Қазіргі кездегі Жапонияның ішкі және сыртқы саяси жағдайы
Кіріспе
1 Тарау Жапонияның ХХ ғ.90 ж.. ХХI ғ. бас кезіндегі ішкі.саяси өмірі
1.1 Билік басындағы коалициялық өкіметтің саясаты (1993.1996ж.ж.)
1.2 ЛДП.ның қайта үкімет басына келуі мен жүргізген саясаты (1996.2006ж.ж.)
2 Тарау XX ғ. 90 ж. мен XXI ғ. бас ширегіндегі Жапонияның сыртқы саяси жағдайы
2.1 Жапонияның ғаламдық саясаттағы ролі
2.2Жапонияның сыртқы саяси бағыттары: Жапония .АҚШ, Жапония. Қытай, Жапония.Корей қатынастары
3 Тарау Жапонияның ТМД елдерімен ынтымақтасуы
3.1 Жапония және Ресей қарым.қатынастыр
3.2Жапонияның Орталық Азиядағы геосаяси мүдделері
3.3Жапония.Қазақстан қарым.қатынастары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
1 Тарау Жапонияның ХХ ғ.90 ж.. ХХI ғ. бас кезіндегі ішкі.саяси өмірі
1.1 Билік басындағы коалициялық өкіметтің саясаты (1993.1996ж.ж.)
1.2 ЛДП.ның қайта үкімет басына келуі мен жүргізген саясаты (1996.2006ж.ж.)
2 Тарау XX ғ. 90 ж. мен XXI ғ. бас ширегіндегі Жапонияның сыртқы саяси жағдайы
2.1 Жапонияның ғаламдық саясаттағы ролі
2.2Жапонияның сыртқы саяси бағыттары: Жапония .АҚШ, Жапония. Қытай, Жапония.Корей қатынастары
3 Тарау Жапонияның ТМД елдерімен ынтымақтасуы
3.1 Жапония және Ресей қарым.қатынастыр
3.2Жапонияның Орталық Азиядағы геосаяси мүдделері
3.3Жапония.Қазақстан қарым.қатынастары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
Тақырып өзектілігі. Қазіргі кезде Жапония, заманның өзгеру себептеріне орай сыртқы саясат жүргізу жолдарының әдістері біршама кеңейгенін түсінді. Оның себебі, егер де бұрынғы уақытта жаһандық сипаттағы мәселелерді шешуде бірінші орында әскери мәселелер тұрса, бүгінде көптеген саяси да басқа да жаһандық маңызы бар мәселелерді шешуде әскери күштің қажетімен емес, экономикалық күш пен әр түрлі жаңа технологиялардың қолданылуымен шешіледі.
Әрине бұл салада Жапония өз мүмкіншіліктерін тиімді түрде жүзеге асыра алады. Оған қоса, Жапония дүние жүзіндегі елдер ішінде халықаралық қаржы ұйымдарына тигізетін септігі жоғарғы көлемде болып отыр. Мысалы, БҰҰ -ның қорына салатын қаржысы 15% болса, ал 2000 жылдан бері қарай 20% асып кетті. Бұндағы Жапонияның басты мақсаты - халықаралық ұйымдарда Орталық Азия мен Азия-Тынық мұхит аймағындағы мәселелерді шешуде, бейбітшілік пен тұрақтылық орнатуда өз экономикалық күшіне сай дауыстық мәртебеге ие болу.
Жыл сайын Жапония дамушы елдерге көмек ретінде үкіметтің ресми түрде бағытталған, қорға салатын қаржысы он бір миллиард АҚШ долларын құрайды. Және бүгінгі күнде Жапония экономикасы дамушы елдерге донорлық қызмет атқаратын дүние жүзіндегі ірі мемлекет болып табылады. Сонымен қатар, Жапония әлемдік экономикадағы тұрақтылық кепілін қамтамасыз етіп отырған ел, өйткені оның Әлемдік банк пен Халықаралық волюта қорына бағыттайтын қаржысы әлемдегі ірі жарналардың қайнар көзі болып табылады.
Aзия-Тынық Мұхит аймағын бейбітшілік пен қауіпсіздік тұрғысынан қарастырар болсақ, онда бұл аймақтың қазіргі таңда Жапония үшін маңызы зор. Дәл осы аймақ АҚШ, Жапония, Ресей, Қытай сияқты державалар мүдделерінің қақтығысы болатын аймақ. Жапония үшін АТА өте үлкен қызығушылық туғызып отыр, объективті (әлемдік саясатта аймақтың маңыздылығының өсуі, көптеген мемлекеттердің мұндағы мүдделер қақтығысы), және субъективті (бұл аймақ экономикалық, саяси, стратегиялық қатынастарда өте маңызды) тұрғыдан да. Жапон-американ серіктестігінің күшеюі Азия-Тынық Мұхит аймағындағы жағдайдың қақтығыссыз дамуына, әлемдік экономиканың тұрақтылық жағдайында дамуына жағдай жасап отыр. Әлемдегі, Азия-Тынық мұхит аймағанда тұрақсыз әскери-саяси жағдайда ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі өзектілігін жоғалтпай отыр. Жапонияның АҚШ-қа қатысты сыртқы саяси бағытының өзгертпеуіне себепші болып отырған- қазіргі таңдағы Азия-Тынық мұхит аймағанда Қытайдың саяси үрдістерге белсенді қатысуы болып отыр. Қытайдың экономикалық және әскери күшінің өсуі, саяси ықпалының күшеюі Жапония мүдделері үшін қауіп тудырып отыр.
Әрине бұл салада Жапония өз мүмкіншіліктерін тиімді түрде жүзеге асыра алады. Оған қоса, Жапония дүние жүзіндегі елдер ішінде халықаралық қаржы ұйымдарына тигізетін септігі жоғарғы көлемде болып отыр. Мысалы, БҰҰ -ның қорына салатын қаржысы 15% болса, ал 2000 жылдан бері қарай 20% асып кетті. Бұндағы Жапонияның басты мақсаты - халықаралық ұйымдарда Орталық Азия мен Азия-Тынық мұхит аймағындағы мәселелерді шешуде, бейбітшілік пен тұрақтылық орнатуда өз экономикалық күшіне сай дауыстық мәртебеге ие болу.
Жыл сайын Жапония дамушы елдерге көмек ретінде үкіметтің ресми түрде бағытталған, қорға салатын қаржысы он бір миллиард АҚШ долларын құрайды. Және бүгінгі күнде Жапония экономикасы дамушы елдерге донорлық қызмет атқаратын дүние жүзіндегі ірі мемлекет болып табылады. Сонымен қатар, Жапония әлемдік экономикадағы тұрақтылық кепілін қамтамасыз етіп отырған ел, өйткені оның Әлемдік банк пен Халықаралық волюта қорына бағыттайтын қаржысы әлемдегі ірі жарналардың қайнар көзі болып табылады.
Aзия-Тынық Мұхит аймағын бейбітшілік пен қауіпсіздік тұрғысынан қарастырар болсақ, онда бұл аймақтың қазіргі таңда Жапония үшін маңызы зор. Дәл осы аймақ АҚШ, Жапония, Ресей, Қытай сияқты державалар мүдделерінің қақтығысы болатын аймақ. Жапония үшін АТА өте үлкен қызығушылық туғызып отыр, объективті (әлемдік саясатта аймақтың маңыздылығының өсуі, көптеген мемлекеттердің мұндағы мүдделер қақтығысы), және субъективті (бұл аймақ экономикалық, саяси, стратегиялық қатынастарда өте маңызды) тұрғыдан да. Жапон-американ серіктестігінің күшеюі Азия-Тынық Мұхит аймағындағы жағдайдың қақтығыссыз дамуына, әлемдік экономиканың тұрақтылық жағдайында дамуына жағдай жасап отыр. Әлемдегі, Азия-Тынық мұхит аймағанда тұрақсыз әскери-саяси жағдайда ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі өзектілігін жоғалтпай отыр. Жапонияның АҚШ-қа қатысты сыртқы саяси бағытының өзгертпеуіне себепші болып отырған- қазіргі таңдағы Азия-Тынық мұхит аймағанда Қытайдың саяси үрдістерге белсенді қатысуы болып отыр. Қытайдың экономикалық және әскери күшінің өсуі, саяси ықпалының күшеюі Жапония мүдделері үшін қауіп тудырып отыр.
1. Конституция Японии 1947г. 3 мая
2. Токийская Декларация о российско-японских отношениях, 13 окт. 1993г.
3. Иркутское завление президента Российской Федерации и премьер-министра Японии о дальнейшем продолжений переговоров по проблеме мирного договора, 25 марта 2001 г.
4. Московская Декларация об установлении созидательного партнерства между Российской Федерацией и Японией. М.,1998 г. 13 окт.
5. Меморандум о создании основ для развития диалога и контактов между Министерством обороны Российской Федерации и Управлением национальной обороны Японии. М.,1999 г. 16 авг.
6. Абишев А.Е., Галямова В.Ф., Ерекешева Л.Г., Кожихов А.Г. Политика и интересы мировых держав в Казахстане. - Алматы, 2002. - С. 176-177.
7. Аршенидзе Л. Г. Современная Япония: политический справочник в схемах и таблицах. – М., 2003
8. Бжезинский 3. Великая шахматная доска. - Москва, 1999. - С.95. Богатуров А.Д. Великие державы на тихом океане. - Москва, 1997.
9. Бунин В.Н. Японо-американский союз безопасности: История и современность. – М., 2000
10. Бунин В.Н. Япония на изломе веков. – М., 2001
11. Брандт М. История человечества: Япония, Китай, Корея. – С- П.,2003
12. Данн Ч. Повседневная жизнь в современной Японии. – М., 1997
13. Еремин В.Н. Политическая система Японии на рубеже столетий.-М., 1996
14. Кистанов В.О. Япония в АТР. Анатомия экономияеских и политических отношений.-М.,1995
15. Исихара Синтаро. Япония, которая сумеет сказать нет. – Алматы, 2002 Касенов У.Т. Безопасность Центральной Азии. - Алматы, 1998.
16. Латышев М.А. Япония, японцы, японоведы. – М., 2001
17. Латышев М.А. Россия и Япония: в тупике территориального спора.- М., 2004
18. Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях,
a. безопасность, геополитика, палитология. -Алматы, 1999.
19. Льюард И. Глобализация политики: изменившаяся направленность политических действий в современном мире. - Москва, 1992.
20. Павленко П.В. ЛДП в современной системе Японии 1955- 2001 г.г. – М., 2002
21. Стратегические перспективы ведущих держав: Казахстан и центральноазиатский узел. / Под.ред. Р. Легволда.-М.,2000.
22. Уяма Томохико.Политика Японии в отношении Казахстана: есть ли «стратегия»? - Нью-Йорк, МТ пресс, 2004. - С. 197-224.
23. Актуальные проблемы политики и экономики современной Японии./ Под.ред. Саркисова – М.,1991
24. Актуальные проблемы современной Японии. /Под.ред. П. Павлятенко – М.,2002. – С.158
25. Деловая Япония: экономика и связи с Россией в 1991-2001 г.г /Под.ред.Ермаченко И., Кап Н., Комаров А., Провленко И.. – М.,2002
26. Япония 2002: цифры и факты. / Под.ред. Лазарева В. О. - М.,2002
27. Поспелов Б. В. Отношения Японии со странами АТР: социально-идеологические аспекты. –М., 1993
28. Протопов А.С. История международных отношений и внешней политики России (1646-2000г.г.). - Москва, 2001.
29. Семин А.В. Внешнеполитические ориентиры Японии в 90-е годы и Китай. - Москва, 2001.
30. Токаев Қ. Қазакстан Республикасының дипломатиясы. - Алматы, 2002.-С.166-170.
31. Торкунов А.В. Современные международные отношения. - Москва,1998.
32. Ширар М. Индивиды в международной политике. - Москва, 1996.
33. Diplomatic Bluebook. - Tokyo, 1996. - p.p.36-38.
34. Diplomatic Bluebook. - Tokyo,2002. - p.p.56. .
35. Fuller G.E. Central Asia. The new geopolitics. - Santa Monica, 1992.
36. Harada K. Kokuren kaikaku to Nihonno yakuwari. - Tokyo, 1995.
37. Watanabe K. Japan and the new Central Asia. - New York, Paris and Tokyo,2000. - p.p.39,45-49.
Мерзімдік басылымдар
1. Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Сборник статей.-Москва, 1998.-С.189.
2. Арешдзе Л. Концепция национальной безопасности Японии//Азия и Африка сегодня. - 1999. - №3.
3. Амиров В. Япония-Китай: на пути к битве экономических гигантов? // Азия и Африка сегодня. – 2003. - №4
4. Иногути Т. Японская внешняя политика в условиях американской однополярности //3накомтесь - Япония. - 13.11.2000. - С.21.
5. Иоко Мацуо. Казахстан и Кыргызстан в международном сообществе//Саясат. - 1999,март. - С.62-63.
6. Загорский А.В. Кризис власти в Японии: реорганизация партийной системы и политическая реформа-Знакомтесь- Япония, 1995-1997, №9-16
7. Киринциянов Ю. Самурайский мечь здесь не годится...//Весь мир. -2005. - №3,март-апрель. - С.15.
8. Кистанов В. Внешняя политика Японии на рубеже веков//3накомтесь -Япония. - 17.10.1998. - С.21.
9. Крупняков М. Япония и внешний мир:вступая в миравое сообщество// Знакомтесь - Япония. - 09.06.1997. - С.29.
10. Кушкумбаев С.К. Центральная Азия: постсоветская конфигурация геополитического пространства//Саясат. - 1999,март. -№2 - С.63
11. Мосяков Д. Япония- Китай: очередная схватка // Азия и Африка сегодня. – 2002. - №6
12. Николаева О.И. перегруппировка политических сил в Японии.// Мировая эконмика и международные отношения,- 1995 г.-№9
13. Павлятенко В. Япония в 2005 году // Проблемы дального Востока. – 2006. - №3
14. Тургиева А. «Курильский узел» в российско- японских отношениях (1990-2004) // Азия и Африка сегодня. – 2005. - №4
15. Семин А. Внешнеполитические ориентиры Японии 90-е г.г.//Проблемы Дальнего Востока. - 2000. - №2. - С.23-27.
16. Смирнов А. Основные направления внешней политики РК по укреплению безопасности и стабильности в Центральноазиатском регионе/Юриентир. - 2000. - №3 - С.5-14.
17. Судзуки М. Процесс углубления взаимопонимания создает базу для новых японо-российских отношений/УПроблемы Дальнего Востока. - 2001. -№1.-С.23.
18. Тудделепп А. Японский внешнеполитический потенциалщели, достижения, задачи// Знакомтесь - Япония. - 10.12.2001. - С.29.
19. Усубалиев Э. Политика Японии в странах Центральной Азии в контексте возможного появления нового центра силы//Центральная Азия и Кавказ. -2001. - №5(17) - С.159
20. Цветова И. Япония: партии и политика обеспечения безопасности // Проблемы дального Востока. – 2006. - №5
Интернет сайттары
1. www.fergana.org/analitics/Q15html
2. www.gazeta.kz
3. www.kisi.kz
4. www.kantei.go.jp
5. www.mofa.go.jp/mofaj/gaiko/oda/00 hakusho/table_text/h_b!37
6. www.kz.emb-japan.go.jp/en/relations/oda/index.htm
2. Токийская Декларация о российско-японских отношениях, 13 окт. 1993г.
3. Иркутское завление президента Российской Федерации и премьер-министра Японии о дальнейшем продолжений переговоров по проблеме мирного договора, 25 марта 2001 г.
4. Московская Декларация об установлении созидательного партнерства между Российской Федерацией и Японией. М.,1998 г. 13 окт.
5. Меморандум о создании основ для развития диалога и контактов между Министерством обороны Российской Федерации и Управлением национальной обороны Японии. М.,1999 г. 16 авг.
6. Абишев А.Е., Галямова В.Ф., Ерекешева Л.Г., Кожихов А.Г. Политика и интересы мировых держав в Казахстане. - Алматы, 2002. - С. 176-177.
7. Аршенидзе Л. Г. Современная Япония: политический справочник в схемах и таблицах. – М., 2003
8. Бжезинский 3. Великая шахматная доска. - Москва, 1999. - С.95. Богатуров А.Д. Великие державы на тихом океане. - Москва, 1997.
9. Бунин В.Н. Японо-американский союз безопасности: История и современность. – М., 2000
10. Бунин В.Н. Япония на изломе веков. – М., 2001
11. Брандт М. История человечества: Япония, Китай, Корея. – С- П.,2003
12. Данн Ч. Повседневная жизнь в современной Японии. – М., 1997
13. Еремин В.Н. Политическая система Японии на рубеже столетий.-М., 1996
14. Кистанов В.О. Япония в АТР. Анатомия экономияеских и политических отношений.-М.,1995
15. Исихара Синтаро. Япония, которая сумеет сказать нет. – Алматы, 2002 Касенов У.Т. Безопасность Центральной Азии. - Алматы, 1998.
16. Латышев М.А. Япония, японцы, японоведы. – М., 2001
17. Латышев М.А. Россия и Япония: в тупике территориального спора.- М., 2004
18. Лаумулин М. Казахстан в современных международных отношениях,
a. безопасность, геополитика, палитология. -Алматы, 1999.
19. Льюард И. Глобализация политики: изменившаяся направленность политических действий в современном мире. - Москва, 1992.
20. Павленко П.В. ЛДП в современной системе Японии 1955- 2001 г.г. – М., 2002
21. Стратегические перспективы ведущих держав: Казахстан и центральноазиатский узел. / Под.ред. Р. Легволда.-М.,2000.
22. Уяма Томохико.Политика Японии в отношении Казахстана: есть ли «стратегия»? - Нью-Йорк, МТ пресс, 2004. - С. 197-224.
