Б.Момышұлының стенограммалары мен лекцияларындағы батырдың заман құбылысы мен сол кезеңдегі әдебиет майданындағы өзгерістер жайлы айтқан құнды пікірлеріне талдау жүргізу

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 107 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 Б. МОМЫШҰЛЫ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕ . . . 9

1. 1 Б. Момышұлының әдебиет жайлы ойлары . . . 9

1. 2 Б. Момышұлының әдеби-сыншылдық көзқарастары туралы . . . 27

1. 3 Б. Момышұлының стенограммалары мен лекцияларындағы әдеби - танымдық көзқарастар . . . 50

2 Б. МОМЫШҰЛЫНЫҢ ӘДЕБИ МҰРАЛАРЫ ТУРАЛЫ . . . 79

2. 1 Б. Момышұлы мұраларындағы әскери әдебиет пен ұлттық мәдениет жайлы ойлар . . . 79

2. 2 Б. Момышұлы мұраларындағы ана тіл мен ұлттық дүниетаным мәселелері . . . 89

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 101

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 106

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы. Бүкіл түркі халықтарының мақтанышына айналған, Ұлы Отан соғысында қазақ ұлтын әлемге танытқан ұлы Тұран даласының даңқты батыры, әскери академия профессоры, ұлтын сүйген патриот болуымен қатар, қазақ халқының ұлттық намысын қорғауда қаламды қару еткен көрнекті жазушы Б. Момышұлының әдеби мұраларының орны ерекше.

Өз елінің тәуелсіздігі мен ұлтының жарқын болашағы үшін күрескен ірі тұлғалар бүкіл адамзат өркениетіне маңызды үлес қосты. Қай уақытта болсын белгілі бір қоғамның даму жолында жекелеген тұлғалардың феномені ерекше орын алатындығы баршаға белгілі. Қазақ тарихында ірі тұлғалардың қоғамда алған орны мен олардың ұлт үшін жасаған еңбектерінің маңызын көсете білу- біздің азаматтық парызымыз.

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев өзінің «Тарих толқынында» атты еңбегінде: «Қу толағай жастанып өткен кешегі бабаларымызды ру «төмпешігінің» деңгейінде ғана емес, жалпыұлттық көлемде тану және орынды мақтан тұту керек. Ұлан - байтақ Еуразия кеңістігіндегі іргелі істерге ұйытқы болған көгенкөз көп ерлеріміздің көне тарихтан алған биігін анықтау, ұлттық қадір -қасиетіңді қорлайтын жаттанды қағидалардан арылу, міне, ел тұтастығына кепіл болар ең қуатты тетіктер осылар деп ойлаймын» -деп жазды.

Осындай елі құрметтеген батырымыз Бауыржан Момышұлы беттері парақталып, ашылып жатқан кітап тәрізді. Әрине оның батырлық деңгейден анағұрлым биікте тұрғанын зерттеуші ғалымдар жиі айтып та, жазып та жүр. «Баукең туралы еңбек жазу - ерлік. Оған ақылшы аға болу - ерлік. Оған қорықпай соңына еріп, іні болу - ерлік. Ал, сол ерлікті әділ бағалай білу - үлкен ерлік» - дейді жазушы Қасым Қайсенов.

Ұлы Отан соғысы тақырыбы көркем әдебиетте өзіндік бір арна, жаңа белес болып орнықты. Қазақ әдебиетінде оның бастауында Б. Момышұлы болғандығы бүгінгі таңда расталып отыр.

