Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру
Кіріспе
1 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін дамытудың ғылыми теориялық негіздері
1.1 Психология.педагогикалық әдебиеттегі танымдық іс әрекет ұғымы туралы түсінік.
1.2 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін қалыптастыру жолдары
2 Болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру шарттары.
2.1 Болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыруда жаңаша оқыту технологияларын пайдалану тәсілдері.
2.2 Студенттердің өзіндік жұмысы арқылы танымдық белсенділіктерін қалыптастыру
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
1 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін дамытудың ғылыми теориялық негіздері
1.1 Психология.педагогикалық әдебиеттегі танымдық іс әрекет ұғымы туралы түсінік.
1.2 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін қалыптастыру жолдары
2 Болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру шарттары.
2.1 Болашақ мамандардың танымдық іс.әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыруда жаңаша оқыту технологияларын пайдалану тәсілдері.
2.2 Студенттердің өзіндік жұмысы арқылы танымдық белсенділіктерін қалыптастыру
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кезде еліміздің экономикалық және әлеуметтік мәдени жағдайына сай, қоғам өмірінің барлық салаларында өзін-өзі жетілдіріп әлеуметтік мүмкіншілігін дамытатын білімді, барлық іс-әрекеттерде шығармашылық бағыт ұстанатын білікті маман тәрбиелеу өзекті мәселе болып отыр.
Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы», Заңында ғылым мен практика жетістіктерін жеке адамды дамытуға шығармашылық рухани және дене мүмкіндіктерін, интеллектін дамытуға бағыттау нәтижесінде кәсіби білікті маман тәрбиелеу міндеті көзделген. Демек, қоғам дамуының қазіргі кезеңінде Жоғарғы оқу орындарында оқыту үрдісін жетілдіру, болашақ мамандардың ізденімпаздықтарын дербестігі мен шығармашылықтарын дамыту өзекті мәселе болып отыр. Сондықтан студенттердің Жоғарғы оқу орындарында оқып жүрген кезінде олардың ойлау, белсенділігін дамытып білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында пайдалана білуге үйрету туындайды. Бұл міндеттердің жүзеге асуы студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру жағдайына тікелей байланысты. Осыдан келіп студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыруға септігін тигізетін оқу процесін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.
Оқу-әдістемелік және психологиялық педагогикалық әдебиеттерегі танымдық іс-әрекет төңірегіндегі тұжырымдары мен пайымдаулар сондай-ақ зерттеу жұмыстарының мәліметтері студенттердің танымдық іс-әрекетіне деген қажеттіліктің интеллектуалды еріктілік сезімділік сияқты бір-бірімен өзара байланысты бөліктерінің бірлігі студенттің танымдық ынтасын, ізденімпаздығын қалыптастырып іс-әрекет бағытын анықтаушы фактор ретінде қарастыруға болатынын анықтап берді. Танымдық іс-әрекетті тұрақты қажетсіну ізденімпаздық және оны жоспарлап, ұйымдастыру нәтижесін көру студенттердің танымдық қанағаттану сезімін тудырады. Мұндай нәтиже студентті жаңа танымдық әрекетке белсенділікпен ізденіске, істі меңгере білуге тәжірибе жинақтауға дағдыландырады.
Танымдық іс-әрекет ұғымының әлеуметтік–экономикалық педагогикалық тұрғыдан мәнін жалпы кәсіби білімінің мағыналық сипатын зерттеген ғалымдар Ю.К. Бабанский, В.А. Сластенин, Т.И. Шамова, К.К. Жанпейсова, Б.И. Мұқанова т.б. еңбектері оқу танымдық әрекетті арттыруға әсер ететін оқу үрдісінің кейбір факторлары мен құралдары, әдістері туралы құнды материал беріп, маңызды ой-пікірлер айтылады.
Қазақстан Республикасының «Білім беру туралы», Заңында ғылым мен практика жетістіктерін жеке адамды дамытуға шығармашылық рухани және дене мүмкіндіктерін, интеллектін дамытуға бағыттау нәтижесінде кәсіби білікті маман тәрбиелеу міндеті көзделген. Демек, қоғам дамуының қазіргі кезеңінде Жоғарғы оқу орындарында оқыту үрдісін жетілдіру, болашақ мамандардың ізденімпаздықтарын дербестігі мен шығармашылықтарын дамыту өзекті мәселе болып отыр. Сондықтан студенттердің Жоғарғы оқу орындарында оқып жүрген кезінде олардың ойлау, белсенділігін дамытып білімі мен біліктерін өмірдің жаңа жағдайында пайдалана білуге үйрету туындайды. Бұл міндеттердің жүзеге асуы студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру жағдайына тікелей байланысты. Осыдан келіп студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыруға септігін тигізетін оқу процесін ұйымдастырудың тәсілдерін, әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.
Оқу-әдістемелік және психологиялық педагогикалық әдебиеттерегі танымдық іс-әрекет төңірегіндегі тұжырымдары мен пайымдаулар сондай-ақ зерттеу жұмыстарының мәліметтері студенттердің танымдық іс-әрекетіне деген қажеттіліктің интеллектуалды еріктілік сезімділік сияқты бір-бірімен өзара байланысты бөліктерінің бірлігі студенттің танымдық ынтасын, ізденімпаздығын қалыптастырып іс-әрекет бағытын анықтаушы фактор ретінде қарастыруға болатынын анықтап берді. Танымдық іс-әрекетті тұрақты қажетсіну ізденімпаздық және оны жоспарлап, ұйымдастыру нәтижесін көру студенттердің танымдық қанағаттану сезімін тудырады. Мұндай нәтиже студентті жаңа танымдық әрекетке белсенділікпен ізденіске, істі меңгере білуге тәжірибе жинақтауға дағдыландырады.
Танымдық іс-әрекет ұғымының әлеуметтік–экономикалық педагогикалық тұрғыдан мәнін жалпы кәсіби білімінің мағыналық сипатын зерттеген ғалымдар Ю.К. Бабанский, В.А. Сластенин, Т.И. Шамова, К.К. Жанпейсова, Б.И. Мұқанова т.б. еңбектері оқу танымдық әрекетті арттыруға әсер ететін оқу үрдісінің кейбір факторлары мен құралдары, әдістері туралы құнды материал беріп, маңызды ой-пікірлер айтылады.
1.Хрестаматия по история педагогики М. 1935год.123 страница.
2.Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения М. 1939год 207страница.
3.Хрестаматия по история педагогики М. 1957год.109 страница.
4.
5.Пестолоцци И.Т. Избранные педагогически сочинения М. Педагогика 1981год 334 страница.
6.Чернышевский Н.Г. Избранные педагогические сочинения М. 1940год 255 страница.
7.Беленский В.Г. Избранные педагогические сочинения М.1946год 129 страница.
8. Ушинский К.Д. собрание сочинений М1950год 35 страница.
9.Щукина Т.И. Роль деятельности в учебном процесс. М 1996год 144 страница.
10.Талызина Н.Ф. Формированиепознавательной деятельности младших школников Просвещение 1988год
11.Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучение М. Педагогика 1981год 105 страница.
12.Махмутов М.Н. Теория практика проблемного обучение-Казань 1972год 240 страница.
13.Давыдов В.В. Сробоодчиков В.И. Цукерман Г.А. Младший школьник как субьект учебной деятельности. «Вопросы психологии». 1992 год 14-17 страница
14. Эльконин
15. Выготский
16. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары.Алматы.1994 жыл. 285 бет.
17.Құнанбаев А. Шығармаларының 2-томдық толық жинағы. Алматы.1986жыл 196 бет.
18.Құдайбердиев Ш.Үш анық Алматы. 1987жыл. 456 бет.
19 Байтұрсынов А. тіл тағлымы. Алматы. 1990жыл. 448 бет.
20.Жұмабаев М.Педагогика Алматы. 1992жыл. 112 бет.
21.Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарының студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру дис.пед. ғыл. канд. Алматы. 2002жыл 166 бет
22.Әбілқасымова А.Омарова Р.С. Мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері. Алматы. 2003жыл 144 бет.
23.Сабыров Т. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары Алматы. 1978 жыл 110бет.
24.Хмель Н.Д. Иванова Н.Д. Организация самобразовательной работы студентов Алма-Ата 1971год 48страница.
25.Махмутов М.Н. Теория практика проблемного обучение-Казань 1972год 240страница.
26.Щукина Г. Активизация познавательной деятельности учащихся М. 1979год
27.Брунер Д. Психология познания М. 1977год
28. Гальперин П.Я. Введение в психологию М. 1976год 150 страница.
29.Жұмабаев М. Педагогика Алматы. 1992жыл. 112 бет
30. Жарықбаев Қ. Психология Алматы.1993жыл
31.Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарының студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру дис.пед. ғыл. канд. Алматы. 2002жыл 75 бет
32.Бақтыбаев. Ж. Болашақ маман тұлғасын қалыптастыру Ізденіс-Поиск 2005жыл №2
33.
34.Аймауытов. Ж. Психология 1995 жыл 25 бет
35.Леоньтев
36. Әбілқасымова А.Омарова Р.С. Мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері. Алматы. 2003жыл. 45 бет.
37.Смайлов С.С. Оқу процесінде студенттердің танымдық ынтасын қалыптастыру. Жамбыл. 1994 жыл. 111 бет.
38.Сабыров Т.С. Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру Алматы. 1999 жыл 83 бет
39.Қоянбаев Р.Н. Қоянбаев. Ж.Б. Педагогика. Астана. 1998 жыл. 378 бет
40.Вяткин Л.Г. Общие основы педагогики. Саратов. 1990год 155 страница
41. Батибаева. С.Г. Болашақ мұғалім маманың кәсіби қызметке даярлығын қалыптастыру. Алматы. Білім-Образование 2005 жыл №2 11 бет
42. Піралиев. С.Ж. Беркімбаев. К.М. Кәсіби маман даярлаудың әдіснамалық негіздердің ерекшеліктері. Хабаршы Түркістан. Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ, 2006 жыл №3 5-9 бет.
43. Интернет. www. egemen kz. Barmenkulova.B.B. dok. 2009 жыл №3 6 бет
44.Өстеміров К. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары Алматы 2007 жыл 15 бет.
45.Интернет. www. nich tarpi
46. Мәмбетқазиев Е. XXI ғасыр университетітері: инновациялар мен реформалар. Өскемен ШҚМУ баспасы 2000жыл
47.Әлиева А.Н. Қашықтан оқыту технологяларын пайдалану қазіргі. пед. ғыл. кан. Алматы 2002 жыл. 50-55 бет.
48. Жүсіпалиева
51. Жаманқұлова. Н.Б.Студенттің өздігінен білім алу біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру. пед. ғыл. канд. дис. Алматы. 1998 жыл 156 бет.
52. Қапанова А.Т. болашақ мамандардың танымдық іс-әректін ұйымдастыру және біліктерін қалыптастыру. Алматы. Білім-Образование 2004 жыл. 78 бет.
53. Интернет. www.
54.Пошаев. Д.Қ. Мамандыққа кіріспе. Шымкент 2004 жыл 203 бет
55. Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарының студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру дис.пед. ғыл. канд. Алматы. 2002жыл 89 бет.
2.Коменский Я.А. Избранные педагогические сочинения М. 1939год 207страница.
3.Хрестаматия по история педагогики М. 1957год.109 страница.
4.
5.Пестолоцци И.Т. Избранные педагогически сочинения М. Педагогика 1981год 334 страница.
6.Чернышевский Н.Г. Избранные педагогические сочинения М. 1940год 255 страница.
7.Беленский В.Г. Избранные педагогические сочинения М.1946год 129 страница.
8. Ушинский К.Д. собрание сочинений М1950год 35 страница.
9.Щукина Т.И. Роль деятельности в учебном процесс. М 1996год 144 страница.
10.Талызина Н.Ф. Формированиепознавательной деятельности младших школников Просвещение 1988год
11.Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучение М. Педагогика 1981год 105 страница.
12.Махмутов М.Н. Теория практика проблемного обучение-Казань 1972год 240 страница.
13.Давыдов В.В. Сробоодчиков В.И. Цукерман Г.А. Младший школьник как субьект учебной деятельности. «Вопросы психологии». 1992 год 14-17 страница
14. Эльконин
15. Выготский
16. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары.Алматы.1994 жыл. 285 бет.
17.Құнанбаев А. Шығармаларының 2-томдық толық жинағы. Алматы.1986жыл 196 бет.
18.Құдайбердиев Ш.Үш анық Алматы. 1987жыл. 456 бет.
19 Байтұрсынов А. тіл тағлымы. Алматы. 1990жыл. 448 бет.
20.Жұмабаев М.Педагогика Алматы. 1992жыл. 112 бет.
21.Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарының студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру дис.пед. ғыл. канд. Алматы. 2002жыл 166 бет
22.Әбілқасымова А.Омарова Р.С. Мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері. Алматы. 2003жыл 144 бет.
23.Сабыров Т. Оқушылардың оқу белсенділігін арттыру жолдары Алматы. 1978 жыл 110бет.
24.Хмель Н.Д. Иванова Н.Д. Организация самобразовательной работы студентов Алма-Ата 1971год 48страница.
25.Махмутов М.Н. Теория практика проблемного обучение-Казань 1972год 240страница.
26.Щукина Г. Активизация познавательной деятельности учащихся М. 1979год
27.Брунер Д. Психология познания М. 1977год
28. Гальперин П.Я. Введение в психологию М. 1976год 150 страница.
29.Жұмабаев М. Педагогика Алматы. 1992жыл. 112 бет
30. Жарықбаев Қ. Психология Алматы.1993жыл
31.Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарының студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру дис.пед. ғыл. канд. Алматы. 2002жыл 75 бет
32.Бақтыбаев. Ж. Болашақ маман тұлғасын қалыптастыру Ізденіс-Поиск 2005жыл №2
33.
34.Аймауытов. Ж. Психология 1995 жыл 25 бет
35.Леоньтев
36. Әбілқасымова А.Омарова Р.С. Мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері. Алматы. 2003жыл. 45 бет.
37.Смайлов С.С. Оқу процесінде студенттердің танымдық ынтасын қалыптастыру. Жамбыл. 1994 жыл. 111 бет.
38.Сабыров Т.С. Болашақ мұғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру Алматы. 1999 жыл 83 бет
39.Қоянбаев Р.Н. Қоянбаев. Ж.Б. Педагогика. Астана. 1998 жыл. 378 бет
40.Вяткин Л.Г. Общие основы педагогики. Саратов. 1990год 155 страница
41. Батибаева. С.Г. Болашақ мұғалім маманың кәсіби қызметке даярлығын қалыптастыру. Алматы. Білім-Образование 2005 жыл №2 11 бет
42. Піралиев. С.Ж. Беркімбаев. К.М. Кәсіби маман даярлаудың әдіснамалық негіздердің ерекшеліктері. Хабаршы Түркістан. Қ.А. Ясауи атындағы ХҚТУ, 2006 жыл №3 5-9 бет.
43. Интернет. www. egemen kz. Barmenkulova.B.B. dok. 2009 жыл №3 6 бет
44.Өстеміров К. Қазіргі педагогикалық технологиялар мен оқыту құралдары Алматы 2007 жыл 15 бет.
45.Интернет. www. nich tarpi
46. Мәмбетқазиев Е. XXI ғасыр университетітері: инновациялар мен реформалар. Өскемен ШҚМУ баспасы 2000жыл
47.Әлиева А.Н. Қашықтан оқыту технологяларын пайдалану қазіргі. пед. ғыл. кан. Алматы 2002 жыл. 50-55 бет.
48. Жүсіпалиева
51. Жаманқұлова. Н.Б.Студенттің өздігінен білім алу біліктіліктері мен дағдыларын қалыптастыру. пед. ғыл. канд. дис. Алматы. 1998 жыл 156 бет.
52. Қапанова А.Т. болашақ мамандардың танымдық іс-әректін ұйымдастыру және біліктерін қалыптастыру. Алматы. Білім-Образование 2004 жыл. 78 бет.
53. Интернет. www.
54.Пошаев. Д.Қ. Мамандыққа кіріспе. Шымкент 2004 жыл 203 бет
55. Омарова Р.С. Жоғары оқу орындарының студенттердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру дис.пед. ғыл. канд. Алматы. 2002жыл 89 бет.
Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазак-түрік университеті Педагогика және
психология мамандығын бітіруші IV курс студенті Нұрлыбаева Гүлсім
Әділханқызының Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру атты тақырыбында жазылған диплом жұмысына
Пікір
ППП-611 тобының Нұрлыбаева Гүлсім Әділханқызының Болашақ мамандардың
танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру атты тақырыбында
жазылған диплом жұмысына студенттердің танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың
ерекшеліктері, түрлері, мақсаттары және оның жоғары оқу орны практикасына
ендіру тәжірибесі жөнінде тізбектеп көрсеткен. Диплом жұмысы талапқа сай
кіріспе, екі тарау, төрт тарауша және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады. Көлемі 60-бет. Кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі нақтыланған,
мақсат-міндеттері дұрыс айқындалған, зерттелу деңгейі дұрыс сарапталған.
Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін дамытудың
ғылыми теориялық негіздері жөнінде қарастырса, екінші тарауында Болашақ
мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін
қалыптастыру шарттары және тәжірибелік жұмыстарды нәтижелері айқындалған.