23. Актуальные проблемы политики и экономики современной Японии./ Под.ред. Саркисова – М.,1991
24. Актуальные проблемы современной Японии. /Под.ред. П. Павлятенко – М.,2002. – С.158
25. Деловая Япония: экономика и связи с Россией в 1991-2001 г.г /Под.ред.Ермаченко И., Кап Н., Комаров А., Провленко И.. – М.,2002
26. Япония 2002: цифры и факты. / Под.ред. Лазарева В. О. - М.,2002
27. Поспелов Б. В. Отношения Японии со странами АТР: социально-идеологические аспекты. –М., 1993
28. Протопов А.С. История международных отношений и внешней политики России (1646-2000г.г.). - Москва, 2001.
29. Семин А.В. Внешнеполитические ориентиры Японии в 90-е годы и Китай. - Москва, 2001.
30. Токаев Қ. Қазакстан Республикасының дипломатиясы. - Алматы, 2002.-С.166-170.
31. Торкунов А.В. Современные международные отношения. - Москва,1998.
32. Ширар М. Индивиды в международной политике. - Москва, 1996.
33. Diplomatic Bluebook. - Tokyo, 1996. - p.p.36-38.
34. Diplomatic Bluebook. - Tokyo,2002. - p.p.56. .
35. Fuller G.E. Central Asia. The new geopolitics. - Santa Monica, 1992.
36. Harada K. Kokuren kaikaku to Nihonno yakuwari. - Tokyo, 1995.
37. Watanabe K. Japan and the new Central Asia. - New York, Paris and Tokyo,2000. - p.p.39,45-49.
Мерзімдік басылымдар
1. Актуальные проблемы внешней политики Казахстана. Сборник статей.-Москва, 1998.-С.189.
2. Арешдзе Л. Концепция национальной безопасности Японии//Азия и Африка сегодня. - 1999. - №3.
3. Амиров В. Япония-Китай: на пути к битве экономических гигантов? // Азия и Африка сегодня. – 2003. - №4
4. Иногути Т. Японская внешняя политика в условиях американской однополярности //3накомтесь - Япония. - 13.11.2000. - С.21.
5. Иоко Мацуо. Казахстан и Кыргызстан в международном сообществе//Саясат. - 1999,март. - С.62-63.
6. Загорский А.В. Кризис власти в Японии: реорганизация партийной системы и политическая реформа-Знакомтесь- Япония, 1995-1997, №9-16
7. Киринциянов Ю. Самурайский мечь здесь не годится...//Весь мир. -2005. - №3,март-апрель. - С.15.
8. Кистанов В. Внешняя политика Японии на рубеже веков//3накомтесь -Япония. - 17.10.1998. - С.21.
9. Крупняков М. Япония и внешний мир:вступая в миравое сообщество// Знакомтесь - Япония. - 09.06.1997. - С.29.
10. Кушкумбаев С.К. Центральная Азия: постсоветская конфигурация геополитического пространства//Саясат. - 1999,март. -№2 - С.63
11. Мосяков Д. Япония- Китай: очередная схватка // Азия и Африка сегодня. – 2002. - №6
12. Николаева О.И. перегруппировка политических сил в Японии.// Мировая эконмика и международные отношения,- 1995 г.-№9
13. Павлятенко В. Япония в 2005 году // Проблемы дального Востока. – 2006. - №3
14. Тургиева А. «Курильский узел» в российско- японских отношениях (1990-2004) // Азия и Африка сегодня. – 2005. - №4
15. Семин А. Внешнеполитические ориентиры Японии 90-е г.г.//Проблемы Дальнего Востока. - 2000. - №2. - С.23-27.
16. Смирнов А. Основные направления внешней политики РК по укреплению безопасности и стабильности в Центральноазиатском регионе/Юриентир. - 2000. - №3 - С.5-14.
17. Судзуки М. Процесс углубления взаимопонимания создает базу для новых японо-российских отношений/УПроблемы Дальнего Востока. - 2001. -№1.-С.23.
18. Тудделепп А. Японский внешнеполитический потенциалщели, достижения, задачи// Знакомтесь - Япония. - 10.12.2001. - С.29.
19. Усубалиев Э. Политика Японии в странах Центральной Азии в контексте возможного появления нового центра силы//Центральная Азия и Кавказ. -2001. - №5(17) - С.159
20. Цветова И. Япония: партии и политика обеспечения безопасности // Проблемы дального Востока. – 2006. - №5
Интернет сайттары
1. www.fergana.org/analitics/Q15html
2. www.gazeta.kz
3. www.kisi.kz
4. www.kantei.go.jp
5. www.mofa.go.jp/mofaj/gaiko/oda/00 hakusho/table_text/h_b!37
6. www.kz.emb-japan.go.jp/en/relations/oda/index.htm
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .4
1 Тарау Жапонияның ХХ ғ.90 ж.- ХХI ғ. бас кезіндегі ішкі-саяси
өмірі
1.1 Билік басындағы коалициялық өкіметтің саясаты (1993-
1996ж.ж.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 ЛДП-ның қайта үкімет басына келуі мен жүргізген саясаты (1996-
2006ж.ж.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 Тарау XX ғ. 90 ж. мен XXI ғ. бас ширегіндегі Жапонияның сыртқы
саяси жағдайы
2.1 Жапонияның ғаламдық саясаттағы ролі ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2Жапонияның сыртқы саяси бағыттары: Жапония -АҚШ, Жапония- Қытай,
Жапония-Корей қатынастары ... ... ... ... ... ... ...31
3 Тарау Жапонияның ТМД елдерімен ынтымақтасуы
3.1 Жапония және Ресей қарым-қатынастыр ... ... ... ... ... ... ...43
3.2Жапонияның Орталық Азиядағы геосаяси мүдделері ... ... ... 49
3.3Жапония-Қазақстан қарым-қатынастары ... ... ... ... ... ... ... 57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .78
Кіріспе
Тақырып өзектілігі. Қазіргі кезде Жапония, заманның өзгеру себептеріне орай
сыртқы саясат жүргізу жолдарының әдістері біршама кеңейгенін түсінді. Оның
себебі, егер де бұрынғы уақытта жаһандық сипаттағы мәселелерді шешуде
бірінші орында әскери мәселелер тұрса, бүгінде көптеген саяси да басқа да
жаһандық маңызы бар мәселелерді шешуде әскери күштің қажетімен емес,
экономикалық күш пен әр түрлі жаңа технологиялардың қолданылуымен шешіледі.
Әрине бұл салада Жапония өз мүмкіншіліктерін тиімді түрде жүзеге асыра
алады. Оған қоса, Жапония дүние жүзіндегі елдер ішінде халықаралық қаржы
ұйымдарына тигізетін септігі жоғарғы көлемде болып отыр. Мысалы, БҰҰ -ның
қорына салатын қаржысы 15% болса, ал 2000 жылдан бері қарай 20% асып кетті.
Бұндағы Жапонияның басты мақсаты - халықаралық ұйымдарда Орталық Азия мен
Азия-Тынық мұхит аймағындағы мәселелерді шешуде, бейбітшілік пен тұрақтылық
орнатуда өз экономикалық күшіне сай дауыстық мәртебеге ие болу.
Жыл сайын Жапония дамушы елдерге көмек ретінде үкіметтің ресми түрде
бағытталған, қорға салатын қаржысы он бір миллиард АҚШ долларын құрайды.
Және бүгінгі күнде Жапония экономикасы дамушы елдерге донорлық қызмет
атқаратын дүние жүзіндегі ірі мемлекет болып табылады. Сонымен қатар,
Жапония әлемдік экономикадағы тұрақтылық кепілін қамтамасыз етіп отырған
ел, өйткені оның Әлемдік банк пен Халықаралық волюта қорына бағыттайтын
қаржысы әлемдегі ірі жарналардың қайнар көзі болып табылады.
Aзия-Тынық Мұхит аймағын бейбітшілік пен қауіпсіздік тұрғысынан
қарастырар болсақ, онда бұл аймақтың қазіргі таңда Жапония үшін маңызы зор.
Дәл осы аймақ АҚШ, Жапония, Ресей, Қытай сияқты державалар мүдделерінің
қақтығысы болатын аймақ. Жапония үшін АТА өте үлкен қызығушылық туғызып
отыр, объективті (әлемдік саясатта аймақтың маңыздылығының өсуі, көптеген
мемлекеттердің мұндағы мүдделер қақтығысы), және субъективті (бұл аймақ
экономикалық, саяси, стратегиялық қатынастарда өте маңызды) тұрғыдан да.
Жапон-американ серіктестігінің күшеюі Азия-Тынық Мұхит аймағындағы
жағдайдың қақтығыссыз дамуына, әлемдік экономиканың тұрақтылық жағдайында
дамуына жағдай жасап отыр. Әлемдегі, Азия-Тынық мұхит аймағанда тұрақсыз
әскери-саяси жағдайда ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі
өзектілігін жоғалтпай отыр. Жапонияның АҚШ-қа қатысты сыртқы саяси
бағытының өзгертпеуіне себепші болып отырған- қазіргі таңдағы Азия-Тынық
мұхит аймағанда Қытайдың саяси үрдістерге белсенді қатысуы болып отыр.
Қытайдың экономикалық және әскери күшінің өсуі, саяси ықпалының күшеюі
Жапония мүдделері үшін қауіп тудырып отыр.
90-шы жылдардың аяғынан бастап Жапонияның негізгі сыртқы саяси
дилеммасы: АҚШ-тан әскери-саяси тәуелділікті сақтай отырып, халықаралық
аренада Жапония өзінің дербес саясатын жүргізу болып отыр. Қазіргі кезге
дейін Жапонияның сыртқы саяси жағдайы АҚШ-қа қатысты инерциялық бағыттың
ұстануымен, орыс-жапон қатынастарының арасындағы жер мәселесіне байланысты
тұғырықтан шықпауымен, жапон-қытай қатынастырына байланысты кейбір
мәселелердің шешілмеуімен сипатталады.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында өзінің серіктесі Америкаға
бұрынғысынша арқа сүйей отырып, Жапония көрсетіліп отырған онжылдықта
халықаралық аренада өзінің сауда-экономикалық мүдделерімен айналысты, ол
АҚШ, Қытай және т.б. азия елдері тарапынан жапон билеуші топтарының қаржы-
экономикалық мәселелерін шешуге қабілетсіз деген сынға алды, нәтижесінде
Жапонияның АҚШ, Қытай т.б. бірқатар азия елдерімен екіжақты сыртқы
экономикалық қатынастарында мәселе тудырды.
Сонымен, Жапония қазіргі таңға дейін кейбір маңызды саяси мәселелерді
шеше алмады, бұл мәселелер күн тәртібінен алынбай, келекшекке қалдырылып
отыр, бірақ олардың шешілу перспективалары белгісіз. Бұл мәселелер: елдің
халықаралық статусын көтеру, Азия-Тынық мұхит аймағындағы интеграциялық
үрдістердегі жетекші ролі,
Жапонияның сыртқы экономикалық мүдделерінің жартысынан көбі осы аймаққа
бағытталған. Аймақ елдерінен Жапония шикізат өнімдерін импорттап отыр. Бұл
аймақта Жапония АҚШ- тың басты серіктесі мен бәсекелесіне айналып отыр. АҚШ
бұл аймақта Жапония ықпалының күшеюінен қорқады. Сондықтан да АҚШ Жапонияны
өзіне саяси , әскери, экономикалық тетіктермен тәуелді еткісі келеді.
Жапонияның АТА- дағы мүдделері тек қана әлемде әр түрлі бағаланбай, ел
ішінде де талқыланып жатыр. Мысалы, Кобэ университетінің профессоры Иокибэ
Макото “ Жапонияның саясаты мен дипломатиясының тарихы” атты еңбегінде Азия
Жапония үшін өте маңызды, әсіресе экономикалық салада деп жазған, оның
пікірінше “Жапония өз саясатын экономикалық негізде құруға тиісті
халықаралық масштабтағы сауда державасы” болып табылады дейді.
Жапон билеуші топтары АТА-да, сол аймаққа кіретін мемлекеттермен саяси
қатынастарды сақтай отырып, өз мүдделерін нығайту мен кеңейтуге тырысып
келеді. Сол мақсатқа жетуде егер де үшін Жапония экономикалық тетікті
пайдаланып отырса, АҚШ бұл аймақта саяси позицияларын ұстанып отыр.
Рютаро Хасимотомен жарияланған Еуразиялық дипломатия доктринасы
шеңберінде Жапония Орталық Азия аймағына қатысты өзінің жаңа бағытын жүзеғе
асыруға аяқ басып, аймақтағы республикалармен өзара қатынасын дамыту
мақсатында мынадай басымдықтарды алға қояды:
- Экономикалық ынтымақтастық пен табиғи ресурстарды игерудегі
ынтымақтастық;
- Өзара сенім мен түсіністікті тереңдетуге бағытталған саяси сүхбат;
- Әрбір республикада жекелей қоғамның демократизациялауы мен
тұрақтылығын, ядролық қаруды таратпауды бақылау.
Жапонияның сыртқы саяси ведомствосында қазіргі заманның халықаралық
жағдайының мынадай ерекшеліктерін белгілейді:
Біріншіден, әлем қауымдастығы ішіндегі тығыз қарым-қатынастардың
күшеюі мен экономика жаһандануы. Яғни сыртқы сауда мен инвестициялардың
ортақ нарығы, алыс қашықтықтар мен басқа себептерге қарамастан ақпарат,
байланыс құралдарының дамуы эр түрлі мемлекеттер мен трансұлттық
корпорациялардың өзара қатынасын жеңілдетеді.
Екіншіден, халықаралық жағдайға байланысты, Токио нарықтық
экономика мен демократия жолындағы елдерге техникалық, қаржылай көмек
көрсетуге бағытталған.
Үшіншіден, жаһандық сипаттағы мәселелерге тікелей қатысы бар,
өйткені барлық жаһандық мэселелердің барлығын бір сипат біріктіреді: оның
салдары бүкіл планетаға немесе белгілі бір территориясы ауқымды аймаққа
тиеді жэне оларды шешу үшін үлттық шекарадан шығатын халықаралық
ынтымақтастық қажет. Ондай мэселелерге терроризм, ядерлық кауіпсіздік,
босқындар мәселесі, СПИД, есірткі, халықаралық қылмыс жэне т.б.
Төртіншіден, қазірігі әлем қауымдастығындағы ұлттық фактордың,
яғни өзінің белгілі бір ұлтқа тән болуы жөніндегі сана сезімнің оянуы
мәселесі (әсіресе КСРО ыдырағаннан кейінгі пайда болған тенденция). Дүние
жүзінің әр түпкіріндегі аймақтық қақтығыстардың, әсіресе қырғи-қабақ
соғысынан кейін пайда болған қақтығыстардың барлығы ұлттық және діни
себептердің салдарынан екендігі бәрімізге мәлім. Осы сипаттарды негізге ала
отырып қазіргі кезде Жапония өз сыртқы саясатын жүргізгенде азаматтарының
бейбіт өмірі мен елінің гүлденуін міндетті түрде ескереді. Бұл бағытты
ұстануда зор үлесін қосқан экс-премьер-министр Рютаро Хасимото болып
табылады
Жапония саясаткерлерінің пікірінше, Орталық Азиядағы Жапония
саясатының көпжақты ынтымақтастықты орнату мақсатындағы ұзақ мерзімді,
тату және достық негізінде даму керек деген ортақ ой біріктіреді.
Жапонияның Қазақстан мен Орталық Азиядағы саяси әрі экономикалық
мүдделерін айқындауға болады. Әсіресе жаңа инвестициялар мәселесі.
Сонымен қата, Жапонияның Орталық Азиядағы саясатының өзекті бағыттарының
бір аймақтағы саяси қауіпсіздікті сақтау және ядролық қаруды таратпау
мәселесі болып табылады. Сондықтан Жапонияның Орталық Азия
республикаларымен арасындағы қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастығы үлкен
маңызға ие болады. Өйткені бүгінгі таңда халықаралық деңгейде ушығып
отырған аймақтық, тіпті әлемдік қауіпсіздікке нұқсан келтіретін халықаралық
лаңкестік, діни экстремизм, ұлттық сепаратизм сияқты келеңсіз құбылыстармен
күресу бір ғана мемлекеттің қолынан келмейді. Заман талабынан туындаған
интеграциялық процестер нәтижесінде құрылған аймақтық ұйымдардың қызметі
оның айқын көрінісі болмақ.
Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттерінің дамуы үшін Жапония сияқты
мемлекетпен тиімді қарым – қатнастар орнату өте маңызды. Зерттеудің
өзектілігі, ең алдымен, Қазақстанның геосаяси жағдайымен тікелей
байланысты.
Ежелгі өркениет елі болып табылатын Жапонияның даму қарқыны оның
экономикалық даму деңгейін әлем таңданарлық дәрежеге жеткізгені мәлім.
Бүгінгі таңда Жапония үшін Қазақстан мен Орталық Азия аймағының
тәуелсіз мемлекеттері мен байланысы маңызды стратегиялық аймақ болып
саналады.