Қазақ әскери әдебиетінің негізін салушы, аты мен хаты дүние жүзіне аңыз болып тараған даңқты қолбасшы әрі қарымды қаламгер Б. Момышұлының шығармалары жайында көптеген зерттеу еңбектер мен ғылыми мақалалар жарияланды. Артында «Ұшқан ұя» секілді этнографиялық шығарма, «Москва үшін шайқас», «Қанмен жазылған кітап», «Генерал Панфилов» Жауынгер бейнесі», «Бір түннің оқиғасы», «Куба әсерлері», «Төлеген Тоқтаров» т. б. көркем шығармалармен қатар әскери тақырыптарға арналған стенограммалар мен құнды лекциялар қалдырған қаламгердің шығармалары теңдесі жоқ ұлттық құндылықтар. Бүгінде Б. Момышұлы мұралары мен өмірі әр қырынан қарастырылып, зерттелу үстінде. Бұл орайда А. Кривицкий, А. Бек, Д. Снегин, М. Ғабдуллин, Ә. Нұршайықов, М. Мырзахметұлы, М. Қалдыбай, Б. Момышұлы, З. Ахметова, М. Кәтімхан, т. б. жазушы - зерттеушілердің еңбектері елеулі. Б. Момышұлының шығармашылық өмірбаяны бүгінде зерттеу еңбектерінің нысанына айналып, жаңа кезеңнің дәстүрлі үрдісі ретінде көрініс беріп отыр. Бүгінгі таңда Б. Момышұлының шығармашылығына байланысты бірнеше магистрлік, кандидаттық және докторлық диссертациялардың жазылғандығы, оның өзіне тиісті дәрежеде ғылыми тұрғыда бағалануының көрінісі. Дегенмен, Б. Момышұлы мұраларының әдеби-танымдық көзқарастарын қажетті деңгейде зерделеп, оның әр жылдары айтқан ойлары мен оқыған лекцияларының стенограммаларын қайта сын елегінен өткізіп, ғылыми баға беру кезек күттірмейтін өзекті мәселе. Мұның өзі алдағы уақытта қазіргі қазақ әдебиетіндегі жаңа арна «Бауыржантану» саласының қарыштап дамуына даңғыл жол ашатындығы айдан анық.

Тақырыптың өзектілігі. Б. Момышұлы қазақ әдебиеті тарихында орны ерекше тұлға. Оның әдеби мұрасы соңғы жылдары әр қырынан талданып, зерделенуде. Дегенмен, Б. Момышұлының сөйлеген сөздерінің стенограммалары мен оқыған лекциялары әлі күнге дейін ғылыми тұрғыда зерттеліп бір ізге түсті деп айтуға ерттерек. Себебі, Б. Момышұлының артында қалған мұраларының барлығы толығымен қазақ әдебиетін зерттеуші ғалымдар мен ізденушілердің қолына түспей отыр. Оның да түрлі себептері бар. Б. Момышұлы тек Қазақстан көлемінен етекбасты болып шықпай қалған қаламгер емес. Ол алып империя Кеңес Одағының көптеген елдерінде, сонымен қатар бостандық аралындағы Куба халық республикасында болып бірнеше рет маңызды кездесулер өткізіп, баяндамалар жасаған, лекция оқыған дара тұлға. Сол кезесулерде оқыған лекциялары мен сөйлеген сөздерінің стенограммаларының толық нұсқасы әлі де болса біздің қолымызға тиген жоқ. Оның үстіне Б. Момышұлы қолжазбалары арабша, латынша, орысша әріп таңбаларымен жазылған, кейде орысша, қазақшасы аралас түсіп жататыны да бар. Ал кейбір мұралары тіптен басқа тілде жазылған. Мәселен, Кубадағы Б. Момышұлының мұралары испан тілінде жазылған. Бұл оларды жинақтау үшін кәсіби даярлығы жоғары мықты аудармашыларды қажет ететіні тағы бар. Мұның өзі қолда жоқ мұраларды терең зерттеуге айтарлықтай кедергілер келтіретіндігі анық. Басқа құрлықта жатқан қаламгердің мұраларын елге алып келу үшін қазіргідей нарық заманында қаражат мәселесі өте қажет екендігі де ешкімге жасырын емес. Осындай сан түрлі себептермен әзірге қолымызға тимеген Б. Момышұлының мұндай құнды мұралары әлі де болса тыңғылықты зерттеу мен ізденісті қажет ететіндігі белгілі. Дегенмен, қазақ әдебиетін зерттеуші ғалымдардың үлкен еңбегінің нәтижесінде жинақталып жарыққа жаңа ғана шыққан Б. Момышұлының мұралары аз емес. Солардың ішіндегі маңызды бір арнасы ол - Б. Момышұлының лекциялары мен стенограммаларындағы әдеби - танымдық көзқарастар болып отыр. Ал, оларды ғылыми тұрғыдан талдап, айтылған ойларына түсініктеме беріп, бүгінгі күн тұрғысынан жаңаша көзқараспен зерделеу уақыт талабынан туындаған өзекті мәселенің біріне айналып отыр.

