Құқық шығармашылығының негізгі қағидалары

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

І-тарау. Құқық шығармашылығының ұғымы және түрлері

1. 1. Құқық шығармашылығының ұғымы . . . 8

1. 2. Құқық шығармашылығының түрлері . . . 14

ІІ-тарау. Құқық шығармашылығының негізгі қағидалары және

сатылары

2. 1. Құқық шығармашылығының негізгі қағидалары . . . 26

2. 2. Құқық шығармашылығының негізгі сатылары . . . 33

Қорытынды . . . 49

Пайдаланылған әдебиеттер . . . 55

Кіріспе

Құқық шығармашылық дегеніміз мемлекеттің қоғам мүддесіне сай, қоғамдық қатынастардың қажеттілігіне байланысты халықтың еркін, идеяларын, талаптарын заңға және басқа нормативтік құқықтық кесімдерге айналдыруда жасалатын арнайы қызметі.

Құқықтық шығармашылық-құқықты құру процессі әлеуметтік организм қойнауында жүріп жатады, ал мемлекет қоғамды қалыптасқан құқықтық талаптарға сай дайындауы керек. Сондықтан, кейбір авторлардың «құқықтық шығармашылықты» құқықты құру процессіндегі ақырғы кезең деуі дұрысқа жатады.

Профессор С. С. Алексеев негіздеме түрінде былай дейді: «құқықтық шығармашылық принципті түрде, сол уақытта басталады, қашан қоғам дамуындағы талаптар белгіленеді, тікелей - әлеуметтік құқық қалыптасса, құқықтық жаңалықтардың қажеттігі шегіне жетсе, тек осы негізде ғана құқыққұру процессіне міндетті органдар кіріседі».

Құқықтық шығармашылық түсінігі қоғамның еркін заңға айналдырудағы қызметтердің барлық түрлерін жолдарын (нысанын) қамтиды:

а) мемлекеттің органдарымен нормативтік актілерді қабылдау;

б) референдум арқылы тікелей халықпен;

в) құқық нормаларына сай әртүрлі келісімдер жасау;

г) мемлекеттік емес ұйымдардың шығарған әдеттері мен нормаларына санкция беру;

д) заңды прецеденттерді құру.

Юриспруденцияда көптеген құқықтық шығармашылық принципттері шығарылған, олардың ішінен мыналарды бөліп көрсетуге болады:

а) демократизм;

б) заңдылық;

в) гуманизм;

г) ғылымшылығы;

д) профессионализм;

е) бағдарламалықтығы.

Құқықтық шығармашылық қызметі әруақытта әртүрлі заңды процедураны көрсетеді, яғни құқықтық шығармашылық қызыметін істегендегі құқықпен реттелген бір ізділік, олар белгілі құқықтық шығармашылық нәтиже. Құқықтық шығармашылық процедурасы жеткілікті түрде қыйые және қызметі ұзаққа жалғанады және өзінің кезеңдері бар, яғни бұл процесстердің арасындағы кезеңдер, шешуі нақтылы мақсаттар.

Қәзіргі кездегі көбірек жайылғанына мынандай құқықтық шығармашылық нысандары жатады: мемлекеттің органдарымен нормативті - құқықтық актыларды қабылдауы. Ондай құқықтық шығармашылық процедурада көбірек істелген заң шығару процедурасы (заңдарды баспаға беру процедурасы) .

Заң шығару процедурасының мынандай кезеңдері бар:

Заң шығару инициативасын іске асыру құқығы, яғни елдің ең жоғарғы өкілетті органына заң жобасын арнайы ұсыну, ол орган оны қарауға міндетті. Заң жобасын ұсынуға құқығы бар субъектілердің тізімі Қазақстан Республикасының Конституциясының 61 бабында анық айтылған «1. Заң шығару бастамасы құқығы Қазақстан Республикасы Парламенттерінің депутаттарына, Республика Үкіметіне беріледі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады».

