Ежелгі Вавилон мемлекеті

Жоспар
Кіріспе

І. Кіріспе
Ежелгі Вавилон мемлекеті

ІІ. Негізгі бөлім
1. Ежелгі Вавилонның мемлекеттік құрылысы.
2. Міндеттілік құқығы.
3. Вавилон мемлекетінд
4. е мүлікті жалға алу заңы.
5. Вавилон мемлекетінің жазалары.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Вавилон мемлекетінің пайда болуы. Азия құрылығының Жерорта теңізімен және Қара теңізбен жалғасып жатқан батыс жақ бөлігін Алдыңгы Азия деп атайды. Сол алдыңғы Азияның Тигр және Евфрат өзендеріпің ангарында Вавилон сияқты жаңа, ежелгі классикалык мемлекет пайда болды. Құнарлы да шұрайлы жерлер, сондай-ақ судың көптігі тұрғындардың жерді өндеу кәсібіне өтуіне ертеден ықпал етті. Бұл елде қолөнер нашар дамыды, себебі өзен аралығында металл да, тас та болмады. Оның есесіне жері мейлінше құнарлы еді, сондықтан тұрғындар егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысты. Ну болып өскен қамыстың арасына саз балшық пен қамыстан лашык салды, өз төңірегін елді мекендерге айналдырды.
Қалаларда қолөнершілер тұрды, сауда қызу жүріп жатты. Оңтүстік өзен аралығындағы тұрғандар көршілес халықтардан металл, ағаш, тас алып тұрды, олардың орнына астық, құрма, жүн берді.
Вавилон айбынды, күшті мемлекеттің астанасы болып, алдыңгы Азияның өте ірі сауда, саяси және мәдени орталығына айналып, өзінің маңызын екі мыңжылдық дерлік уақыт бойына сақтап келді.
Вавилон туралы алғашқы мәліметтер, б. д. д. III мыңжылдықта, бұл қала үлкен Шумер-Аккад патшалыгының құрамына кіріп тұрған кезде және ежелгі шумерлік атпен Кадингир деп аталған кезде шықты. Б. д. д. III мыңжылдықтың аяғында амориттердің толып жатқан көшпелі семит тайпалары Месопотамияга еніп, Аккад өлкесінің біраз бөлігін басып алды да, орталыгын Вавилон етіп, күшті мемлекет құрды. Шамамен алғанда, сол уақытта таулык эламиттер тайпалары Шумер-Аккад патшалыгының әлсіреуін пайдаланып, Месопотамияга шығыс жақтан басып кірді. Шумерге берік орнығып, Ларсаны өздерінің негізгі күшті қамалдарының біріне айналдырды. Шет жерліктер жаулап алған елдерін өзара оңайшылықпен бөлісе алмады. Олардың арасында бәсеке-бақталастық басталды. Бүкіл Месопотамияны жаулап үстемдік жүргізу үшін сөзсіз болатын талас-тартыс қызды. Бұл тартыста Вавилон патшалыгы жеңіп шықты да, аморит әулеті орнықты (б.д.д. 1794-1795 ж.). Вавилон-Аморит патшалыгы Хаммурапи тұсында (б.д.д. 1792-1750 ж.) өзінің гүлдену шағына жетті. Хаммурапи бүкіл қос өзенді өзінің кол астына біріктіріп, ірі және күшті мемлекет құрды. Ол заманның тарихы сақталып қалған көптеген құжаттардың арқасында бізге жақсы мәлім болып отыр.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І. Кіріспе
Ежелгі Вавилон мемлекеті

ІІ. Негізгі бөлім
1. Ежелгі Вавилонның мемлекеттік құрылысы.
2. Міндеттілік құқығы.
3. Вавилон мемлекетінд
4. е мүлікті жалға алу заңы.
5. Вавилон мемлекетінің жазалары.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Ежелгі Вавилон мемлекеті
Вавилон мемлекетінің пайда болуы. Азия құрылығының Жерорта теңізімен
және Қара теңізбен жалғасып жатқан батыс жақ бөлігін Алдыңгы Азия деп
атайды. Сол алдыңғы Азияның Тигр және Евфрат өзендеріпің ангарында Вавилон
сияқты жаңа, ежелгі классикалык мемлекет пайда болды. Құнарлы да шұрайлы
жерлер, сондай-ақ судың көптігі тұрғындардың жерді өндеу кәсібіне өтуіне
ертеден ықпал етті. Бұл елде қолөнер нашар дамыды, себебі өзен аралығында
металл да, тас та болмады. Оның есесіне жері мейлінше құнарлы еді,
сондықтан тұрғындар егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысты. Ну болып
өскен қамыстың арасына саз балшық пен қамыстан лашык салды, өз төңірегін
елді мекендерге айналдырды.