Жалпы әдебиетте жанр ретінде қарастырылмай келе жатқан баяндамалардың өзіндік орны, салмағы бар. Біз қазір оны шешендік шығармалардың қатарына жатқызып қарап жүрміз. Ал, оны кез келген зерттеушіге көрнекі құрал ретінде пайдалануға әбден болады.

Жазушылардың пленумдар мен жиналыстардағы жаңа күн тәртібі шығармашылық дүниеден құралады. Арнайы баяндамамен келіп мінбеге шыққан шешендер көркем әдебиет жайлы жақсылы - жаманды пікірлерін ортаға салып, қызу пікірталаспен шығарманың кемшіліктері мен жетістіктерін айқындайды. Автор - шығарманың әкесі, шығарма - баласы. Олай болса, шығарманы сол тұстағы қоғамдық пікірлерді ортаға сала отырып, терең талдау баяндамашының міндетіне жатады.

Б. Момышұлы - өз өмірінде мыңдаған баяндамалар жасаған адам. Әрбір жасаған баяндамаға аса мән беріп, иждиhатпен зейін салып, тыңдаушыны жалықтырмай, қайта тыңдаушысы әсерлене отырып, пікірталасқа шығатындай етіп баяндама жасау, кез келген баяндамашының қолынан келе бермейді.

Оның алғашқы баяндамалары 1930 жылдарғы колхоздастыру кезінде, қызыл отау құрамында жүргенде көріне бастады. Одан кейін Отан соғысы жылдарында, жауынгерлердің алдында оларды жігерлендіріп сөйлеген сөздерінің көпшілігі қағаз бетіне түссе, көпшілігі қағазға жазылмай қалды. Оның ресми жасаған баяндамалары соғыс аяқталғаннан кейін басталды.

1955 жылы әскерден босағаннан кейін көптеген кездесу, жиындарға шақырылғаны мәлім. Сондай кездесулерге арнайы тезис жасап, өз оқырмандарының ризашылығына бөленіп жүргені аз емес. Әсіресе, 1958 жылғы Мәскеуде өткен Қазақ мәдениетінің он күндігіндегі кездесулерде жасаған баяндамалары Мәскеу жұртшылығы мен оқырмандарын таңдай қақтырып, таң қалдырды.

1963 жылғы Куба сапарындағы жасаған баяндамалары, жергілікті халықтың айызын қандырып, үлкен әсерге бөледі. Сондай-ақ М. Әуезов екеуі ұйымдастырған үнді-қазақ шығармашылық көпірі әлі күнге халықтың есінен шыққан жоқ. Бір қызығы, бұл кісінің баяндамалары жеке жинақ болып шығып жатады. 1944 жылғы Қазақ ССР Ғылым академиясында жасаған бірнеше күнге созылған баяндамасы, «Қанмен жазылған кітап» деген атпен жарық көрсе, Кубада жасаған баяндамалары мен ресми кездесулері «Куба әсерлері» деген атпен басылып шығып, оқырманға бұрыннан таныс.