Жапонияның бүгінгі ғаламдасу заманында жүргізіп отырған сыртқы
саясатының принциптерін айқындау, оның сыртқы саяси бағытындағы Қазақстан
мен Орталық Азияның алатын орнын анықтау маңызды. Жапонияның Орталық Азия
елдеріне қатысты саясатында ортақ принциптермен қатар, әр республикаға
деген ұстанымында да ерекшеліктер бар. Сондықтанда, оның сыртқы саяси
мақсаты мен мүдделерін қарастыру үлкен өзектілікке ие болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазіргі кездегі Жапонияның ішкі және
сыртқы саяси жағдайын көрсету, Жапонияның ТМД мемлекеттерімен, соның
ішінде Ресей, Орталық Азия және Қазақстан Республикасымен қатынастырын
ашып көрсету. Осы мақсаттардан осындай міндеттер туындайды:
- Жапонияның XX ғ. аяғы мен XXI бас кезеңіндегі ішкі саяси өмірін ашып
көрсету, елді билеген коалициялық өкімет пен либерал-демократтардың
жүргізген саясатын көрсету;
- Жапонияның халықарылық қатынастар жүйесінде алатын орны мен ғаламдық
саясаттығы ролін көрсету,
- Жапонияның сыртқы саясатындағы (американдық, қытайлық, корейлік)
бағыттарын көрсету
- Жапонияның қазіргі таңдағы ТМД елдерімен, соның ішінде Ресеймен
қарым- қатынастарын ашып көрсету;
- Жапонияның қазіргі кездегі Орталық Азиядағы мүдделерін анықтап
көрсету;
- Жапонияның Қазақстан республикасымен қатынастарын ашу, Қазақстан
үшін Жапония мемлекетінің келешектегі маңыздылығын көрсету, Жапония-
Қазақстан қатынастарының паерспективасын көрсету;
Жұмыстың зерттемелік негізі. Осы тақырып бойынша бірнеше зерттемелік
негіз қолданылды:
А) Басты құжаттар;
1. 1947 жылғы 3 мамырдағы Жапонияның Конституциясы;
2. 1993 жылы 13 қазандағы орыс-жапон қатынастары туралы Токио
Декларациясы;
3. 2001 ж. 25 наурыздағы Ресей Федерациясымен и Жапония премьер-
министрінің бейбіт келісімді әрі қарай дамыту мәселесі бойынша
Иркутскідегі жариялаулары;
4. Ресей Федерациясы мен Жапония арасындағы жасампаз серіктестік орнату
туралы Мәскеу Декларациясы. М.,1998 г. 13 қазан.
5. Ресей Федерациясының қорғаныс миистрлігі мен Жапонияның ұлттық
қорғаныс Басшылығы арасындағы диалог пен байланыстарды дамытуға жағдай
жасау туралы Меморандум. М.,1999 ж. 16 тамыз.
Б) Орыс және жапон зерттеушілерінің монографиялары;
В) Мерзімдік басылымдар;
Қазіргі кезде Жапония бойынша орыс жапонтанушыларының, зерттеушілерінің
бірқатар монографиялары жарыққа шыққан, солардың ішінен айтар болсақ, И. А.
Цветованың Эволюция современной партийно-политической системы Японий
деген монографиясында XX ғасырдың 90 жылдарынан бастап бертін XXI ғ. Бас
кезеңіне дейінгі елдегі болған жайттарды ескере отырып, қазіргі кездегі
Жапонияның партиялық-саяси жүйесінің дамуын толық зерттелген. Сонымен қатар
бұл еңбекте Жапониядағы саяси биліктің өзгерулерінің түпкі себептерін ашып,
Жапонияның бірпартиялық билік етуден коалициялық билікке өтуі және
коалициялық үкіметтің билік басында жүргізген саясатын сараптаған. Сонымен
қатар, П. В, Павленконың ЛДП в современной системе Японии 1955-2001 г.г.
деген еңбегінде бастап қазіргі кезеңге дейінгі ЛДП-ның қызметін, 1955
жылдағы жүйеден коалициялық үкіметке ауысу себептерін, ЛДП-ның ішкі және
сыртқы саясат жүргізудегі ролін ашып көрсеткен. Загорскийдің А.В. Кризис
власти в Японии: реорганизация партийной системы и политическая реформа
деген еңбегінде де Жапонияның 1995-1997 жылдар аралығында елдегі саяси
билік пен оның өзгеруі, елде саяси реформалардың жүргізілуі сияқты ел
ішіндегі өзекті мәселелерді қозғаған. Поспелов Б. В. Отношения Японии со
странами АТР: социально-идеологические аспекты, Кистановтың В.О. Япония в
АТР деген монографияларда Жапонияның қазіргі таңдағы АТР елдерімен сауда-
экономикалық, саяси қатынастарының дамуын, соның ішінде АТА аймағында
Жапонияның экономикалық жағынан бәсекелесі болып келетін Қытаймен қарым-
қатынасын, сондай-ақ АТА аймағындағы Корей Республикасымен, Корей Халық
Демократиялық Республикасымен, т.б. мемлекеттермен қатынастырын сараптаған.
Жапон зерттеушілерінен бұл мәселе бойынша Т. Иногутидің Японская внешняя
политика в условиях американской однополярности деген моногарафияда
Жапонияның сыртқы саясатындағы басым бағыттар мен жапон-американ сауда,
экономикалық, саяси және әскери саладағы ынтымақтастығын саласындағы
мәселелерді қамтиды. К Ватанабэнің Japan and the new Central Asia атты
еңбегінде Жапонияның қазіргі таңдағы Орталық Азиядағы көздеген саяси,
экономикалық мүдделері толығымен ашылған.
Мерзімдік басылымдарға келер болсақ Азия и Африка сегодня
журналында, Д. Мосяковтың Япония- Китай: очередная схватка, А.
Тургиеваның Курильский узел в российско- японских отношениях (1990-
2004), Арешдзе Л. Концепция национальной безопасности Японии, Амиров В.
Япония-Китай: на пути к битве экономических гигантов? т.б.мақалалары,
Проблемы дального Востока журналынан Семин А Внешнеполитические ориентиры
Японии 90-е и Китай, Цветова И. Япония: партии и политика обеспечения
безопасности, Павлятенко В. Япония в 2005 году. атты мақалалары
пайдаланылды.
Актуальные проблемы современной Японий атты әр жылда басылып шығарылатын
жылнамаларда, қазіргі кездегі Жапонияның ішкі және сыртқы саясатынан бастап
экономикасы мен мәдениетін қамтитын өзекті мәселелер талқыланады.
Методологиялық және теориялық негіз. Дипломдық жұмыста реализм теориясының
негізінде талдау және сараптау зерттеу әдісі қолданылды.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан,
(Жапонияның ішкі саяси жағдайын, екінші тарауы Жапонияның сыртқы саяси және
халықаралық жүйедегі орнын қамтиды. Үшінші тарауда Жапонияның ТМД елдерімен
қатынастары қамтылған), қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен,
қосымшадан тұрады.
I- Тарау Жапонияның ХХ ғ.90 ж.- ХХI ғ. бас кезіндегі ішкі-саяси өмірі
1.1 Билік басындағы коалициялық өкіметтің саясаты (1993-1996 ж.ж.)
Қырғи қабақ соғыстың бар кезеңінде жапон партиялық саяси
жүйесінің ерекшелігі ЛДП- нің монопольді басқарушылығы болды, оның басты
оппоненті Жапонияның Коммунистік Партиясы, Социал- Демократиялық
Партиясының ыдырауынан пайда болған Социалистік-Демократиялық Одақ пен
Демократиялық Социализм Партиясы, Таза саясат Партиясы (Комэйто) болды.
Билеуші ЛДП Жапония қауіпсіздігі негізі ретінде АҚШ-пен саяси
және әскери одақ құру, жапон-американ қауіпсіздік келісіміне сәйкес жапон
территориясында американ әскери базаларын қондыру, американ ядролық
шатырының болу керек деп білді. Сонымен қатар, жеке қорғаныс потенциалын
Жапонияның өзін қорғау күштері формасында құруға тырысуда.
Ал, Жапонияның Социалистік Партиясы жапон-американ қауіпсізідік
келісімінінен бас тартуын талап етіп, ал өз-өзін қорғау күштерін
конституцияның тоғызыншы бабына қайшы деп білді.
Жапонияның Коммунистік Партиясы жапон-американ қауіпсіздік
келісіміне қарсы болды, Жапонияда американ әскери базаларының жоюылуын
талап етіп отыр.
XX ғасырдың соңғы онжылдығында ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз
ететін жапон саясатының ішкі және сыртқы жағдайы өзгерді. Кеңес Одағы
тарапынан солтүстіктен қауіп аңызының орнына, жапон саясаткерлері
Жапонияның мемлекеттік мүдделеріне қауіп төндіретін жаңадан пайда болып
келе жатқан қауіптерге көңіл бөледі.
Жапония алдында жаңа жағдайда ұлттық қауіпісіздік саясатын
қамтамасыз ету саясатын анықтауда түбегейлі мәселелер туындады:
А) жапон-американ қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесіне арқа сүйеу
керек пе?
Б) Жапонияның бейбітшілік қызметінде ролі қандай болды?
В) Жапонияның өзін-өзі қорғау күштерінің орны қандай болуы керек?
ЛДП-ның ұзақ уақыт бойғы монопольді басқаруы билеуші партия
саясаткерлерінің коррупцияларының шексіз ашылуы себебінен қоғамдық
наразылық тудырды. 1993 жылға ЛДП ішінде бөлініске ұшырады. 1993 жылы 18
шілдеде үш оппозициялық партия - Жапонияның Социалистік Партиясы, Комэйто
және Демократиялық Социализм Партиясы өкілдер палатасына Миядзава
кабинетінің белгіленген саяси реформаларды жүзеге асыра алмауына байланысты
сенімсіздік вотумын ұсынды. Үкіметтің отставкасын 255 депутат қолдап,
220 депутат қарсы болды. Дауыс беру барысында ЛДП ішіндегі, негізінен Хата-
Одзава фракциясынан 39 депутат, сенімсіздік вотумын қолдады. Сол күні К.
Миядзава өкілдер палатасын таратып, 18 шілдеге сайлау күнін белгіледі.
ЛДП сайлауының алдында ұжымдық бөлініс болды. 1993 жылы 21 шілдеде
бұрынғы он ЛДП мүшелері – Масаеси Такэмура басшылығымен Сакигакэ атты жаңа
партия құрды. Сакигакэ өкілдер палатасына сайлауға жеке шығатындығы туралы
ниет білдірді. Алайда олар 21 реформа форумымен, Ц. Хата мен И. Одзава
жетекшілігіне ие, ЛДП-дан шыққан топпен серіктестік болудан бас тартты. 22
шілдеде 1993 жылы Хата фракциясының 43 депуататы мен оларға қосылған Т.
Одзава ЛДП-дан ұжымдық шығу туралы арыз беріп, ЛДП қатысынсыз саяси
күштерді біріктіру жолымен жаңа билік орнатуға бағытталған жаңа партия
құруға дайындалды. Барлық осы парламентариилер К. Миядзава кабинетінің
сенімсіздік вотумы үшін қолдаған еді. Соның ішінде жас депутаттар да бар:
44-тен 29-ы парламентте бірден үш ретке дейін сайланған, карьералық
перспективаның жоқтығына наразы болды. 23 шілдеде осы аталған топ жаңа
консерватизм мен жаңа либерализмді қолдайтын Шинсейто партиясын құрды. Бұл
партияның төрағасы Цутому Хата болып, бас хатшысы Итиро Одзава
тағайындалды. Ц. Хата (1935 жылы туған) 1969 жылдан бері парламентке
сайланып келген бұрынғы әулетінен келе жатқан саясаткер, Н. Такэшита
беделді фракциясының арқасында үкімет құрамына кірді. Жер өңдеу, орман
игеру, балық шаруашылығының министрі орнын алған, 1991-1993 ж.ж. қаржы
министрі болған. И. Одзава (1942 жылы туылған) ол да әулетінен саясаткер,
1969 әкесінің өлімінен кейін өкілдер палатасындағы депутат орнын басып, ЛДП
мен үкіметте К. Танака қолдауымен, кейіннен Н. Такэшита қолдауымен тез
мансап жасап алды. 1989-1991 ж.ж. ЛДП-ның бас хатшысы болды. [1]
1991 жылдың ортасына таман өкілдер палатасындағы сайлау жүйесін
өзгертуге байланысты саяси реформаны қолдаған И. Одзава бағытын жасырмады:
Оппозицияның ішінен ең бірінші Социалистік партияны құрту қажет, кіші
сайлау округтарындағы сайлаудан басқа жол жоқ деп айтты. Жапонияның
саясатына қатысты, билікке қатысты өз көзқарастарын Жапонияны қайта құру
бағдарламасында жария еткен, Жапонияны қайта құрудағы негізгі бағыттар
мыналар деп білді:
А) саяси басшылықтың нығаюы;
Б) әкімшілік басшылықтан бас тарту;
В) децентрализация;
И. Одзава өз еңбегінде Жапониядағы парламенттік-кабинеттік
жүйені, президенттік жүйеден де күшті деп жазған болатын. билік басындағы
премьер-министр абсолюттікке жақын билікке ие болу керек деді, алайда
тәжірибеде ол жоқ. Одзаваның пікірінше мықты саяси басшылыққа соғыстан
кейінгі Жапонияда қалыптасып қалған кеңесу мен келісім саясаты, яғни
консенсусқа келуге ұмтылу кедергі келтіріп отыр.
И. Одзава жапон саяси жүйесінде келесідей өзгерістерді талап
етті: біріншіден, саяси реформа жасау барысында, премьер-министр ең жоғарғы
орында, мықты жетекші болуына жағдай жасау, нақты айтқанда премьер-министр
аппаратын күшейту, екіншіден, билеуші партия мен үкімет арасындағы
қатынастарды қарастыру , министрлер кабинеті мен билеуші партияны ортақ
қылу яғни нақты айтқанда үкіметке партияның қызметтегі басты тұлғаларын
қосу; министрлер орынбасарларының орнын парламенттік институтын кеңейту,
яғни билеуші партиядан 150-160 парламент депутаттарын үкіметке кіргізу;
үшіншіден, сайлау жүйесіне реформа енгізу. Саяси реформаның мақсаты-
серпінді саясатқа көшу, сайлау жүйесін өзгерту бұл саясатқа жетудің бірден-
бір құралы. [2]
1993 жылы 18 шілдеде өкілдер палатасына сайлау өтті. 511
депутаттық орынды тоғыз партияның кандидаттары ( ЛДП, Комэйто, Жапонияның
Коммунистік Партиясы, Жапонияның Социалистік Партиясы, Демократиялық
Социализм партиясы, Жапонияның Жаңа партиясы, Социал-демократиялық Одақ)
бөлуге тырысты. Қорытындысында, Сакигакэ партиясы депутаттар санын 10-нан
13-ке дейін көбейді, Жапонияның жаңа партиясы сайлаушылар 8% көп дауыс
берген, 35депутаттық мандатқа ие болды. ЛДП 20.8 % дауыс жинап, өкілдер
палатасында 103 орын алды. Комэйто 51 орынға ие болып, Жапонияның
Социалистік партиясы 15 орын алды, Социал-Демократиялық Одақ өзінің төрт
дауысын сақтап қалды. Коммунистер 15 орын алды. Социалистік Партияға
сайлаушылардың 15.4% дауыс берді.
Өкілдер палатасында 1955 ж. жүйедегі жағдайдан басқа жағдай
орнады. Консервативтік бағыттағы депутаттар басымдықты құрады, олардың
саны мен палатадағы үлесі тіпті өсті,
Алайда, сайлаудан кейін келесі күні Экономикалық Ұйым
Федерациясының төрағасы Г. Хираива коалициялық үкімет формасында ЛДП,
Сакигакэ, Жапонияның Жаңа Партиясы басшылығымен жедел және тұрақты билік
орнату керектігі туралы айтып өтті.
1993 жылы 23 шілдеде саяси реформалар үкіметін құру шақырып,
коалициялық өкіметті құру туралы өз ниеттерін Сакигакэ мен Жапонияның Жаңа
Партиясы білдірді.
28 шілдеде жеті партияның кеңесінде, парламентте ұсынылған
барлық партиялар, ЛДП мен Коммунистік Партиядан басқа саяси реформа
жүргізу мақсатымен коалициялық үкімет құруға келісті. Келісімде 1993
жылдың аяғына дейін саяси реформа жүргізу, сыртқы саясат пен қорғаныс
мәселесіне байланысты бұрынғы бағытын ұстана отырып, конституцияны сыйлау,
экономикалық саясатта нарықтық қағидаларды құрметтеу, халықтың өмір сүру
деңгейін көтеру, Азияда және бүкіл әлемде бейбітшілік және даму мәселесі
бойынша серіктестікке көңіл бөлу тураалы айтылды. Осы үкіметтік саясаттың
келісілген мәселері сегіздік меморандумы ( жеті партияға сайлаудан кейін
ЛДП-дан кеткен Мицуко Като басшылығымен бес депутаттар тобы қосылды)
формасында рәсімделді.
Ендігі кезекте премьер-министр тағына кандидатура табу- қиын
мәселелердің бірі болды. Ең басынан бастап жаңарту партиясынан Ц. Хата мен
Жаңа партия көшбасшысы М. Хосокава ұсынылды.
Жаңа көппартиялы коалициялық өкіметті басқарған саясаткер
Морихиро Хосокава, Цутому Хатамен бірге 1990 жылдан бастап ЛДП мүшесі
болған, сыртқы істер министрі және премьер-министрдің орынбасары қызметін
атқарған. Ол конгресс мүшелерінің сайлау жүйесін реформалауды, саяси
партияларды құру және экономикалық тұрақтылық керектігін жариялады.[3]
1994 жылы парламент өкілдер палатасының сайлау тәртібіне
байланысты өзгерістер енгізе отырып, заң жобасын аяқтады. Бір мандатты
округ бойынша сайланатын депутаттар саны 274-тен 300- ге өсті. Қалған
депутаттардың саны партиялық тізім бойынша ортақ ұлттық округта емес, он
бір территориялық блок бойынша сайланады.
Хосокава үкіметінің жүргізген саяси реформаларына жапон бұқара
ақпарат құралдары сынмен қарады, Маиничи газетінде реформалардың мақсаты
мынандай деп көрсетілген:
А) қаржы қапшығынан тәуелсіз таза саясат жүргізу;
Б) саяси мақсаттарға жұмсалатын қаржы түсімдерін анық, ашық көрсету;
В) қаржы коррупцияларын болдырмау;
Парламенттің төменгі палатасына жаңа сайлау жүйесі, бір мандатты
және пропорцияналды сайлау округтарының шекарасы мен құрамы туралы заңды
бекіткен кезде 1994 жылы қарашада толығымен рәсімделеді. Оппозициялық ЛДП
өзінің партиялық жүйесін реформалау туралы ойлап, билікке қайтып келуді
көздеді.