Қалаларда қолөнершілер тұрды, сауда қызу жүріп жатты. Оңтүстік өзен
аралығындағы тұрғандар көршілес халықтардан металл, ағаш, тас алып тұрды,
олардың орнына астық, құрма, жүн берді.
Вавилон айбынды, күшті мемлекеттің астанасы болып, алдыңгы Азияның өте
ірі сауда, саяси және мәдени орталығына айналып, өзінің маңызын екі
мыңжылдық дерлік уақыт бойына сақтап келді.
Вавилон туралы алғашқы мәліметтер, б. д. д. III мыңжылдықта, бұл қала
үлкен Шумер-Аккад патшалыгының құрамына кіріп тұрған кезде және ежелгі
шумерлік атпен Кадингир деп аталған кезде шықты. Б. д. д. III мыңжылдықтың
аяғында амориттердің толып жатқан көшпелі семит тайпалары Месопотамияга
еніп, Аккад өлкесінің біраз бөлігін басып алды да, орталыгын Вавилон етіп,
күшті мемлекет құрды. Шамамен алғанда, сол уақытта таулык эламиттер
тайпалары Шумер-Аккад патшалыгының әлсіреуін пайдаланып, Месопотамияга
шығыс жақтан басып кірді. Шумерге берік орнығып, Ларсаны өздерінің негізгі
күшті қамалдарының біріне айналдырды. Шет жерліктер жаулап алған елдерін
өзара оңайшылықпен бөлісе алмады. Олардың арасында бәсеке-бақталастық
басталды. Бүкіл Месопотамияны жаулап үстемдік жүргізу үшін сөзсіз болатын
талас-тартыс қызды. Бұл тартыста Вавилон патшалыгы жеңіп шықты да, аморит
әулеті орнықты (б.д.д. 1794-1795 ж.). Вавилон-Аморит патшалыгы Хаммурапи
тұсында (б.д.д. 1792-1750 ж.) өзінің гүлдену шағына жетті. Хаммурапи бүкіл
қос өзенді өзінің кол астына біріктіріп, ірі және күшті мемлекет құрды. Ол
заманның тарихы сақталып қалған көптеген құжаттардың арқасында бізге жақсы
мәлім болып отыр.
Қоғамдық құрылысы. Ежелгі Вавилондық қоғамның ерекшелігі -патшалардың
мемлекетті ірі жер иеленуші мен құл иеленушіге айналдыруында. Патшаның жер
қоры дін орындары жерлерін мемлекеттің меншігіне айналдырудан және сондай-
ақ жаулап алу мен қауымдық жерлерді сатып алудан күралды. Қоғамның екінші
ерекшелігі - патшалык билік пен жеке иеленушілік биліктің күшеюіне
қарамастан, қауымдық құрылыстың сақталуында еді. Әрине, бұл жер
шаруашылығының ирригациялык жүйесіне байланысты болатын.
Вавилон халқының құқықтык жағдайы сол уақыттың негізгі ескерткіштерінің
бірі Хаммурапи патшаның заңдарында сипатталған. Халықты негізінен еріктілер
және құлдар деп болумен бірге бұл ескерткіш еріктілерді "авилум" еркек адам
және "мушкенум" кішкене адам деп сословиеге бөледі. Екеуі де байдан немесе
кедейден бола беретін, құлды ұстау, ұстамауын өздері шешетін, бірақ
құқықтық қатынаста олардың арасында айырмашылық едәуір еді. Мағлүматтың
жетіспеуінен кеңестік әдебиеттерде ерікті адамдарды бұл екі сословиеге бѳлу
туралы біртекті кѳзқарас кездеспейді. Академик В. В. Струве "мушкенум"
Хаммурапи басып алған жердің халкы да, ал "авилум"- басқыншылардың еліндегі
құрметгі азаматтар деп есептейді. Ал профессор И, Μ. Дьяконов "авилум" бұл
әлеуметтік не қызмет жағдайына байланыссыз, қайсы бір қауымда жер иеленуші
қауым адамдары, ал "мушкенумдер" қоғамнан белек тұрды, тек патшаның жер
участкелерін шарт келісімімен иеленді дейді.