Қорыта айтқанда жұмыс мазмұнды және ғылыми жинақ жүйеленген. Бітіруші
тақытыптың жалпы мазмұнын аша білген. Жалпы жұмыстың барысында, мазмұнында
теориялық және әдістемелік қателіктер кездеспейді.
Бітірушінің Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру атты тақырыбындағы диплом жұмысы талапқа сай
орындалғандықтан қорғауға ұсынылады.
Ғылыми жетекшісі п.ғ.д.Садуова Ж
Қ.А. Ясауи атындағы Халыкаралық қазак-түрік университеті
Педагогика және психология мамандығын бітіруші IV курс
студенті Нұрлыбаева Гүлсім Әділханқызының Болашақ мамандардың танымдық іс-
әрекетін ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру атты тақырыбында жазылған
диплом жұмысына
Сын пікір
Қазақстан - 2030 және Қазақстанның 2015 жылға дейінгі даму
стратегиясы және білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттік бағдарламасы білім беру жүйесінің алдына нәтижеге бағытталған
білім моделін жасауды қамтамасыз ету және оны халықаралық білім беру
кеңістігіне интеграциялау мақсатын қойды. Демек, болашақ мамандарды
еңбектің қай саласында болмасын, әсіресе, білім алуда да тек мәлімет
жиынтығын меңгертумен шектелмей, іс-әрекетін өздігінен тиімді ұйымдастыра
отырып, шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын
құзырлы маман болуға даярлау қажеттігін негізге алып отыр.
Нұрлыбаева Гүлсім ғылымның барлық саласында білім мазмұны мен көлемі
қауырт өсіп отырған қазіргі әлемдік жаһандану кезіндегі осы мақсат,
өздігінен оқу іс-әрекетін тиімді ұйымдастыруға да тікелей байланыстылығын
айқындап көрсеткен. Сонымен бірге студенттердің танымдық іс-әрекетін
ұйымдастырудың оңтайлы әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын
іздестіру мақсатына тоқталған. Сондықтан, студенттердің танымдық іс-
әрекетін орындайтын жұмыстарының педагогикалық жүйесін оқу іс-әрекетінде
арнайы ұйымдастыру – оқу процесін жетілдірудің негізгі шарты екендігін
дәлелдеп берген. Нұрлыбаева Гүлсімнің жұмысында заман талабына сай
теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік даярлығымен қатар,
өзіндік іс-әрекетін жаңа жағдайға байланысты оңтайлы ұйымдастыра білуін
атап өтті.
Автор тақырыбына сәйкес ізденіп, толық аша білді. Қорыта айтқанда,
зерттеу жүмысы өз дәрежесінде жазылып, барлық талаптарға сай орындалған.
Осы себепті Нұрлыбаева Гүсімнің дипломдық жұмысын жоғары деп есептеймін.
Пікір беруші.
№ 17 Ататүрік атындағы мектеп-гимназия директоры Макашева А
Мазмұны
Кіріспе
1 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
дамытудың ғылыми теориялық негіздері
1. Психология-педагогикалық әдебиеттегі танымдық іс әрекет ұғымы туралы
түсінік.
2. Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
қалыптастыру жолдары
2 Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру шарттары.
2.1 Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыруда жаңаша оқыту технологияларын пайдалану тәсілдері.
2.2 Студенттердің өзіндік жұмысы арқылы танымдық белсенділіктерін
қалыптастыру
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кезде еліміздің экономикалық және
әлеуметтік мәдени жағдайына сай, қоғам өмірінің барлық салаларында өзін-өзі
жетілдіріп әлеуметтік мүмкіншілігін дамытатын білімді, барлық іс-
әрекеттерде шығармашылық бағыт ұстанатын білікті маман тәрбиелеу өзекті
мәселе болып отыр.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы, Заңында ғылым мен
практика жетістіктерін жеке адамды дамытуға шығармашылық рухани және дене
мүмкіндіктерін, интеллектін дамытуға бағыттау нәтижесінде кәсіби білікті
маман тәрбиелеу міндеті көзделген. Демек, қоғам дамуының қазіргі кезеңінде
Жоғарғы оқу орындарында оқыту үрдісін жетілдіру, болашақ мамандардың
ізденімпаздықтарын дербестігі мен шығармашылықтарын дамыту өзекті мәселе
болып отыр. Сондықтан студенттердің Жоғарғы оқу орындарында оқып жүрген
кезінде олардың ойлау, белсенділігін дамытып білімі мен біліктерін өмірдің
жаңа жағдайында пайдалана білуге үйрету туындайды. Бұл міндеттердің жүзеге
асуы студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру жағдайына тікелей байланысты. Осыдан келіп
студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін
қалыптастыруға септігін тигізетін оқу процесін ұйымдастырудың тәсілдерін,
әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.
Оқу-әдістемелік және психологиялық педагогикалық әдебиеттерегі
танымдық іс-әрекет төңірегіндегі тұжырымдары мен пайымдаулар сондай-ақ
зерттеу жұмыстарының мәліметтері студенттердің танымдық іс-әрекетіне деген
қажеттіліктің интеллектуалды еріктілік сезімділік сияқты бір-бірімен өзара
байланысты бөліктерінің бірлігі студенттің танымдық ынтасын,
ізденімпаздығын қалыптастырып іс-әрекет бағытын анықтаушы фактор ретінде
қарастыруға болатынын анықтап берді. Танымдық іс-әрекетті тұрақты қажетсіну
ізденімпаздық және оны жоспарлап, ұйымдастыру нәтижесін көру студенттердің
танымдық қанағаттану сезімін тудырады. Мұндай нәтиже студентті жаңа
танымдық әрекетке белсенділікпен ізденіске, істі меңгере білуге тәжірибе
жинақтауға дағдыландырады.
Танымдық іс-әрекет ұғымының әлеуметтік–экономикалық педагогикалық
тұрғыдан мәнін жалпы кәсіби білімінің мағыналық сипатын зерттеген ғалымдар
Ю.К. Бабанский, В.А. Сластенин, Т.И. Шамова, К.К. Жанпейсова, Б.И. Мұқанова
т.б. еңбектері оқу танымдық әрекетті арттыруға әсер ететін оқу үрдісінің
кейбір факторлары мен құралдары, әдістері туралы құнды материал беріп,
маңызды ой-пікірлер айтылады.
Еліміздің әлемдік біім кеңістігіне енуге бағытталған талпыныстары
білім берудің мазмұнын жаңарту мәселесіне ерекше көңіл бөлініп осыған
байлансты тұжырымдамалар мен заңдар қабылдау мәселесіне баса назар
аударылуда
Танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерінің
қалыптастыруы педагогикалық тұрғыда ғылыми негізделмеуі, әдістемесінің
болмауы салдарынан жоғарғы оқу орнын бітірген жас мамандар өз білімін жаңа
жағдайда пайдалана алмауы кәсіпке бейімделуі кәсіби, шығармашылық
бағыттылығының төмендігі байқалады. Осыдан келіп, студенттердің танымдық іс-
әрекетіндегі кәсіби маңызды біліктерін дамыту қажеттігі мен болашақ
мамандардың кәсіби даярлығы арасындағы қайшылықтар бізге зерттеу
проблемасын анықтап тақырыпты: Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру деп таңдаумызға себеп болды.
Зерттеудің объектісі. Жоғарғы оқу орындарында студенттерді кәсіби
даярлау процесі.
Зерттеудің пәні. Студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және
ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру жүйесі.
Зерттеудің мақсаты. Жоғарғы оқу орындарында студенттердің танымдық
іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру жүйесін
ғылыми тұрғыда негіздеп әдістемесін жасау.
Зерттеудің болжамы. Егер жоғарғы оқу орындарында студенттердің
танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру
процесінің тұлғаның жүйелі құрлымдық негізде теориялық әдістемелік тұрғыда
жаңартатын жүйесі құрылса: студент субъек ретіндегі дербес мүмкіндіктері
танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру
жүйелі түрде педагогикалық мақсатқа сай жүргізілсе, онда студенттің болашақ
кәсіби қызметке икемділігі және өзінің алдына қойған мақсатқа жетуге өз
қабілеті мен біліктілігін пайдалана білуі оны жетілдіруге деген маңызды
қажеттіліктерді іске сырып, шығармашылық элеуметтің көтерілуіне негіздері
қаланады.
Зерттеудің міндеттері.
1.Студенттердің танымдық іс-әрекеті құрылымын жоспарлау ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру мәселесін теориялық тұрғыда қарастыру және оның
болашақ маман даярлаудағы маңызын айқындау.
2.Қазіргі кезеңде Жоғарғы оқу орындарында студенттердің танымдық іс-
әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру әдістемесінің
тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
3.Зертеліп отырған біліктерді қалыптастыру процесінің мақсаттарын
міндеттерін және жеке тұлғаны дамытудағы ерекшеліктерін мүмкін діктерін
мазмұн дық сипатын анықтау.
Зерттеудің көздері. Зерттеліп отырған мәселеге байланысты
философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектерде талдау жасау;
Қазақстан Республикасының үкіметінің ресми материалдары, заңдылықтар, қаулы
т.б. бағдарламалар оқу әдістемелік құралдар, тұжырымдамалар.
Зерттеудің әдістері. Зерттеудің проблемасы бойынша түрлі әдебиеттерге
талдау жасау, қорыту және жүйелеу, Жоғарғы оқу орындарында оқыту процесін
бақылау сауалнамалар, жүргізу арнайы конкурстар пікірталас, әңгіме жүргізу,
педагогикалық эксперимент алынған нәтижелерді саралау және әдістемелік
жүйенің тиімділігін тексеру.
Зерттеудің кезеңдері. Дипломның құрылымы: Диплом кіріспеден, екі
тараудан, тұжырымнан, қорытындыдан, ғылыми әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделіп, зерттеу
объектісі, пәні, мақсаты, міндеті болжамы жетекші идеясы айқындалып
көрсетілді.
Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
дамытудың ғылыми теориялық негіздері атты бірінші тарауда мәселенің оқу
әдістемелік және психологиялық, педагогикалық әдебиеттегі талдау дәрежесі
студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру процесінің
талдау өлшемі мен Жоғарғы оқу орындарында аталған біліктердің қалыптасу
жүйесі, қазіргі жағдайына талдау жүргізіледі.
Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру шарттары атты екінші тарауында студенттердің
зерттелініп отырған біліктерінің дәстүрлі оқыту жағдайында және жаңа оқыту
формаларыарқылы қалыптастырудың нақты әдістемесі көрсетіліп тәжірибелік
эксперимент жұмыстарының мазмұны талданады.
Қорытындыда зерттеу болжамын дәлелдейтін нәтижелер тұжырымдар ғылыми
әдістемелік ұсыныстар беріледі, және қарастырылып отырған проблеманың
келешекте зерттелінетін бағыттары көрсетіледі
Қосымшада студенттерге сауалнамалар, тест сұрақтары, нұсқалар мен
тапсырмалар ұсынылады.
1 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
дамытудың ғылыми теориялық негіздері
1. Психология-педагогикалық әдебиеттегі танымдық іс әрекет ұғымы
туралы түсінік.
Танымдық іс-әрекет шәкірттердің білімге деген өте белсенді ақыл-ой
әрекеті. Мектеп оқушылары мен студенттердің танымдық іс-әрекетін жетілдіру
проблемасына педагогикалық психологиялық еңбектері арналған. Бұл
проблеманың кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан бастау
алады. Сократтың өзі –ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық іс-әрекетін
арнайы басқарудың маңызын атап көрсеткен еді. Ежелгі Рим философтарының
еңбектерінде білімді игеруде шәкірттердің танымдық іс-әрекеті олардың
дамуына ерекше орын алатындығы, айтылады. Оқыту процесіндегі баланың
танымдық іс-әрекетінің маңыздылығы Я.А. Каменский И.Г. Пестоллоцции мен
Дистервегтің еңбектерінде тереңдетіледі. Мәселен, А. Дистервег оқыту
барысында балалардың танымдық іс-әрекеті, сәбидің ақыл-ой қабілетін
дамытудың аса маңызды құралдардың бірі деп есептеді [1,2,3,4].
Я. А. Коменский Ұлы дидактика деген еңбегінде: Заттық не құбылыстың
түп тамырына жету, анықтау қабілетін дамыту, оны шынайы түсіну, және оны
қолдану білу қажет-деп ерекше атап өткен.
И.Т. Пестолоцци оқыту әдісінің жалпы психологиялық қайнар көзін
іздеді, сол арқылы ғана адамның дамуын жүзеге асыруға болады деп есептеді
ол алғаш рет баланың танымдық іс-әрекетіне әсер ететін оқытудың
эвристикалық әдістемесін жасайды [5].
Н.Т. Чернышевский еңбектерінде оқу процесінде оқушылардың танымдық іс-
әрекетіне арқа сүйеудің көптеген пікірлер айтылады. Егер біздің
балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе,-деп жазды ол,-өз
бетінше ізденіп, оқу арқылы білім алуы тиіс[6].
З.Г. Белинский баланың танымдық әлемін кеңейтуде индуктивті
әдістердің маңыздылығын көрсетті [7].
Оқушының танымдық ой өрісін дамытуда маңызды оқыту әдістемесін жасады.
К.Д. Ушинский зор үлес қосты. Материалдың көлемін, сипатын және оқыту
әдістерін анықтауда оқушылардың жас ерекшеліктерін ой-өрісі мен
қабілеттерін қатаң еске алуға материалдың біртіндеп және тізбектеліп
берілуін әрдайым сақтап отыруды, мазмұндауда да анықтамалар мен
қорытындылар, тұжырымдамалар анықтап дәл айтылуын талап етеді. Сондай –ақ
шәкірттердің ойлау білуін дамытудың және өздігінше білім алуда маңызды
біліктері мен дағдыларын меңгеру мәселесіне зор маңыз берді[8].
А.Н. Леонтьев Жоғарғы оқу орындарында терең теориялық білім беруде
кәсіби маңызды біліктерін қалыптастыруда студенттердің өзіндік жұмысы
маңызды роль атқарады деп есептеді. Танымдық іс-әрекетті белсендіру
мәселесімен, Б.П. Есипов, М.А. Данилов, П.И. Пидкасистый, М.Н. Скаткин,
Г.И. Щукина сияқты педагогтар айналысты. Н.Ф.Талызина өзінің Оқушылардың
танымдық іс-әрекеттерінің қалыптасуы деген жұмысында кіші мектеп жасындағы
балалардың психологиялық ерекшеліктерін атап көрсетеді, олардың танымдық
белсенділігін дамыту жолдарын ұсынады[9,10].
Мамандардың танымдық іс-әрекетін белсендіру үшін бірінші кезекте
мотивациялық компоненттерді жүзеге асыратын оқытудың әдістері мен
тәсілдерін қолдану, білім алуға өз бетінше ізденуін, мамандардың бағдарлық
іс-әрекеттерін қалыптастыруын И.Я. Лернер, А.М. Матюшкина, М.И. Махмутова,
В.Окон өз еңбектерінде қарастырған [11,12].
Ал танымдық мәселелерді дербес шеше білу, проблемалық ситуациядан
өздігінен жол табу жайын Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдов оқыту процесінде
мамандардың ойы қалыптаса ма? деген сұрақ қоя отырып, қарастырады. Қызығу-
адам ерекше сезінгендіктен қымилды нақты себебі. Қызығуды жеке тұлғаның өз
әрекетіне бағалық қатынасы деп анықтауға болады. Болашақ маманның танымдық
қызығуы танымдық саласына қатынасынан пайда болады. Оқуға білуге деген
қызығу танымдық белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі [13,14].
Л Выготский бұл жөнінде былай деген: ең алдымен, баланы бір әрекетке
тарту үшін сен оны қызықтыр, оны бұл әрекетке дайын екенін білу үшін
қамқор жасау, осыны іске асыру үшін барлық күшін салатынын және бала өз
қимылдайтынын, ал мұғалім болса сол әрекетті басқарып бағыттап отыру керек.
Оқушылардың танымдық қызығуы олардың білім сапасы мен даму деңгейіне
байланысты ойлау әрекетінің әдістерінің қалыптасуына тәуелді [15].
Қазақ мектептерінде оқыту мәселесін жетілдіруде Ыбырай Алтынсарин көп
үлес қосты. Ол оқу тәрбие жұмысымен тек сабақ уақытында ғана шұғылдану
жеткіліксіз екенін айтып, оның сыныптан тыс түрлерін көрсетіп берді.
Алтынсаринның пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші нәрсе:
мұғалімнің ең жақсы оқыту таба білуінде, балалармен дұрыс сөйлесе білуінде
үлгілі жолға қойылған, дұрыс тәртібі бар тіпті мектеп оқушыларды
қызықтырып оларды мәдениетке жұмысқа және айналасын, өз ортасын, тануға, ой
еңбегін үйретуге тиіс-деп атап көрсетті.