Саяси реформалардан басқа, Хосокава үкіметінің алдында басқа да
шешілмеген мәселелер тұрды- елдегі экономикалық дағдарыстан шығу, өндірісті
қайта қалпына келтіру, халықаралық нарықтағы сауда-экономикалық
келіспеушілікті реттеу ( ГАТТ-тың күріш импортын либерализациялауға
байланысты талаптары, шетел тауарлары мен капиталы үшін жапон
экономикасының ашықтығын талап еткен, АҚШ тарапынан болған қысым).
Министр кабинеті тұсында экономикалық ұйымдар Федерациясының
төрағасы Г. Хираива басшылығымен экономикалық реформаларды зерттейтін
Комитет құрылды, ол экономикадағы әкімшілік реттеудің алынып тасталыну
керектігі туралы ұсыныс жасады, осы ұсыныстың негізінде үкімет әкімшілік
реформаларының негізгі бағыттарын белгіледі.
Коалициялық үкімет күріш импорты үшін Жапонияны ашу күрделі
мәселесіне байланысты шешім қабылдай білді.
1994 жылы ақпанда үкімет төтенше дағдарысқа қарсы шаралар жобасын
жасады, онда кіріс салығының қысқартылуы мен қоғамдық сектордағы бірқатар
кәсіпорындарды, ауыл шаруашылығының өндірісін және кіші бизнесті
қаржыландыру шаралары қарастырылған. Алайда бұл мақсаттарға жіберілетін
қаржы жұсалмай қалды, себебі оппозициялық ЛДП премьер-министр М.
Хосокаваның 80-ші жылдардың басындағы заңсыз қаржы операцияларын
парламенттік сессияның негізгі мәселесі деп қарастырылсын деп ұсыныс
жасаған еді. Сөйтіп, Хосокава 1994 жылы сәуірде отставкаға кетті.[4]
1994 жылы 25 сәуірде премьер-министр орнына сайлауында Цутому Хата
өкілдер палатасында 274 орын алып, ал оның қарсыласы ЛДП төрағасы Е. Коно
207 орынға ие болды. Жаңарту партиясының, Жапонияның Жаңа партиясының,
Либералды партия мен реформалар қауымдастығы, Демократиялық Социализм
партияларының жетекшілері 130 депутаттың қатысуымен біріккен парламенттік
фракция құратындығын жариялады.
Сонымен Хата азшылық басында қалып, сайлауда толық жеңіліске жетуінен
қорқып, 1994 жылы 25 маусымда отставкаға кетті.
1994 жылы 29 маусымда СДПЯ, ЛДП, Сакигаке ұлы коалициялық өкімет
құрды, төрағасы болып СДПЯ Томичи Мурояма сайланды.
Коалициялық өкіметтің бірінші кезеңінде (1994-1996 ж.ж.) Т. Мурояма
жапон-американ қауіпсіздік келісімінен бас тартудан және жапон өз-өзін
қорғау күштеріннің конституцияналдығынан қолдаудан айныды. Мұндай жағдай
партияның өз ішінде алауыздықтар туғызды. Мурояма үкіметінің тұсында яғни
коалициялық үкіметтің басқаруының бірінші кезеңінде ЛДП монопольді
басқарушылығынан бері келе жатқан мәселелерді шешуге ат салысты,
социалистердің ұсынысы бойынша минамата ауруымен- өндірістік ластану
нәтижесінен ауруға шалдыққандарға көмек көрсету туралы үкіметтік шешім
қабылданды. Социалистер және жеке Мурояманың өзі өткен соғыстардағы
Жапонияның қатысына байланысты тарихын зерттеу сияқты маңызды саяси
мәселелерді шешумен айналысты. ЛДП - ның монопольді билігі кезінде үкімет
жапонияның агрессивті сипатын мойындауды қаламады, ол көрші мемлекеттермен
қатынас орнатуға өз кедергісін тигізіп отыр. Тек Қытайдың қысымымен ғана
Жапония оған соғыс кезінде бірталай шығын әкелгенін мойындады, ол 1972
жылғы жапон-қытай жариялауында жазылған. Үш үкіметтік партияның
келіссөздерінде бұл мәселе жөнінде бірауыздыққа жеткендей болды, 1995 жылы
шілдеде либерал-демократтардың наразылықтарына қарамастан, парламентте
әскерге қарсы резолюция қабылдады.[5]
Т. Мурояма кабинетінің тұсында мемлекеттік басқарудың жүйесінің
және тәсілінің қайта қарастыруына байланысты жұмыс жасалды. 1994 жылы
желтоқсанда әкімшілік реформалар Комитеті құрылды, жергілікті өзіе
басқаруға байланысты реформалардың негізгі бағыттары анықталды. 1995 жылы
наурызда қайтадан реттеуге байланысты үкіметтік жаспар ұсынылды. Парламент
децентрализация туралы үкіметтің заң жобасын қабылдады. Бұл тек
реформалаудың басы ғана болатын, Мурояма тұсында айтарлықтай жетістіктерге
жеткен жоқ.
Мурояма жапон-американ қауіпсіздік келсімін қолдайтынын және өзінің
қорғау күштерін қорғаныс мақсатында мәселені шешу үшін пайдалану
керектігін мойындады. Бұл Жапонияның социалисттік партиясының
ұстанымдарына қарсы болды. Сонымен қатар Мурояма БҰҰ-да Жапония бейбіт
операцияларына қатысу керектігі, атомдық электростанцияны қолдану керектігі
туралы айтты. Оған қоса Мурояма қырғи қабақ соғыстың аяқталуы әлемде
Жапонияның социалисттік партиясының негізі болып саналатын қаруыздандыру
нейтралитеті теорясының саяси рөлінің аяқталуы дегенді білдіреді деп
мәлімдеді.
Монопольді билікке үйреніп қалған либерал-демократтар социалист Мурояманың
басшылығымен құрылған коалициялық кабинет жағдайында өздерінің саяси
ұстанымдарын тежеу қиын болды.
ЛДП, СДП, Сакигаке коалициялық өкіметінің екінші кезеңінде (1996-1998
ж.ж.) елді либерал-демократ Р. Хашимото басқарғанда социал-демократтар
үкіметтің саясатына әсерін тигізе алмады. Өзінің 56 жасында Р.Хашимото
әйгілі саясаткер ретінде танылды. 1989 жылы ол ЛДП-ның Бас хатшысы болды,
ал Мурояма кабинетінде сыртқы сауда және өнеркәсіп министрі болды,
экономикалық мәселе жөнінде АҚШ-пен келіссөздер жүргізу барысында әйгілік
танытты. Жапонияның социалисттік партиясының кеңесшілер палатасына
сайлауындағы сәтсіздігінен кейін Т.Мурояма үкімет басқарушысы тағын либерал-
демократ Е.Коноға беруге дайын болды. Алайда Сакигакэ жетекшісі М.Такэмура
тарапынан қолдау таппады. 1996 жылдың қаңтарында Жапонияның социалисттік
партиясы социал-демократиялық партияға айналмас бұрын Мурояма билеуші
коалицияның партия жетекшілерінің кездесуінде өз отставкасы туралы мәселе
көтеріп, ЛДП төрағасы Р.Хашимотоға орнын беретіндігін айтты. Сөйтіп
басшылықтың социалисттерден Либерал-Демократтарға өту мәселесі шешілді.[6]
1.2 ЛДП-ның қайта үкімет басына келуі мен жүргізген саясаты (1996-
2006 ж.ж.)
1996 жылдың он бірінші қаңтарында Р.Хашимото либерал-демократтар
басшылығымен жаңа үш партиялы кабинет құрды. Өз кабинетін реформалар
үкіметі деп атаған Хошимото алдағы жылда құрылымдық өзгерістер
енгізетіндігі туралы жариялады. Жаңа үкімет өзінің қызметін сыртқы саяси
бағытта белсенді жүргізді, Хосокава және Мурояма кабинеттерінің билігі
кезінде біршама әлсіреген АҚШ-пен қатынасына байланысты болды. 1996 жылының
сәуірінде Токиода Р. Хасимото мен Б. Клинтон қауіпсіздік жөніндегі біріккен
декларацияға қол қойды, бұл декларация Жапония үкіметінде екі ел арасындағы
қатынастардың жаңа кезеңінінің басталуының символы ретінде қарастырылды.
Жапония жоғарғы деңгейде өткен жапон-американ кезлесу кезінде қол жеткен
АҚШ-пен келісімдер ынтымақтастықтың ең кең көлемін қамтиды деп көрсетуге
тырысты, сонымен қатар қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейінгі жапон-
американ қауіпсіздік келісімінің маңызын атап өтті.
Қоғамдық пікір сауалы көрсеткендей биліктің социалист Т. Муроямадан
либерал-демократ Р. Хасимотоға өтуі тек министрлер кабинетінің ғана емес,
ЛДП- нің беделінің өсуіне әкелді. Асахи газетінің сауалнамасы бойынша ЛДП
рейтингі 1996 жылдың мамырында 47% жетті, яғни ол 1993 жылдың сәуіріндегі
бұл партияда әлі бөлініс болмай тұрған кездегі деңгеймен тең.
Хасимото кабинеті тұрғын үй құрылысын несиелеу саласында маманданатын
компаниялар мен кооперативтер топтарының төлеуге жарамсыздығы анықталған
жағдайды жою кезінде үлкен қиындықтарға тап болды.
1996 жылдың күзіне таман ЛДП парламентте өзінің жағдайын жақсарту
мүмкіндігі туралы шешімге келді. Ол үшін олар өкілдер палатасын таратып,
жаңа сайлау кезінде көпшілікке иелену болмаса да, өзінің депутаттық
корпусын біршама ұлғайтуға тырысты және ортақ немесе коалициялық үкіметтің
құрылуына негіз салуға тырысты.[7]
Конституция бойынша өкілдер палатасын тарату биліктің атқарушы және
заң шығарушы салалары арасындағы қақтығыс жағдайында тығырықты мәселеден
шығу құралы болып табылады. Үкіметте өзінің көпшілігін пайдаланған либерал-
демократтар осындай қадамға белгілі бір мақсатпен барды- ЛДП-ның монопольді
билігі кезінде және олар үшін ең тиімді жағдай кезінде сайлау белгілеу
мақсаты болды. Либерал-демократтардың сайлаудағы жетістікке жету
сенімділігі парламентке орын үшін оның басты қарсыласы Жаңа кезең
партиясының танымалдылығының тез түсуімен күшейді.
Сонымен қатар, премьер-министр Р. Хасимото өкілдер палатасының таратуы
жөніндегі шешім жарияланбас бұрын елдің саяси аренасында жаңа партия пайда
болды, бұл жағдай ЛДП-нің мүдделеріне қауіп төндірген жоқ, керісінше оның
танымалдалығын күшейтті.
1996 жылдың аяғына таман Жапонияда алғаш рет тәжірибеде өкілдер
палатасына сайлауға жаңа тәртіп орнату қолданылды. Өкілдер палатасындағы
500 депутаттық орынға ЛДП, Жаңа кезең партиясы, ДП, СДП, Жапонияның
коммунистік партиясы, Сакигакэ және бірнеше ұсақ партиялар мен топтар
таласқа түсті.
Жапонияның негізгі электоратын тек қана өмір сүру деңгейін көтеру
мәселесі емес, елдің келешектегі дамуы, жапон халқының берекесін қамтамасыз
ететін саяси және экономикалық тұрақтылық мәселесі толғандырды.
ЛДП сайлаушыларға жапон-американ қауіпсіздік жүйесінде сенімділікті
күшейтуге, сонымен қатар Окинавадағы американ базаларының қысқартуына уәде
берді.
СДП Жапониядағы американ әскерлерінің статусын қайта қарастыруды талап
етті. Сакигакэ жапон-американ қауіпсіздік жүйесіні Окинава аралынның
тұрғындарының мүдделеріне шек келтірмеу керек.
Демократиялық партия жапон-американ қауіпсіздік жүйесін ескере отырып,
Жапониядағы американ әскерлерінің келешекте тұрақты орналасуына қарсы
болды.
Сайлау қорытындысы, либерал- демократтар өкілдер палатасында
жетекшілік көрсетті, екінші орында Жаңа кезең партиясы, ДП үшінші орынға
шықты.[8]
1996 жылы 7 қарашада парламент Жапонияның премьер-министрі
ретінде бұрынғы үшпартиялы билікке сүйенген және үкіметті тек қана либерал-
демократтардан құраған Р. Хасимото тағайындады.
Р. Хасимотоның бірпартиялы кабинеті. Бір партиялы үкіметті басқарған Р.
Хасимото алты үлкен реформа бағытын ұстанды: әкімшілік реформа,
бюджеттік, қаржылық, экономикалық құрылым, әлеуметтік қамтамасыз ету және
білім беру саласындағы реформалар жүргізді. Оның жетекшілігімен әкімшілік
реформа жүргізілді. Бағдарламасының жаңа элементі болған, министрлік пен
басшылықтың санын екі есеге дейін қысқартуға барған министрлер кабинетінің
ірі өзгерісі болды. Хасимото кабинетінің алдында мемлекеттік бюджет
тапшылығына өсуін тежеу, ұзақ мерзімді экономикалық стагнациядан шығу, банк
жүйесін қайта қалпына келтіру деген мәселелер тұрды.
1997 жылы Хасимото еуразиялық дипломатияның белсенді жүргізуге Ресеймен
сенімділік, өзара мүдделер және ұзақ мерзімді перспектива негізінде қарым-
қатынастарды нығайту, Қытаймен көпжақты серіктестікті кеңейту, Жібек жолы
аймағындағы елдермен тығыз қарым-қатынас орнатуға шақырды.
Елдегі экономикалық депрессия және қаржы жүйесінің құлдырауы үкіметтің
әрекет ету жоспарының жоқтығы ЛДП үшін жағымсыз жағдай туғызды.
Оппозициялық партиялар үкіметтің экономикалық саясатын сәтсіздігін
айыптады. 1998 жылы жазға қарай Жапонияның кеңесшілер палатасына сайлау
белгіленген еді. Сол сайлаудан бір ай бұрын Демократиялық, Либералды және
Коммунисттік партиялар өкілдер палатасында Р.Хасимото кабинетіне
сенімсіздік білдіру туралы резолюция жобасына дауыс беру ұсынылды. Бұл
резолюция екі жүз жетпіс үш дауыспен қабылданбады. 1998 жылы шілдеде
Кеңесшілер палатасында болған сайлауда ЛДП үшін сәтсіз болды. Сайлаудың
осындай нәтижесінен кейін ЛДП төрағасы және премьер министрі Р.Хасимото
отставкаға кетуге мәжбүр болды. Партияның жаңа жетекшісі Кэйдзо Обути (61
жаста) парламентке он екі рет сайланған, әулетінен келе жатқан саясаткер.
Бұрынғы кабинетте ол Сыртқы Істер министрінің лауазымында болды. Обути
кабинетінің негізгі мәселесі болған елді экономикалық депрессиядан шығару
болды.
1997 жылдың он тоғызыншы қарашада өз мойнына бастама мен
жауапкершілік алған К. Обути ЛП басшысы И. Одзавамен жеке көздесу кезінде
билік ету партиясымен коалицияға кіруге деген ұсынысқа оң жауап қайтарды,
К. Обути үшін бұл батылды шешім болды, себебі мәселе ыдаратушымен
одақтасу болды.
Жаңа коалицияның саяси платформасын келістіру және екі партияның
келешектегі әрекет ету тәсілдерін негіздеу жөніндегі келіссөздер екі ай
бойы созылды. ЛП өз ұсыныстарын билік етуші партиямен талқылауды мәжбүрлеу
тактикасын таңдады, бұл тактика келешектегі парламенттік сайлауда өз
ұстанымдарының нағаюына жағдай туғызу керек болатын.[9]
Саяси кеңесулер екі партияның қауіпсіздікті қамтамасыз ету
саласындағы сияқты кейбір өзекті мәселелерді шешу тәсілінде айырмашылық
танытты.
1999 жылдың көктемінде ЛДП, ЛП, Комэйто көпшілік дауыстарымен
Жапониядаға дағдарысты жағдай кезіндегі жапон-американ қорғаныс
ынтымақтастығына қатысты заң жобасы мақұлданды.
1999 жылы 5 қазанда К. Обути министрлер кабинетін қайта құрды. Бұрынғы
құрамынан қаржы министрі К. Миядзава және экономикалық жоспарлау
басшылығының бастығы Т.Сакайя өз лауазымдарын сақтады. Коалициядағы
серіктестер үкіметте бір бір орыннан алды. Либералды партия транспорт
министрі лауазымын және Хокайдо даму басшылығының бастығының орнын алды.
Комэйто жалпы істер және координация басшылығы бастығы лауазымын иеленді.
[10]
2000 жылы 1 сәуірде үш билеуші партиялардың басшыларының кездесуінде
И.Одзава К.Обутиге қатысты өзінің қарсылығын білдірді. Оған жауап ретінде
К.Обути коалицияның партиялар арасындағы сенімді қатынастарды үзді деп
айыптады. Либералды партияның жетекшісі И.Одзава ЛДП оның көзқарасын жоққа
шығарып Комэйтоны жоғары қойды деп айыптады. ЛП-мен қақтығыс нәтижесінде
премьер -министр К.Обутидің 2000 жылы 2 сәуірде комаға түсіп, ол жағдайдан
шыға алмай 16 мамырда қайтыс болды. ЛДП-ның жаңа төрағасы ретінде Иосиро
Мори (1937 жылы туылған) үкімет басшысы болып тағайындалып, билік етуші
партиялардың басымдылық партиясының арқасында үкімет басшысы болды. Иосиро
Мори үкімет басына келгеннен кейін белсенді түрде сыртқы саяси қызметке
кірісті, өзінің алғашқы сапарын әдеттегі АҚШ-қа емес, Ресейге жасады, 29
сәуірде Санкт-Петербургта Ресей Федерациясының Президенті В.В. Путинмен
кездесіп, кейіннен өзінің сапарын европалық елдерге жалғастырып, кейін АҚШ
пен Канада барып Окинавада үлкен сегізідік кездесуіне дайындық жасау
мақсатында болып келді. Е. Моридің премьер-министр орнына келгеннен бастап,
Жапония жайлы Жапония императорды құдайындай көретіндей деген өзінің
жария етуіне байланысты оның қызметі сол жанжалдан басталды. Оппозициялық
партиялар парламентке сенімсізідік вотумын дайындай бастады. Сонымен
премьер-министр 2 шілдеде өкілдер палатасын таратуды шешіп, 2000 жылдың 25
шілдесінде жалпы сайлау күнін белгіледі. Сайлау қорытындылары нәтижесінде
ЛДП үшін Комэйто мен Консервативті партиямен одақты сақтау керек болды,
2000 жылы 4 шілдеде бұл үш партияның коалициясы құрылып, бұл үкіметті
қайтадан Е. Мори басқарды.