Қауымда жер иелену ғана адамды, оның әлеуметтік және қызмет жағдайынан
еріксіз, тең қүқылы қылатын.
Қоғамда қаналушы тап болды, мемлекеттің, ұжымның және жеке меншіктің
қарауындағылар құлдар саналды. Ежелгі Вавилонда құл иеленушілік қатты
дамыған жоқ, ол патриархты сипатта болды. Бұл құлдарга кейбір жеке жөне
заттық құқықтар берді.

Негізгі бөлім
Ежелгі Вавилонның мемлекеттік құрылысы.
Хаммурапи заманында Вавилонда ертедегі шығысқа төн қаталдық калыптасты.
Ел басқару ісі қатаң тәртіпте бір орталыққа бағынды және бүкіл жоғарғы
билік заң шығарушы, орындаушы, сот және діни биліктің барлыгы патшаның
қолында жинақталды. Хаммурапидің өзінің шенеуніктерімен жазысқан қатынас
қағаздарына қараганда, басқару ісінің әртүрлі тарауларына, атап айтқанда,
қолдан суландыру ісін ұйымдастыруға патшаның өзі басшылық еткен. Атына
жазылған әртүрлі даулы істер мен шағым арыздарды патшаның ѳзі карады. Бұл
істер женінде патшаның ѳзі қарар шығарып, шенеуніктеріне тиісті жарлықтар
беретін. Тіпті ерекше жарлықтар арқылы Күнтізбеге қажетті түзетулер
енгізді.
Ел билеу ісінде патша күрделі және бір орталыққа бағынған төорешілдік
аппаратка сүйенді. Бір шенеуніктер орталық басқарманы, екінші біреулері
патшаның наместниктері ретінде, мысалы, Сиппар сияқты қалаларды меңгерді.
Шакканум дейтін жоғары атағы бар шенеуніктер, ал кішігірім қалалар мен
облыстарды рабианумдар басқарды.
Халық әртүрлі салықтар: егістіктен не мал төлеуінен, құрма бақтарынан,
күнжүт егістігінен және балықшы қауымдардан алынатын салықтарды төлеуге
міндетті болды. Осы салықтармен қатар күмістей алынатын ерекше алымдар және
заттай алынатын арнаулы патша алымдары төленді. Осы кірістердің барлыгы
патша казынасына түсіп, сарай мүлкін қүрады, бұл мүлік шіркеу мүлкімен
бірге ерекше заңның қорғауында болды.
Сот билігі айрықша шенеуніктердің қолына жататын. Сот істері
шакканумға, рабианумға, аймақтық судьяларга және қаланың ақсақал және
дәулетті адамдарынан шыққан айрықша соттарға жүктелді.
Дін судьялары бірте-бірте өзінің маңызын жоғалтып, тек храмдагы
құдайлардың бейнелері алдында ант берген создерін қабылдаумен ғана
канағаттанатын болды. Бірте-бірте сот істерін жүргізуден заңның алғашқы
нормалары шыға бастады, бұл нормалар бойынша судьялардың міңдетіне ант
берген куелардың көрсетулерін тек жай ғана қабылдап қою емес, істі "өз
көзімен коріп, зертгеп, тексеру" жүктелді. Заңның арнаулы баптары өтірік
куә болған адамды айыпты етіп, жазалайды, ақырында, сот үкімін
өзгерткендігі үшін судьяны жазалап, оған талап етшген соманың мөлшерш 12
есе артық етіп айып салады және бұдан былай сот міндеттерін орындауға
рұқсат етпейді.
Құқықтың негізгі нышандары. Саяси құқықтық ойлардың Ежелгі Шығыс
(Египет, Үндістан, Қытай, Парсы т. б.) пен Ежелгі Батыста (Рим, Грекия)
пайда болып, қалыптасуы ерте қоғамдық даму сатысында, мемлекет пен қоғамның
топқа бөліну кезінде-ақ байқалған.
Таң қалдырарлық жәй, саяси құқықтық ойлар шығыс халқында ежелгі
египеттіктерде, үндістерде, қытайлықтарда, вавилондықтарда, парсыларда
батысқа қарағанда нелікген ерте пайда болды? Қазіргі заманда да өзінің
кекейкестілік бағытымен қалайша елеулі күшке ие болът отыр? Бұл арада
шығыстың халқына да, батыстың халқына да тон нәрсе қоршаған ортаның,
табиғат құбылыстарының құпия сырларына жауап бере алмағандыгын естен
шығармаган жон. Бүкіл ой айтқаны заң ретінде құдайға келіп тірелді.