Қазақ мектептерінде байланысты дидактикалық міндеттерді қоя білу,
танымдық іс-әрекет жолдарын табу тиімді әдіс-тәсілдерді жетілдіру,
саласында Алтынсарин еңбектері маңызды болып табылады. Алтынсарин
мұғалімнің міндеттері туралы нұсқаулары оларға қалай оқыту керектігі;
оқушылармен болатын байланыс олардың қалай оқу керектігі –оның өз
мананындағы оқыту әдістемесін терең және жан-жақты білгенін көрсетеді. Ол
баланың әрбір еңбегі құрр босқа жаттауға жұмсамай, мағыналы және жүйелі
болуы керек-деп жазды. Ыбырай Алтынсарин шәкіртінің танымдық іс-
әрекетінде оқыту әдістері мен тәсілдерінің маңыздылығына ерекше тоқталды:
... ..оқыту әдістері–баланың жүре келе мектепке сабаққа кейіннен ғылымға,
өз бетімен білім алуға құмарландыратын жол- деп атап көрсетті . Әсіресе
танымдық іс-әрекетте мұғалімнің басшылық роліне мән берді. Ол мұғалім
балалармен істес болады; егер олар бірнәрсені түсінбесе, онда мұғалім
шәкірттерді кінәламай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі
кінәлауы керек. Мұғалім балалармен сөйлескенде ашуланбай, күйгелектемей,
сабырлықпен сөйлеп, шұбалаңқы сөздермен керексіз терминдерді қолданбаудан
әрбір затты ықыласпен қарапайым тілмен түсіндіру керек,-деп жазды [16].
Баланы жас кезінде- ақ танымдық әлемін кеңейту сол бағытта әрекет
ету маңыздылығы Абай Құнанбайевтың да еңбектерінде көрініс тапты. Мысалы,
Абайдың Жетінші қара сөзіндегі ақыл-ой белсенділігі туралы пікірін айта
кетелік жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Бұлар тәннің
құмары бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды, кәм өзі өспейді,
қуат таппайды. Бірі - білсем екен деп не көрсе соған талпынып жалтыр-
жұлтыр еткен болса, оған қызығып аузына салып дәмін татып қарап, тамағына
бетіне басып қарап, сырнай керней болса, дауысына ұмтылып, онан ержетің
кірегенде ит үрсе де, мал шуласада, біреу келсе де, біреу жыласа да тұра
жүгіріп, Ол немене?, бұл немене?, деп, Ол неге үйтеді?, Бұл неге
бүйтеді?, деп көз көрген, құлақ естігеннің бәрін сұрап тыныштық көрмейді.
Мұның бәрі – жан құмары, білсем екен үйренсем екен деген [17]
Шәкәрім Құдайбердиев білім беруде шәкірттің ойлау белсенділігін, ақыл-
парасатын дамытуды басты бағдар деп таниды. Берілетін білім мен оның
тәлімдік-тәрбиелік ғибрат жолын бөлмей бірлікте қарауға ерекше мән бәрді.
Оқытудың әдіс–тәсілдеріне уақыт деңгей тұрғысынан қарап, білім алудың
өнегелі жолын дұрыс көрсетті. Демек, берілетін білім, де тәрбиелік тәлімі
де шәкірттің жамасына үйлеспесе, нәтиже шықпайтын деп баса айтқан. Оқыту
мен үйрету зорлау, күштеу емес, баланың дербес ерекшелігімен бейімділігіне
қарай жүргізілсе дұрыс болады, -деп көрсетті[18].
Сондай-ақ Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев сынды қазақ педагогтары
да танымдық әрекет туралы құнды пікірлер айтты. Ахмет Байтұрсынов бала
білімді тәжірибие арқылы өздігінен алуы керек. Мұғалім балаға жұмысты әліне
қарай шағындап берумен қарай бетін белгіленген мақсатқа қарай түзетіп отыру
керек-деп жазды[19].
Мағжан Жұмабаев өзінің Педагогика оқулығында: ... ...Бала заттарды
көріністерді, ұқсас сындары бойынша тап-тапқа бөліп үйренсін, жеңілден
ауырға көшуді естен шығармуы керек, көріністердің олардың араларындағы байп
ашуды һәм олардың қайсысына себеп екенін тауып үйренсін. Бұл балаға
мысалдардан ерекше-заң шығартқызып үйрету сиқымды істермен болады;-деп
жазды. Алайда оқу- әдістемелік және педагогикалық-психологиялық
әдебиеттерге жүргізілген таңдаулар бұқаралық мектепті 50-ші жылдарға дейін
догматизмның үлесі басым болған көрнекі құралдармен түрлендіріп оқитындығын
көрсетеді. 50-ші жылдардан бастап ғылыми –техникалық жандану мектеппен
өмірдің байланысуы сияқты факторлардың ықпалымен дидактар мен әдіскерлердің
танымдық іс-әрекет теориясына деген ықыласы қайтадан күшейе түседі [20].
Еліміздегі ғылыми педагогтар Т.Сабыров, А.Е. Әбілқасымова, Н.Д.Хмель,
А.Ғ.Қазмағанбетов, Р.С. Омарова т.б. зерттеулер нысаналы түрде ұйымдастыру
оқу процесінің жетілдірудің маңызды педагогикалық шарты ретінде
қарастырылады.
Сонымен қатар, танымдық іс-әрекет ұғымының мазмұнына авторлар түрліше
мағына береді. М.И. Махмутов танымдық іс-әрекет – шәкірттің ақыл –ой
белсенділігі және оның өз бетінше ізденіп оқуына мүмкіндік беретін әрекеті-
деп қарастырады. Н.А. Половникова танымдық іс-әрекеттің мәні –шәкірттер
оқушысының білімді игеруде өз бетінше талаптануы дейді.
Зерттеуші ғалымдар оқудағы танымдық белсенділікті қалыптастыру
мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына
төмендегілер:[21,22,23,24,25].
-оқу үрдісіне қатысушылардың екі жақты сипаты әсері негізінде мұғаліммен
студенттің бірлескен әрекеті арқылы (Т.Сабыров, Н.Хмель, Е.Галант,
Л.Аристова, М.Данилов, Г.Щукина, Р.Лемберг);
-танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы (Б.Есипов, Т.Сабыров,
М.Скаткин, Б.Айтмамбетова);
-танымдық іс-әрекет тәсілдерін қалыптастыру арқылы (н. Меньшинская,
П.Пидкасистый, Т.Шамова, А. Әбілқасымова, Р. Омарова, А. Мустояпова);
-оқытудағы әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы (И.Лернер, Б.
Коротяев, М. Құдайқұлов);
-іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді енгізу
арқылы (П. Гальперин, Н.Талызина);
-оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы (Л.Рувинский,
А.Қазмағанбетов).
Студентердің танымдық деңгейіне тоқталатын болсақ, оның ең жоғарғы
деңгейі танымдық міндеттерді өз бетіншеқоюмен тапсырмалардың шешімін табуда
неғұрлым тиімді жолдарын болжаумен және өз бетінше айқындаумен, өздігінен
бағалаумен сипатталады. Ал орташа деңгей жоғары деңгейдің кейбір
элементтерінің оқытушының көмегімен орындалатынымен сипатталады, мұнда
мұғалім танымдық тапсырма беріп, оның шешілуін бақылауы немесе оқушыға шешу
тәсілдерін көрсетуі тиіс. Төменгі деңгейде студент белгілі бір әрекеттің
үлгісі болғанда, оларды орындау тәсілдері туралы көмек болғанда ғана
танымдық әрекетін ынталандыруға, белгілі тәсілдерге бағдарлануда көрініс
табады. Студенттердің танымдық белсенділігін артырудың негізгі факторларына
олардың өз мүмкіндігін сезінуі, студенттердің өз таңдауы мен жұмыс істеуі,
оқу үрдісінде баланың өз әрекетінен қанағаттануы; оларға оқытушы тарапынан
қойылатын талап пен қабілеттерінің сәйкес болуы; Оқытушының өзіндік жұмысты
ұйымдастыра алуы, т.б. жатады. Бұл факторлар оқу мотивтерінің өрісін
кеңейтіп шығармашылық әрекетіне негіз қалайды. Қабілеттер студентке дайын
түрде берілмейді, ол оқыту барысында жүзеге асатын дамудың нәтижесі. Оқу,
білім алу қабілеттерінің деңгейі әр студентте әртүрлі болғандықтан,
оқытушы танымдық тапсырманы беру кезінде оны ескеруі тиіс. Оқытушылардың
танымдық белсенділігін қалыптастыру үшін оқытушы тарапынан ұйымдастырушылық
пен дұрыс басшылық және оған студенттердің өздері белсенділік танытпағы
ләзім. Ал студентердің жеке басының дамуына белсенді болуы үшін оны
қажетсінуі, ізденуі, бағмдарлай білуі, зерттеу біліктері болуы қажет. Бұл
жерде студенттердің қабілеттерін дамытып қана қоймай, олардың танфымдық жан
қуаттарының оянуына ықпал етудің, сол жолда ізденісін, талабын ұштап, білім
деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше.
Студенттердің танымдық іс-әрекетін ұтымды ұйымдастыруға әлеуметтік
педагогикалық факторлардың ықпалын (Берукштене Ф.В.), жаратылыстану
матеметика ғылымдарын оөқып үйрену барысында танымдық іс-әрекетті
жандандыру (Тесленка В.С.), танымдық іс-әрекетәдістері мен тәсілдер жүйесін
бөліп көрсетуге (Вяткин А.Т.Омарова Р.С.), зерделеген арнаулы зерттеулерді
де атап өткіміз келеді. Бір авторлар танымдық іс-әрекет оқып үйренуші бөгде
адамның көмегінсіз жүзеге асатын кез-келген әрекетпен салыстыратынын
(Аристова А.П. Низалиова Р.А.т.б.) екінші біреулері тек шығармашылық
әрекетпен ғана салыстыратынында (Данилов М.А.Дайри Н.П. Лернер И.Я.т.б. )
айта кетеміз. Жоғарыдағы шолудан айқын көріп отырғандай, танымдық іс-әрекет
мазмұнын бір аяда ғана ашуға болмайтын күрделі ұғым болып табылады.
Г.И.Щукинаның пікірі бойынша, бұл мәселені педагогикалық жолмен шешу
үшін педагогикалық процестердің қызықты жақтарын қоршаған ортаның
оқиғаларын, объективті түрде мүмкіндігінше ашып көрсету керек, балада
болатын кездейсоқ оқиғаларға маральдық, эстетикалық, адамгершілік, ғылыми
қазналарға құлақ түре қызығушылық жағдайын үнемі қолдап қуаттап отыру
қажет. Сөйтіп барлық оқу және тәрбие жүйесінде адамға оның шығармашылық
белсенділігіне жан-жақты дамуына ықпал ететіндей өздеріне тән талапкерлікті
мақсатты түрде қалыптастыруға жету керек[26].
Мұнда автор танымдық іс-әрекетті объектіге және қоршаған дүние
оқиғаларына, тенденцияларға, ұмтылысқа деген адамның бағыт, таңдаудағы
психикалық процесі ретінде қарайды. Жеке бастың осындай оқиғалар түрлі
жағдайаттар ықпалымен іс-әрекеттермен айналысуы оған белсенділікті
арттырудың қанағаттанарлық қажетін алып келеді. Мұның өзі барлық психикалық
процестердің ерекше пәрменді де ықпалды өтуін қамтамасыз етеді. Әсіресе
қоршаған дүниеге, оның объектісіне, құбылыстарына, процестеріне
(енжарылық,белсенді ойлау, жарқын эмоция, талпыныс т.б.) талдау жасап
қорытындысын шығару жұмыстың нәтижелі, болуына септігін тигізеді.
Психикалық зерттеулерге қарағанда танымдық іс-әрекеттің қалыптасуы
өздігінен тұйыққа тірелген автономиялық процесс емес. Ол тек әлеументік
орта қоршауымен адамның өзіндік қызмет сипатымен ғана емес, жеке ұлғаның
кәсибі іс әрекетті, танымдық қажеттілігін оятуға ынталандыратын оқу және
тәрбие процесі сондай-ақ өзінің жеке басының белсенділігімен ұжымдық іс-
әрекет ролімен және оның ұстаған позициясымен үндесе жүргізілетін күрделі
үрдіс. Бұл мәселе белгілі бір танымдық іс-әрекетте оларды бағыттайтын
тәрбиелейтін жұмылдыратын, ұмтылдыратын адамдардың әсіресе тікелей
байланыс. Сонымен қатар шәкірттердің танымдық іс-әрекетте ілгері қарай
басуына себепкер негізгі күші-:түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге
қадам басқанда әртүрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу,
жеңу нәтижесінде оқу міндеттерін жүзеге асады. Оқыту үрдісіндегі ең негізгі
қайшылықтар –оқушының мүмкіншіліктерінің (білімі, дағдысы, дамуының қазіргі
деңгейі арасындағы қайшылық ). Бұдан тағы да оқушылардың білімі мен
біліктілігі арасындағы және шығармашылық ойлау арасындағы т.б. қайшылықтар
жатады. Осындай қайшылықтарды шешеу оқушылардың саналы түрде көп күш- жігер
жұмсауын керек етеді [27,28].
Оқытушы шәкірттің білім, білік, деңгейлерін анықтап (дербестігін,
ізденімпаздығын, қызығушылығын, логикалық ойлауын т.б.) олармен жеке дара
жұмыстар жүйесін пайдалануы керек. Жүйелі дұдыс ұйымдастырылған танымдық
әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің білімі, біліктілігі кеңейіп, танымдық
ізденімпаздығы қалыптасады. Оқушының жұмысты шығармашылықпен ойлауы, оны
ұйымдастыра білуі, танымдық іс-әрекет түрлерін таңдау оны жоспарлай білуі
ізденімпаздығын арттыру қазіргі кездегі көкейкесті мәселелердің бірі болып
отыр.
М. Жұмабаев ойлауды өркендету жолдары: туралы айта келіп, ойлау жанның
өте қиын терең ісі-деп бағалайды. Жас балаға ойлау тым ауыр сондықтан
тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде сақтықпен, басқыштап іс істеу керек
Өркендету жолдары мыналар: 1) Баланың жанында дұрыс әсерлесулер һәм анық
суреттеулердің көп болуына ыждағат қылу керек.
Қанша дегенмен адам
суреттеулер бойынша ойлайды, сондықтан балаға бір затты ұқтырмақшы болсақ,
жалаңаш айту қажет емес, бала пікірді суреттеудің өзімен шығарып ашсын; 2)
Бала заттарды, көріністердісындары бойынша топ-топқа бөліп үйренсін.
Мысалы, дыбыстарды, өсімдіктерді, жануарларды, т.б. 3) Көріністердің
ойлардың араларындағы байланды һәм оларды қатынасының себеп екенін
тауып үйренсін. Бұл мысалдардан ерекше заң шығартқызып үйрету сияқты
істермен болдады [29]. Демек, мұғалімнің педагогикалық шығармашылық
ізденісінің ең басты мақсаты-оқушының танымдық ойлау қабілетін дамыту және
өзінің бойындағы шығармашылық ізденісін оқушылардың бойына сіңіре білу.
Танымдық іс-әрекет ұғымы танымдық қажеттілікпен және оның маңызды саласы
танымдық ынта түсінігі арқылы айқындала түседі. Жоғары мектепте
студенттердің танымдық қажеттілік объектісі сабақтардың мазмұнымен
анықталады өйткені оларды игеру ілімнің ьнегізгі белгілермен құралады
сөйтіп, танымдық қажеттілік, ынта нәтижесінде танымдық іс әрекетті меңгеру
процесі, оны жоспарлаумен ұйымдастыру және болашақ маманның кәсібін қажетті
біліктерінің қалыптасуына мүмкіндік беретін тұтас қамтылады [30].
Көптеген зерттеулерді талдау нәтижесінде танымдық іс-әрекет нетижелері
оқушының жеке тұлғасына, біліктерінің жетілуіне психологиялық механизмдер
арқылы, ең әсерлері бар рефлекция арқылы өз әрекетіне және сол әдептің
бірлескен іс-әрекет мазмұны мен формасына сәйкес қөзқарастары қалыптасатыны
анықталады. Рефлекцияның дамуынның студенттерінің рефлексивті ойлауының
үлкен тәжірибесін, жалпы дамытушылық мәні бар, себебі бірлескен әрекетпен
іс-әрекеттің рефлексивті себептерінде бақылау (өзін-өзі бақылау) бағалау
пайда болып, дамып отырады.
Р.С. Омарова зерттеулерінде студенттердің танымдық іс-әрекет құрлымын
танымдық қызығушылықтан танымдық белсенділік танымдық ізденімпаздылық және
шығармашылық әрекеттен тұрады деп жіктейді. Р.С. Омарова студент қоғам
өмірінде маңызды кәсіптік қызметтке дайындалып оның оқу танымдық әрекеті
болашақ кәсіби әрекетінің дидактикалық бейнесі болуы керек. Сондықтан
студенттің іс-әрекеті кәсіби бағытталған, ол оның әлеументтік және танымдық
белсенділігі оның өмірлік жолын анықтаудағы ұмтылыс болып табылады,-деп
жазды. Сонымен қатар студенттің іс-әрекет ерекшелігіне, мынаны жақтызады:
Өзіндік мақсаты мен нәтижесінің болуы (Кәсіби даярлығы, кәсіптік білім,
білік және дағдыны игеру, және қасиеттердің дамуы), жоғары білімді маман
ретіндегі жеке қасиеті; оқу нысанының ерекше сипаты (ғылыми білім, болашақ
қызметі, туралы ақпарат және т.б); студент іс-әрекетінің жоспарлы жағдайда
өтуі (бағдарлама оқу мерзімі); оқыту құралдарының болуы, кітаптар,
лабараториялық құрал жабдықтар, болашақ кәсіптік еңбектегі модельдер,
техникалық құралдар, т.б.жоғары интелектуалды жүктеме (емтихан, сынақ
тапсыру, дипломдық жұмыс қорғау т.б.) [31].