2 кезең заң жобасын талқылау. Бұл кезеңде негізінен заң жобасы талқыға түсіп өзгертулер, толықтырулар кіргізіледі, керегі жоқ жерлері алынып тасталады

3 кезеңде заң жобасы қабылданады

4 кезеңде арнайы ақпарат құралдарымен жарияланады.

Қазақстан Республикасының Конституциясының 61 бабында осы мәселе туралы былай бекітілген «1. Заң шығару бастамасы құқығы Қазақстан Республикасы Парламентіпің депуттатарына, Республика Үкіметіне беріледі және тек қана Мәжілісте жүзеге асырылады. 2. Республика Президентінің заңдар жобаларын қараудың басымдылығын белгілеуге, сондай-ақ осы жоба жедел қаралады деп жариялауға құқығы бар, бұл Парламент заң жобасын енгізілген күннен бастап бір ай ішінде қарауға тиісті екенін білдіреді. 4. Мәжіліс депутаттары қараған және жалпы санының көпшілік дауысымен мақұлданған заң жобасы Сенатқа беріледі, ол онда әрі кеткенде алпыс күннің ішінде қаралады. Сенат депуттары жалпы санының көпшілік дауысымен қабылданған жоба заңа айналады және он күннің ішінде Президенттің қол қоюына беріледі».

Заңды техника - нормативті-құқықтық және жекелеген заң актыларын дайындаудағы пайдаланылған жолдарың, тәртіптердің және құралдардың жиынтығы, олардың жетілдірілуін қамтамасыз етуші.

Заңды техниканың ішінде ерекше бөлінетіні заң шығару техникасы, ол мыналарды қамтамасыз етуге міндетті:

а) жазудың логикалық бірізділігі;

б) нормативті актылардың ішінде қарама-қайшылықтың жоқтығы және толығымен заң шығару жүйесінде;

в) нормативті материалдардың компактылы болуы;

г) заң тілінің анықтығы және түсініктігі;

д) заң шығарудағы пайдаланылған терминдердің құрылуындағы дәлдік және белгілілік;

е) тек бір мәселе бойынша белгіленген нормативтік актылардың көптігін болдармау.

Заң техникасының деңгейі, көп жағдайда заңдылық мәдениеттің деңгейін көрсетеді. Заңды техника, ең алдымен, заңды терминология мәселелеріне, заңды Конституцияға (толығымен және заңды құралдардың қабысуы), өңдеу тәртібіне, жазылуына және нормативті-құқықтық актыларды жүйелеуге қатысы бар.

Құқық жүйесі және заңдар жүйесі олардың арақатынасында.

Бұл проблеманың тікелей тәжирибелік маңызы бар. Бұл мәселені теориялық жағынан шешу нормативтік - құқықтық актыларды шығарудағы және топтауды эффективті әрекеттерге, құқықтық барлық арнайы нысандардың көрінуіне әсер етеді.

Оны шешудің методологиялық негізініне құқық пен заңның жалпы заңдылықтары жатады («заң» деп айтқанда, тек тікелей заңдарды ғана емес, барлық құқықтың қайнар көздерін қоса айтамыз) .

Құқық - дегеніміз, құқықтық заңның өзі. Құқық өзінің көріну нысанынан тыста болмайды: оның сыртынан тек мынандай жауап табуға болады; құқық қандай болу керек, бірақ құқықтық өзі емес. Тура солай әлеуметтік ортада, реттелетін әлеуметтік аяда құқық жүйесінің объективті негезі, оның идеальды үлгісі бар, бірақ құқық жүйесі нағыз жүйесінде ғана өмір сүре алады. Әдебиетте құқық жүйесі және заңдар жүйесі - бір феноменнің екі жағы - объективтік құқықтың. Құқық жүйесін заңдар жүйесінің қалпынан шығару деген, құқықтың өзін қалыптан шығару болып табылады. Және принципиальді түрде олардың ара-қатнастасына дұрыс сипат беру оның мазмұны мен құқық нысанын сипаттау.