Б. Момышұлының баяндамаларын ғылыми тұрғыдан үш топқа бөліп қарауға болады. Бірінші, ресми баяндамалар. Бұған Куба, Мәскеу, Қазақстанда өткен шығармашылық декадаларда жасаған баяндамалары жатады. Екінші, ғылыми баяндамалар, оған 1950-1955 жылдар аралығында Әскери академияда профессорлық қызмет атқарып жүргенде тыңдаушыларға мерекелік сәттерде жасаған баяндамалар. Үшінші, қазіргі ТМД жеріндегі түрлі шығармашылық кездесулерде жасаған баяндамалар. Сол баяндамалармен қатар әр жылдары оқыған лекцияларының стенограммаларын жинақтап, саралап, бір ізге келтіру барысында оның әдеби-танымдық көзқарастарын айқындап, танып білу де уақыттың қойған талабы. Оларды жан-жақты талдап белгілі бір ғылыми ізге түсіру де бүгінгі күнгі қазақ әдебиетіндегі өзекті мәселенің бірі болмақ.

Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Б. Момышұлының стенограммалары мен лекцияларындағы батырдың заман құбылысы мен сол кезеңдегі әдебиет майданындағы өзгерістер жайлы айтқан құнды пікірлеріне талдау жүргізу жұмысымыздың басты мақсаты саналады. Б. Момышұлы стенограммалары мен лекцияларындағы сюжеттердің көркемдік ерекшелігі мен шығармаларындағы көркемдегіш құралдар арқылы әскери әдебиет өрнектерінің түрленуінде өзі өмір сүрген орта мен қоғамның сипатын әсерлі бейнелей білуге көз жеткізу. Б. Момышұлының қолбасшылық даналығы мен даралығын бейнелейтін, рухани байлығын, қиялының ұщқырлығын, қабылдау қабілетінің жоғары екендігін, қиын кезде тапқырлықпен әрекет етуін дәлелдейтін осынау күрделі құбылыстың шығармада керемет көрініс тауып, өзіндік бағыт - бағдар алуы мен көркемдік нақыштар туғызуына негіз болғандығын байқадық. Сондықтан, зерттеу барысында алдымызға батыр Б. Момышұлының әр жерлерде жүріп сөйлеген сөздерінің стенограммалары мен оқыған лекцияларындағы әдеби-танымдық көзқарастарды іріктеп, жан-жақты талдау жұмыстарын жүргізіп, қазақ әдебиетіндегі келешек бауыржантану ғылымына үлес қосуды да мақсат еттік. Оны жүзеге асыру үшін зерттеу барысында алдымызға мынандай міндеттер қойдық:

қазақ әдебиетінде әскери мемуарлық мұралардың көрінуі, көне үлгілердің жаңарып, жаңғыруы;
лекцияларындағы көркемдік компаненттер үйлесімі, олардың бір-бірімен өзектес құбылыстар екендігі;
әдеби мұраларындағы сыншылдық көзқарастардың көрінісі;
қазақ әдебиетіндегі әскери әдебиеттің тууы мен қалыптасу жолдары;
сөйлеген сөздерінің стенограммаларындағы әдебиет, мәдениет, ана тіл және ұлттық дүниетаным мәселелері;