Танымдық қызығу оқу тәрбие үрдісінің барлық саласында көрініс табады.
Казіргі тәрбие, оқытудың ең көкейкесті мәселерінің біріне танымдық қызығуды
жатқызамыз. Оның негізі оқу үрдісін белсендіру жолдары мен болашақ
мамандарды қызығуын дамытуды ұсынады, оқытудың белсенді әдістері танымдық
қызығуды дамытуды көздейді. Сабақтың қай түрі болсын қызығушылық уәждемеге
бағытталады. Білім беруді ізгілендіру болашақ мамандардың танымдық ой
өрісін кеңейтуді негізгі орынға қояды. Білім беру жүйесі қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші рөлін атқарады, сондай оны
арықарай айқындай түседі. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан
түбірлі айырмашылығы: ол-білімнің қалыптасуы мен негізделуінің жалпы
ұстанымдарын, обьективтік қатынастарды қалыптастыру. Танымдық әрекет-
шәкірттің білімге деген өте белсенді ақыл-ой әрекеті. Танымдық әрекет
танымдық қажеттіліктен, мақсат, танымдық уәж және әрекетті орындаудың тәсіл-
амалдарынан тұрады. Танымдық әрекеттің негізінде болашақ мамандардық
танымдық қызығу, танымдық ізденімпаз қалыптасады. Танымдық қызығуы ұғымы
және оны қалыптастыру мәселесіне педагогтар мен психологтардың,
әдіскерлердің көптеген ғылыми зерттеу еңбектері арналған. Бұл мәселенің
кейбір қырлары тереңге бойлайтын көне замандардан бастау алады. Көне
замандағы Антика дәуірінің өзінде ойшылдар мен педагогтар болашақ
мамандардың өзіндік ой-тұжырымдарын жасау және оны дамыту үшін
репродуктивті және эвристикалық әдістер жайлы мәселелерге көңіл бөлген
[32].
Болашақ мамандардың ақыл-ой тәрбиесіне негізделген тәрбие
теориясындағы айналасындағы, дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып-білуін
қамтамасыз етуімен қоғамға, адамға дұрыс қарым-қатынастың қалыптастырылуын
қалыптастырды. Ежелгі Грекия мен Римде құл иеленушілік құрылыс кезінде
басқа мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейі жоғары болды.
Антика дәуірі мемлекеттерінде өскелең ұрпаққа тәрбие беру ісіне көп көңіл
бөлінді. Құл иеленуші қоғамына мемлекетті қорғай алатын, қажет кезінде
басқыншылық әрекеттерге икемді, күшті, жігерлі және білікті адамдар қажет
болған. Нәтижесінде ежелгі грек тәрбие теориясы пайда болып, бұл идеялар
Платон, Аристотель, сондай ақ Ежелгі Рим философтары Плутарх, Пацит,
Квинтимин еңбектерінде одан әрі дами түсті. Бұл теорияда ақыл-ой тәрбиесіне
көпкөңіл бөлінеді, әсіресе, шәкірттің өз ой-тұжырымдамасын дамытуға ерекше
мән берді. Сократтың өзі оқыту барысында шәкірттердің танымдық танымдық,
белсенділігімен ізденімпаздылығын арнайы басқанудың маңыздылығын атап
көрсеткен елі. Ол шәкірттердің танымдық ізденімпаздығын арттыратын арнайы
оқыту әдісін- эвристикалық әңгімелесуді алғаш рет қолданды.
Сократ білімді жәй ғана бере салмай, шәкірттеріне сұрақ қоя
отырып, олардың ойлау қабілетін, қызықуын арттырып, өз ой-тұжырымын жасай
білуге үйретті. Эвристикалық сұрақтарды алдын-ала дайындай отырып танымдық
ізденімпаздықты оқыту құралы ретінде қалыптастырды.
И.Гербарт танымдық ізденімпаздықты дамыту-оқытудың негізгі
міндеттерінің бірі деген пікірде болды. Ол оқу материалы жеңіл болмауы
керек, баланың психикалық іс-әрекеті нәтижесіне сәйкес бірте-бірте
күрделендіру идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде
Гербарт адамның алуан саналы қызығуларын алады. Адамдарға қызығулар
айналасын, қоршаған дүниесін танып білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға
байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығу- эмперикалық, бұл айналасын
қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларды білуге бағытталады, ойлауға негізделген
ақыл-ой қызығуы эстетикалық қызығу-оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай
білушілікті көрсетеді. Қызығудың екінші тобына жататындар- симпатикалық
қызығу, бұл жеке адамдар арсында қатынас туғызады; әлеуметтік қызығу-әр
түрлі қоғамдық ұйымдардың арақатынасын анықтайды: дінге қызығу-діни ұғымды
күшейтеді. Осы алты түрлі қызығу болашақ мамандардың білім мазмұнын
анықтайды екен. Педагогика ғылымының негізгі тапаптарының бірі-болашақ
мамандардың танымдық деңгейінің жаңғартып, жаңартуға ғылымға және
тәжірбиеге негізделген жаңа технологиялар мен жаңа әдістерді оқу
мазмұнында болашақ мамандардың психологиялық ерекшеліктеріне қарай қолдану
қажеттілігін туындату. Жеке тұлға-қоғам мүшесі ретінде, өзіндік өмір сүру
бейнесіне сай, жеке құқыққа, танымдық қасиетке ие, өздігінен іздену арқылы
білім мен іскерлігін жетілдіріп ұдайы даму үстінде болатын жайт. Саналы
тұрде қарайтын болса, жеке тұлға басындағы жетістіктерін, кемшіліктерін
байқап және әлсіз жақтарын көреді.
Тұлғаның жеке даралық белгілері, оның өзгелермен қарым-қатынас жасау,
қайырымдылық пен тәкәпарлығынан және мейірімділік пен тас жүректіктен,
ізеттілігінен ғана анықтап қана қоймайды, олардың байқалу дәрежесіне және
өзге қасиеттері арқылы көрінуге байланысты. Егер, жеке тұлға сыртқы ортамен
неғұрлым кең көлемде қарым-қатынас жасаса онда ол өмірдің алуан түрлі
ерекшеліктерін танып- білуге үлкен мүмкіншілік алады да солғұрлым оның
рухани жағы жетіле түседі. Онда өзгерістер әр тұлғаны өзіне тән
ерекшеліктері арқылы көрінеді. Ондай ерекшеліктерге, таным, сенім, мұрат,
қызығу, қабілет, талғам, бейімделу жатады. Дұрыс ұйымдастырылған оқу тәрбие
жұмыстары жеке тұлғаның дамуына, танымдық қызығушылығының қалыптасуына
жетекші ықпал етеді. Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға деген
қызығуларынан келіп туады. Адам әрекетінің субъективтілігі оның ішкі
қажеттілігінен эмоцияларымен, түрткілерінен, танымдық қызығушылық
бірлігінен көрінеді. Бұл әрекеттер болашақ мұғалімдердің білім алуға
ұмтылысының, белсенділігінің де деңгейін танытады [33].
Болашақ мамандардың қандай да іс-әрекетті орындау табандылығы, оған
итермелейтін түрткілер мазмұны мен қызығушылықтар сипатына байланысты.
Себебі танымдық қызығушылық болашақ мамандардың түпкі мақсатқа жетуінің
жолдарын саралауға көмектеседі, осы жолда кездесетін қандай қиындықтарды да
жеңуге ұмтылдырады. Әрекеттің жүзеге асуы сатылап жүретін үрдіс. Осы
жүйенің ішкі бөліктері мен іске асу кезеңдеріне сай әрекет компоненттері
өзара алмасып, бірігіп отырады. Болашақ мамандардың білім алуына
негізделген әрекеттер тізбегі танымдық қызығушылық әсерінен көздеген әрекет
мақсаттарының нәтижесіне жетуге мүмкіндік береді. Яғни, әрекет еңбек
түрінде жүзеге асады. Болашақ мамандардың танымдық әрекеттерін қалыптастыру
мен дамытудың басты шарты- ол орта және жоғары оқу орындарындағы оқыту
үрдісін жетілдіру екені анық. Білім берудің мақсатын анықтау үшін қазақ
білімпазы
Жүсіпбек Аймауытовтың мына сөздерін еске алған жөн, Мектеп бітіріп
шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен
ашылған саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің көздейтін
түпкі мақсаты осы. Мектеп осы бағытта баланы келешекте жетілуіне мықты
негіз салу керек [34].
Танымдық қызығушылықтар дұрыс қалыптастырылған жағдайда болашақ маман
білім алуында кездескен қиындықтарды жеңіп, оның танымдық белсенділігі
білім игерудегі белсенділігі артады, өзінің жан-жақты, білімді болуының
қажеттілігін сезінеді. Олай болса, түрткілер мен қызуғышылықтар адам
танымының негізгі алғы шарты ретіндн көрінеді де, студенттердің тұлға болып
дамып, қалыптасу факторларының бірі болып табылады. Сондықтан да таным
процесінің жүзеге асуы субъектінің әрекет нысанына қызығушылық мазмұнына
байланысты шешілмек. Болашақ мамандардың жеке басының өзіндік ерекшелігі,
танымдық қызығушулығы оның белсенділігі мен көрінеді. Танымдық қызығушылық
болашақ мамандардың әрекетінен ізденгіштік және шығармашылық сипаттарын
көруге болатыны анық.
Болашақ мамандардың танымдық қызығушылықтарының дамуының жалпы
тенденциялары төмендегідей болады:
-белгілі бір жағдайда сыртқы ынталарға негізделген қызығушылықтың,
болашақ мамандардың ішкі жан дүниесіне, көңіл-күйіне байланысты күрделі әрі
кең көлемді қызығушылыққа дейін дамуы;
-құбылыстардың айқын жақтарына бағытталған қызығушылықтарды терең
теориялық негіздегі, заң жүзіндегі ғылыми идея негізіндегі қызығушылыққа
бейімдеу. Студенттердің танымдық іс- әрекеті- жеке тұлғаның танымдық
қызығушылығы мен қажетсінуін белсенділігі мен ізденімпаздылығын қамтитын
танымдық еріктік, сезімталдық процестер мен мотивтері бірлігі нәтижесінде
студенттердің интелектуалды, және қасиеттірін және кәсіби маңызды бііктерін
дамытатын оқу материалының мазмұны мен қасиетті көлемін игеруді көздейтін
жан-жақты оқу жұмысы. Демек, оқу танымдық әрекет-студенттердің негізгі іс-
әрекеті болып табылатын күрделі құбылыс. Ол оқу міндеттерінің шешімін,
мақсаткерлік мотив, танымдық ақпаратты қабылдаудан бастап, күрделі
шығармашылық процестің қалыптасуымен анықталатын түрлі өзіндік
көріністермен және т.б.сипатталады.
Танымдық іс-әрекет ұғымы мен оны жоспарлау және оны ұйымдастыру
біліктері туралы сөз еткенде студенттің өзіндік жұмысы барысында мәні ашыла
түсетіндігі байқалады. Кейбір зерттеушілер өзіндік жұмысты студенттердің
интелектаульдық жігерімен және кәсіптік сапаларын дамытатын, оқу
бағдарламасында қарастырылған. Оқылатын материалдардың мазмұнымен қажетті
көмекші егереудегі оқытудың жеке түрлері ретінде қарастырылады.
А.Н. Леонтьев жоғары оқу орындарында кең теориялық білім беруде
кәсіби маңызды біліктерін қалыптастыруда студенттердің өзіндік жұмысы
маңызды роль атқарады, деп есептейді [35].
Зерттеулерге шолу жасай отырып, белсенділік пен ізденімпаздық ұқсас
категориялар емес, сонымен бірге бұл ұғымдардың ортақ белгілері де бар, бұл
ұғымдар бір-бірімен байланысты танымдық іс-әрекет ұғымын анықтауда маңызды
болып табылады. Оқу әдістемелік және психологиялық–педагогикалық танымдық
іс-әрекет төңірегіндегі тұжырымдармен пайымдаулар, сондай–ақ зерттеу
жұмыстарының болашақ мамандардың іс-әрекетіне деген қажеттіліктің
интелектуалды еріктілік, сезімділік сияқты бір-бірімен өзара байланысты
бөліктерінің бірлігі студенттің танымдық ынтасын, ізденімпаздығын
қалыптастырып, іс-әрекет бағытын анықтаушы фактор ретінде қарастыруға
болатынын анықтап берді. Танымдық іс-әрекетті тұрақты қажетсіну
ізденімпаздылық және оны жоспарлау, ұйымдастыру нәтижелігін көру
студенттің танымдық қанағаттану сезімін тудырады. Мұндай нәтиже студентті
жаңа танымдық әрекетке, белсенділік пен ізденіске істі меңгере білуге
тәжірибе жинақтауға дағдыландырады. Ғылым, техника, мәдениет, білім
дамусының өзара сабақтастығы тарихи сипатта екендігін ескере отырып, біздің
жүргізген теориямыз зерттеулеріміздің қорытындылары тәжірибелерді оқып
үйрену және жүйелеу көп жылдық тәжірибиеміз көрсетіп отырғандай, болашақ
мамандарды сапалы даярлау ісінде педагогикалық мұралар мен тәжірибелерді
объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы өте жоғары екендігі анық байқалды.
Сонымен қатар, зерттеулер танымдық іс әрекет және адамның кәсіптік
маңызды сапа дамуына әсер ететін күрделі процес екендігін дәлелдейді.
Оның көрінуіде белгілі әлеуметтік бағыт бар және ол оқу мен кәсіптік
қызметке шығармашылықпен жұмыс істеуді, нәтиженің қорытындысын қамтамасыз
ете алады. Осы саладағы білімнің қайнар көздеріне жасалған теорияның талдау
танымдық іс- әрекет адамның дамуына ықпал ететін бірден- бір қажеттілік
екенін көрсетіп берді.Сондай-ақ оқу іс-әрекеттерінің жақсы жолға қойылуы
біздің ойымызша тек қана нақты бір бөлім мен тәжірибелермен игеруімен ғана
байланысты емес, соның мақсаттары мен тапсырамарына сай келетін себептер
мен бастамалар жүйесінде екендігінде. Ең бастысы студент тек оқи алатын
емес, оқығысы келетін болуы керек. Жеке адамның қандай да болмасын ортаға
бейімделуі жеке адамның танымдық ерекшеліктеріне байланысты. Ендеше
бейімделу жеке адамның танымдық іс-әрекетінің нәтижелігімен анықталады.
Білім беру мен тәрбиелеудегі жеке адамның танымдық іс-әрекет туралы сөз
еткенде студенттердің білім меңгеру процесіндегі танымдық жүйелердің пайда
болу дамуы жеке қалыптасу ерекшеліктерін ескергеніміз жөн. Қазіргі кезде
түрлі технологиялар бар: жалпы педагогикалық, оқыту, тәрбие, дамыту,
компьюерлік т.б. Оқыту технологиясымен салыстырғанда педагогикалық
технологиялардың мәні кең де жан-жақты, өйткені мұнда тәрбие тәлім және
тұлғаның қалыптасуы мен дамуы бірге қамтылады. Ал оқыту технологиясы болса,
оқыту бағдарламасындағы білім мазмұнын меңгерудің түрлі әдістерімен
тәсілдерін жүйелі орындап, қойылған мақсаттарға жетудің нақты да тиімді
жолын қамтамасыз етуболып табылады. Таным мен оқу түрлері саналы әркетті
дамыту өзара бірлікте қатынасын бүтіннің екі жағы іспетті. Оқу әрекетінің
жемісті болуына екеуі бірдей қатыстырылғанда ғана қол жеткізуге болады.
Мысалы, қабілеті жоғары студенттің пәнге қызығуы төмендесе, не керісінше,
пән мазмұны тартымды бола тұра бала оны оқуда ізденіс жасамаса,
тапсырмаларды орындауға талпынбаса, оқу нәтижесі төмендейді. Студенттің
ақыо-ойы, санасының даму деңгейі, оқу ірекеті барысында қызығушылық
тудырудың бір шарты болады. Қоршаған орта мен әлеументтік, психологиялық
қатынастары негізінде студенттің жалпы даму деңгейін ажыратуға болады.
