардың нақты тұжырымдамас;
-Жоспарланған тәжірибелер;
-Қолданған құралдар;
-Қолданылатын ,пайдасымен зияныы пуралы қойылатын сұрақтарға әр топ өзіне
тиісті жауап беруі керек.
3.Білімдерін тексеру кезең.
Алдыменбұл тарауды қаншалықты менгергенін білу үшін мөз жұмбақ шешеміз

Т

Ы
Н

1.Адамның даусына өзіндік немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін
дауыстың сапасы.
2.Ауасыз кеңістікте,яғни вакуумда тарайтын толқындар.
3.Сепімді ортада тарайтын толқындар.
4.Бөлшектердің тербелісі толқынның таралу бойында жүретін толқындар.
5.Тербеліс жиілігі 16Гц-тен 20 000 Гц-ке дейінгі механикалық толқындар
адамда ... ... тудырады.

6.Бөлшектерінің тербелісі толқынның торалу бағытынаперпендикуляр бағытта
жүзеге асатын толқындар.
4.Сөзжұмбақ соңында оқушыларға қосымша сұрақтар беріледі
5.Механикалық тербелістермен толқындарға арналған әр топқа денгейлік
есептер беріледі.
Сабақтың соңында топтардың берген жауаптарына қарай,оқушылардың білімін
бағалау
Тербелмелі қозғалыс
Механикалық тербелісттер деп-дененің бірдей уақыт аралығындағы дәлме-
дәл немесе жуықтап қайталанып отыратын қозғалысын айтады. Күнделікті
өмірде біз тербелмелі қозғалыстар немесе жай ғана тербелістер деп аталатын
қозғалыстар мен жиі ұштасамыз. Мәселен, жел соққан кезде талдың бұтақтары
тербеледі, бір шеті қысқышқа бекітілген металл пластинанны майыстырып тұрып
жібере салса ол да тербеліске түседі.Сол сияқты вертикаль күйінен ауытқыған
әткеншек бесік қабырғаға сағаттың маятнигі, серіппеге ілінген жүк, домбыра
шегі таразы сілтемесі және т.б. тербеледі.
Тербелмелі қозғалыс табиғатпен техникадағы ең көп тараған қозғалыс.
Механикалық тербелістердің физикалық процесс ретіндегі жалпы белгісі
қозғалыстың белгілі уақыт аралығында қайталанып отыруы болып табылады.Дене
қозғалысы толығымен қайталанып отыратын ең аз уақыт аралығын тербеліс
периоды деп атайды. Тербеліс периоды (с) өлшенеді және оны Т әріпімен
белгілейді.
Бірлік уақыт ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.