2000 жылдың желтоқсанында Мори үкіметі үш жылдық әкімшілік реформаны
бекітті, экономикалық құлдараудан шығуға бағытталған реформалар қаржы
жүйесінің құлдырауына байлагысты. ЛДП өз ішінде экономикалық саясат
жүргізуде басымдылықты қайда таныту керек деген мәселе туды: жедел
дағдарыстан шығу шараларына ма, әлде құрылымдық реформалар жүргізу керек
пе? Экономикалық қиындықтарды басынан өткеру билеуші ЛДП үшін қиын мәселе
болды[11].
2001 жылдың көктемінде Мориге қатысты ЛДП тарапынан да қоғамдық тараптан да
елді басқаруда кемшілігі үшін және біренше рет өзінің байқаусызда айтқан
сөздері үшін сынға алынды. 2001 жылдың сәуірінде ресми түрде өз отставкасы
туралы жариялады.
ЛДП, ЛП, Комэйто құралған билеуші коалиция қауіпсізідік
саласында БҰҰ бейбітшілік операцияларында жапон өз-өзін қорғау күштерінің
санын көбейту туралы бір ауыздан екендігін жария етті.
Бұл бағыттың тәжірибелі түрде іске асыруы ЛДП төрағасы мен Жапония
премьер-министрі Дз. Коидзуми 2001 жылы билік басына келгеннен кейін
басталды. Оның кабинетінің билік еткен кезінде, үш жыл ішінде маңызды заң
актілері қабылданды:
- террорға қатысты арнайы шаралар туралы заң, сол заң бойынша Үнді
мұхитындағы жапон әскери-теңіз күштері Афганистандағы американ күштеріне
астыртын көмек береді;
-БҰҰ бейбітшілік операциясы саласында ынтымақтастық туралы Заңға
толықтырулар;
-Ирактағы арнайы шаралар туралы Заң, бұл жапон өзін қорғау күштерін
АҚШ- пен ынтымақтастығын білдіру мақсатымен бұл елге өз әскерін жіберді;
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету саясатының болашақтағы саясатын
анықтау көзқарасын алып қарасақ, маңызды роль алған конституцияны қайта
қарастыру, нақты айтқанда оның тоғызыншы бабын қайтақарастыру.
Конституциясыеың тоғызыншы бабы Парсы шығанағындағы соғысқа қатысуынан және
Афганистандағы қарулы әрекеттерге қатысуынан сақтап отыр. Негізінде
Жапонияның халықаралық аренасына жеке қарулы күштерімен шығып, АҚШ-қа
астыртын көмек бермей, сонымен ашық түрде әскери әрекеттерге қатысып,
толыққанды серіктесі болайын десе тоғызыншы бап кедергі келтіріп отыр, ол
Жапонияның ұлттық қауіпсіздік саясатының қамтамасыз етудегі тежеуші фактор
болып отыр.
Қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі болашақтағы жапон саясаты
парламенттегі партиялық күштердің қатынасына байланысты.
2005 жылы жапон парламентінде бес партия белгіленді: ЛДП, ДП,
Комэйто, КПЯ, СДП. Партиялық күштердің абсолютті басымдығы екі партиямен-
ЛДП мен ДП сипатталады. Өкілдер палатасында ЛДП мен ДП үлесіне 426 депутат
орын, яғни жалпы санынан 88.7% , ал кеңесшілер палатасында 198 орын.
Қазіргі кезде ЛДП билеуші позициялары одан әрі күшейді, 2005 жылғы
қыркүйектегі сайлауда Демократиялық Партияға қатты соқы беріп, жеңіске
жетті.
Ұлттық қауіпсіздік саясатының нақты тұжырымдамаларыр ЛДП
манифнстінде өз сипатын алды. 2003 жылы өкілдер палатасына сайлауда
халықаралық сеніммен қолданатын мемлекет болу, әлем алдында жаауапт мен
қауіпсіздікті қамтамасыз ету дипломатиясы мен саясаты үшін деген тарауы
арналған. Манифестте ЛДП негізгі қызмет бағыты белгіленген.
Біріншіден, жапон-американ одағының бейбіт сыртқы саясаты мен
халықаралық келісімге бағытталған;
Екіншіден, КХДР мен жапондықтардың тұтқындалуы мен ядролық пен
ракеталық қарулануына байланысты мәселені шешуге;
Үшіншіден, төтенше жағдайларда Жапонияны қауіптен сақтау үшін,
Халықты қорғау туралы заң қабылдау, дағдарыстық жағдайда әрекет ету үшін
мемлекет мүмкіндіктерін пайдалану мен террористерді қаржыландырудың алдын
алуға бағытталған шараларды күшейту;
Төртіншіден, елдің қорғаныс саясатында өз-өзін қорғау күштерін нығайту
мен баллистикалық ракеталармен қамтамасыз еткізу.
Манифестте ЛДП басқа да уәделері айтылған, бірінші, территория
мәселесі мен су кеңістігі территориясының мәселесін шешу, екінші
экономикалық дипломатияға стратегиялық тәсіл қолдану (ДСҰ белсенді
қатысу, еркін сауда жөнінде келісім орнату).
Жапон дипломатиясының бағытын анықтайтын уәделер, Жапония
мызғымайтын жапон-американ одағы ось болып табылатын халықаралық келісімге
сәйкес бейбіт сыртқы саясат жүргізунен басталды. Партия азия
дипломатиясында лидерлік танытуына, нақты айтқанда КХДР байланысты
мәселелерді шешу, Қытай, Корея Республикасымен ынтымақтастықты нығайту,
азиялық қауымдастық концепциясын ұсыну, территориялық мәселелерді
(солтүстік территориялар мен Такэсима) түбегейлі шешу мен Шығыс Қытай
теңізінде құқықтар мен мүдделерді қорғау.[12]
Ақырында өзінің сайлау алдындағы манифестінде 2005 жылы 15 қарашада
конституцияны қайта қарастыруға байланысты жоба ұсынатындығын айтты.
ЛДП басты билеуші партия ретінде жеке қорғаныс потенциалына және АҚШ
одағын қолдауға бағытталған қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы
саясатты іске асыруға тырысуда.
2005 жылдың басында премьер-министр Дз. Коидзуми парламентте сөз
сөйлеген кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында ЛДП сайлау
алдындағы уәделерін орындауға байланысты қорытындыларын айтты. Ол 2004 жылы
Жапония төтенше жағдай туындаған кезде керекті комплексті заң жүйесінің
қабылданғанын, ұлттық қорғаныс бағдарламасының қабылданғанын айтып өтті.
Соңғы жылдары ЛДП конститццияны қайта қарастыруға байланысты бағыт
ұстанып отыр. Бұл идеяны партия 1955 жылдан бастап ұсынып келе жатыр.
Либерал-демократтар оккупация жағдайында қабылданған бұл конституция,
зайырлы мемлекеттің құндылықтарын белгілемейді деп айтып отыр. ЛДП бас
хатшысы С. Абэ конституцияны қайта қарастыруға қатысты үш негізгі себепті
айтты: бірінші, оккупациялық әскерлер өкілдерімен жазылған, Жапонияның ол
конституцияны қабылдауына мәжбүрлеген; екіншіден, конституция қазіргі
жағдайларға сай емес, халықаралық акцияларға қатысуға кедергі болушы жеке
армияның болмауы және Жапонияның әскери қауіпсіздігінің қамтамасыз етуге
жағдайдың болмауы;
Үшіншіден, жапон халқының өзімен құрастырылған конституция қабылдау
керек.[13]
II- Тарау XX ғ. 90 ж. мен XXI ғ. бас ширегіндегі Жапонияның сыртқы
саяси жағдайы
2.1 Жапонияның ғаламдық саясаттағы ролі
Жапонияның сыртқы саясат ведомствосында қазіргі кездегі халықаралық
жағдайғасәйкес алты ерекшелікті айтып өткен. (1996 жылғы Жапонияның Көк
Кітабына сәйкес).
Біріншіден, ол экономиканың жаһандануы мен халықаралық
қауымдастық ішінде өзаратәуелділік қатынастарының тереңдеуі.
Жаһандану мен өзаратәуелділік бір жағынан, адам өмірі деңгейінің
көтнрілуін, екінші жағынан, ұлтық шекараны мойындамайтын бәсекелестіктің
өсуіне жағдай жасайды.
Жапония жаһандану үрдісін тиімді пайдалана білді. 1985 жылы
Жапонияда иенаның өсуіне байланысты Жапония өз өндірістерін азиялық және
басқа да мемлекеттерге аудара бастады. Сонымен Оңтүстік Шығыс Азия
мемлекттеріне экономикалық көмек бере отырып, өзінің ішкі экономикасының
әсерлілігін көтере білді.
Екіншіден, қырғи қабақ соғыстың аяқталуынан кейін және коммунизм
ыдырағаннан кейін еркіндік, демократия, нарықтық экономика принциптері
адамдар арасында кеңінен тарала бастады Нарықтық экономика жүйесінің дұрыс
жұмыс атқару үшін жүйе ретінде мықты негіз керек. Жапонияға қатысты айтар
болсақ, демократия және нарықтық экономика жолына түсуші елдерге көмек
көрсетеді.
Үшінші ерекшелік ретінде, халықаралыө саясаттың көпқырлы саясаты.
Қазір халықаралық қауымдастықта әртүрлі деңгейдегі төрт құрылым категориясы
жұмыс атқарады. Бірінші, жаһандық сипаттағы құрылымдар: БҰҰ, Дүние жүзілік
Сауда Ұйымы, Үлкен Сегіздік, т.б, екінші, АТЭС, АСЕАН аймақтық форумы,
Европалық Одақ, НАТО, ОБСЕ, НАФТА деген сияқты аймақтық деңгейдегі
құрылымдар. Үшінші Азия мен Европа кездесуі сияқты (АSEM) аймақаралық
ынтымақтастық немесе Атлант мұхитының жаңа күн тәртібі құрылымдары.
Төртінші құрылым-екіжақты ынтымақтастық, Жапония мен АҚШ сияқты.
Бесінші ерекшелік әлемдегі қырғи қабақ соғыстан кейінгі ұлттық
сананың өсуі. Батыс пен Шығыстың қайшылығы аяқталғаннан кейін идеологиялық
күрес халықаралық қауымдастықта негізгі жетекші фактор болудан қалды. Оның
орнына халықаралық қауымдастыққа ұлттық фактордың әсері байқалады, яғни
белгілі бір ұлтқа жататындығын сезіну.[14]
Жапонияның сыртқы саясатының мақсаты тұрақтылықты қамтамасыз ету,
елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .4
1 Тарау Жапонияның ХХ ғ.90 ж.- ХХI ғ. бас кезіндегі ішкі-саяси
өмірі
1.1 Билік басындағы коалициялық өкіметтің саясаты (1993-
1996ж.ж.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.2 ЛДП-ның қайта үкімет басына келуі мен жүргізген саясаты (1996-
2006ж.ж.) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2 Тарау XX ғ. 90 ж. мен XXI ғ. бас ширегіндегі Жапонияның сыртқы
саяси жағдайы
2.1 Жапонияның ғаламдық саясаттағы ролі ... ... ... ... ... ... ... 24
2.2Жапонияның сыртқы саяси бағыттары: Жапония -АҚШ, Жапония- Қытай,
Жапония-Корей қатынастары ... ... ... ... ... ... ...31
3 Тарау Жапонияның ТМД елдерімен ынтымақтасуы
3.1 Жапония және Ресей қарым-қатынастыр ... ... ... ... ... ... ...43
3.2Жапонияның Орталық Азиядағы геосаяси мүдделері ... ... ... 49
3.3Жапония-Қазақстан қарым-қатынастары ... ... ... ... ... ... ... 57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...74
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .78
Кіріспе
Тақырып өзектілігі. Қазіргі кезде Жапония, заманның өзгеру себептеріне орай
сыртқы саясат жүргізу жолдарының әдістері біршама кеңейгенін түсінді. Оның
себебі, егер де бұрынғы уақытта жаһандық сипаттағы мәселелерді шешуде
бірінші орында әскери мәселелер тұрса, бүгінде көптеген саяси да басқа да
жаһандық маңызы бар мәселелерді шешуде әскери күштің қажетімен емес,
экономикалық күш пен әр түрлі жаңа технологиялардың қолданылуымен шешіледі.
Әрине бұл салада Жапония өз мүмкіншіліктерін тиімді түрде жүзеге асыра
алады. Оған қоса, Жапония дүние жүзіндегі елдер ішінде халықаралық қаржы
ұйымдарына тигізетін септігі жоғарғы көлемде болып отыр. Мысалы, БҰҰ -ның
қорына салатын қаржысы 15% болса, ал 2000 жылдан бері қарай 20% асып кетті.
Бұндағы Жапонияның басты мақсаты - халықаралық ұйымдарда Орталық Азия мен
Азия-Тынық мұхит аймағындағы мәселелерді шешуде, бейбітшілік пен тұрақтылық
орнатуда өз экономикалық күшіне сай дауыстық мәртебеге ие болу.
Жыл сайын Жапония дамушы елдерге көмек ретінде үкіметтің ресми түрде
бағытталған, қорға салатын қаржысы он бір миллиард АҚШ долларын құрайды.
Және бүгінгі күнде Жапония экономикасы дамушы елдерге донорлық қызмет
атқаратын дүние жүзіндегі ірі мемлекет болып табылады. Сонымен қатар,
Жапония әлемдік экономикадағы тұрақтылық кепілін қамтамасыз етіп отырған
ел, өйткені оның Әлемдік банк пен Халықаралық волюта қорына бағыттайтын
қаржысы әлемдегі ірі жарналардың қайнар көзі болып табылады.
Aзия-Тынық Мұхит аймағын бейбітшілік пен қауіпсіздік тұрғысынан
қарастырар болсақ, онда бұл аймақтың қазіргі таңда Жапония үшін маңызы зор.
Дәл осы аймақ АҚШ, Жапония, Ресей, Қытай сияқты державалар мүдделерінің
қақтығысы болатын аймақ. Жапония үшін АТА өте үлкен қызығушылық туғызып
отыр, объективті (әлемдік саясатта аймақтың маңыздылығының өсуі, көптеген
мемлекеттердің мұндағы мүдделер қақтығысы), және субъективті (бұл аймақ
экономикалық, саяси, стратегиялық қатынастарда өте маңызды) тұрғыдан да.
Жапон-американ серіктестігінің күшеюі Азия-Тынық Мұхит аймағындағы
жағдайдың қақтығыссыз дамуына, әлемдік экономиканың тұрақтылық жағдайында
дамуына жағдай жасап отыр. Әлемдегі, Азия-Тынық мұхит аймағанда тұрақсыз
әскери-саяси жағдайда ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету мәселесі
өзектілігін жоғалтпай отыр. Жапонияның АҚШ-қа қатысты сыртқы саяси
бағытының өзгертпеуіне себепші болып отырған- қазіргі таңдағы Азия-Тынық
мұхит аймағанда Қытайдың саяси үрдістерге белсенді қатысуы болып отыр.
Қытайдың экономикалық және әскери күшінің өсуі, саяси ықпалының күшеюі
Жапония мүдделері үшін қауіп тудырып отыр.
90-шы жылдардың аяғынан бастап Жапонияның негізгі сыртқы саяси
дилеммасы: АҚШ-тан әскери-саяси тәуелділікті сақтай отырып, халықаралық
аренада Жапония өзінің дербес саясатын жүргізу болып отыр. Қазіргі кезге
дейін Жапонияның сыртқы саяси жағдайы АҚШ-қа қатысты инерциялық бағыттың
ұстануымен, орыс-жапон қатынастарының арасындағы жер мәселесіне байланысты
тұғырықтан шықпауымен, жапон-қытай қатынастырына байланысты кейбір
мәселелердің шешілмеуімен сипатталады.
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында өзінің серіктесі Америкаға
бұрынғысынша арқа сүйей отырып, Жапония көрсетіліп отырған онжылдықта
халықаралық аренада өзінің сауда-экономикалық мүдделерімен айналысты, ол
АҚШ, Қытай және т.б. азия елдері тарапынан жапон билеуші топтарының қаржы-
экономикалық мәселелерін шешуге қабілетсіз деген сынға алды, нәтижесінде
Жапонияның АҚШ, Қытай т.б. бірқатар азия елдерімен екіжақты сыртқы
экономикалық қатынастарында мәселе тудырды.
Сонымен, Жапония қазіргі таңға дейін кейбір маңызды саяси мәселелерді
шеше алмады, бұл мәселелер күн тәртібінен алынбай, келекшекке қалдырылып
отыр, бірақ олардың шешілу перспективалары белгісіз. Бұл мәселелер: елдің
халықаралық статусын көтеру, Азия-Тынық мұхит аймағындағы интеграциялық
үрдістердегі жетекші ролі,
Жапонияның сыртқы экономикалық мүдделерінің жартысынан көбі осы аймаққа
бағытталған. Аймақ елдерінен Жапония шикізат өнімдерін импорттап отыр. Бұл
аймақта Жапония АҚШ- тың басты серіктесі мен бәсекелесіне айналып отыр. АҚШ
бұл аймақта Жапония ықпалының күшеюінен қорқады. Сондықтан да АҚШ Жапонияны
өзіне саяси , әскери, экономикалық тетіктермен тәуелді еткісі келеді.