Жеке тұлғаның дамуы жеке даралық қабілеттер өрісімен шектелмейді, ол
студенттің жалпы және адамгершілік қасиеттерінің дамуы мен қатар,
әлеуметтік тұрғыда қалыптасуында қамтиды. Сондықтан маман дайындау ісінде
оның әлеуметтік орнына мән беру, оқу орнының оқу-тәрбие жұмысының мазмұнына
айналуы қажет. Шындығын да мұғалім жеке пәннен білім беруші ғана емес,
жергілікті жердегі жаңаның жаршысы, студенттің білімділігіне ықпал
жасайтын, мән беретін маман иесі. Жоғары оқу орнында аудиториядан тыс
жүргізілетін педагогикалық жұмыстарында студенттердің кәсіби мамандығына
қызығуын дамытуда мол мүмкіндік бар. Мұнда студенттердің жан-жақты дамуына
көңіл аударамыз. Аудиториядан тыс педагогикалық жұмыстар арқылы ғылыми-
теориялық, арнаулы педагогикалық, әдістемелік білімнің тереңдеуіне кәсіби
мамандығына қажетті білік дағдыларын меңгеруге үлес қосатын болсақ оқушылар
мен студенттердің танымдық қызығушылығының дамуы сөзсіз. Студенттердің
әрекетінің дұрыс қалыптасуында танымдық күшердің білім игеруіндеа атқаратын
қызметін дұрыс тану үлкен мәңге ие. Сондықтан қабылдау, ес, зейін, ойлау,
ой қорыту әрекеттері мен танымдық қызығушылғын кеңейтеді. Білімге қызығуын
қалыптастырудың бір жолы олардың зейін ерекшелігін танумен сабақтасады. Осы
орайда оқу проблемасында қызығушылықты күшейтудің екі жолы байқалады.
Студенттердің эмоциясы мен сезіміне әсер етуі, пробдеманың практикалық
мәнін білдіру. Студенттің танымдық іс-әрекеті жеке тұлғаның танымдық
қызығушылығы мен қажетсінуін белсенділігі мен ізденімпаздығын қамтитын
танымдық, еріктік, сезімталдық процестер мен мотивтер бірлігі нәтижесінде
студенттің интелектуалды, және қажеттерін және кәсіби біліктерін дамытатын
оқу материалының мазмұны мен қажетті келешегін игеруді көздейтін жан-жақты
оқу жұмысы.
Танымдық іс-әрекет студент жеке тұлғасының тікелей әсер ете отырып,
мынандай даму схемаларының жетілуіне ықпал ететінін анықтадық.(1 кесте)
Сонымен болашақ мамандардың танымдық іс-әрекеттегі біліктерінің
сапалық деңгейі оның дербестігін анықтайды бұл ақыл-парасат дамуының
жоғарғы деңгейіне және студенттің ой-танымдық дербестік арналарының даму
ерекшеліктеріне тікелей байланысты деп тұжырым жасауға болады
Кесте 1. Студентердің танымдық дербестігі және оның мақсаттары.
Дербестілік Даму мақсаттары
арналары
- Студенттердің танымдық және шығармашылық ой өрісін
Интелектуалдық қалыптастыру, танымдық ойлау белсенділігін ойлау
арна белсенділігін дамыту
- Ақыл –ойын дамыта отырып мынандай қасиеттерін дамыту
тапқырлық, сыншылдық, ізденімпаздіқ, дербестік,
үнемділік, ой ұшқырлығы.
- Танымдық процестерді дамыту: қабылдау, елестету,
ес, зейін.
- Ақыл –ой дағдыларын дамыту бөлшектеу,жинақтау,
талдау, синтез, дәлелдеу, салыстыру.
- Танымдық біліктілерін дамыту: жоспарлау, сұрақ қоя
білу, проблема қоя білу, дәлелдей білу, тұжырым жасау
білімін таныс және белгісіз ситуацияларда қолдана білу,
ұйымдастыру.
- Оқу біліктерін дамыту: қажетті ырықта жаза білу және
жұмыс істей білу, конспектілеу, негізгісін бөліп
көрсету, іс-әрекетін жоспарлау, әдебиеттермен жұмыс
істей білу т.б.
Сезімдік арна -өзінің жағымды және жағымсыз сезімдерін басқара білу
дағдыларын қалыптастыру
-сезімдік көңіл-күйін түсінуін және оның себебін
жағдайларын анықтай білуге үйрету
-тынышсыздық, үрейлену, қобалжу т.б. деңгейлерін
төмендететін жағдайларын жасау.
Еріктік арна -талаптану өз күшіне семінділік дамыту
-шыдамдылық өз мақсатына жетуге табандылық көрсету
кедергілерді жеңуге үйрету
-ұстанымдылыққа үйрету іс-әрекетті жоспарлай білуге,
оны жүзеге асыруға және оны өз бетімен бақылау
жүргізуге үйрету.
Өзін-өзі реттеу -ситуацияларды талдау дағдыларын қалыптастыру
арнасы -өз іс-әрекетін білу және оны басқа адамдармен
салыстыруға үйрету
-өзіне және басқаларға әділ қарау
-өз іс-әрекетін жауапкершілікпен қарауға үйрету
2. Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
қалыптастыру жолдары
Адам қоғамның жемісі екенін еске алсақ, берілетін білім, білік
мазмұны да өмір сүріп отырған ортадағы өзгерістерге байланысты қоғам
талабына сай негізделіп, көшке ілесе алу мақсатында әр кезеңге өзгертіліп,
жаңартылып отыру қажеттілігі, туындап отыратыны белгілі. Білім беру,
тәрбиелеу, біліктілікті жетілдіру мәселелері педагогиканың негізгі
мәселелері болғандықтан, нені оқыту және қалай оқыту деген сұрақтарға
қоғамдағы өзгерістерге байланысты анықталып отырады.
Қазіргі қоғамдағы түрлі өзгерістерге сәйкес болашақ мамандардың
танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастсыру біліктерін қалыптастыру
өзекті мәселе болып отыр. Өйткені өндіріс техника мен технологияның
жаңарып, материалдың игіліктерді жасау адамның интелектуалдық
мүмкіндіктерін, шығармашылық қабілетін талап етеді. Ал бұл іс-әрекетті
алдын ала жоспарлап, оны тиімді ұйымдастыра білу біліктері арқылы жүзеге
асады. Ендеше студенттердің білімін, біліктілігін, дүниетанымын кеңейтуде,
олардың іс-әрекеттерін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерінің қалыптасуы
қоғамдық мәні зор деген сөз студенттердің танымдық іс-әрекеті күрделі
құбылыс. Ол іс-әрекет мақсатын, мазмұны мен қорытындысын, түрлерін,
әдістерін мотивтерін, деңгейлерін қамтиды,
Г.И. Щукинаның пікірі бойынша бұл мәселені педагогикалық жолмен шешу
үшін педагогикалық үрдістің қызықты жақтарын, қоршаған ортаның оқиғаларын
объективті трде мүмкіндігінше ашып көрсету керек, балада болатын кездейсоқ
оқиғаларға маральдық, эстетикалық адамгершілік, ғылыми қазыналарға
қызығушылық жағдайын үнемі, қолдап, оқу тәрбие жүйесінде оның танымдық
белсенділігін арттыратындай, жан-жақты дамуына ықпал ететідей мақсатты
түрде әрекет етуі қажет Жоғары оқу орындарында әдістемелік даярлау
барысында студенттердің танымдық ізенімпаздығын дамыту теориялық
негіздеріне талдау жасаған А.Е.Әбілқасымова, Р.С. Омарова; Студенттердің
танымдық ізденімпаздығын дамыту оқу үрдісін ойдағыдай ұйымдастырудың
негізгі шарты деген пікір айтады [36].
C С.Смаловтың пікірі бойынша танымдық іс-әрекет ынтаның пайда болуымен
тығыз байланысты. Ынталылық белгісінің сипаты мыналар: оқу ісіне белсене
кірісуі, материалдарды қызыға қабылдауы зейінін сол объектіге
шоғырландыруы, оқу процесінде сұрақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
психология мамандығын бітіруші IV курс студенті Нұрлыбаева Гүлсім
Әділханқызының Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру атты тақырыбында жазылған диплом жұмысына
Пікір
ППП-611 тобының Нұрлыбаева Гүлсім Әділханқызының Болашақ мамандардың
танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру атты тақырыбында
жазылған диплом жұмысына студенттердің танымдық іс-әрекетін ұйымдастырудың
ерекшеліктері, түрлері, мақсаттары және оның жоғары оқу орны практикасына
ендіру тәжірибесі жөнінде тізбектеп көрсеткен. Диплом жұмысы талапқа сай
кіріспе, екі тарау, төрт тарауша және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады. Көлемі 60-бет. Кіріспе бөлімінде тақырыптың өзектілігі нақтыланған,
мақсат-міндеттері дұрыс айқындалған, зерттелу деңгейі дұрыс сарапталған.
Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін дамытудың
ғылыми теориялық негіздері жөнінде қарастырса, екінші тарауында Болашақ
мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін
қалыптастыру шарттары және тәжірибелік жұмыстарды нәтижелері айқындалған.
Қорыта айтқанда жұмыс мазмұнды және ғылыми жинақ жүйеленген. Бітіруші
тақытыптың жалпы мазмұнын аша білген. Жалпы жұмыстың барысында, мазмұнында
теориялық және әдістемелік қателіктер кездеспейді.
Бітірушінің Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру атты тақырыбындағы диплом жұмысы талапқа сай
орындалғандықтан қорғауға ұсынылады.
Ғылыми жетекшісі п.ғ.д.Садуова Ж
Қ.А. Ясауи атындағы Халыкаралық қазак-түрік университеті
Педагогика және психология мамандығын бітіруші IV курс
студенті Нұрлыбаева Гүлсім Әділханқызының Болашақ мамандардың танымдық іс-
әрекетін ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру атты тақырыбында жазылған
диплом жұмысына
Сын пікір
Қазақстан - 2030 және Қазақстанның 2015 жылға дейінгі даму
стратегиясы және білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
Мемлекеттік бағдарламасы білім беру жүйесінің алдына нәтижеге бағытталған
білім моделін жасауды қамтамасыз ету және оны халықаралық білім беру
кеңістігіне интеграциялау мақсатын қойды. Демек, болашақ мамандарды
еңбектің қай саласында болмасын, әсіресе, білім алуда да тек мәлімет
жиынтығын меңгертумен шектелмей, іс-әрекетін өздігінен тиімді ұйымдастыра
отырып, шығармашылық бағыт ұстанатын, сол тұрғыда өз болмысын таныта алатын
құзырлы маман болуға даярлау қажеттігін негізге алып отыр.
Нұрлыбаева Гүлсім ғылымның барлық саласында білім мазмұны мен көлемі
қауырт өсіп отырған қазіргі әлемдік жаһандану кезіндегі осы мақсат,
өздігінен оқу іс-әрекетін тиімді ұйымдастыруға да тікелей байланыстылығын
айқындап көрсеткен. Сонымен бірге студенттердің танымдық іс-әрекетін
ұйымдастырудың оңтайлы әдістері мен тәсілдерін, оқыту түрлерін, нысандарын
іздестіру мақсатына тоқталған. Сондықтан, студенттердің танымдық іс-
әрекетін орындайтын жұмыстарының педагогикалық жүйесін оқу іс-әрекетінде
арнайы ұйымдастыру – оқу процесін жетілдірудің негізгі шарты екендігін
дәлелдеп берген. Нұрлыбаева Гүлсімнің жұмысында заман талабына сай
теориялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік даярлығымен қатар,
өзіндік іс-әрекетін жаңа жағдайға байланысты оңтайлы ұйымдастыра білуін
атап өтті.
Автор тақырыбына сәйкес ізденіп, толық аша білді. Қорыта айтқанда,
зерттеу жүмысы өз дәрежесінде жазылып, барлық талаптарға сай орындалған.
Осы себепті Нұрлыбаева Гүсімнің дипломдық жұмысын жоғары деп есептеймін.
Пікір беруші.
№ 17 Ататүрік атындағы мектеп-гимназия директоры Макашева А
Мазмұны
Кіріспе
1 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
дамытудың ғылыми теориялық негіздері
1. Психология-педагогикалық әдебиеттегі танымдық іс әрекет ұғымы туралы
түсінік.
2. Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
қалыптастыру жолдары
2 Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру шарттары.
2.1 Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыруда жаңаша оқыту технологияларын пайдалану тәсілдері.
2.2 Студенттердің өзіндік жұмысы арқылы танымдық белсенділіктерін
қалыптастыру
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазіргі кезде еліміздің экономикалық және
әлеуметтік мәдени жағдайына сай, қоғам өмірінің барлық салаларында өзін-өзі
жетілдіріп әлеуметтік мүмкіншілігін дамытатын білімді, барлық іс-
әрекеттерде шығармашылық бағыт ұстанатын білікті маман тәрбиелеу өзекті
мәселе болып отыр.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы, Заңында ғылым мен
практика жетістіктерін жеке адамды дамытуға шығармашылық рухани және дене
мүмкіндіктерін, интеллектін дамытуға бағыттау нәтижесінде кәсіби білікті
маман тәрбиелеу міндеті көзделген. Демек, қоғам дамуының қазіргі кезеңінде
Жоғарғы оқу орындарында оқыту үрдісін жетілдіру, болашақ мамандардың
ізденімпаздықтарын дербестігі мен шығармашылықтарын дамыту өзекті мәселе
болып отыр. Сондықтан студенттердің Жоғарғы оқу орындарында оқып жүрген
кезінде олардың ойлау, белсенділігін дамытып білімі мен біліктерін өмірдің
жаңа жағдайында пайдалана білуге үйрету туындайды. Бұл міндеттердің жүзеге
асуы студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру жағдайына тікелей байланысты. Осыдан келіп
студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін
қалыптастыруға септігін тигізетін оқу процесін ұйымдастырудың тәсілдерін,
әдістері мен нысандарын іздестіруге өзекті сипат береді.
Оқу-әдістемелік және психологиялық педагогикалық әдебиеттерегі
танымдық іс-әрекет төңірегіндегі тұжырымдары мен пайымдаулар сондай-ақ
зерттеу жұмыстарының мәліметтері студенттердің танымдық іс-әрекетіне деген
қажеттіліктің интеллектуалды еріктілік сезімділік сияқты бір-бірімен өзара
байланысты бөліктерінің бірлігі студенттің танымдық ынтасын,
ізденімпаздығын қалыптастырып іс-әрекет бағытын анықтаушы фактор ретінде
қарастыруға болатынын анықтап берді. Танымдық іс-әрекетті тұрақты қажетсіну
ізденімпаздық және оны жоспарлап, ұйымдастыру нәтижесін көру студенттердің
танымдық қанағаттану сезімін тудырады. Мұндай нәтиже студентті жаңа
танымдық әрекетке белсенділікпен ізденіске, істі меңгере білуге тәжірибе
жинақтауға дағдыландырады.
Танымдық іс-әрекет ұғымының әлеуметтік–экономикалық педагогикалық
тұрғыдан мәнін жалпы кәсіби білімінің мағыналық сипатын зерттеген ғалымдар
Ю.К. Бабанский, В.А. Сластенин, Т.И. Шамова, К.К. Жанпейсова, Б.И. Мұқанова
т.б. еңбектері оқу танымдық әрекетті арттыруға әсер ететін оқу үрдісінің
кейбір факторлары мен құралдары, әдістері туралы құнды материал беріп,
маңызды ой-пікірлер айтылады.
Еліміздің әлемдік біім кеңістігіне енуге бағытталған талпыныстары
білім берудің мазмұнын жаңарту мәселесіне ерекше көңіл бөлініп осыған
байлансты тұжырымдамалар мен заңдар қабылдау мәселесіне баса назар
аударылуда
Танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерінің
қалыптастыруы педагогикалық тұрғыда ғылыми негізделмеуі, әдістемесінің
болмауы салдарынан жоғарғы оқу орнын бітірген жас мамандар өз білімін жаңа
жағдайда пайдалана алмауы кәсіпке бейімделуі кәсіби, шығармашылық
бағыттылығының төмендігі байқалады. Осыдан келіп, студенттердің танымдық іс-
әрекетіндегі кәсіби маңызды біліктерін дамыту қажеттігі мен болашақ
мамандардың кәсіби даярлығы арасындағы қайшылықтар бізге зерттеу
проблемасын анықтап тақырыпты: Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру деп таңдаумызға себеп болды.
Зерттеудің объектісі. Жоғарғы оқу орындарында студенттерді кәсіби
даярлау процесі.
Зерттеудің пәні. Студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және
ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру жүйесі.
Зерттеудің мақсаты. Жоғарғы оқу орындарында студенттердің танымдық
іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру жүйесін
ғылыми тұрғыда негіздеп әдістемесін жасау.
Зерттеудің болжамы. Егер жоғарғы оқу орындарында студенттердің
танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру
процесінің тұлғаның жүйелі құрлымдық негізде теориялық әдістемелік тұрғыда
жаңартатын жүйесі құрылса: студент субъек ретіндегі дербес мүмкіндіктері
танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру
жүйелі түрде педагогикалық мақсатқа сай жүргізілсе, онда студенттің болашақ
кәсіби қызметке икемділігі және өзінің алдына қойған мақсатқа жетуге өз
қабілеті мен біліктілігін пайдалана білуі оны жетілдіруге деген маңызды
қажеттіліктерді іске сырып, шығармашылық элеуметтің көтерілуіне негіздері
қаланады.
Зерттеудің міндеттері.
1.Студенттердің танымдық іс-әрекеті құрылымын жоспарлау ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру мәселесін теориялық тұрғыда қарастыру және оның
болашақ маман даярлаудағы маңызын айқындау.
2.Қазіргі кезеңде Жоғарғы оқу орындарында студенттердің танымдық іс-
әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерін қалыптастыру әдістемесінің
тиімділігін тәжірибе жүзінде тексеру.
3.Зертеліп отырған біліктерді қалыптастыру процесінің мақсаттарын
міндеттерін және жеке тұлғаны дамытудағы ерекшеліктерін мүмкін діктерін
мазмұн дық сипатын анықтау.