Ерте даму сатысында, әрі саяси құқықтық көзқарастың ғылым мен білімге
бой үра қоймаған кезінде сана бүкіл әлемге мифологиялық тұрғыда қалыптасты.
Сонымен бірге ежелгі Шығыстың қоғамдық, әлеуметтік, экономикалык
ерекшеліктеріне байланысты құқық саласында да олардың өзіндік ерекшеліктері
болды. Айталық: алғашқы қауымдық құрылыстыц ұзақ сақталғаны жеке мепшік
құқығының әлсіз дамуынан көрінді. Патриархтық отбасының сақталуы, қылмысқа
бүкіл ұжым болып (отбасы немесе қауым болып) жауап берді, яғни, бөтен
біреудің кінәсіне жазықсыз екінші біреу күйіп кететін болды. Талион
принципі сақталды.
Заңдар жинағы жеке нақты оқиғаларға (казусальді) арналып жазылған. Онда
жалпы құқық көрсетілмеді. Нормалардың бәрі де жекелеген оқиғаларға арналды.
Бұл жерде, орине, оларға түсінік беріп, жорудың өзі артық. Бұл құқык,
Заңдар жинағы консервативті және формальды сипат алды, құқык нормалары ескі
көзқараста және өте жай өзгеріп отырды.
Мифологиялық тұрғыда болса да, Ежелгі Шығыс құқықтың алғаш шыққан жері,
құқықтык қатынастар мен құкықтык түсініктер алғаш осы Шығыста калыптасты.
Таптардың пайда болуына және олардың қоғамдагы билікті қолға алуына
орай талион прииципі бүрмаланды, оның орнына ақшалай айыппүл енді. Бұл
шығыста ашылған жаңалық. Айталық, күлиелеиуші мемлекет пен құқығына
жасалған талдау көрсеткендей, Шығыстың негізгі кодификациялық заңдары -
Хаммурапи Заңдары Үндістанның Ману заңдарының ертеде пайда болғандығынан,
яғни, ол заңдардың мифологиялык түсінік күшін жоймай, ғылыми түсінік орныға
қоймаган кезде жазылғандығынан болар.
Тағы бір айта кететін жәй - Шығыс құқығы діни сипатта қалыптас-қанымен,
онда таптық сипат та басым, Өйткені ол заң ерекше қаталдық үстем кезде
жазылған еді. Ал оның заңга тигізген зияны көп болды. Себебі Шығыс елдеріне
тон қаталдық заңның әділет туын жоғары ұстап, халық мүддесін көздеп
жазылуына кері әсерін тигізді. Ал Шығыста қатал тәртіптің ұзақ сақталуының
себебінен елдегі саяси құқықтық ұлы ойшылдар үнемі қатаң жазаланып, өлім
жазасына кесіліп отырды.
Ал Батыс халықтарының құқықтары Шығыс елдеріне қараганда прогрессивті
еді. Онда адамның жеке меншігіне қол сұғылмауына ерекше назар аударылып,
азаматтың жеке басының құқығын қорғауға бағытталды. Бірақ Шығыс елдерінің
заңында таптық ерекшелік, реакциялық бағыт басым, ал Батыс елдер заңдарында
азаматтық өміршең сипат тән деп қате қорытынды жасауға болмайды. Өйткені
мемлекет пен саяси құқықтық ойлар бірінде өте ертеде пайда болса,
екіншісінде одан коп кеш қалыптасты.
Ежелгі Вавилон құқығының маңызды ескерткіштерінің бірі болып Хаммурапи
патшаның зңдар жинағы деп есептеледі. Бұл ескерткішті 1901 жьшы француз
ғалымы де-Морган Сузыдан тапқан. Багананың жоғары бѳлігінде тақта патшалық
құрып отырған күн құдайы Шамаштың алдында салтанатты кейіпте тізе бүккен
Хаммурапи патшаға осы заңдар жинағын тапсырып тұрғаны кескінделген. Бұл
сурет патша заңдары жинағының құдайдан шыққанын көрсетеді деген ойды
білдіреді. Кіріспе мен қорытындыда патша заңдары жоғарыдан жіберілген әділ
де өзгермейтін заңдар деп көрсетуге тырысады.