Жапонияның АТА- дағы мүдделері тек қана әлемде әр түрлі бағаланбай, ел
ішінде де талқыланып жатыр. Мысалы, Кобэ университетінің профессоры Иокибэ
Макото “ Жапонияның саясаты мен дипломатиясының тарихы” атты еңбегінде Азия
Жапония үшін өте маңызды, әсіресе экономикалық салада деп жазған, оның
пікірінше “Жапония өз саясатын экономикалық негізде құруға тиісті
халықаралық масштабтағы сауда державасы” болып табылады дейді.
Жапон билеуші топтары АТА-да, сол аймаққа кіретін мемлекеттермен саяси
қатынастарды сақтай отырып, өз мүдделерін нығайту мен кеңейтуге тырысып
келеді. Сол мақсатқа жетуде егер де үшін Жапония экономикалық тетікті
пайдаланып отырса, АҚШ бұл аймақта саяси позицияларын ұстанып отыр.
Рютаро Хасимотомен жарияланған Еуразиялық дипломатия доктринасы
шеңберінде Жапония Орталық Азия аймағына қатысты өзінің жаңа бағытын жүзеғе
асыруға аяқ басып, аймақтағы республикалармен өзара қатынасын дамыту
мақсатында мынадай басымдықтарды алға қояды:
- Экономикалық ынтымақтастық пен табиғи ресурстарды игерудегі
ынтымақтастық;
- Өзара сенім мен түсіністікті тереңдетуге бағытталған саяси сүхбат;
- Әрбір республикада жекелей қоғамның демократизациялауы мен
тұрақтылығын, ядролық қаруды таратпауды бақылау.
Жапонияның сыртқы саяси ведомствосында қазіргі заманның халықаралық
жағдайының мынадай ерекшеліктерін белгілейді:
Біріншіден, әлем қауымдастығы ішіндегі тығыз қарым-қатынастардың
күшеюі мен экономика жаһандануы. Яғни сыртқы сауда мен инвестициялардың
ортақ нарығы, алыс қашықтықтар мен басқа себептерге қарамастан ақпарат,
байланыс құралдарының дамуы эр түрлі мемлекеттер мен трансұлттық
корпорациялардың өзара қатынасын жеңілдетеді.
Екіншіден, халықаралық жағдайға байланысты, Токио нарықтық
экономика мен демократия жолындағы елдерге техникалық, қаржылай көмек
көрсетуге бағытталған.
Үшіншіден, жаһандық сипаттағы мәселелерге тікелей қатысы бар,
өйткені барлық жаһандық мэселелердің барлығын бір сипат біріктіреді: оның
салдары бүкіл планетаға немесе белгілі бір территориясы ауқымды аймаққа
тиеді жэне оларды шешу үшін үлттық шекарадан шығатын халықаралық
ынтымақтастық қажет. Ондай мэселелерге терроризм, ядерлық кауіпсіздік,
босқындар мәселесі, СПИД, есірткі, халықаралық қылмыс жэне т.б.
Төртіншіден, қазірігі әлем қауымдастығындағы ұлттық фактордың,
яғни өзінің белгілі бір ұлтқа тән болуы жөніндегі сана сезімнің оянуы
мәселесі (әсіресе КСРО ыдырағаннан кейінгі пайда болған тенденция). Дүние
жүзінің әр түпкіріндегі аймақтық қақтығыстардың, әсіресе қырғи-қабақ
соғысынан кейін пайда болған қақтығыстардың барлығы ұлттық және діни
себептердің салдарынан екендігі бәрімізге мәлім. Осы сипаттарды негізге ала
отырып қазіргі кезде Жапония өз сыртқы саясатын жүргізгенде азаматтарының
бейбіт өмірі мен елінің гүлденуін міндетті түрде ескереді. Бұл бағытты
ұстануда зор үлесін қосқан экс-премьер-министр Рютаро Хасимото болып
табылады
Жапония саясаткерлерінің пікірінше, Орталық Азиядағы Жапония
саясатының көпжақты ынтымақтастықты орнату мақсатындағы ұзақ мерзімді,
тату және достық негізінде даму керек деген ортақ ой біріктіреді.
Жапонияның Қазақстан мен Орталық Азиядағы саяси әрі экономикалық
мүдделерін айқындауға болады. Әсіресе жаңа инвестициялар мәселесі.
Сонымен қата, Жапонияның Орталық Азиядағы саясатының өзекті бағыттарының
бір аймақтағы саяси қауіпсіздікті сақтау және ядролық қаруды таратпау
мәселесі болып табылады. Сондықтан Жапонияның Орталық Азия
республикаларымен арасындағы қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастығы үлкен
маңызға ие болады. Өйткені бүгінгі таңда халықаралық деңгейде ушығып
отырған аймақтық, тіпті әлемдік қауіпсіздікке нұқсан келтіретін халықаралық
лаңкестік, діни экстремизм, ұлттық сепаратизм сияқты келеңсіз құбылыстармен
күресу бір ғана мемлекеттің қолынан келмейді. Заман талабынан туындаған
интеграциялық процестер нәтижесінде құрылған аймақтық ұйымдардың қызметі
оның айқын көрінісі болмақ.
Қазақстан мен Орталық Азия мемлекеттерінің дамуы үшін Жапония сияқты
мемлекетпен тиімді қарым – қатнастар орнату өте маңызды. Зерттеудің
өзектілігі, ең алдымен, Қазақстанның геосаяси жағдайымен тікелей
байланысты.
Ежелгі өркениет елі болып табылатын Жапонияның даму қарқыны оның
экономикалық даму деңгейін әлем таңданарлық дәрежеге жеткізгені мәлім.
Бүгінгі таңда Жапония үшін Қазақстан мен Орталық Азия аймағының
тәуелсіз мемлекеттері мен байланысы маңызды стратегиялық аймақ болып
саналады.
Жапонияның бүгінгі ғаламдасу заманында жүргізіп отырған сыртқы
саясатының принциптерін айқындау, оның сыртқы саяси бағытындағы Қазақстан
мен Орталық Азияның алатын орнын анықтау маңызды. Жапонияның Орталық Азия
елдеріне қатысты саясатында ортақ принциптермен қатар, әр республикаға
деген ұстанымында да ерекшеліктер бар. Сондықтанда, оның сыртқы саяси
мақсаты мен мүдделерін қарастыру үлкен өзектілікке ие болып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қазіргі кездегі Жапонияның ішкі және
сыртқы саяси жағдайын көрсету, Жапонияның ТМД мемлекеттерімен, соның
ішінде Ресей, Орталық Азия және Қазақстан Республикасымен қатынастырын
ашып көрсету. Осы мақсаттардан осындай міндеттер туындайды:
- Жапонияның XX ғ. аяғы мен XXI бас кезеңіндегі ішкі саяси өмірін ашып
көрсету, елді билеген коалициялық өкімет пен либерал-демократтардың
жүргізген саясатын көрсету;
- Жапонияның халықарылық қатынастар жүйесінде алатын орны мен ғаламдық
саясаттығы ролін көрсету,
- Жапонияның сыртқы саясатындағы (американдық, қытайлық, корейлік)
бағыттарын көрсету
- Жапонияның қазіргі таңдағы ТМД елдерімен, соның ішінде Ресеймен
қарым- қатынастарын ашып көрсету;
- Жапонияның қазіргі кездегі Орталық Азиядағы мүдделерін анықтап
көрсету;
- Жапонияның Қазақстан республикасымен қатынастарын ашу, Қазақстан
үшін Жапония мемлекетінің келешектегі маңыздылығын көрсету, Жапония-
Қазақстан қатынастарының паерспективасын көрсету;
Жұмыстың зерттемелік негізі. Осы тақырып бойынша бірнеше зерттемелік
негіз қолданылды:
А) Басты құжаттар;
1. 1947 жылғы 3 мамырдағы Жапонияның Конституциясы;
2. 1993 жылы 13 қазандағы орыс-жапон қатынастары туралы Токио
Декларациясы;
3. 2001 ж. 25 наурыздағы Ресей Федерациясымен и Жапония премьер-
министрінің бейбіт келісімді әрі қарай дамыту мәселесі бойынша
Иркутскідегі жариялаулары;
4. Ресей Федерациясы мен Жапония арасындағы жасампаз серіктестік орнату
туралы Мәскеу Декларациясы. М.,1998 г. 13 қазан.
5. Ресей Федерациясының қорғаныс миистрлігі мен Жапонияның ұлттық
қорғаныс Басшылығы арасындағы диалог пен байланыстарды дамытуға жағдай
жасау туралы Меморандум. М.,1999 ж. 16 тамыз.
Б) Орыс және жапон зерттеушілерінің монографиялары;
В) Мерзімдік басылымдар;
Қазіргі кезде Жапония бойынша орыс жапонтанушыларының, зерттеушілерінің
бірқатар монографиялары жарыққа шыққан, солардың ішінен айтар болсақ, И. А.
Цветованың Эволюция современной партийно-политической системы Японий
деген монографиясында XX ғасырдың 90 жылдарынан бастап бертін XXI ғ. Бас
кезеңіне дейінгі елдегі болған жайттарды ескере отырып, қазіргі кездегі
Жапонияның партиялық-саяси жүйесінің дамуын толық зерттелген. Сонымен қатар
бұл еңбекте Жапониядағы саяси биліктің өзгерулерінің түпкі себептерін ашып,
Жапонияның бірпартиялық билік етуден коалициялық билікке өтуі және
коалициялық үкіметтің билік басында жүргізген саясатын сараптаған. Сонымен
қатар, П. В, Павленконың ЛДП в современной системе Японии 1955-2001 г.г.
деген еңбегінде бастап қазіргі кезеңге дейінгі ЛДП-ның қызметін, 1955
жылдағы жүйеден коалициялық үкіметке ауысу себептерін, ЛДП-ның ішкі және
сыртқы саясат жүргізудегі ролін ашып көрсеткен. Загорскийдің А.В. Кризис
власти в Японии: реорганизация партийной системы и политическая реформа
деген еңбегінде де Жапонияның 1995-1997 жылдар аралығында елдегі саяси
билік пен оның өзгеруі, елде саяси реформалардың жүргізілуі сияқты ел
ішіндегі өзекті мәселелерді қозғаған. Поспелов Б. В. Отношения Японии со
странами АТР: социально-идеологические аспекты, Кистановтың В.О. Япония в
АТР деген монографияларда Жапонияның қазіргі таңдағы АТР елдерімен сауда-
экономикалық, саяси қатынастарының дамуын, соның ішінде АТА аймағында
Жапонияның экономикалық жағынан бәсекелесі болып келетін Қытаймен қарым-
қатынасын, сондай-ақ АТА аймағындағы Корей Республикасымен, Корей Халық
Демократиялық Республикасымен, т.б. мемлекеттермен қатынастырын сараптаған.
Жапон зерттеушілерінен бұл мәселе бойынша Т. Иногутидің Японская внешняя
политика в условиях американской однополярности деген моногарафияда
Жапонияның сыртқы саясатындағы басым бағыттар мен жапон-американ сауда,
экономикалық, саяси және әскери саладағы ынтымақтастығын саласындағы
мәселелерді қамтиды. К Ватанабэнің Japan and the new Central Asia атты
еңбегінде Жапонияның қазіргі таңдағы Орталық Азиядағы көздеген саяси,
экономикалық мүдделері толығымен ашылған.
Мерзімдік басылымдарға келер болсақ Азия и Африка сегодня
журналында, Д. Мосяковтың Япония- Китай: очередная схватка, А.
Тургиеваның Курильский узел в российско- японских отношениях (1990-
2004), Арешдзе Л. Концепция национальной безопасности Японии, Амиров В.
Япония-Китай: на пути к битве экономических гигантов? т.б.мақалалары,
Проблемы дального Востока журналынан Семин А Внешнеполитические ориентиры
Японии 90-е и Китай, Цветова И. Япония: партии и политика обеспечения
безопасности, Павлятенко В. Япония в 2005 году. атты мақалалары
пайдаланылды.
Актуальные проблемы современной Японий атты әр жылда басылып шығарылатын
жылнамаларда, қазіргі кездегі Жапонияның ішкі және сыртқы саясатынан бастап
экономикасы мен мәдениетін қамтитын өзекті мәселелер талқыланады.
Методологиялық және теориялық негіз. Дипломдық жұмыста реализм теориясының
негізінде талдау және сараптау зерттеу әдісі қолданылды.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан,
(Жапонияның ішкі саяси жағдайын, екінші тарауы Жапонияның сыртқы саяси және
халықаралық жүйедегі орнын қамтиды. Үшінші тарауда Жапонияның ТМД елдерімен
қатынастары қамтылған), қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен,
қосымшадан тұрады.
I- Тарау Жапонияның ХХ ғ.90 ж.- ХХI ғ. бас кезіндегі ішкі-саяси өмірі
1.1 Билік басындағы коалициялық өкіметтің саясаты (1993-1996 ж.ж.)
Қырғи қабақ соғыстың бар кезеңінде жапон партиялық саяси
жүйесінің ерекшелігі ЛДП- нің монопольді басқарушылығы болды, оның басты
оппоненті Жапонияның Коммунистік Партиясы, Социал- Демократиялық
Партиясының ыдырауынан пайда болған Социалистік-Демократиялық Одақ пен
Демократиялық Социализм Партиясы, Таза саясат Партиясы (Комэйто) болды.
Билеуші ЛДП Жапония қауіпсіздігі негізі ретінде АҚШ-пен саяси
және әскери одақ құру, жапон-американ қауіпсіздік келісіміне сәйкес жапон
территориясында американ әскери базаларын қондыру, американ ядролық
шатырының болу керек деп білді. Сонымен қатар, жеке қорғаныс потенциалын
Жапонияның өзін қорғау күштері формасында құруға тырысуда.
Ал, Жапонияның Социалистік Партиясы жапон-американ қауіпсізідік
келісімінінен бас тартуын талап етіп, ал өз-өзін қорғау күштерін
конституцияның тоғызыншы бабына қайшы деп білді.
Жапонияның Коммунистік Партиясы жапон-американ қауіпсіздік
келісіміне қарсы болды, Жапонияда американ әскери базаларының жоюылуын
талап етіп отыр.
XX ғасырдың соңғы онжылдығында ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз
ететін жапон саясатының ішкі және сыртқы жағдайы өзгерді. Кеңес Одағы
тарапынан солтүстіктен қауіп аңызының орнына, жапон саясаткерлері
Жапонияның мемлекеттік мүдделеріне қауіп төндіретін жаңадан пайда болып
келе жатқан қауіптерге көңіл бөледі.
Жапония алдында жаңа жағдайда ұлттық қауіпісіздік саясатын
қамтамасыз ету саясатын анықтауда түбегейлі мәселелер туындады:
А) жапон-американ қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесіне арқа сүйеу
керек пе?
Б) Жапонияның бейбітшілік қызметінде ролі қандай болды?
В) Жапонияның өзін-өзі қорғау күштерінің орны қандай болуы керек?
ЛДП-ның ұзақ уақыт бойғы монопольді басқаруы билеуші партия
саясаткерлерінің коррупцияларының шексіз ашылуы себебінен қоғамдық
наразылық тудырды. 1993 жылға ЛДП ішінде бөлініске ұшырады. 1993 жылы 18
шілдеде үш оппозициялық партия - Жапонияның Социалистік Партиясы, Комэйто
және Демократиялық Социализм Партиясы өкілдер палатасына Миядзава
кабинетінің белгіленген саяси реформаларды жүзеге асыра алмауына байланысты
сенімсіздік вотумын ұсынды. Үкіметтің отставкасын 255 депутат қолдап,
220 депутат қарсы болды. Дауыс беру барысында ЛДП ішіндегі, негізінен Хата-
Одзава фракциясынан 39 депутат, сенімсіздік вотумын қолдады. Сол күні К.
Миядзава өкілдер палатасын таратып, 18 шілдеге сайлау күнін белгіледі.
ЛДП сайлауының алдында ұжымдық бөлініс болды. 1993 жылы 21 шілдеде
бұрынғы он ЛДП мүшелері – Масаеси Такэмура басшылығымен Сакигакэ атты жаңа
партия құрды. Сакигакэ өкілдер палатасына сайлауға жеке шығатындығы туралы
ниет білдірді. Алайда олар 21 реформа форумымен, Ц. Хата мен И. Одзава
жетекшілігіне ие, ЛДП-дан шыққан топпен серіктестік болудан бас тартты. 22
шілдеде 1993 жылы Хата фракциясының 43 депуататы мен оларға қосылған Т.
Одзава ЛДП-дан ұжымдық шығу туралы арыз беріп, ЛДП қатысынсыз саяси
күштерді біріктіру жолымен жаңа билік орнатуға бағытталған жаңа партия
құруға дайындалды. Барлық осы парламентариилер К. Миядзава кабинетінің
сенімсіздік вотумы үшін қолдаған еді. Соның ішінде жас депутаттар да бар:
44-тен 29-ы парламентте бірден үш ретке дейін сайланған, карьералық
перспективаның жоқтығына наразы болды. 23 шілдеде осы аталған топ жаңа
консерватизм мен жаңа либерализмді қолдайтын Шинсейто партиясын құрды. Бұл
партияның төрағасы Цутому Хата болып, бас хатшысы Итиро Одзава
тағайындалды. Ц. Хата (1935 жылы туған) 1969 жылдан бері парламентке
сайланып келген бұрынғы әулетінен келе жатқан саясаткер, Н. Такэшита
беделді фракциясының арқасында үкімет құрамына кірді. Жер өңдеу, орман
игеру, балық шаруашылығының министрі орнын алған, 1991-1993 ж.ж. қаржы
министрі болған. И. Одзава (1942 жылы туылған) ол да әулетінен саясаткер,
1969 әкесінің өлімінен кейін өкілдер палатасындағы депутат орнын басып, ЛДП
мен үкіметте К. Танака қолдауымен, кейіннен Н. Такэшита қолдауымен тез
мансап жасап алды. 1989-1991 ж.ж. ЛДП-ның бас хатшысы болды. [1]
1991 жылдың ортасына таман өкілдер палатасындағы сайлау жүйесін
өзгертуге байланысты саяси реформаны қолдаған И. Одзава бағытын жасырмады:
Оппозицияның ішінен ең бірінші Социалистік партияны құрту қажет, кіші
сайлау округтарындағы сайлаудан басқа жол жоқ деп айтты. Жапонияның
саясатына қатысты, билікке қатысты өз көзқарастарын Жапонияны қайта құру
бағдарламасында жария еткен, Жапонияны қайта құрудағы негізгі бағыттар
мыналар деп білді:
А) саяси басшылықтың нығаюы;
Б) әкімшілік басшылықтан бас тарту;
В) децентрализация;
И. Одзава өз еңбегінде Жапониядағы парламенттік-кабинеттік
жүйені, президенттік жүйеден де күшті деп жазған болатын. билік басындағы
премьер-министр абсолюттікке жақын билікке ие болу керек деді, алайда
тәжірибеде ол жоқ. Одзаваның пікірінше мықты саяси басшылыққа соғыстан
кейінгі Жапонияда қалыптасып қалған кеңесу мен келісім саясаты, яғни
консенсусқа келуге ұмтылу кедергі келтіріп отыр.