Сонымен бірге құқық жүйесі және заңдар жүйесі - тығыз байланысты болса да, жеке жүйелер болып табылады. Оларды әртүрлі мақсаттары және әртүрлі құрылымдары бар.

Құқық жүйесі - құрылымын сипаттайды (элементтеррі мен құрлысын) құқықтық ақпаратты (құқықтың мазмұны) және құқықтың әрекетін ақпараттақ реттеу жүйесі ретінде қамтамасыз етеді. Заңдар жүйесі - құқықтық ақпарат иесінің құрылымын сипаттайды, және оның мақсаты сол ақпараттық сақталуын қамтамасыз етіу және оны эффективті пайдалану.

Әдебиетте құқық жүйесі заңдар жүйесінің объективті негізі және заңдар жүйесі заң шығарушымен құқықтың жүйесі негізінде құрылады. Жалпы және тұтасымен ол дұрыс. Алайда заңдар жүйесінің дамуы, оның жетілуі оған қарағандық емес, яғни құқық жүйесін қайталап соған ұқсас болуды көздемейді тек көбірек түрде, құқық жүйесіне қарағанда өзінің қызметтік мақсатын толық іске асыру: құқықтық ақпараттық ашықтығын және түсінікті болуын қамтамасыз ету, заңдылық күштеріне қарай, заң нормаларының анық иерархиясын белгілеу, көбірек толық және дұрыстық жағдайда елдің мемлекеттік құрылыммын есепке алу қажет.

Заңдар шығару жүйесі (ал «заңдар шығарумен» бұл проблеманың контексінде барлық нормативті - құқықтық актылардың жиынтығын және құқықтың арнайыланған көріну нысандарына шелік түсінуге болады) - өкілетті органдардың арнайы қызметтерінің нәтижесі («құқықтық шығармашылыққа» қатысты), және ол осы бағдарламада да көбірек не азрақ жетілгендігін көрсетуі мүмкін. Теорияда мұндай сәттерді заңдар шығару жүйесінің субъективтік факторлардан тәуелділік ретінде сипаттайды.

І-тарау. Құқық шығармашылығының ұғымы және түрлері

1. 1. Құқық шығармашылығының ұғымы

Қоғамдық қатынастарды реттеу негізінде әдет-ғұрып, дін, дәстүр сияқты көптеген әлеуметтік нормалар арқылы іс жүзіне асырылады. Сол әлеуметтік нормалардың сапында құқық нормалары ерекше мұрсатқа ие. Құқықтық реттеу басқа әлеуметтік ретгеуге қарағанда өте күрделі және қоғамдық қатынастардың барлық салаларын қамтиды. Осыған байланысты мемлекет өзінің тарапынан функцияларын атқару, іс жүзіне асыру барысында қоғамдық қатынастарды реттеу мақсатында құқық жасаушылықпен тікелей айналысады және аса маңызы бар үрдіс болып табылады. Себебі, дүниеге қандай заң, қаулылар, өкімдер, инструкциялар, шешімдер келеді және олардың сапалық мазмұнына байланысты қоғамдық қатынастар да тиімді реттеледі.

Құқықтық нормалар мемлекеттің арнайы органдарының қызметтерінің нәтижесінде қабылданады, өзгертіледі және жоққа шығарылады. Мемлекеттің және оның органдарының құқық нормаларын жасауға бағытталған әрекеттерін құқық шығармашылық деп айтады. Мемлекет және құқық теориясында құқық шығармашылығының ұғымы құқықты қалыптастырумен, құқық нормаларын жасаумен және қабылдаумен тікелей байланысты. Міне, сондықтан тек қана құқық шығармашылығының негізінде ғана күрделі процестен өтіп, заңдар, жарлықгар, каулылар және басқа да нормативтік кесімдер пайда болады.