Зерттеудің көздері. Зерттеліп отырған мәселеге байланысты
философиялық, психологиялық, педагогикалық еңбектерде талдау жасау;
Қазақстан Республикасының үкіметінің ресми материалдары, заңдылықтар, қаулы
т.б. бағдарламалар оқу әдістемелік құралдар, тұжырымдамалар.
Зерттеудің әдістері. Зерттеудің проблемасы бойынша түрлі әдебиеттерге
талдау жасау, қорыту және жүйелеу, Жоғарғы оқу орындарында оқыту процесін
бақылау сауалнамалар, жүргізу арнайы конкурстар пікірталас, әңгіме жүргізу,
педагогикалық эксперимент алынған нәтижелерді саралау және әдістемелік
жүйенің тиімділігін тексеру.
Зерттеудің кезеңдері. Дипломның құрылымы: Диплом кіріспеден, екі
тараудан, тұжырымнан, қорытындыдан, ғылыми әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде. Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделіп, зерттеу
объектісі, пәні, мақсаты, міндеті болжамы жетекші идеясы айқындалып
көрсетілді.
Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
дамытудың ғылыми теориялық негіздері атты бірінші тарауда мәселенің оқу
әдістемелік және психологиялық, педагогикалық әдебиеттегі талдау дәрежесі
студенттердің танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру процесінің
талдау өлшемі мен Жоғарғы оқу орындарында аталған біліктердің қалыптасу
жүйесі, қазіргі жағдайына талдау жүргізіледі.
Болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастыру
біліктерін қалыптастыру шарттары атты екінші тарауында студенттердің
зерттелініп отырған біліктерінің дәстүрлі оқыту жағдайында және жаңа оқыту
формаларыарқылы қалыптастырудың нақты әдістемесі көрсетіліп тәжірибелік
эксперимент жұмыстарының мазмұны талданады.
Қорытындыда зерттеу болжамын дәлелдейтін нәтижелер тұжырымдар ғылыми
әдістемелік ұсыныстар беріледі, және қарастырылып отырған проблеманың
келешекте зерттелінетін бағыттары көрсетіледі
Қосымшада студенттерге сауалнамалар, тест сұрақтары, нұсқалар мен
тапсырмалар ұсынылады.
1 Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
дамытудың ғылыми теориялық негіздері
1. Психология-педагогикалық әдебиеттегі танымдық іс әрекет ұғымы
туралы түсінік.
Танымдық іс-әрекет шәкірттердің білімге деген өте белсенді ақыл-ой
әрекеті. Мектеп оқушылары мен студенттердің танымдық іс-әрекетін жетілдіру
проблемасына педагогикалық психологиялық еңбектері арналған. Бұл
проблеманың кейбір қырлары тамыры тереңге бойлайтын көне замандардан бастау
алады. Сократтың өзі –ақ оқыту барысында шәкірттердің танымдық іс-әрекетін
арнайы басқарудың маңызын атап көрсеткен еді. Ежелгі Рим философтарының
еңбектерінде білімді игеруде шәкірттердің танымдық іс-әрекеті олардың
дамуына ерекше орын алатындығы, айтылады. Оқыту процесіндегі баланың
танымдық іс-әрекетінің маңыздылығы Я.А. Каменский И.Г. Пестоллоцции мен
Дистервегтің еңбектерінде тереңдетіледі. Мәселен, А. Дистервег оқыту
барысында балалардың танымдық іс-әрекеті, сәбидің ақыл-ой қабілетін
дамытудың аса маңызды құралдардың бірі деп есептеді [1,2,3,4].
Я. А. Коменский Ұлы дидактика деген еңбегінде: Заттық не құбылыстың
түп тамырына жету, анықтау қабілетін дамыту, оны шынайы түсіну, және оны
қолдану білу қажет-деп ерекше атап өткен.
И.Т. Пестолоцци оқыту әдісінің жалпы психологиялық қайнар көзін
іздеді, сол арқылы ғана адамның дамуын жүзеге асыруға болады деп есептеді
ол алғаш рет баланың танымдық іс-әрекетіне әсер ететін оқытудың
эвристикалық әдістемесін жасайды [5].
Н.Т. Чернышевский еңбектерінде оқу процесінде оқушылардың танымдық іс-
әрекетіне арқа сүйеудің көптеген пікірлер айтылады. Егер біздің
балаларымыз шын мәнінде білімді адам болғысы келсе,-деп жазды ол,-өз
бетінше ізденіп, оқу арқылы білім алуы тиіс[6].
З.Г. Белинский баланың танымдық әлемін кеңейтуде индуктивті
әдістердің маңыздылығын көрсетті [7].
Оқушының танымдық ой өрісін дамытуда маңызды оқыту әдістемесін жасады.
К.Д. Ушинский зор үлес қосты. Материалдың көлемін, сипатын және оқыту
әдістерін анықтауда оқушылардың жас ерекшеліктерін ой-өрісі мен
қабілеттерін қатаң еске алуға материалдың біртіндеп және тізбектеліп
берілуін әрдайым сақтап отыруды, мазмұндауда да анықтамалар мен
қорытындылар, тұжырымдамалар анықтап дәл айтылуын талап етеді. Сондай –ақ
шәкірттердің ойлау білуін дамытудың және өздігінше білім алуда маңызды
біліктері мен дағдыларын меңгеру мәселесіне зор маңыз берді[8].
А.Н. Леонтьев Жоғарғы оқу орындарында терең теориялық білім беруде
кәсіби маңызды біліктерін қалыптастыруда студенттердің өзіндік жұмысы
маңызды роль атқарады деп есептеді. Танымдық іс-әрекетті белсендіру
мәселесімен, Б.П. Есипов, М.А. Данилов, П.И. Пидкасистый, М.Н. Скаткин,
Г.И. Щукина сияқты педагогтар айналысты. Н.Ф.Талызина өзінің Оқушылардың
танымдық іс-әрекеттерінің қалыптасуы деген жұмысында кіші мектеп жасындағы
балалардың психологиялық ерекшеліктерін атап көрсетеді, олардың танымдық
белсенділігін дамыту жолдарын ұсынады[9,10].
Мамандардың танымдық іс-әрекетін белсендіру үшін бірінші кезекте
мотивациялық компоненттерді жүзеге асыратын оқытудың әдістері мен
тәсілдерін қолдану, білім алуға өз бетінше ізденуін, мамандардың бағдарлық
іс-әрекеттерін қалыптастыруын И.Я. Лернер, А.М. Матюшкина, М.И. Махмутова,
В.Окон өз еңбектерінде қарастырған [11,12].
Ал танымдық мәселелерді дербес шеше білу, проблемалық ситуациядан
өздігінен жол табу жайын Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдов оқыту процесінде
мамандардың ойы қалыптаса ма? деген сұрақ қоя отырып, қарастырады. Қызығу-
адам ерекше сезінгендіктен қымилды нақты себебі. Қызығуды жеке тұлғаның өз
әрекетіне бағалық қатынасы деп анықтауға болады. Болашақ маманның танымдық
қызығуы танымдық саласына қатынасынан пайда болады. Оқуға білуге деген
қызығу танымдық белсенділіктің қозғаушысы екені белгілі [13,14].
Л Выготский бұл жөнінде былай деген: ең алдымен, баланы бір әрекетке
тарту үшін сен оны қызықтыр, оны бұл әрекетке дайын екенін білу үшін
қамқор жасау, осыны іске асыру үшін барлық күшін салатынын және бала өз
қимылдайтынын, ал мұғалім болса сол әрекетті басқарып бағыттап отыру керек.
Оқушылардың танымдық қызығуы олардың білім сапасы мен даму деңгейіне
байланысты ойлау әрекетінің әдістерінің қалыптасуына тәуелді [15].
Қазақ мектептерінде оқыту мәселесін жетілдіруде Ыбырай Алтынсарин көп
үлес қосты. Ол оқу тәрбие жұмысымен тек сабақ уақытында ғана шұғылдану
жеткіліксіз екенін айтып, оның сыныптан тыс түрлерін көрсетіп берді.
Алтынсаринның пікірінше, педагогикалық жұмыстағы ең шешуші нәрсе:
мұғалімнің ең жақсы оқыту таба білуінде, балалармен дұрыс сөйлесе білуінде
үлгілі жолға қойылған, дұрыс тәртібі бар тіпті мектеп оқушыларды
қызықтырып оларды мәдениетке жұмысқа және айналасын, өз ортасын, тануға, ой
еңбегін үйретуге тиіс-деп атап көрсетті.
Қазақ мектептерінде байланысты дидактикалық міндеттерді қоя білу,
танымдық іс-әрекет жолдарын табу тиімді әдіс-тәсілдерді жетілдіру,
саласында Алтынсарин еңбектері маңызды болып табылады. Алтынсарин
мұғалімнің міндеттері туралы нұсқаулары оларға қалай оқыту керектігі;
оқушылармен болатын байланыс олардың қалай оқу керектігі –оның өз
мананындағы оқыту әдістемесін терең және жан-жақты білгенін көрсетеді. Ол
баланың әрбір еңбегі құрр босқа жаттауға жұмсамай, мағыналы және жүйелі
болуы керек-деп жазды. Ыбырай Алтынсарин шәкіртінің танымдық іс-
әрекетінде оқыту әдістері мен тәсілдерінің маңыздылығына ерекше тоқталды:
... ..оқыту әдістері–баланың жүре келе мектепке сабаққа кейіннен ғылымға,
өз бетімен білім алуға құмарландыратын жол- деп атап көрсетті . Әсіресе
танымдық іс-әрекетте мұғалімнің басшылық роліне мән берді. Ол мұғалім
балалармен істес болады; егер олар бірнәрсені түсінбесе, онда мұғалім
шәкірттерді кінәламай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі
кінәлауы керек. Мұғалім балалармен сөйлескенде ашуланбай, күйгелектемей,
сабырлықпен сөйлеп, шұбалаңқы сөздермен керексіз терминдерді қолданбаудан
әрбір затты ықыласпен қарапайым тілмен түсіндіру керек,-деп жазды [16].
Баланы жас кезінде- ақ танымдық әлемін кеңейту сол бағытта әрекет
ету маңыздылығы Абай Құнанбайевтың да еңбектерінде көрініс тапты. Мысалы,
Абайдың Жетінші қара сөзіндегі ақыл-ой белсенділігі туралы пікірін айта
кетелік жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады. Бұлар тәннің
құмары бұлар болмаса, тән жанға қонақ үй бола алмайды, кәм өзі өспейді,
қуат таппайды. Бірі - білсем екен деп не көрсе соған талпынып жалтыр-
жұлтыр еткен болса, оған қызығып аузына салып дәмін татып қарап, тамағына
бетіне басып қарап, сырнай керней болса, дауысына ұмтылып, онан ержетің
кірегенде ит үрсе де, мал шуласада, біреу келсе де, біреу жыласа да тұра
жүгіріп, Ол немене?, бұл немене?, деп, Ол неге үйтеді?, Бұл неге
бүйтеді?, деп көз көрген, құлақ естігеннің бәрін сұрап тыныштық көрмейді.
Мұның бәрі – жан құмары, білсем екен үйренсем екен деген [17]
Шәкәрім Құдайбердиев білім беруде шәкірттің ойлау белсенділігін, ақыл-
парасатын дамытуды басты бағдар деп таниды. Берілетін білім мен оның
тәлімдік-тәрбиелік ғибрат жолын бөлмей бірлікте қарауға ерекше мән бәрді.
Оқытудың әдіс–тәсілдеріне уақыт деңгей тұрғысынан қарап, білім алудың
өнегелі жолын дұрыс көрсетті. Демек, берілетін білім, де тәрбиелік тәлімі
де шәкірттің жамасына үйлеспесе, нәтиже шықпайтын деп баса айтқан. Оқыту
мен үйрету зорлау, күштеу емес, баланың дербес ерекшелігімен бейімділігіне
қарай жүргізілсе дұрыс болады, -деп көрсетті[18].
Сондай-ақ Ахмет Байтұрсынов, Мағжан Жұмабаев сынды қазақ педагогтары
да танымдық әрекет туралы құнды пікірлер айтты. Ахмет Байтұрсынов бала
білімді тәжірибие арқылы өздігінен алуы керек. Мұғалім балаға жұмысты әліне
қарай шағындап берумен қарай бетін белгіленген мақсатқа қарай түзетіп отыру
керек-деп жазды[19].
Мағжан Жұмабаев өзінің Педагогика оқулығында: ... ...Бала заттарды
көріністерді, ұқсас сындары бойынша тап-тапқа бөліп үйренсін, жеңілден
ауырға көшуді естен шығармуы керек, көріністердің олардың араларындағы байп
ашуды һәм олардың қайсысына себеп екенін тауып үйренсін. Бұл балаға
мысалдардан ерекше-заң шығартқызып үйрету сиқымды істермен болады;-деп
жазды. Алайда оқу- әдістемелік және педагогикалық-психологиялық
әдебиеттерге жүргізілген таңдаулар бұқаралық мектепті 50-ші жылдарға дейін
догматизмның үлесі басым болған көрнекі құралдармен түрлендіріп оқитындығын
көрсетеді. 50-ші жылдардан бастап ғылыми –техникалық жандану мектеппен
өмірдің байланысуы сияқты факторлардың ықпалымен дидактар мен әдіскерлердің
танымдық іс-әрекет теориясына деген ықыласы қайтадан күшейе түседі [20].
Еліміздегі ғылыми педагогтар Т.Сабыров, А.Е. Әбілқасымова, Н.Д.Хмель,
А.Ғ.Қазмағанбетов, Р.С. Омарова т.б. зерттеулер нысаналы түрде ұйымдастыру
оқу процесінің жетілдірудің маңызды педагогикалық шарты ретінде
қарастырылады.
Сонымен қатар, танымдық іс-әрекет ұғымының мазмұнына авторлар түрліше
мағына береді. М.И. Махмутов танымдық іс-әрекет – шәкірттің ақыл –ой
белсенділігі және оның өз бетінше ізденіп оқуына мүмкіндік беретін әрекеті-
деп қарастырады. Н.А. Половникова танымдық іс-әрекеттің мәні –шәкірттер
оқушысының білімді игеруде өз бетінше талаптануы дейді.
Зерттеуші ғалымдар оқудағы танымдық белсенділікті қалыптастыру
мәселелерін тәжірибеде шешудің түрлі жолдарын бөліп көрсеткен. Олар мына
төмендегілер:[21,22,23,24,25].
-оқу үрдісіне қатысушылардың екі жақты сипаты әсері негізінде мұғаліммен
студенттің бірлескен әрекеті арқылы (Т.Сабыров, Н.Хмель, Е.Галант,
Л.Аристова, М.Данилов, Г.Щукина, Р.Лемберг);
-танымдық іс-әрекеттің дербестігін қалыптастыратын өзіндік жұмысты
ұйымдастыру мен оқу міндеттерін іріктеп шешу арқылы (Б.Есипов, Т.Сабыров,
М.Скаткин, Б.Айтмамбетова);
-танымдық іс-әрекет тәсілдерін қалыптастыру арқылы (н. Меньшинская,
П.Пидкасистый, Т.Шамова, А. Әбілқасымова, Р. Омарова, А. Мустояпова);
-оқытудағы әдістемелік білімдер элементтерін енгізу арқылы (И.Лернер, Б.
Коротяев, М. Құдайқұлов);
-іс-әрекеттің бағдарланушылық негізін құрайтын жалпылама білімдерді енгізу
арқылы (П. Гальперин, Н.Талызина);
-оқу іс-әрекетін өздігінше бақылауды дамыту арқылы (Л.Рувинский,
А.Қазмағанбетов).
Студентердің танымдық деңгейіне тоқталатын болсақ, оның ең жоғарғы
деңгейі танымдық міндеттерді өз бетіншеқоюмен тапсырмалардың шешімін табуда
неғұрлым тиімді жолдарын болжаумен және өз бетінше айқындаумен, өздігінен
бағалаумен сипатталады. Ал орташа деңгей жоғары деңгейдің кейбір
элементтерінің оқытушының көмегімен орындалатынымен сипатталады, мұнда
мұғалім танымдық тапсырма беріп, оның шешілуін бақылауы немесе оқушыға шешу
тәсілдерін көрсетуі тиіс. Төменгі деңгейде студент белгілі бір әрекеттің
үлгісі болғанда, оларды орындау тәсілдері туралы көмек болғанда ғана
танымдық әрекетін ынталандыруға, белгілі тәсілдерге бағдарлануда көрініс
табады. Студенттердің танымдық белсенділігін артырудың негізгі факторларына
олардың өз мүмкіндігін сезінуі, студенттердің өз таңдауы мен жұмыс істеуі,
оқу үрдісінде баланың өз әрекетінен қанағаттануы; оларға оқытушы тарапынан
қойылатын талап пен қабілеттерінің сәйкес болуы; Оқытушының өзіндік жұмысты
ұйымдастыра алуы, т.б. жатады. Бұл факторлар оқу мотивтерінің өрісін
кеңейтіп шығармашылық әрекетіне негіз қалайды. Қабілеттер студентке дайын
түрде берілмейді, ол оқыту барысында жүзеге асатын дамудың нәтижесі. Оқу,
білім алу қабілеттерінің деңгейі әр студентте әртүрлі болғандықтан,
оқытушы танымдық тапсырманы беру кезінде оны ескеруі тиіс. Оқытушылардың
танымдық белсенділігін қалыптастыру үшін оқытушы тарапынан ұйымдастырушылық
пен дұрыс басшылық және оған студенттердің өздері белсенділік танытпағы
ләзім. Ал студентердің жеке басының дамуына белсенді болуы үшін оны
қажетсінуі, ізденуі, бағмдарлай білуі, зерттеу біліктері болуы қажет. Бұл
жерде студенттердің қабілеттерін дамытып қана қоймай, олардың танфымдық жан
қуаттарының оянуына ықпал етудің, сол жолда ізденісін, талабын ұштап, білім
деңгейін жетілдірудің маңызы ерекше.