Хаммурапи заңдарының Вавилон заңдарына әсері күшті, ол ертедегі Шумер
заңдарының одан әрі жетіле дамуы және жинақталыи, тәртіпке салынуы болып
табылады. Әрине, заңдар қоғам өмірінің барлық жақтарын бірдей реттей
алмаған.
Мысалы, мұнда мемлекеттік және діни қылмыстар туралы ештеңе айтылмайды.
Бұл қылмыстар үшін жазаңың тұрақты болып қалғаны сонша, Хаммурапи ол туралы
ѳз кодексінде айтуды артық санаган да болуы мүмкін.

Вавилон қоғамында жеке меншік мемлекет пен қауымдікі болып, жер қорын
құрады.
Жерді сату, жерге жеке меншік Хаммурапи патшаның кезіне дейін болған.
Бұл тұжырымды растайтын біздің дәуірімізге дейінгі XXVI ғасырдағы құжаттар.
Ал Хаммурапи кезеңінен бастап бізге көптеген құжаттар келіп жетті, оларда
Вавилонда жердің жеке адамдардың меншігіне салғаның растайтын түстар бар.
Мәселен, үйді, даланы, бақты, құлды сату актілері табылган. Бұндай
құжаттардың бірнешеуі Мәскеу, Санкт-Петербург мұражайларында сақтаулы түр.
,
Мемлекет жерлері патшаға тиесілі деп есептеліп, сарайға қарайтын
болған. Бұндай жерлердің бір болігін натуралды төлем ретінде патша ұсақ жер
иеленушілерге берген.
26-бап мынаны растайды:"Егер редум немесе байрум патшаның жорығына
бармаса немесе өзінің орнына басқа біреуді жіберсе, редум, байрум өлтірілуі
тиіс". Оның үйі немесе жері тартылып алынатын. "Дача, бақ және редум үйі
патшаның ескери қызметі үшін берілгендіктен, сатылуга жатпайды (36-бап).
Әкери шенеуніктер мен әскери жасақтарга берілген жер олардың әскери
қызметтері балаларына мұрагерлікке қалдырылқан, қай жағдайда жерлермен
қатар жаулап алынган жерлердің тұрғындарынан еңбек ететін адамдар
берілетін.
Шенеунікке, әскери жауынгерге берілген бұндай жерлер, сонымен қатар үй
және еңбек құралдары ерекше мүлік қатарына жатқызылатын. Жер, үй және тағы
басқа мүліктер айналымнан алынып тасталатын. Оларды сатуға, сатып алуға,
әйеліне немесе қызына мүрагерлікке қалдыруға, тұтқындагы жауапкерді сатып
алу үшін пайдалануға болмайтын.
Егер шарт жасасып қойылса, кімде-кімнің даланы, бақты және үйді сатып
алам деуіне болмайды.
Заң кісіні байқаусыз өлтіріп алуға байланысты кейбір жағдайларды
ескерген. Бірақ бұл жазадан мүлде құтылды деген сөз емес. Сонымен қатар
дәрігердің жауапкершілігі жайында да бап бар. Топтардың жағдайына
байланысты жаза да өзгеріп отырған.
Жеке меншікке қарсы істелген қьшмыс өте қатал жазаланатын болған.
6-бап. Сарай, храм мүліктерін ұрлағаны үшін өлім жазасы белгіленген,
қой, мал, шошқа тағы басқа жануарларды урлаганы үшін 30 есе колемінде айып
төленуі тиіс болған.
8-бап. Төлеуге шамасы келмеген жағдайда ол өлім жазасына кесілетін.
Ұрлық кезінде ұсталса, отқа лақтыруға құқық берілді.
Жеке меншік аса қырағылықпен сақталды. Бұл үстем тап мүддесіне сай
құлдарға жеке меншіктік басым болғандықтан туган болуы мүмкін.
15-бап. Сарай, храм құлдарын урлағаны үшін мушкенум өлім жазасына
кесілетін. Сонымен қатар (18-бап) қашқан құлды жасырғаны үшін, үйінде
ұстағаны үшін өлім жазасы белгіленген.
Отбасы мәселесіндегі қылмыстарға келгенде, жалпы айта кететін жас-
жұбайлардың бір-біріне адалдығы ерекше ескерілген. Сот келісімінсіз қайта
некелеснеу мәселесі де көтерілген. Мысалы, 129-бап бойынша, күйеуіне күнә
жасаган әйел мен оған қатысушыны қоса байлап, суға лақтыру жазасы
қарастырылған. Бұл жерде қылмыстық заң процесі араласып, отбасында әке
билігін арттыра түседі.