Құқық нормалары адамдармен шығарылады, қабылданады және бекітіледі, олардың саналы қызметтерінің тікелей жемісі. Тарихтың қойнауына жүгінетін болсақ құқық шығармашылықтың пайда болуы мемлекеттің шығуымен тікелей байланысты. Алғашқы қауымдық құрылыста қоғамдық қатынастар әдет-ғұрып нормаларымен реттеліп отырған болса, мемлекет пайда болғаннан кейін шиеленісті қоғамды реттеуге әдет-ғұрып номаларының күші жетпейді, дәрменсіздік танытады. Осы кезеңде қалыптасып, пайда болған мемлекет қоғамдық қатынастардың реттелуі тиімді болуы үшін барлық халыққа міндетті құқық нормаларын қабылдайды, олардың бұлжытпай орындалуын талап етеді. Осылай эволюциялық, революциялық даму барысында құқық шығармашылық мемлекет және құқық теориясының үлкен және күрделі саласына айналды. Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасы тәуелсіз мемлекет ретінде құқық шығармашылықпен белсенді түрде шұғылдануда және оның негізгі формасы Конституция өкілеттілік берген арнайы мемлекеттік органдардың нормативтік-құқықтық кесімдерді шығару болып табылады.

Құқық шығармашылық дегеніміз мемлекеттің қоғам мүддесіне сай, қогамдық қатынастардың қажеттілігіне байланысты халықтың еркін, идеяларын, талаптарын заңга және басқа нормативтік құқықтық кесімерге айналдыруда жасалатын арнайы қызметі.

Құқықтық шығармашылық: түсінігі және кезеңдері. Заңды техника.

Жалпы айтқанда мемлекет құқықты жасамайды. Құқықты құру процессі әлеуметтік организм қойнауында жүріп жатады, ал мемлекет қоғамды қалыптасқан құқықтық талаптарға сай дайындауы керек. Сондықтан, кейбір авторлардың «құқықтық шығармашылықты» құқықты құру процессіндегі ақырғы кезең деуі дұрысқа жатады.

а) мемлекеттің органдарымен нормативтік актілерді қабылдау;

б) референдум арқылы тікелей халықпен;

в) құқық нормаларына сай әртүрлі келісімдер жасау;

г) мемлекеттік емес ұйымдардың шығарған әдеттері мен нормаларына санкция беру;

д) заңды прецеденттерді құру.

а) демократизм;

б) заңдылық;

в) гуманизм;

г) ғылымшылығы;

д) профессионализм;

е) бағдарламалықтығы.

Заң шығару процедурасының мынандай кезеңдері бар:

3 кезеңде заң жобасы қабылданады

4 кезеңде арнайы ақпарат құралдарымен жарияланады.

Заңды техниканың ішінде ерекше бөлінетіні заң шығару техникасы, ол мыналарды қамтамасыз етуге міндетті:

а) жазудың логикалық бірізділігі;

б) нормативті актылардың ішінде қарама-қайшылықтың жоқтығы және толығымен заң шығару жүйесінде;

в) нормативті материалдардың компактылы болуы;

г) заң тілінің анықтығы және түсініктігі;

д) заң шығарудағы пайдаланылған терминдердің құрылуындағы дәлдік және белгілілік;

е) тек бір мәселе бойынша белгіленген нормативтік актылардың көптігін болдармау.

Құқық жүйесі және заңдар жүйесі олардың арақатынасында.

Егер құқық жүйесінің элементтеріне нормалар, институттар салалар жатса, онда заң шығару жүйесінің элементтері - нормативті-құқықтық актылар және олардың элементттерін құрушылар жатады (тараулар, бөлімдер, баптар, белгілер т. б. ) . Сол сияқты заң шығарудың салалары бөлініп шығады.