Студенттердің танымдық іс-әрекетін ұтымды ұйымдастыруға әлеуметтік
педагогикалық факторлардың ықпалын (Берукштене Ф.В.), жаратылыстану
матеметика ғылымдарын оөқып үйрену барысында танымдық іс-әрекетті
жандандыру (Тесленка В.С.), танымдық іс-әрекетәдістері мен тәсілдер жүйесін
бөліп көрсетуге (Вяткин А.Т.Омарова Р.С.), зерделеген арнаулы зерттеулерді
де атап өткіміз келеді. Бір авторлар танымдық іс-әрекет оқып үйренуші бөгде
адамның көмегінсіз жүзеге асатын кез-келген әрекетпен салыстыратынын
(Аристова А.П. Низалиова Р.А.т.б.) екінші біреулері тек шығармашылық
әрекетпен ғана салыстыратынында (Данилов М.А.Дайри Н.П. Лернер И.Я.т.б. )
айта кетеміз. Жоғарыдағы шолудан айқын көріп отырғандай, танымдық іс-әрекет
мазмұнын бір аяда ғана ашуға болмайтын күрделі ұғым болып табылады.
Г.И.Щукинаның пікірі бойынша, бұл мәселені педагогикалық жолмен шешу
үшін педагогикалық процестердің қызықты жақтарын қоршаған ортаның
оқиғаларын, объективті түрде мүмкіндігінше ашып көрсету керек, балада
болатын кездейсоқ оқиғаларға маральдық, эстетикалық, адамгершілік, ғылыми
қазналарға құлақ түре қызығушылық жағдайын үнемі қолдап қуаттап отыру
қажет. Сөйтіп барлық оқу және тәрбие жүйесінде адамға оның шығармашылық
белсенділігіне жан-жақты дамуына ықпал ететіндей өздеріне тән талапкерлікті
мақсатты түрде қалыптастыруға жету керек[26].
Мұнда автор танымдық іс-әрекетті объектіге және қоршаған дүние
оқиғаларына, тенденцияларға, ұмтылысқа деген адамның бағыт, таңдаудағы
психикалық процесі ретінде қарайды. Жеке бастың осындай оқиғалар түрлі
жағдайаттар ықпалымен іс-әрекеттермен айналысуы оған белсенділікті
арттырудың қанағаттанарлық қажетін алып келеді. Мұның өзі барлық психикалық
процестердің ерекше пәрменді де ықпалды өтуін қамтамасыз етеді. Әсіресе
қоршаған дүниеге, оның объектісіне, құбылыстарына, процестеріне
(енжарылық,белсенді ойлау, жарқын эмоция, талпыныс т.б.) талдау жасап
қорытындысын шығару жұмыстың нәтижелі, болуына септігін тигізеді.
Психикалық зерттеулерге қарағанда танымдық іс-әрекеттің қалыптасуы
өздігінен тұйыққа тірелген автономиялық процесс емес. Ол тек әлеументік
орта қоршауымен адамның өзіндік қызмет сипатымен ғана емес, жеке ұлғаның
кәсибі іс әрекетті, танымдық қажеттілігін оятуға ынталандыратын оқу және
тәрбие процесі сондай-ақ өзінің жеке басының белсенділігімен ұжымдық іс-
әрекет ролімен және оның ұстаған позициясымен үндесе жүргізілетін күрделі
үрдіс. Бұл мәселе белгілі бір танымдық іс-әрекетте оларды бағыттайтын
тәрбиелейтін жұмылдыратын, ұмтылдыратын адамдардың әсіресе тікелей
байланыс. Сонымен қатар шәкірттердің танымдық іс-әрекетте ілгері қарай
басуына себепкер негізгі күші-:түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге
қадам басқанда әртүрлі қайшылықтар мен қиындықтарға кездеседі, оларды шешу,
жеңу нәтижесінде оқу міндеттерін жүзеге асады. Оқыту үрдісіндегі ең негізгі
қайшылықтар –оқушының мүмкіншіліктерінің (білімі, дағдысы, дамуының қазіргі
деңгейі арасындағы қайшылық ). Бұдан тағы да оқушылардың білімі мен
біліктілігі арасындағы және шығармашылық ойлау арасындағы т.б. қайшылықтар
жатады. Осындай қайшылықтарды шешеу оқушылардың саналы түрде көп күш- жігер
жұмсауын керек етеді [27,28].
Оқытушы шәкірттің білім, білік, деңгейлерін анықтап (дербестігін,
ізденімпаздығын, қызығушылығын, логикалық ойлауын т.б.) олармен жеке дара
жұмыстар жүйесін пайдалануы керек. Жүйелі дұдыс ұйымдастырылған танымдық
әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің білімі, біліктілігі кеңейіп, танымдық
ізденімпаздығы қалыптасады. Оқушының жұмысты шығармашылықпен ойлауы, оны
ұйымдастыра білуі, танымдық іс-әрекет түрлерін таңдау оны жоспарлай білуі
ізденімпаздығын арттыру қазіргі кездегі көкейкесті мәселелердің бірі болып
отыр.
М. Жұмабаев ойлауды өркендету жолдары: туралы айта келіп, ойлау жанның
өте қиын терең ісі-деп бағалайды. Жас балаға ойлау тым ауыр сондықтан
тәрбиеші баланың ойлауын өркендеткенде сақтықпен, басқыштап іс істеу керек
Өркендету жолдары мыналар: 1) Баланың жанында дұрыс әсерлесулер һәм анық
суреттеулердің көп болуына ыждағат қылу керек.
Қанша дегенмен адам
суреттеулер бойынша ойлайды, сондықтан балаға бір затты ұқтырмақшы болсақ,
жалаңаш айту қажет емес, бала пікірді суреттеудің өзімен шығарып ашсын; 2)
Бала заттарды, көріністердісындары бойынша топ-топқа бөліп үйренсін.
Мысалы, дыбыстарды, өсімдіктерді, жануарларды, т.б. 3) Көріністердің
ойлардың араларындағы байланды һәм оларды қатынасының себеп екенін
тауып үйренсін. Бұл мысалдардан ерекше заң шығартқызып үйрету сияқты
істермен болдады [29]. Демек, мұғалімнің педагогикалық шығармашылық
ізденісінің ең басты мақсаты-оқушының танымдық ойлау қабілетін дамыту және
өзінің бойындағы шығармашылық ізденісін оқушылардың бойына сіңіре білу.
Танымдық іс-әрекет ұғымы танымдық қажеттілікпен және оның маңызды саласы
танымдық ынта түсінігі арқылы айқындала түседі. Жоғары мектепте
студенттердің танымдық қажеттілік объектісі сабақтардың мазмұнымен
анықталады өйткені оларды игеру ілімнің ьнегізгі белгілермен құралады
сөйтіп, танымдық қажеттілік, ынта нәтижесінде танымдық іс әрекетті меңгеру
процесі, оны жоспарлаумен ұйымдастыру және болашақ маманның кәсібін қажетті
біліктерінің қалыптасуына мүмкіндік беретін тұтас қамтылады [30].
Көптеген зерттеулерді талдау нәтижесінде танымдық іс-әрекет нетижелері
оқушының жеке тұлғасына, біліктерінің жетілуіне психологиялық механизмдер
арқылы, ең әсерлері бар рефлекция арқылы өз әрекетіне және сол әдептің
бірлескен іс-әрекет мазмұны мен формасына сәйкес қөзқарастары қалыптасатыны
анықталады. Рефлекцияның дамуынның студенттерінің рефлексивті ойлауының
үлкен тәжірибесін, жалпы дамытушылық мәні бар, себебі бірлескен әрекетпен
іс-әрекеттің рефлексивті себептерінде бақылау (өзін-өзі бақылау) бағалау
пайда болып, дамып отырады.
Р.С. Омарова зерттеулерінде студенттердің танымдық іс-әрекет құрлымын
танымдық қызығушылықтан танымдық белсенділік танымдық ізденімпаздылық және
шығармашылық әрекеттен тұрады деп жіктейді. Р.С. Омарова студент қоғам
өмірінде маңызды кәсіптік қызметтке дайындалып оның оқу танымдық әрекеті
болашақ кәсіби әрекетінің дидактикалық бейнесі болуы керек. Сондықтан
студенттің іс-әрекеті кәсіби бағытталған, ол оның әлеументтік және танымдық
белсенділігі оның өмірлік жолын анықтаудағы ұмтылыс болып табылады,-деп
жазды. Сонымен қатар студенттің іс-әрекет ерекшелігіне, мынаны жақтызады:
Өзіндік мақсаты мен нәтижесінің болуы (Кәсіби даярлығы, кәсіптік білім,
білік және дағдыны игеру, және қасиеттердің дамуы), жоғары білімді маман
ретіндегі жеке қасиеті; оқу нысанының ерекше сипаты (ғылыми білім, болашақ
қызметі, туралы ақпарат және т.б); студент іс-әрекетінің жоспарлы жағдайда
өтуі (бағдарлама оқу мерзімі); оқыту құралдарының болуы, кітаптар,
лабараториялық құрал жабдықтар, болашақ кәсіптік еңбектегі модельдер,
техникалық құралдар, т.б.жоғары интелектуалды жүктеме (емтихан, сынақ
тапсыру, дипломдық жұмыс қорғау т.б.) [31].
Танымдық қызығу оқу тәрбие үрдісінің барлық саласында көрініс табады.
Казіргі тәрбие, оқытудың ең көкейкесті мәселерінің біріне танымдық қызығуды
жатқызамыз. Оның негізі оқу үрдісін белсендіру жолдары мен болашақ
мамандарды қызығуын дамытуды ұсынады, оқытудың белсенді әдістері танымдық
қызығуды дамытуды көздейді. Сабақтың қай түрі болсын қызығушылық уәждемеге
бағытталады. Білім беруді ізгілендіру болашақ мамандардың танымдық ой
өрісін кеңейтуді негізгі орынға қояды. Білім беру жүйесі қоғамның
әлеуметтік-экономикалық дамуының жетекші рөлін атқарады, сондай оны
арықарай айқындай түседі. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан
түбірлі айырмашылығы: ол-білімнің қалыптасуы мен негізделуінің жалпы
ұстанымдарын, обьективтік қатынастарды қалыптастыру. Танымдық әрекет-
шәкірттің білімге деген өте белсенді ақыл-ой әрекеті. Танымдық әрекет
танымдық қажеттіліктен, мақсат, танымдық уәж және әрекетті орындаудың тәсіл-
амалдарынан тұрады. Танымдық әрекеттің негізінде болашақ мамандардық
танымдық қызығу, танымдық ізденімпаз қалыптасады. Танымдық қызығуы ұғымы
және оны қалыптастыру мәселесіне педагогтар мен психологтардың,
әдіскерлердің көптеген ғылыми зерттеу еңбектері арналған. Бұл мәселенің
кейбір қырлары тереңге бойлайтын көне замандардан бастау алады. Көне
замандағы Антика дәуірінің өзінде ойшылдар мен педагогтар болашақ
мамандардың өзіндік ой-тұжырымдарын жасау және оны дамыту үшін
репродуктивті және эвристикалық әдістер жайлы мәселелерге көңіл бөлген
[32].
Болашақ мамандардың ақыл-ой тәрбиесіне негізделген тәрбие
теориясындағы айналасындағы, дүниені шынайы ақиқат тұрғыда танып-білуін
қамтамасыз етуімен қоғамға, адамға дұрыс қарым-қатынастың қалыптастырылуын
қалыптастырды. Ежелгі Грекия мен Римде құл иеленушілік құрылыс кезінде
басқа мемлекеттермен салыстырғанда қоғамдық даму деңгейі жоғары болды.
Антика дәуірі мемлекеттерінде өскелең ұрпаққа тәрбие беру ісіне көп көңіл
бөлінді. Құл иеленуші қоғамына мемлекетті қорғай алатын, қажет кезінде
басқыншылық әрекеттерге икемді, күшті, жігерлі және білікті адамдар қажет
болған. Нәтижесінде ежелгі грек тәрбие теориясы пайда болып, бұл идеялар
Платон, Аристотель, сондай ақ Ежелгі Рим философтары Плутарх, Пацит,
Квинтимин еңбектерінде одан әрі дами түсті. Бұл теорияда ақыл-ой тәрбиесіне
көпкөңіл бөлінеді, әсіресе, шәкірттің өз ой-тұжырымдамасын дамытуға ерекше
мән берді. Сократтың өзі оқыту барысында шәкірттердің танымдық танымдық,
белсенділігімен ізденімпаздылығын арнайы басқанудың маңыздылығын атап
көрсеткен елі. Ол шәкірттердің танымдық ізденімпаздығын арттыратын арнайы
оқыту әдісін- эвристикалық әңгімелесуді алғаш рет қолданды.
Сократ білімді жәй ғана бере салмай, шәкірттеріне сұрақ қоя
отырып, олардың ойлау қабілетін, қызықуын арттырып, өз ой-тұжырымын жасай
білуге үйретті. Эвристикалық сұрақтарды алдын-ала дайындай отырып танымдық
ізденімпаздықты оқыту құралы ретінде қалыптастырды.
И.Гербарт танымдық ізденімпаздықты дамыту-оқытудың негізгі
міндеттерінің бірі деген пікірде болды. Ол оқу материалы жеңіл болмауы
керек, баланың психикалық іс-әрекеті нәтижесіне сәйкес бірте-бірте
күрделендіру идеясын ұсынды. Өзінің оқыту теориясы негізінде
Гербарт адамның алуан саналы қызығуларын алады. Адамдарға қызығулар
айналасын, қоршаған дүниесін танып білуге немесе қоғамдық өмірге араласуға
байланысты болады. Біріншісіне жататын қызығу- эмперикалық, бұл айналасын
қоршаған дүниенің кейбір оқиғаларды білуге бағытталады, ойлауға негізделген
ақыл-ой қызығуы эстетикалық қызығу-оқиғаларды көркемдік жағынан бағалай
білушілікті көрсетеді. Қызығудың екінші тобына жататындар- симпатикалық
қызығу, бұл жеке адамдар арсында қатынас туғызады; әлеуметтік қызығу-әр
түрлі қоғамдық ұйымдардың арақатынасын анықтайды: дінге қызығу-діни ұғымды
күшейтеді. Осы алты түрлі қызығу болашақ мамандардың білім мазмұнын
анықтайды екен. Педагогика ғылымының негізгі тапаптарының бірі-болашақ
мамандардың танымдық деңгейінің жаңғартып, жаңартуға ғылымға және
тәжірбиеге негізделген жаңа технологиялар мен жаңа әдістерді оқу
мазмұнында болашақ мамандардың психологиялық ерекшеліктеріне қарай қолдану
қажеттілігін туындату. Жеке тұлға-қоғам мүшесі ретінде, өзіндік өмір сүру
бейнесіне сай, жеке құқыққа, танымдық қасиетке ие, өздігінен іздену арқылы
білім мен іскерлігін жетілдіріп ұдайы даму үстінде болатын жайт. Саналы
тұрде қарайтын болса, жеке тұлға басындағы жетістіктерін, кемшіліктерін
байқап және әлсіз жақтарын көреді.
Тұлғаның жеке даралық белгілері, оның өзгелермен қарым-қатынас жасау,
қайырымдылық пен тәкәпарлығынан және мейірімділік пен тас жүректіктен,
ізеттілігінен ғана анықтап қана қоймайды, олардың байқалу дәрежесіне және
өзге қасиеттері арқылы көрінуге байланысты. Егер, жеке тұлға сыртқы ортамен
неғұрлым кең көлемде қарым-қатынас жасаса онда ол өмірдің алуан түрлі
ерекшеліктерін танып- білуге үлкен мүмкіншілік алады да солғұрлым оның
рухани жағы жетіле түседі. Онда өзгерістер әр тұлғаны өзіне тән
ерекшеліктері арқылы көрінеді. Ондай ерекшеліктерге, таным, сенім, мұрат,
қызығу, қабілет, талғам, бейімделу жатады. Дұрыс ұйымдастырылған оқу тәрбие
жұмыстары жеке тұлғаның дамуына, танымдық қызығушылығының қалыптасуына
жетекші ықпал етеді. Бұлардың бәрі адамның қоршаған ортаға деген
қызығуларынан келіп туады. Адам әрекетінің субъективтілігі оның ішкі
қажеттілігінен эмоцияларымен, түрткілерінен, танымдық қызығушылық
бірлігінен көрінеді. Бұл әрекеттер болашақ мұғалімдердің білім алуға
ұмтылысының, белсенділігінің де деңгейін танытады [33].
Болашақ мамандардың қандай да іс-әрекетті орындау табандылығы, оған
итермелейтін түрткілер мазмұны мен қызығушылықтар сипатына байланысты.