195-бап. Әкесіне кол көтергені үшін баласы қолынан айырылатын.
11-бап. Егер оз затын танып, бірақ оны дәлелдейтін, растайтын
куәгерлерді өкелмесе, оңда заттың иесі - етірікші, ол өлуі тиіс деп шешім
шығаратын. Бұл жерде бәрін көзбен керіп, қолмен істейтін сот. Тек өз заты
екенін дәлелдегенде гана заң оны мойындайды.
12-бап. Егер саудагер өліп қалған болса, сатып алушының сот шешімі
бойынша саудагердің үй мүлігінен бес есе құнын қайырып алуға құқығы бар.
13-бап. Сонымен қатар Заң осы істердің барлыгы бір-екі сағатта, 1-2
күнде орындалуы мүмкін болмағандықтан, анық уақыт мерзімін белгілеген.
Сөйтіп өзінің затына жеке меншіктік құқығын дәлелдесе ғана заң
қолдайды.

Міндеттілік құқығы.
Міндеттілік шарты. Хаммурапи дәуірі шарт құкығының дамығаңдығымен
ерекшеленеді. Хаммурапи Заңы Вавилон қоғамында шаруашылык істерге жете мән
берілгендігін байқатады.
Жер мен құрылыстың, егін даласы мен бақтың жалға алынуы, өгіздерді дала
жұмысы үшін жалға алу заң баптары арқылы және натуралды айырбас болғанын
көреміз.
Шарт құру үшін ерекше салтанатты нысананың қажеті болмаған. Бірақ
шарттың кей жағдайда жазбаша түрі міндетті еді.
Сауда-саттық, айырбас, бөлу т.б. актілерінде ант беру рәсімдері
кездеседі. Онда адам шарттық айырбастың бұзылмайтынына ант берген.
Сонымен, шартты орындамаған жағдайда таза мүліктік жауапкершілік, кейде
шығынды үш, тіпті алты есе кѳлемінде тѳлеуге міндеткерлік енгізілген.
Қарызга алған шартының ауыр жауапкершілігінен қашып, қарыз алушылар
қарызды баска шарттармен біріктіруге тырысқан.
Хаммурапи Заңында шарттың мынадай түрлері бар:
• Сауда-саттық және айырбас. Біздің кезеңге жеткен актілерге қарап, мына
тұжырымга келеміз: сауда-саттық кезінде екі жақ ешқандай міндеттеме
алмаған. Оны екі жактың еркі шешкен. Тек символдық белгі ретінде затты
беру оған таяқ қоюмен белгіленіп отырған.
• Сауда-саттықтың объектісіне қозғалатын заттар мен (мал, т. б.) құлдар,
дала, бақ, үйлер жататын. Кейде сауда объектісіне балалар да кіретін.
• Сауда-саттық шартында сатылган затқа біреу талап ететін жағдай бола
калғанда кепіл болатын сәттер де кездескен. Екінші біреу оз затым деп
араласса, кепіл болып, ол оз затымен төлейтін. Болмаса материалды
шығынды төлеуге уәде беретін.

Вавилон мемлекетінде мүлікті жалға алу заңы.
Заңда мүлік пен жеке жалға алуды айырып көрсеткен. Жалға алу объектісі
- жер, бақ, үй, ат-арба, кеме, есек болған. Сонымен қатар құлдарды жалға
алу практикасы да кездескен.
Жер мен бақты жалға алу тек бір жылға кесілетін. Бірақ бактың уақыты
өрине, егер жалға алушы пайда түсімін көбейтетін жағдайда кейде бес жылға
дейін ұзарып кететін.
Жер учаскесі мен бақты шарт бойынша жалға беру жалға беруші мен алушы
арасында нақты келісімнен кейін ғана іске асатын. Негізінен түскен түсімнен
жеке меншік иесіне бір болігін ілетін. Ал екінші жағдайда әрбір жер белігі
үшін жал ақшасы нақты белгіленетін. Ол айналасындағы көршілердің түсіп
отырған пайдасымен мөлшерленетін.
45-бап. Егер жалға алушы келіскен ақшасын алдын ала төлеп қойып,
егістік қуаңшылық пен су тасқынынан шақпай қалса, ол онда ақыны қайырып ала
алмайды.
48-бап. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.