Шығару жүйесінің құрлысы «жоғарыд-төмен» болып құрылады (субординация принципі бойынша), және «горизонтальды» (координация принципі) . Нормативті-құқықтық актылардың иерархиялық негізінде (жоғарыдан төмен құрылым) әруақытта Конституция жатады. Горизонтальдық құрылыс заң шығару саласының бөлшектенген жүйесімен сипатталады. Федеративтік мемлекеттерде заң шығару жүйесі өзгелігімен айырылады. Мысалға, Россияның заң шығару жүйесін алсақ; онда жалпыфедеративтік заң шығару мен Федерация субъектілерінің заң шығару жүйелеру бар.

1. 2. Құқық шығармашылығының түрлері

«Құқықтық шығармашылық» дегеніміз мемлекеттің өкілетті органдарының әрекеттері, яғни нормативті актілерге арналған әрекеттері, яғни оларды басуға, қайта жөндеуге мазмұнымен тұтас - заң нормаларына айналдырады. Алайда, бұл мағынада «құқықтық шығармашылық» атауы көбірек шартты, және сол әрекетті құқықтық шығармашылық деп атаған және қайтақұру процесстерін айыра білу қажет.

Қоғамда құқық шығармашылық барысында қабылданып, қалыптасқан құқықтық нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуде бір-бірімен тығыз байланыста болады. Оларды жеке бөліп алып қарауға болмайды және қабыдданған құқық нормалардан қалыптасқан нормативтік құқықтық келісімдер хаос пен ретсіздікке болмайды. Олардың барлығы жеме-жемге келгенде мемлекетте бір жүйелі құқықты кұрайды. Осыған орай әр мемлекеттің құқықтық жүйелері бірнеше жағдайларға байланысты қалыптасады. Атап айтқанда халықтың этникалык ерекшеліктері, мемлекеттің экономикасының өсу дәрежесі, қоғамдағы саяси, әлеуметтік жағдайлар, әдет-ғұрып, дін және басқа да қоғамдық қатынастардан туындайтын факторлар тікелей әсерін тигізеді. Бірақ, қандай экономикалық саяси жағдайлар болмасын мемлекеттің құқықтық жүйесі бір бағытта дамып отыруы қажет, олардың арасында қарама-қайшылыктар болмауы тиіс. Міне, осыған байланысты құқық жасаушылықпен шұғылданатын мемлекет оргаңдардың негізгі міндеттері құқықтық жүйеге ғылыми тұрғыдан талдау жасап, зерттеп отырып, олардың арасындағы кемшіліктер мен қарама-қайшылықтарды тез арада жойып отыру болып табылады.

Құқықтық жүйе дегеніміз бір-бірімен тығыз байланыстағы құқық нормаларының, институттарының және құқық салаларының қоғамдық қатынастарды реттеу, қорғауға бағытталған ішкі құрылымы. Құқықтық жүйе белгілі бір тәртіппен топтастырылған құқықтык нормалардың жиынтығы, оның қалыптасуы қоғамның даму ерекшеліктеріне тікелей байланысты болады.

Нормативті-құқықтық актілерді жүйелеу: түсінігі және түрлері.

Заң шығару жүйесі жүйе болып қалуы үшін (қажетті және жеткілікті элементтерінің жиынтығына ие болуына ішкі жағынан келісімді, қарама-қайшылықта болмауына) жұмыстарының жөнді болуына сонымен бірге жетілдірілуіне және дамуына ең қажеттісі арнайы процесстердің тоқтаусыз ықпалы болуы керек - жүйелеу.

Жүйелеу - бұл бекітуге және нормативтік материалдарды сырттай және іштегі жөндеу арқылы жетілдіру, мақсаты заң шығару жүйесін қолдау және құқық субъектілерін қажетті нормативтік-құқықтық ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.

Жүйелсудің қажеттігі сонда ол жаңа нормативті-құқықтық актыларды шығаруға арналған тоқтаусыз процесстермен қамтамасыз етілген, уақыт өткен сайын кейбір актылар өзінің күшін жоғалтады, әскіреді, заңды ұйғарымдардың арасындағы қарама-қайшылық көбейе түседі т. с. с.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.