Себебі танымдық қызығушылық болашақ мамандардың түпкі мақсатқа жетуінің
жолдарын саралауға көмектеседі, осы жолда кездесетін қандай қиындықтарды да
жеңуге ұмтылдырады. Әрекеттің жүзеге асуы сатылап жүретін үрдіс. Осы
жүйенің ішкі бөліктері мен іске асу кезеңдеріне сай әрекет компоненттері
өзара алмасып, бірігіп отырады. Болашақ мамандардың білім алуына
негізделген әрекеттер тізбегі танымдық қызығушылық әсерінен көздеген әрекет
мақсаттарының нәтижесіне жетуге мүмкіндік береді. Яғни, әрекет еңбек
түрінде жүзеге асады. Болашақ мамандардың танымдық әрекеттерін қалыптастыру
мен дамытудың басты шарты- ол орта және жоғары оқу орындарындағы оқыту
үрдісін жетілдіру екені анық. Білім берудің мақсатын анықтау үшін қазақ
білімпазы
Жүсіпбек Аймауытовтың мына сөздерін еске алған жөн, Мектеп бітіріп
шыққан соң бала бүкіл әлемге, өзгенің және өзінің өміріне білім жүзімен
ашылған саналы ақыл көзімен қарай білсе, міне, білімдендірудің көздейтін
түпкі мақсаты осы. Мектеп осы бағытта баланы келешекте жетілуіне мықты
негіз салу керек [34].
Танымдық қызығушылықтар дұрыс қалыптастырылған жағдайда болашақ маман
білім алуында кездескен қиындықтарды жеңіп, оның танымдық белсенділігі
білім игерудегі белсенділігі артады, өзінің жан-жақты, білімді болуының
қажеттілігін сезінеді. Олай болса, түрткілер мен қызуғышылықтар адам
танымының негізгі алғы шарты ретіндн көрінеді де, студенттердің тұлға болып
дамып, қалыптасу факторларының бірі болып табылады. Сондықтан да таным
процесінің жүзеге асуы субъектінің әрекет нысанына қызығушылық мазмұнына
байланысты шешілмек. Болашақ мамандардың жеке басының өзіндік ерекшелігі,
танымдық қызығушулығы оның белсенділігі мен көрінеді. Танымдық қызығушылық
болашақ мамандардың әрекетінен ізденгіштік және шығармашылық сипаттарын
көруге болатыны анық.
Болашақ мамандардың танымдық қызығушылықтарының дамуының жалпы
тенденциялары төмендегідей болады:
-белгілі бір жағдайда сыртқы ынталарға негізделген қызығушылықтың,
болашақ мамандардың ішкі жан дүниесіне, көңіл-күйіне байланысты күрделі әрі
кең көлемді қызығушылыққа дейін дамуы;
-құбылыстардың айқын жақтарына бағытталған қызығушылықтарды терең
теориялық негіздегі, заң жүзіндегі ғылыми идея негізіндегі қызығушылыққа
бейімдеу. Студенттердің танымдық іс- әрекеті- жеке тұлғаның танымдық
қызығушылығы мен қажетсінуін белсенділігі мен ізденімпаздылығын қамтитын
танымдық еріктік, сезімталдық процестер мен мотивтері бірлігі нәтижесінде
студенттердің интелектуалды, және қасиеттірін және кәсіби маңызды бііктерін
дамытатын оқу материалының мазмұны мен қасиетті көлемін игеруді көздейтін
жан-жақты оқу жұмысы. Демек, оқу танымдық әрекет-студенттердің негізгі іс-
әрекеті болып табылатын күрделі құбылыс. Ол оқу міндеттерінің шешімін,
мақсаткерлік мотив, танымдық ақпаратты қабылдаудан бастап, күрделі
шығармашылық процестің қалыптасуымен анықталатын түрлі өзіндік
көріністермен және т.б.сипатталады.
Танымдық іс-әрекет ұғымы мен оны жоспарлау және оны ұйымдастыру
біліктері туралы сөз еткенде студенттің өзіндік жұмысы барысында мәні ашыла
түсетіндігі байқалады. Кейбір зерттеушілер өзіндік жұмысты студенттердің
интелектаульдық жігерімен және кәсіптік сапаларын дамытатын, оқу
бағдарламасында қарастырылған. Оқылатын материалдардың мазмұнымен қажетті
көмекші егереудегі оқытудың жеке түрлері ретінде қарастырылады.
А.Н. Леонтьев жоғары оқу орындарында кең теориялық білім беруде
кәсіби маңызды біліктерін қалыптастыруда студенттердің өзіндік жұмысы
маңызды роль атқарады, деп есептейді [35].
Зерттеулерге шолу жасай отырып, белсенділік пен ізденімпаздық ұқсас
категориялар емес, сонымен бірге бұл ұғымдардың ортақ белгілері де бар, бұл
ұғымдар бір-бірімен байланысты танымдық іс-әрекет ұғымын анықтауда маңызды
болып табылады. Оқу әдістемелік және психологиялық–педагогикалық танымдық
іс-әрекет төңірегіндегі тұжырымдармен пайымдаулар, сондай–ақ зерттеу
жұмыстарының болашақ мамандардың іс-әрекетіне деген қажеттіліктің
интелектуалды еріктілік, сезімділік сияқты бір-бірімен өзара байланысты
бөліктерінің бірлігі студенттің танымдық ынтасын, ізденімпаздығын
қалыптастырып, іс-әрекет бағытын анықтаушы фактор ретінде қарастыруға
болатынын анықтап берді. Танымдық іс-әрекетті тұрақты қажетсіну
ізденімпаздылық және оны жоспарлау, ұйымдастыру нәтижелігін көру
студенттің танымдық қанағаттану сезімін тудырады. Мұндай нәтиже студентті
жаңа танымдық әрекетке, белсенділік пен ізденіске істі меңгере білуге
тәжірибе жинақтауға дағдыландырады. Ғылым, техника, мәдениет, білім
дамусының өзара сабақтастығы тарихи сипатта екендігін ескере отырып, біздің
жүргізген теориямыз зерттеулеріміздің қорытындылары тәжірибелерді оқып
үйрену және жүйелеу көп жылдық тәжірибиеміз көрсетіп отырғандай, болашақ
мамандарды сапалы даярлау ісінде педагогикалық мұралар мен тәжірибелерді
объективті тұрғыда талдаудың маңыздылығы өте жоғары екендігі анық байқалды.
Сонымен қатар, зерттеулер танымдық іс әрекет және адамның кәсіптік
маңызды сапа дамуына әсер ететін күрделі процес екендігін дәлелдейді.
Оның көрінуіде белгілі әлеуметтік бағыт бар және ол оқу мен кәсіптік
қызметке шығармашылықпен жұмыс істеуді, нәтиженің қорытындысын қамтамасыз
ете алады. Осы саладағы білімнің қайнар көздеріне жасалған теорияның талдау
танымдық іс- әрекет адамның дамуына ықпал ететін бірден- бір қажеттілік
екенін көрсетіп берді.Сондай-ақ оқу іс-әрекеттерінің жақсы жолға қойылуы
біздің ойымызша тек қана нақты бір бөлім мен тәжірибелермен игеруімен ғана
байланысты емес, соның мақсаттары мен тапсырамарына сай келетін себептер
мен бастамалар жүйесінде екендігінде. Ең бастысы студент тек оқи алатын
емес, оқығысы келетін болуы керек. Жеке адамның қандай да болмасын ортаға
бейімделуі жеке адамның танымдық ерекшеліктеріне байланысты. Ендеше
бейімделу жеке адамның танымдық іс-әрекетінің нәтижелігімен анықталады.
Білім беру мен тәрбиелеудегі жеке адамның танымдық іс-әрекет туралы сөз
еткенде студенттердің білім меңгеру процесіндегі танымдық жүйелердің пайда
болу дамуы жеке қалыптасу ерекшеліктерін ескергеніміз жөн. Қазіргі кезде
түрлі технологиялар бар: жалпы педагогикалық, оқыту, тәрбие, дамыту,
компьюерлік т.б. Оқыту технологиясымен салыстырғанда педагогикалық
технологиялардың мәні кең де жан-жақты, өйткені мұнда тәрбие тәлім және
тұлғаның қалыптасуы мен дамуы бірге қамтылады. Ал оқыту технологиясы болса,
оқыту бағдарламасындағы білім мазмұнын меңгерудің түрлі әдістерімен
тәсілдерін жүйелі орындап, қойылған мақсаттарға жетудің нақты да тиімді
жолын қамтамасыз етуболып табылады. Таным мен оқу түрлері саналы әркетті
дамыту өзара бірлікте қатынасын бүтіннің екі жағы іспетті. Оқу әрекетінің
жемісті болуына екеуі бірдей қатыстырылғанда ғана қол жеткізуге болады.
Мысалы, қабілеті жоғары студенттің пәнге қызығуы төмендесе, не керісінше,
пән мазмұны тартымды бола тұра бала оны оқуда ізденіс жасамаса,
тапсырмаларды орындауға талпынбаса, оқу нәтижесі төмендейді. Студенттің
ақыо-ойы, санасының даму деңгейі, оқу ірекеті барысында қызығушылық
тудырудың бір шарты болады. Қоршаған орта мен әлеументтік, психологиялық
қатынастары негізінде студенттің жалпы даму деңгейін ажыратуға болады.
Жеке тұлғаның дамуы жеке даралық қабілеттер өрісімен шектелмейді, ол
студенттің жалпы және адамгершілік қасиеттерінің дамуы мен қатар,
әлеуметтік тұрғыда қалыптасуында қамтиды. Сондықтан маман дайындау ісінде
оның әлеуметтік орнына мән беру, оқу орнының оқу-тәрбие жұмысының мазмұнына
айналуы қажет. Шындығын да мұғалім жеке пәннен білім беруші ғана емес,
жергілікті жердегі жаңаның жаршысы, студенттің білімділігіне ықпал
жасайтын, мән беретін маман иесі. Жоғары оқу орнында аудиториядан тыс
жүргізілетін педагогикалық жұмыстарында студенттердің кәсіби мамандығына
қызығуын дамытуда мол мүмкіндік бар. Мұнда студенттердің жан-жақты дамуына
көңіл аударамыз. Аудиториядан тыс педагогикалық жұмыстар арқылы ғылыми-
теориялық, арнаулы педагогикалық, әдістемелік білімнің тереңдеуіне кәсіби
мамандығына қажетті білік дағдыларын меңгеруге үлес қосатын болсақ оқушылар
мен студенттердің танымдық қызығушылығының дамуы сөзсіз. Студенттердің
әрекетінің дұрыс қалыптасуында танымдық күшердің білім игеруіндеа атқаратын
қызметін дұрыс тану үлкен мәңге ие. Сондықтан қабылдау, ес, зейін, ойлау,
ой қорыту әрекеттері мен танымдық қызығушылғын кеңейтеді. Білімге қызығуын
қалыптастырудың бір жолы олардың зейін ерекшелігін танумен сабақтасады. Осы
орайда оқу проблемасында қызығушылықты күшейтудің екі жолы байқалады.
Студенттердің эмоциясы мен сезіміне әсер етуі, пробдеманың практикалық
мәнін білдіру. Студенттің танымдық іс-әрекеті жеке тұлғаның танымдық
қызығушылығы мен қажетсінуін белсенділігі мен ізденімпаздығын қамтитын
танымдық, еріктік, сезімталдық процестер мен мотивтер бірлігі нәтижесінде
студенттің интелектуалды, және қажеттерін және кәсіби біліктерін дамытатын
оқу материалының мазмұны мен қажетті келешегін игеруді көздейтін жан-жақты
оқу жұмысы.
Танымдық іс-әрекет студент жеке тұлғасының тікелей әсер ете отырып,
мынандай даму схемаларының жетілуіне ықпал ететінін анықтадық.(1 кесте)
Сонымен болашақ мамандардың танымдық іс-әрекеттегі біліктерінің
сапалық деңгейі оның дербестігін анықтайды бұл ақыл-парасат дамуының
жоғарғы деңгейіне және студенттің ой-танымдық дербестік арналарының даму
ерекшеліктеріне тікелей байланысты деп тұжырым жасауға болады
Кесте 1. Студентердің танымдық дербестігі және оның мақсаттары.
Дербестілік Даму мақсаттары
арналары
- Студенттердің танымдық және шығармашылық ой өрісін
Интелектуалдық қалыптастыру, танымдық ойлау белсенділігін ойлау
арна белсенділігін дамыту
- Ақыл –ойын дамыта отырып мынандай қасиеттерін дамыту
тапқырлық, сыншылдық, ізденімпаздіқ, дербестік,
үнемділік, ой ұшқырлығы.
- Танымдық процестерді дамыту: қабылдау, елестету,
ес, зейін.
- Ақыл –ой дағдыларын дамыту бөлшектеу,жинақтау,
талдау, синтез, дәлелдеу, салыстыру.
- Танымдық біліктілерін дамыту: жоспарлау, сұрақ қоя
білу, проблема қоя білу, дәлелдей білу, тұжырым жасау
білімін таныс және белгісіз ситуацияларда қолдана білу,
ұйымдастыру.
- Оқу біліктерін дамыту: қажетті ырықта жаза білу және
жұмыс істей білу, конспектілеу, негізгісін бөліп
көрсету, іс-әрекетін жоспарлау, әдебиеттермен жұмыс
істей білу т.б.
Сезімдік арна -өзінің жағымды және жағымсыз сезімдерін басқара білу
дағдыларын қалыптастыру
-сезімдік көңіл-күйін түсінуін және оның себебін
жағдайларын анықтай білуге үйрету
-тынышсыздық, үрейлену, қобалжу т.б. деңгейлерін
төмендететін жағдайларын жасау.
Еріктік арна -талаптану өз күшіне семінділік дамыту
-шыдамдылық өз мақсатына жетуге табандылық көрсету
кедергілерді жеңуге үйрету
-ұстанымдылыққа үйрету іс-әрекетті жоспарлай білуге,
оны жүзеге асыруға және оны өз бетімен бақылау
жүргізуге үйрету.
Өзін-өзі реттеу -ситуацияларды талдау дағдыларын қалыптастыру
арнасы -өз іс-әрекетін білу және оны басқа адамдармен
салыстыруға үйрету
-өзіне және басқаларға әділ қарау
-өз іс-әрекетін жауапкершілікпен қарауға үйрету
2. Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандардың танымдық іс-әрекетін
қалыптастыру жолдары
Адам қоғамның жемісі екенін еске алсақ, берілетін білім, білік
мазмұны да өмір сүріп отырған ортадағы өзгерістерге байланысты қоғам
талабына сай негізделіп, көшке ілесе алу мақсатында әр кезеңге өзгертіліп,
жаңартылып отыру қажеттілігі, туындап отыратыны белгілі. Білім беру,
тәрбиелеу, біліктілікті жетілдіру мәселелері педагогиканың негізгі
мәселелері болғандықтан, нені оқыту және қалай оқыту деген сұрақтарға
қоғамдағы өзгерістерге байланысты анықталып отырады.
Қазіргі қоғамдағы түрлі өзгерістерге сәйкес болашақ мамандардың
танымдық іс-әрекетін жоспарлау және ұйымдастсыру біліктерін қалыптастыру
өзекті мәселе болып отыр. Өйткені өндіріс техника мен технологияның
жаңарып, материалдың игіліктерді жасау адамның интелектуалдық
мүмкіндіктерін, шығармашылық қабілетін талап етеді. Ал бұл іс-әрекетті
алдын ала жоспарлап, оны тиімді ұйымдастыра білу біліктері арқылы жүзеге
асады. Ендеше студенттердің білімін, біліктілігін, дүниетанымын кеңейтуде,
олардың іс-әрекеттерін жоспарлау және ұйымдастыру біліктерінің қалыптасуы
қоғамдық мәні зор деген сөз студенттердің танымдық іс-әрекеті күрделі
құбылыс. Ол іс-әрекет мақсатын, мазмұны мен қорытындысын, түрлерін,
әдістерін мотивтерін, деңгейлерін қамтиды,
Г.И. Щукинаның пікірі бойынша бұл мәселені педагогикалық жолмен шешу
үшін педагогикалық үрдістің қызықты жақтарын, қоршаған ортаның оқиғаларын
объективті трде мүмкіндігінше ашып көрсету керек, балада болатын кездейсоқ
оқиғаларға маральдық, эстетикалық адамгершілік, ғылыми қазыналарға
қызығушылық жағдайын үнемі, қолдап, оқу тәрбие жүйесінде оның танымдық
белсенділігін арттыратындай, жан-жақты дамуына ықпал ететідей мақсатты
түрде әрекет етуі қажет Жоғары оқу орындарында әдістемелік даярлау
барысында студенттердің танымдық ізенімпаздығын дамыту теориялық
негіздеріне талдау жасаған А.Е.Әбілқасымова, Р.С. Омарова; Студенттердің
танымдық ізденімпаздығын дамыту оқу үрдісін ойдағыдай ұйымдастырудың
негізгі шарты деген пікір айтады [36].
C С.Смаловтың пікірі бойынша танымдық іс-әрекет ынтаның пайда болуымен
тығыз байланысты. Ынталылық белгісінің сипаты мыналар: оқу ісіне белсене
кірісуі, материалдарды қызыға қабылдауы зейінін сол объектіге
шоғырландыруы, оқу процесінде сұрақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz