“Китап Ад-дурра Ал-мудийа фил-луғат ат-туркийа уал-камал”

1 “Китап Ад.дурра Ал.мудийа фил.луғат ат.туркийа уал.камал” ( 2 “Түрік тілінің жарқын інжу.маржаны , әрі толық жазылып біткен кітап”)
3 “Китаб ал. идрак ли.лисан ал.атрак” (“Түркі тілі туралы жазылған түсіндірме кітап”)
4 “Китаб ат. тухфа аз. закийа фил. луғат ат .түркийа” (“Түркі тілі туралы жазылған ерекше сыйлық”)
5 “Китаб ул Айни” .( “Айн кітабы”).

хv ғ-да Мысыр мен Шам елдерінде, яғни Мәмлүк қыпшақтарының мемлекетінде сол кездегі қыпшақ тілін оқып үйрену үшін классик, араб тілінде жазылған сөздік.Қолжазбада бұл еңбек “Таржуман ал-луғат ит туркийа”( “Түрік тілінің аударма сөздігі”) және ( Ал-таржуман ит- туркийа”(Түрікше аударма) депте аталады. Ол кезде тек араб елдерінде ғана емес , жалпы шығыс елдерініңішінде түркі тілдерінде сөйлейтін халықтарды , әсіресе қалың жұртшылыққа барынша кеі танымал болған қыпшақ тайпаларын “Түріктер” деп атаған да , олардыі тілін үйрену “түрік тілі” деп жалпы атаумен беретін болған . “Түрік” пен “қыпшақ” сөздері синоним ретінде қолданылған .(А . Зайончковский).Дүниежүзілік түркітану ғылымы бұл сөздікті “бізге жетпеген” (Б. Алтай) “жоғалып кеткен”( О. Притцак) деп есептейтін еді. 1963ж. Поляктың атақты түркітанушысы А. Зайончковский (тегі қарайым) Флоренцияның атақты Лоренцо Медичи кітапханасынаносы сөздіктің қолжазбасын тауып алып, француз тіліне аударып бастырып шығарды.(Варшава, 1965-1969ж.)Көлемі 24 парақ , әр парақтың екі бетіне 15-16 жолдан тұратын арабша –қыпшақша сөздердің тізімі бар. Араб сөздерінің семантикалық классификациясына орай тиісті лексик . материялдар 24 тарауға бөлініп берілген. Бұл сөздік өзі іспеттес жазылған сол кездегі бірқатар шығармаларда аталып отырған “Булғат ал- муштақ “, “Ал-варрак ал- мисри”, “Аш-шудур ад-дахабийа...”, өйткені олардың арасында үлкен ұқсастық бар. Сол дәуірде қыпшақ тілін үйрену белгілі дәстүрге айналып кеткен-бұл аталған сөздіктерден басқа бірсыпыра граммат . оқулықтар, анықтамалар т.б. жазба жадыгерліктербар. Бұл сөздің авторы мен оның жазылған уақыты белгісіз.Қазақстанда осы қолжазба жөнінде еңалғаш мәлімет берген ғалым – К. Д. Таужанова . Ғалымның жазуы бойынша бір топ мысал келтірелік : тәңірі (тәңірі), көк (көк аспан, ғарыш , космос) , йулдуз (жұлдыз), ай (ай), феріште (періште), йер (жер) , буғдай (бидай), арпа (арпа), екін (егін), йабраклу тирек (жапырақты ағаш), йашлу терек ( жасыл ағаш), аруана( аруана түйе), бұзагу (бұзау), қочкар (қошқар), қойун ( қой), қозы (қозы), сусығыры (сусиыр , енеке, буйвол), айу(аю), кейік( киік ), барс( барыс), қаймақ (қаймақ) , айран (айран), тұз (тұз) , токучы (тоқушы), ташчы( тасшы .тас өндеуші), окчы (оқ жонушы, ол атқыш), айақ( аяқ ), көз (көз), баш (бас), қулақ( құлақ) , табан (табан), тобуқ( тобық), талақ (талақ,) , тырнақ (тырнақ) , балтыр ( балтыр) , бармақ(бармақ ), йүрек (жүрек), дамақ (тамақ) , дамар (тамыр ), өкче (өкше). т . б. Қазақ тілінің жасалу , қалыптасу , өсу өркендеу желісін зерттеп жетілдіре түсу ісіне нақтылы үлес қосуда осы тақілеттес мұралардың маңызы зор. ( Ескі қыпшақ тілі).
Әдеб:Таужанова К. Д., Несколько предварительных замечаний об одной рукописи старо кыпчакского письменного памятника // ҚР ҒА Хабарлары , Тіл, әдебиет сериясы, 1984, N 2, 43-46 б., Зайончковский А., Новонайденный арабского –кыпчакский словарь // Народы Азии и Африки, 1964, N 3; Құрышжанов Ә., Китаб ад-дурра ал –мудия фил –луғат ат-туркия алат –тамам вал-камал//кітап :Айдарова Ғ., Құрышжанов Ә., Томанов М., Көне түркі ескерткіштерінің тілі, 1971, 58-59 б .