Қазақ әдебиеті тарихының барлық кезеңінде бірдей шындық салтанат құрмаған. Әсіресе Кеңестік дәуір тұсында көптеген мәселелерге көзімізді жұма қарап, тарихи ақиқатты көріне - көзге бұрмалауға мәжбүр болдық. Шындықты ашып жаза алмауы себепті қазақ қаламгерлері көп жағдайда ойларын астыртын білдіруге тырысып бақты. Ал, оны астыртын білдіре алмағандары өз ойларын бүкпесіз қағаз бетіне түсіріп отырды. Бірақ, ол мұралары өз уақытында түрлі ішкі, сыртқы саяси себептерге байланысты жарыққа шыға алмады. Солардың бірі майдангер - жазушы Б. Момышұлының мұраларындағы әдеби -танымдық көзқарастар еді. Бұл Кеңестік дәуір кезінде қазақ әдебиетіндегі қара құлып салынған бірден - бір тақырып болатын. Ал, еліміз егемендігін алғаннан кейін мұндай асыл мұралардың тарих қойнауында тығылып жатуы ұлтымыз үшін әділетсіздік болар еді. Сол себепті де, Б. Момышұлының мұраларындағы әдеби-танымдық көзқарастарды терең талдап, ғылыми бір жүйеге келтіру бүгінгі күні уақыт талабына айналып отыр. Мұның өзі халқымыздың өткен тарихы ата мұрасын, әдебиетін білмейінше оған белгілі бір көзқараста болмайынша, ешқандайда мәдениеттің дамуы мүмкін еместігін аңғартады. Б. Момышұлының өз сөзімен айтқанда: « . . . Ата мұра деген бар. Ол барлық мұраны іріктеп, сұрыптап, ең жақсысын, өз заманына лайықтысын алып, дәстүрге айналдыру. Өткеннің бәріне менсінбестен қарау жөн емес». Сондықтан, Б. Момышұлының мұраларындағы әдеби-танымдық көзқарастарды жан-жақты талдап, күнделікті өміріміздегі іске пайдаланып, ұлттық тұлғаны қалыптастыру зерттеу жұмысымыздың басты мақсаты болмақ.

Елі үшін еміреніп, халқы үшін тебіренген ондай ұлт серкелері ешуақытта ұмытылмақ емес. Ал, біз осы ғылыми еңбекте сөз қылып, еске алып, жүрек түбіндегі ең асыл сөздеріміз бен ойларымызды ортаға салуға мұрындық болып отырған ұлтымыздың ғана емес, әлемнің азаматына айналған нар тұлға - гвардия полковнигі, жазушы, Кеңес Одағының батыры Бауыржан Момышұлы. Тау тұлға Б. Момышұлының ұрпақ үшін жазып қалдырған көркем шығармаларымен қатар сөйлеген сөздерінің стенограммалары мен лекцияларындағы әдеби-танымдық көзқарастардың орны ерекше.

Оларды әдеби тұрғыдан жан - жақты зерттеп ғылыми жүйеге келтіріп, астарлы тұстарын саралап, бүгінгі күн талабына сай жаңаша көзқарастар тұрғысында зерделеу қазақ әдебиетшілерінің басты міндеттерінің бірі болмақ. Әдебиетіміздегі мұндай асыл мұраларымыз еліміз тәуелсіздігін алғанға дейін жабулы қазаның күйін кешкендігі де жасырын емес.

Ал, қазір заман өзгерді, соған сай талап-тілек те жаңа арнаға бұрылды. Бүгінде қай мәселеге де ел тәуелсіздігі тұрғысынан қарап, егемен еліміздің қажетіне қарай оң шешім жасауға мүмкіншілік тууда. Осы себептен де ел тарихына, әдебиеті мен мәдениетіне, тіліне қатысты айтылмай не бұрмаланып келген тұстарымызды айқындап, әділін ауызға алып, ақиқаттың салтанат құруына қолқабысымызды тигізсек деген ниет уақыт талабынан туындап отыр. Ал, оны ғылыми тұрғыда іске асыру да қазақ әдебиетшілерінің басты міндеттерінің бірі болып отыр.