И. Одзава жапон саяси жүйесінде келесідей өзгерістерді талап
етті: біріншіден, саяси реформа жасау барысында, премьер-министр ең жоғарғы
орында, мықты жетекші болуына жағдай жасау, нақты айтқанда премьер-министр
аппаратын күшейту, екіншіден, билеуші партия мен үкімет арасындағы
қатынастарды қарастыру , министрлер кабинеті мен билеуші партияны ортақ
қылу яғни нақты айтқанда үкіметке партияның қызметтегі басты тұлғаларын
қосу; министрлер орынбасарларының орнын парламенттік институтын кеңейту,
яғни билеуші партиядан 150-160 парламент депутаттарын үкіметке кіргізу;
үшіншіден, сайлау жүйесіне реформа енгізу. Саяси реформаның мақсаты-
серпінді саясатқа көшу, сайлау жүйесін өзгерту бұл саясатқа жетудің бірден-
бір құралы. [2]
1993 жылы 18 шілдеде өкілдер палатасына сайлау өтті. 511
депутаттық орынды тоғыз партияның кандидаттары ( ЛДП, Комэйто, Жапонияның
Коммунистік Партиясы, Жапонияның Социалистік Партиясы, Демократиялық
Социализм партиясы, Жапонияның Жаңа партиясы, Социал-демократиялық Одақ)
бөлуге тырысты. Қорытындысында, Сакигакэ партиясы депутаттар санын 10-нан
13-ке дейін көбейді, Жапонияның жаңа партиясы сайлаушылар 8% көп дауыс
берген, 35депутаттық мандатқа ие болды. ЛДП 20.8 % дауыс жинап, өкілдер
палатасында 103 орын алды. Комэйто 51 орынға ие болып, Жапонияның
Социалистік партиясы 15 орын алды, Социал-Демократиялық Одақ өзінің төрт
дауысын сақтап қалды. Коммунистер 15 орын алды. Социалистік Партияға
сайлаушылардың 15.4% дауыс берді.
Өкілдер палатасында 1955 ж. жүйедегі жағдайдан басқа жағдай
орнады. Консервативтік бағыттағы депутаттар басымдықты құрады, олардың
саны мен палатадағы үлесі тіпті өсті,
Алайда, сайлаудан кейін келесі күні Экономикалық Ұйым
Федерациясының төрағасы Г. Хираива коалициялық үкімет формасында ЛДП,
Сакигакэ, Жапонияның Жаңа Партиясы басшылығымен жедел және тұрақты билік
орнату керектігі туралы айтып өтті.
1993 жылы 23 шілдеде саяси реформалар үкіметін құру шақырып,
коалициялық өкіметті құру туралы өз ниеттерін Сакигакэ мен Жапонияның Жаңа
Партиясы білдірді.
28 шілдеде жеті партияның кеңесінде, парламентте ұсынылған
барлық партиялар, ЛДП мен Коммунистік Партиядан басқа саяси реформа
жүргізу мақсатымен коалициялық үкімет құруға келісті. Келісімде 1993
жылдың аяғына дейін саяси реформа жүргізу, сыртқы саясат пен қорғаныс
мәселесіне байланысты бұрынғы бағытын ұстана отырып, конституцияны сыйлау,
экономикалық саясатта нарықтық қағидаларды құрметтеу, халықтың өмір сүру
деңгейін көтеру, Азияда және бүкіл әлемде бейбітшілік және даму мәселесі
бойынша серіктестікке көңіл бөлу тураалы айтылды. Осы үкіметтік саясаттың
келісілген мәселері сегіздік меморандумы ( жеті партияға сайлаудан кейін
ЛДП-дан кеткен Мицуко Като басшылығымен бес депутаттар тобы қосылды)
формасында рәсімделді.
Ендігі кезекте премьер-министр тағына кандидатура табу- қиын
мәселелердің бірі болды. Ең басынан бастап жаңарту партиясынан Ц. Хата мен
Жаңа партия көшбасшысы М. Хосокава ұсынылды.
Жаңа көппартиялы коалициялық өкіметті басқарған саясаткер
Морихиро Хосокава, Цутому Хатамен бірге 1990 жылдан бастап ЛДП мүшесі
болған, сыртқы істер министрі және премьер-министрдің орынбасары қызметін
атқарған. Ол конгресс мүшелерінің сайлау жүйесін реформалауды, саяси
партияларды құру және экономикалық тұрақтылық керектігін жариялады.[3]
1994 жылы парламент өкілдер палатасының сайлау тәртібіне
байланысты өзгерістер енгізе отырып, заң жобасын аяқтады. Бір мандатты
округ бойынша сайланатын депутаттар саны 274-тен 300- ге өсті. Қалған
депутаттардың саны партиялық тізім бойынша ортақ ұлттық округта емес, он
бір территориялық блок бойынша сайланады.
Хосокава үкіметінің жүргізген саяси реформаларына жапон бұқара
ақпарат құралдары сынмен қарады, Маиничи газетінде реформалардың мақсаты
мынандай деп көрсетілген:
А) қаржы қапшығынан тәуелсіз таза саясат жүргізу;
Б) саяси мақсаттарға жұмсалатын қаржы түсімдерін анық, ашық көрсету;
В) қаржы коррупцияларын болдырмау;
Парламенттің төменгі палатасына жаңа сайлау жүйесі, бір мандатты
және пропорцияналды сайлау округтарының шекарасы мен құрамы туралы заңды
бекіткен кезде 1994 жылы қарашада толығымен рәсімделеді. Оппозициялық ЛДП
өзінің партиялық жүйесін реформалау туралы ойлап, билікке қайтып келуді
көздеді.
Саяси реформалардан басқа, Хосокава үкіметінің алдында басқа да
шешілмеген мәселелер тұрды- елдегі экономикалық дағдарыстан шығу, өндірісті
қайта қалпына келтіру, халықаралық нарықтағы сауда-экономикалық
келіспеушілікті реттеу ( ГАТТ-тың күріш импортын либерализациялауға
байланысты талаптары, шетел тауарлары мен капиталы үшін жапон
экономикасының ашықтығын талап еткен, АҚШ тарапынан болған қысым).
Министр кабинеті тұсында экономикалық ұйымдар Федерациясының
төрағасы Г. Хираива басшылығымен экономикалық реформаларды зерттейтін
Комитет құрылды, ол экономикадағы әкімшілік реттеудің алынып тасталыну
керектігі туралы ұсыныс жасады, осы ұсыныстың негізінде үкімет әкімшілік
реформаларының негізгі бағыттарын белгіледі.
Коалициялық үкімет күріш импорты үшін Жапонияны ашу күрделі
мәселесіне байланысты шешім қабылдай білді.
1994 жылы ақпанда үкімет төтенше дағдарысқа қарсы шаралар жобасын
жасады, онда кіріс салығының қысқартылуы мен қоғамдық сектордағы бірқатар
кәсіпорындарды, ауыл шаруашылығының өндірісін және кіші бизнесті
қаржыландыру шаралары қарастырылған. Алайда бұл мақсаттарға жіберілетін
қаржы жұсалмай қалды, себебі оппозициялық ЛДП премьер-министр М.
Хосокаваның 80-ші жылдардың басындағы заңсыз қаржы операцияларын
парламенттік сессияның негізгі мәселесі деп қарастырылсын деп ұсыныс
жасаған еді. Сөйтіп, Хосокава 1994 жылы сәуірде отставкаға кетті.[4]
1994 жылы 25 сәуірде премьер-министр орнына сайлауында Цутому Хата
өкілдер палатасында 274 орын алып, ал оның қарсыласы ЛДП төрағасы Е. Коно
207 орынға ие болды. Жаңарту партиясының, Жапонияның Жаңа партиясының,
Либералды партия мен реформалар қауымдастығы, Демократиялық Социализм
партияларының жетекшілері 130 депутаттың қатысуымен біріккен парламенттік
фракция құратындығын жариялады.
Сонымен Хата азшылық басында қалып, сайлауда толық жеңіліске жетуінен
қорқып, 1994 жылы 25 маусымда отставкаға кетті.
1994 жылы 29 маусымда СДПЯ, ЛДП, Сакигаке ұлы коалициялық өкімет
құрды, төрағасы болып СДПЯ Томичи Мурояма сайланды.
Коалициялық өкіметтің бірінші кезеңінде (1994-1996 ж.ж.) Т. Мурояма
жапон-американ қауіпсіздік келісімінен бас тартудан және жапон өз-өзін
қорғау күштеріннің конституцияналдығынан қолдаудан айныды. Мұндай жағдай
партияның өз ішінде алауыздықтар туғызды. Мурояма үкіметінің тұсында яғни
коалициялық үкіметтің басқаруының бірінші кезеңінде ЛДП монопольді
басқарушылығынан бері келе жатқан мәселелерді шешуге ат салысты,
социалистердің ұсынысы бойынша минамата ауруымен- өндірістік ластану
нәтижесінен ауруға шалдыққандарға көмек көрсету туралы үкіметтік шешім
қабылданды. Социалистер және жеке Мурояманың өзі өткен соғыстардағы
Жапонияның қатысына байланысты тарихын зерттеу сияқты маңызды саяси
мәселелерді шешумен айналысты. ЛДП - ның монопольді билігі кезінде үкімет
жапонияның агрессивті сипатын мойындауды қаламады, ол көрші мемлекеттермен
қатынас орнатуға өз кедергісін тигізіп отыр. Тек Қытайдың қысымымен ғана
Жапония оған соғыс кезінде бірталай шығын әкелгенін мойындады, ол 1972
жылғы жапон-қытай жариялауында жазылған. Үш үкіметтік партияның
келіссөздерінде бұл мәселе жөнінде бірауыздыққа жеткендей болды, 1995 жылы
шілдеде либерал-демократтардың наразылықтарына қарамастан, парламентте
әскерге қарсы резолюция қабылдады.[5]
Т. Мурояма кабинетінің тұсында мемлекеттік басқарудың жүйесінің
және тәсілінің қайта қарастыруына байланысты жұмыс жасалды. 1994 жылы
желтоқсанда әкімшілік реформалар Комитеті құрылды, жергілікті өзіе
басқаруға байланысты реформалардың негізгі бағыттары анықталды. 1995 жылы
наурызда қайтадан реттеуге байланысты үкіметтік жаспар ұсынылды. Парламент
децентрализация туралы үкіметтің заң жобасын қабылдады. Бұл тек
реформалаудың басы ғана болатын, Мурояма тұсында айтарлықтай жетістіктерге
жеткен жоқ.
Мурояма жапон-американ қауіпсіздік келсімін қолдайтынын және өзінің
қорғау күштерін қорғаныс мақсатында мәселені шешу үшін пайдалану
керектігін мойындады. Бұл Жапонияның социалисттік партиясының
ұстанымдарына қарсы болды. Сонымен қатар Мурояма БҰҰ-да Жапония бейбіт
операцияларына қатысу керектігі, атомдық электростанцияны қолдану керектігі
туралы айтты. Оған қоса Мурояма қырғи қабақ соғыстың аяқталуы әлемде
Жапонияның социалисттік партиясының негізі болып саналатын қаруыздандыру
нейтралитеті теорясының саяси рөлінің аяқталуы дегенді білдіреді деп
мәлімдеді.
Монопольді билікке үйреніп қалған либерал-демократтар социалист Мурояманың
басшылығымен құрылған коалициялық кабинет жағдайында өздерінің саяси
ұстанымдарын тежеу қиын болды.
ЛДП, СДП, Сакигаке коалициялық өкіметінің екінші кезеңінде (1996-1998
ж.ж.) елді либерал-демократ Р. Хашимото басқарғанда социал-демократтар
үкіметтің саясатына әсерін тигізе алмады. Өзінің 56 жасында Р.Хашимото
әйгілі саясаткер ретінде танылды. 1989 жылы ол ЛДП-ның Бас хатшысы болды,
ал Мурояма кабинетінде сыртқы сауда және өнеркәсіп министрі болды,
экономикалық мәселе жөнінде АҚШ-пен келіссөздер жүргізу барысында әйгілік
танытты. Жапонияның социалисттік партиясының кеңесшілер палатасына
сайлауындағы сәтсіздігінен кейін Т.Мурояма үкімет басқарушысы тағын либерал-
демократ Е.Коноға беруге дайын болды. Алайда Сакигакэ жетекшісі М.Такэмура
тарапынан қолдау таппады. 1996 жылдың қаңтарында Жапонияның социалисттік
партиясы социал-демократиялық партияға айналмас бұрын Мурояма билеуші
коалицияның партия жетекшілерінің кездесуінде өз отставкасы туралы мәселе
көтеріп, ЛДП төрағасы Р.Хашимотоға орнын беретіндігін айтты. Сөйтіп
басшылықтың социалисттерден Либерал-Демократтарға өту мәселесі шешілді.[6]
1.2 ЛДП-ның қайта үкімет басына келуі мен жүргізген саясаты (1996-
2006 ж.ж.)
1996 жылдың он бірінші қаңтарында Р.Хашимото либерал-демократтар
басшылығымен жаңа үш партиялы кабинет құрды. Өз кабинетін реформалар
үкіметі деп атаған Хошимото алдағы жылда құрылымдық өзгерістер
енгізетіндігі туралы жариялады. Жаңа үкімет өзінің қызметін сыртқы саяси
бағытта белсенді жүргізді, Хосокава және Мурояма кабинеттерінің билігі
кезінде біршама әлсіреген АҚШ-пен қатынасына байланысты болды. 1996 жылының
сәуірінде Токиода Р. Хасимото мен Б. Клинтон қауіпсіздік жөніндегі біріккен
декларацияға қол қойды, бұл декларация Жапония үкіметінде екі ел арасындағы
қатынастардың жаңа кезеңінінің басталуының символы ретінде қарастырылды.
Жапония жоғарғы деңгейде өткен жапон-американ кезлесу кезінде қол жеткен
АҚШ-пен келісімдер ынтымақтастықтың ең кең көлемін қамтиды деп көрсетуге
тырысты, сонымен қатар қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейінгі жапон-
американ қауіпсіздік келісімінің маңызын атап өтті.
Қоғамдық пікір сауалы көрсеткендей биліктің социалист Т. Муроямадан
либерал-демократ Р. Хасимотоға өтуі тек министрлер кабинетінің ғана емес,
ЛДП- нің беделінің өсуіне әкелді. Асахи газетінің сауалнамасы бойынша ЛДП
рейтингі 1996 жылдың мамырында 47% жетті, яғни ол 1993 жылдың сәуіріндегі
бұл партияда әлі бөлініс болмай тұрған кездегі деңгеймен тең.
Хасимото кабинеті тұрғын үй құрылысын несиелеу саласында маманданатын
компаниялар мен кооперативтер топтарының төлеуге жарамсыздығы анықталған
жағдайды жою кезінде үлкен қиындықтарға тап болды.
1996 жылдың күзіне таман ЛДП парламентте өзінің жағдайын жақсарту
мүмкіндігі туралы шешімге келді. Ол үшін олар өкілдер палатасын таратып,
жаңа сайлау кезінде көпшілікке иелену болмаса да, өзінің депутаттық
корпусын біршама ұлғайтуға тырысты және ортақ немесе коалициялық үкіметтің
құрылуына негіз салуға тырысты.[7]
Конституция бойынша өкілдер палатасын тарату биліктің атқарушы және
заң шығарушы салалары арасындағы қақтығыс жағдайында тығырықты мәселеден
шығу құралы болып табылады. Үкіметте өзінің көпшілігін пайдаланған либерал-
демократтар осындай қадамға белгілі бір мақсатпен барды- ЛДП-ның монопольді
билігі кезінде және олар үшін ең тиімді жағдай кезінде сайлау белгілеу
мақсаты болды. Либерал-демократтардың сайлаудағы жетістікке жету
сенімділігі парламентке орын үшін оның басты қарсыласы Жаңа кезең
партиясының танымалдылығының тез түсуімен күшейді.
Сонымен қатар, премьер-министр Р. Хасимото өкілдер палатасының таратуы
жөніндегі шешім жарияланбас бұрын елдің саяси аренасында жаңа партия пайда
болды, бұл жағдай ЛДП-нің мүдделеріне қауіп төндірген жоқ, керісінше оның
танымалдалығын күшейтті.
1996 жылдың аяғына таман Жапонияда алғаш рет тәжірибеде өкілдер
палатасына сайлауға жаңа тәртіп орнату қолданылды. Өкілдер палатасындағы
500 депутаттық орынға ЛДП, Жаңа кезең партиясы, ДП, СДП, Жапонияның
коммунистік партиясы, Сакигакэ және бірнеше ұсақ партиялар мен топтар
таласқа түсті.
Жапонияның негізгі электоратын тек қана өмір сүру деңгейін көтеру
мәселесі емес, елдің келешектегі дамуы, жапон халқының берекесін қамтамасыз
ететін саяси және экономикалық тұрақтылық мәселесі толғандырды.