Ерлік сын сағатта танылады. Елін, жерін, шет ел шапқыншыларынан қорғауда, ерен ерлігі аңызға айналған, өлең-жыр, толғау-дастандарға арқау болған Қобыланды, Ер Тарғын, Ер Сайын, Ер Қосай, Едіге, Қамбар, Абылай, Ағыбай, Қабанбай, Бөгенбай, Кенесары, Баян, Наурызбай, Райымбек, Малайсары, Сұраншы, Саурық, Барақ, Сырым, Исатай сияқты батырлардың тәрбиешісі де - қазақ халқы. Жиырмасыншы ғасырдың Кеңес заманындағы әр түрлі соғыстардың батырлары Аманкелді Иманов, Бауыржан Момышұлы, Мәлік Ғабдуллин, Төлеген Тоқтаров, Әлия Молдағұлова, Мәншүк Маметова, Рақымжан Қошқарбаев, Талғат Бигелдинов, Қасым Қайсенов және тағы басқалардың ерен ерлік іс-қимылдары да өлең-жыр, дастанға айналып, оқушыларға патриоттық тәрбие берудің бірден-бір құралы болды. Осының бәрі халқымыздың атадан балаға ғасырлар бойы мұра болып жалғасып келе жатқан ерлік рухымен байланысты туындаған тәрбиенің дәстүрлі үлгі-өнегелік жемісі. Бауыржан Момышұлы - даңқты қолбасшы, КСРО-ның жоғарғы әскери академиясының профессоры, ұлтын сүйген патриот болуымен қатар, қазақ халқының ұлттық рухын қорғауда қаламды қару еткен қайраткер жазушы. Оның өнегелі өмір жолы, әскери портреті талай қаламгердің қаламымен өрнектелгені белгілі. Олардың ішінде әдеби көркем шығармалармен қатар естеліктер, ғылыми еңбектер де кездеседі. Олардың бәрі жиналып келіп қазақ әдебиетінде жаңа сала «Бауыржантанудың» іргетасының қалануына себеп болды.

Бауыржантанудың негізін салушы ф. ғ. д., профессор, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Мекемтас Мырзахметұлының еңбегі осы салада жүргізіліп жатқан зерттеулерімен ерекшеленеді.

«Бауыржантану» саласын зерттеуде тарих ғылымының саласынан (М. Айтказина), әскери саладан (Л. Н. Бакаев, Қ. С. Мұхамедқалиев т. б. ) және әдебиет ғылымының саласынан (Ғ. А. Орынханова, Ж. О. Иманалиев, Қ. Уразбаев т. б. ) бірқатар ғалымдар зерттеулер жүргізді. Дегенмен, зерттеу барысында ғылыми әдебиеттерді, оқу-әдістемелік құралдарды жан-жақты талдау Бауыржан Момышұлы шығармалары негізінде оның лекциялары мен сөйлеген сөздерінің стенограммаларындағы әдеби-танымдық көзқарастардың жете зерттелмегендігін көрсетті. Демек, Б. Момышұлының әдеби мұраларындағы әдеби-танымдық көзқарастар теориялық тұрғыдан жүйелі зерттелмеуі арасында ғылыми-әдістемелік нұсқаулардың жоқтығы арасында қарама-қайшылық анық байқалады. Осы міндеттердің тиімді жолдарын іздестіру біздің зерттеу проблемамызды айқындауға және тақырыпты «Бауыржан Момышұлының лекциялары мен стенограммаларындағы әдеби-танымдық көзқарастар» деп таңдауымызға негіз болды.

Жұмыстың зерттеу нысаны. Зерттеу жұмысының негізгі нысанына Б. Момышұлының «Көптомдық шығармалар жинағы» (2009), «Екі томдық шығармалар жинағы» (2004), «Бауыржан Батыр» (1991), «Баукең туралы толғаныстар» (2005), Қанмен жазылған кітап» (1991), «Ұшқан ұя» (2003), «Ақиқат пен аңыз» (2004), «Көз алдымда бәріңсің» (2007), «Легендарный батыр» (2010) т. б. Б. Момыщұлы жайлы жазылған ғылыми мақалалар мен оқылған баяндамалар алынды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Орталық ғылыми кітапханасынан алынған материалдар мен «Бауыржантану» ғылыми-зерттеу орталығы қорындағы материалдар дерек көздер ретінде пайдаланылды. Осы аталған дерек көздердің ішінен Б. Момышұлының оқыған лекциялары мен сөйлеген сөздерінің стенограммаларын іріктеп алып, ондағы әдеби-танымдық көзқарастарды ғылыми тұрғыда талдап, зерделеу жұмысымыздың басты нысанына айналды. Ол үшін Б. Момышұлының әдеби мұралары жайлы баспа беттерінде жарық көрген материалдар да қосымшалар ретінде іріктелініп алынды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Еліміз егемендігін алғаннан бері алғаш рет Б. Момышұлының стенограммалары мен әр жылдары оқығын лекцияларын ғылыми тұрғыда зерттеп-зерделенуімен қатар, бүгінгі күн көзқарасына сай қайта ой елегінен өткізу. Сонымен қатар, Б. Момышұлының қазақ әскери әдебиетінің негізін қалаған бірегей тұлға екендігін ескере отырып оның әдеби-танымдық көзқарастарына талдау жасап, ғылыми негзінің айқындалуы.

Зерттеу жұмысының құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Б. МОМЫШҰЛЫ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНДЕ

1. 1 Б. Момышұлының әдебиет жайлы ойлары

Б. Момышұлының мұрасын танып білу үшін, ақын, жазушы Бауыржанның әдебиет майданында жасаған ерлігін сөз етпес бұрын, мына жайларға тоқталып өткеніміз жөн. Біз осы әдебиетші Б. Момышұлының рухани сусындаған бұлақ көздері жайлы не білеміз? Батыр Б. Момышұлының қару мен қаламды серік етуіне әсер еткен тарихи жағдайлар қандай?

Қазақ халқында «Тақыр жерге шөп шықпас» деген нақыл сөз бар. Б. Момышұлының әдебиет саласына қалам тартып, көркем шығарма тудыруының себебін іздейтін болсақ, оны батырдың рухани сусындаған қайнарларынан табамыз. Бауыржанның өз шығармаларындағы өзі жайлы айтқан пікірлеріне, жазушы жайындағы естеліктерге сүйене отырып, мынадай рухани бұлақ көздеріне тоқталамыз:

Бұның біріншісі - батырдың туған жерінің, өскен ортасының әсері, табиғи дарын.

Екінші бір рухани нәр алған қазынасы - қазақ халқының есте жоқ ерте заманнан келе жатқан өз даналығы, ауыз әдебиет үлгілері.

Біріншіден, батырдың туған жері қазағым деп аянбай еңбек еткен ерлер дүниеге келген - қасиетті Жуалы жері. Ақын С. Томанов, батырдың өр тұлғасына арнаған «Жуалының жуасы» атты өлеңінде, Бауыржан дүниеге келген киелі топырақты былайша суреттейді:

Жуалының жуалары қандай нән,

Қарш еткізсең қара тер,

Буырқанып Баукең кіріп келгенде

Бусынатын дәл осылай қан майдан.

***

Баукеңе кеп қонған бақыт, бақ қандай,

Хас батырдан қаймығыпты оқ та алмай

Білген жанға бахадүрлік, батырлық,

Жуалының жуасында жатқандай.

Бахадүрлік батырлықты бойына сіңдіріп өскен Бауыржан Момышұлының туған топырағы, ақындық, жазушылық қасиетті қоса дарытқандай.

Халқымызды өзге ұлттардан ерекшелеп тұратын, өзіне ғана тән болып табылатын тектілік қасиетті Бауыржанның ата тегі туралы өзінің соғыс жылдарында жазған «Шежіресінде» нақты баяндалған. «Тексізден тезек артық» деп жазушы өзі айтқандай, батырдың бұл жазбасында Хазіреті Адам Атадан бастап, ата - бабаның түп төркіні мен әр рудың өткен тарихи жылдарына терең талдау жасалған, әсіресе, Құли-Шілмембеттің тарихына көп тоқталады. Шежіреде Момышұлының ұрпағына дейінгі аралық көрсетілген «Жеті атасын білген ер - жеті жұрттың қамын жер» деген халық даналығы Бауыржандай текті ұлдарына арналып айтылған болса керек. Бауыржанның балалық шағы суреттелген «Ұшқан ұя» повесінде жазушы өз әкесін:

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.