ЛДП сайлаушыларға жапон-американ қауіпсіздік жүйесінде сенімділікті
күшейтуге, сонымен қатар Окинавадағы американ базаларының қысқартуына уәде
берді.
СДП Жапониядағы американ әскерлерінің статусын қайта қарастыруды талап
етті. Сакигакэ жапон-американ қауіпсіздік жүйесіні Окинава аралынның
тұрғындарының мүдделеріне шек келтірмеу керек.
Демократиялық партия жапон-американ қауіпсіздік жүйесін ескере отырып,
Жапониядағы американ әскерлерінің келешекте тұрақты орналасуына қарсы
болды.
Сайлау қорытындысы, либерал- демократтар өкілдер палатасында
жетекшілік көрсетті, екінші орында Жаңа кезең партиясы, ДП үшінші орынға
шықты.[8]
1996 жылы 7 қарашада парламент Жапонияның премьер-министрі
ретінде бұрынғы үшпартиялы билікке сүйенген және үкіметті тек қана либерал-
демократтардан құраған Р. Хасимото тағайындады.
Р. Хасимотоның бірпартиялы кабинеті. Бір партиялы үкіметті басқарған Р.
Хасимото алты үлкен реформа бағытын ұстанды: әкімшілік реформа,
бюджеттік, қаржылық, экономикалық құрылым, әлеуметтік қамтамасыз ету және
білім беру саласындағы реформалар жүргізді. Оның жетекшілігімен әкімшілік
реформа жүргізілді. Бағдарламасының жаңа элементі болған, министрлік пен
басшылықтың санын екі есеге дейін қысқартуға барған министрлер кабинетінің
ірі өзгерісі болды. Хасимото кабинетінің алдында мемлекеттік бюджет
тапшылығына өсуін тежеу, ұзақ мерзімді экономикалық стагнациядан шығу, банк
жүйесін қайта қалпына келтіру деген мәселелер тұрды.
1997 жылы Хасимото еуразиялық дипломатияның белсенді жүргізуге Ресеймен
сенімділік, өзара мүдделер және ұзақ мерзімді перспектива негізінде қарым-
қатынастарды нығайту, Қытаймен көпжақты серіктестікті кеңейту, Жібек жолы
аймағындағы елдермен тығыз қарым-қатынас орнатуға шақырды.
Елдегі экономикалық депрессия және қаржы жүйесінің құлдырауы үкіметтің
әрекет ету жоспарының жоқтығы ЛДП үшін жағымсыз жағдай туғызды.
Оппозициялық партиялар үкіметтің экономикалық саясатын сәтсіздігін
айыптады. 1998 жылы жазға қарай Жапонияның кеңесшілер палатасына сайлау
белгіленген еді. Сол сайлаудан бір ай бұрын Демократиялық, Либералды және
Коммунисттік партиялар өкілдер палатасында Р.Хасимото кабинетіне
сенімсіздік білдіру туралы резолюция жобасына дауыс беру ұсынылды. Бұл
резолюция екі жүз жетпіс үш дауыспен қабылданбады. 1998 жылы шілдеде
Кеңесшілер палатасында болған сайлауда ЛДП үшін сәтсіз болды. Сайлаудың
осындай нәтижесінен кейін ЛДП төрағасы және премьер министрі Р.Хасимото
отставкаға кетуге мәжбүр болды. Партияның жаңа жетекшісі Кэйдзо Обути (61
жаста) парламентке он екі рет сайланған, әулетінен келе жатқан саясаткер.
Бұрынғы кабинетте ол Сыртқы Істер министрінің лауазымында болды. Обути
кабинетінің негізгі мәселесі болған елді экономикалық депрессиядан шығару
болды.
1997 жылдың он тоғызыншы қарашада өз мойнына бастама мен
жауапкершілік алған К. Обути ЛП басшысы И. Одзавамен жеке көздесу кезінде
билік ету партиясымен коалицияға кіруге деген ұсынысқа оң жауап қайтарды,
К. Обути үшін бұл батылды шешім болды, себебі мәселе ыдаратушымен
одақтасу болды.
Жаңа коалицияның саяси платформасын келістіру және екі партияның
келешектегі әрекет ету тәсілдерін негіздеу жөніндегі келіссөздер екі ай
бойы созылды. ЛП өз ұсыныстарын билік етуші партиямен талқылауды мәжбүрлеу
тактикасын таңдады, бұл тактика келешектегі парламенттік сайлауда өз
ұстанымдарының нағаюына жағдай туғызу керек болатын.[9]
Саяси кеңесулер екі партияның қауіпсіздікті қамтамасыз ету
саласындағы сияқты кейбір өзекті мәселелерді шешу тәсілінде айырмашылық
танытты.
1999 жылдың көктемінде ЛДП, ЛП, Комэйто көпшілік дауыстарымен
Жапониядаға дағдарысты жағдай кезіндегі жапон-американ қорғаныс
ынтымақтастығына қатысты заң жобасы мақұлданды.
1999 жылы 5 қазанда К. Обути министрлер кабинетін қайта құрды. Бұрынғы
құрамынан қаржы министрі К. Миядзава және экономикалық жоспарлау
басшылығының бастығы Т.Сакайя өз лауазымдарын сақтады. Коалициядағы
серіктестер үкіметте бір бір орыннан алды. Либералды партия транспорт
министрі лауазымын және Хокайдо даму басшылығының бастығының орнын алды.
Комэйто жалпы істер және координация басшылығы бастығы лауазымын иеленді.
[10]
2000 жылы 1 сәуірде үш билеуші партиялардың басшыларының кездесуінде
И.Одзава К.Обутиге қатысты өзінің қарсылығын білдірді. Оған жауап ретінде
К.Обути коалицияның партиялар арасындағы сенімді қатынастарды үзді деп
айыптады. Либералды партияның жетекшісі И.Одзава ЛДП оның көзқарасын жоққа
шығарып Комэйтоны жоғары қойды деп айыптады. ЛП-мен қақтығыс нәтижесінде
премьер -министр К.Обутидің 2000 жылы 2 сәуірде комаға түсіп, ол жағдайдан
шыға алмай 16 мамырда қайтыс болды. ЛДП-ның жаңа төрағасы ретінде Иосиро
Мори (1937 жылы туылған) үкімет басшысы болып тағайындалып, билік етуші
партиялардың басымдылық партиясының арқасында үкімет басшысы болды. Иосиро
Мори үкімет басына келгеннен кейін белсенді түрде сыртқы саяси қызметке
кірісті, өзінің алғашқы сапарын әдеттегі АҚШ-қа емес, Ресейге жасады, 29
сәуірде Санкт-Петербургта Ресей Федерациясының Президенті В.В. Путинмен
кездесіп, кейіннен өзінің сапарын европалық елдерге жалғастырып, кейін АҚШ
пен Канада барып Окинавада үлкен сегізідік кездесуіне дайындық жасау
мақсатында болып келді. Е. Моридің премьер-министр орнына келгеннен бастап,
Жапония жайлы Жапония императорды құдайындай көретіндей деген өзінің
жария етуіне байланысты оның қызметі сол жанжалдан басталды. Оппозициялық
партиялар парламентке сенімсізідік вотумын дайындай бастады. Сонымен
премьер-министр 2 шілдеде өкілдер палатасын таратуды шешіп, 2000 жылдың 25
шілдесінде жалпы сайлау күнін белгіледі. Сайлау қорытындылары нәтижесінде
ЛДП үшін Комэйто мен Консервативті партиямен одақты сақтау керек болды,
2000 жылы 4 шілдеде бұл үш партияның коалициясы құрылып, бұл үкіметті
қайтадан Е. Мори басқарды.
2000 жылдың желтоқсанында Мори үкіметі үш жылдық әкімшілік реформаны
бекітті, экономикалық құлдараудан шығуға бағытталған реформалар қаржы
жүйесінің құлдырауына байлагысты. ЛДП өз ішінде экономикалық саясат
жүргізуде басымдылықты қайда таныту керек деген мәселе туды: жедел
дағдарыстан шығу шараларына ма, әлде құрылымдық реформалар жүргізу керек
пе? Экономикалық қиындықтарды басынан өткеру билеуші ЛДП үшін қиын мәселе
болды[11].
2001 жылдың көктемінде Мориге қатысты ЛДП тарапынан да қоғамдық тараптан да
елді басқаруда кемшілігі үшін және біренше рет өзінің байқаусызда айтқан
сөздері үшін сынға алынды. 2001 жылдың сәуірінде ресми түрде өз отставкасы
туралы жариялады.
ЛДП, ЛП, Комэйто құралған билеуші коалиция қауіпсізідік
саласында БҰҰ бейбітшілік операцияларында жапон өз-өзін қорғау күштерінің
санын көбейту туралы бір ауыздан екендігін жария етті.
Бұл бағыттың тәжірибелі түрде іске асыруы ЛДП төрағасы мен Жапония
премьер-министрі Дз. Коидзуми 2001 жылы билік басына келгеннен кейін
басталды. Оның кабинетінің билік еткен кезінде, үш жыл ішінде маңызды заң
актілері қабылданды:
- террорға қатысты арнайы шаралар туралы заң, сол заң бойынша Үнді
мұхитындағы жапон әскери-теңіз күштері Афганистандағы американ күштеріне
астыртын көмек береді;
-БҰҰ бейбітшілік операциясы саласында ынтымақтастық туралы Заңға
толықтырулар;
-Ирактағы арнайы шаралар туралы Заң, бұл жапон өзін қорғау күштерін
АҚШ- пен ынтымақтастығын білдіру мақсатымен бұл елге өз әскерін жіберді;
Қауіпсіздікті қамтамасыз ету саясатының болашақтағы саясатын
анықтау көзқарасын алып қарасақ, маңызды роль алған конституцияны қайта
қарастыру, нақты айтқанда оның тоғызыншы бабын қайтақарастыру.
Конституциясыеың тоғызыншы бабы Парсы шығанағындағы соғысқа қатысуынан және
Афганистандағы қарулы әрекеттерге қатысуынан сақтап отыр. Негізінде
Жапонияның халықаралық аренасына жеке қарулы күштерімен шығып, АҚШ-қа
астыртын көмек бермей, сонымен ашық түрде әскери әрекеттерге қатысып,
толыққанды серіктесі болайын десе тоғызыншы бап кедергі келтіріп отыр, ол
Жапонияның ұлттық қауіпсіздік саясатының қамтамасыз етудегі тежеуші фактор
болып отыр.
Қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі болашақтағы жапон саясаты
парламенттегі партиялық күштердің қатынасына байланысты.
2005 жылы жапон парламентінде бес партия белгіленді: ЛДП, ДП,
Комэйто, КПЯ, СДП. Партиялық күштердің абсолютті басымдығы екі партиямен-
ЛДП мен ДП сипатталады. Өкілдер палатасында ЛДП мен ДП үлесіне 426 депутат
орын, яғни жалпы санынан 88.7% , ал кеңесшілер палатасында 198 орын.
Қазіргі кезде ЛДП билеуші позициялары одан әрі күшейді, 2005 жылғы
қыркүйектегі сайлауда Демократиялық Партияға қатты соқы беріп, жеңіске
жетті.
Ұлттық қауіпсіздік саясатының нақты тұжырымдамаларыр ЛДП
манифнстінде өз сипатын алды. 2003 жылы өкілдер палатасына сайлауда
халықаралық сеніммен қолданатын мемлекет болу, әлем алдында жаауапт мен
қауіпсіздікті қамтамасыз ету дипломатиясы мен саясаты үшін деген тарауы
арналған. Манифестте ЛДП негізгі қызмет бағыты белгіленген.
Біріншіден, жапон-американ одағының бейбіт сыртқы саясаты мен
халықаралық келісімге бағытталған;
Екіншіден, КХДР мен жапондықтардың тұтқындалуы мен ядролық пен
ракеталық қарулануына байланысты мәселені шешуге;
Үшіншіден, төтенше жағдайларда Жапонияны қауіптен сақтау үшін,
Халықты қорғау туралы заң қабылдау, дағдарыстық жағдайда әрекет ету үшін
мемлекет мүмкіндіктерін пайдалану мен террористерді қаржыландырудың алдын
алуға бағытталған шараларды күшейту;
Төртіншіден, елдің қорғаныс саясатында өз-өзін қорғау күштерін нығайту
мен баллистикалық ракеталармен қамтамасыз еткізу.
Манифестте ЛДП басқа да уәделері айтылған, бірінші, территория
мәселесі мен су кеңістігі территориясының мәселесін шешу, екінші
экономикалық дипломатияға стратегиялық тәсіл қолдану (ДСҰ белсенді
қатысу, еркін сауда жөнінде келісім орнату).
Жапон дипломатиясының бағытын анықтайтын уәделер, Жапония
мызғымайтын жапон-американ одағы ось болып табылатын халықаралық келісімге
сәйкес бейбіт сыртқы саясат жүргізунен басталды. Партия азия
дипломатиясында лидерлік танытуына, нақты айтқанда КХДР байланысты
мәселелерді шешу, Қытай, Корея Республикасымен ынтымақтастықты нығайту,
азиялық қауымдастық концепциясын ұсыну, территориялық мәселелерді
(солтүстік территориялар мен Такэсима) түбегейлі шешу мен Шығыс Қытай
теңізінде құқықтар мен мүдделерді қорғау.[12]
Ақырында өзінің сайлау алдындағы манифестінде 2005 жылы 15 қарашада
конституцияны қайта қарастыруға байланысты жоба ұсынатындығын айтты.
ЛДП басты билеуші партия ретінде жеке қорғаныс потенциалына және АҚШ
одағын қолдауға бағытталған қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласындағы
саясатты іске асыруға тырысуда.
2005 жылдың басында премьер-министр Дз. Коидзуми парламентте сөз
сөйлеген кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында ЛДП сайлау
алдындағы уәделерін орындауға байланысты қорытындыларын айтты. Ол 2004 жылы
Жапония төтенше жағдай туындаған кезде керекті комплексті заң жүйесінің
қабылданғанын, ұлттық қорғаныс бағдарламасының қабылданғанын айтып өтті.
Соңғы жылдары ЛДП конститццияны қайта қарастыруға байланысты бағыт
ұстанып отыр. Бұл идеяны партия 1955 жылдан бастап ұсынып келе жатыр.
Либерал-демократтар оккупация жағдайында қабылданған бұл конституция,
зайырлы мемлекеттің құндылықтарын белгілемейді деп айтып отыр. ЛДП бас
хатшысы С. Абэ конституцияны қайта қарастыруға қатысты үш негізгі себепті
айтты: бірінші, оккупациялық әскерлер өкілдерімен жазылған, Жапонияның ол
конституцияны қабылдауына мәжбүрлеген; екіншіден, конституция қазіргі
жағдайларға сай емес, халықаралық акцияларға қатысуға кедергі болушы жеке
армияның болмауы және Жапонияның әскери қауіпсіздігінің қамтамасыз етуге
жағдайдың болмауы;
Үшіншіден, жапон халқының өзімен құрастырылған конституция қабылдау
керек.[13]
II- Тарау XX ғ. 90 ж. мен XXI ғ. бас ширегіндегі Жапонияның сыртқы
саяси жағдайы
2.1 Жапонияның ғаламдық саясаттағы ролі
Жапонияның сыртқы саясат ведомствосында қазіргі кездегі халықаралық
жағдайғасәйкес алты ерекшелікті айтып өткен. (1996 жылғы Жапонияның Көк
Кітабына сәйкес).
Біріншіден, ол экономиканың жаһандануы мен халықаралық
қауымдастық ішінде өзаратәуелділік қатынастарының тереңдеуі.
Жаһандану мен өзаратәуелділік бір жағынан, адам өмірі деңгейінің
көтнрілуін, екінші жағынан, ұлтық шекараны мойындамайтын бәсекелестіктің
өсуіне жағдай жасайды.
Жапония жаһандану үрдісін тиімді пайдалана білді. 1985 жылы
Жапонияда иенаның өсуіне байланысты Жапония өз өндірістерін азиялық және
басқа да мемлекеттерге аудара бастады. Сонымен Оңтүстік Шығыс Азия
мемлекттеріне экономикалық көмек бере отырып, өзінің ішкі экономикасының
әсерлілігін көтере білді.
Екіншіден, қырғи қабақ соғыстың аяқталуынан кейін және коммунизм
ыдырағаннан кейін еркіндік, демократия, нарықтық экономика принциптері
адамдар арасында кеңінен тарала бастады Нарықтық экономика жүйесінің дұрыс
жұмыс атқару үшін жүйе ретінде мықты негіз керек. Жапонияға қатысты айтар
болсақ, демократия және нарықтық экономика жолына түсуші елдерге көмек
көрсетеді.
Үшінші ерекшелік ретінде, халықаралыө саясаттың көпқырлы саясаты.
Қазір халықаралық қауымдастықта әртүрлі деңгейдегі төрт құрылым категориясы
жұмыс атқарады. Бірінші, жаһандық сипаттағы құрылымдар: БҰҰ, Дүние жүзілік
Сауда Ұйымы, Үлкен Сегіздік, т.б, екінші, АТЭС, АСЕАН аймақтық форумы,
Европалық Одақ, НАТО, ОБСЕ, НАФТА деген сияқты аймақтық деңгейдегі
құрылымдар. Үшінші Азия мен Европа кездесуі сияқты (АSEM) аймақаралық
ынтымақтастық немесе Атлант мұхитының жаңа күн тәртібі құрылымдары.
Төртінші құрылым-екіжақты ынтымақтастық, Жапония мен АҚШ сияқты.
Бесінші ерекшелік әлемдегі қырғи қабақ соғыстан кейінгі ұлттық
сананың өсуі. Батыс пен Шығыстың қайшылығы аяқталғаннан кейін идеологиялық
күрес халықаралық қауымдастықта негізгі жетекші фактор болудан қалды. Оның
орнына халықаралық қауымдастыққа ұлттық фактордың әсері байқалады, яғни
белгілі бір ұлтқа жататындығын сезіну.[14]
Жапонияның сыртқы саясатының мақсаты тұрақтылықты қамтамасыз ету,
елдің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz