Мультипликация

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім
2.1. Паскаль программалау тілінің ерекшеліктері және программалау элементтері

2.2. Деректер
2.2.1. INTEGER . бүтін түрі
2.2.2. REAL . нақты түрі
2.2.3. CHAR.символдық түрі
2.2.4. BOOLEAN.екілік түрі

2.3. Операторлар
2.3.1. Тағайындау оператолары
2.3.2. Енгізу және шығару операторы
2.3.3 Құрама оператор
2.3.4. Шартты тексеру операторы

2.4. Циклдық (айнымалы) оператор
2.4.1. WHILE WEND түріндегі циклдық оператор
2.4.2. REPEAT UNTIL түріндегі циклдық оператор
2.4.3. FOR NEXT түріндегі циклдық оператор

2.5. Массивтер

2.6. Процедура және функция

ІІІ. Қорытынды

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

V. Қосымшалар

Қазіргі кезде түрлі қызмет түріне байланысты программистер сол бағыттар бойынша қолданылатын программалар құрастыруда. Сол программаларды жоғарғы деңгейлі программалау тілдерінде және мәліметтер қорын басқару жүйелерінде жасайды. Сондай програмамалау тілдеріне Паскаль, Бейсик, Visual Basic, Borland Delphi, Oracle, MS Access, Visual FoxPro және тағы да басқа көптеген программалау тілдері жатады.
Курстық жұмысымның тақырыбы: “Мультипликация”. Бұл орындалатын жұмысты Паскаль программалау тілінде құрастыру керек.
Мұнда жасалатын программалық өнімде Паскаль программалау тілінің графикалық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, әр түрлі анимациялар құрастыру, мультипликациялық көрініс көрсету жолдарын қарастыру керек.
Паскаль программалау тіліне келетін болсақ, бұл бағдарламалау тілі XVII ғасырда өмір сүрген француз ғалым-философы Блез Паскальдің құрметіне аталған.
Блез Паскаль 1623 жылы францияның клермон-ферран қаласында дүниеге келді. Оның орасан зор қабілетін, әсіресе математика саласынан, сонау бала кезінен көріне бастаған. Дүниеден қайтқан соң (1662 жылы) ол бүкіл әлем біркездері білген ұлы математик ретінде тарихта қалды. Ол математика облысының бір бөлігі ықтималдар теориясының негізін қалады. Математикадан басқа Паскальдің таланты физика, философия, әдебиеттану салаларынан да көрінді. Сол сияқты 1642 жылы әкесінің жұмысын жеңілдету мақсатында есептеу машинасын ойлап тапты. Оның әкесі салық жинаушы болғандықтан, бұл машина есептеу жұмыстарында өте қажет еді. Есептеу машинасы ғалымдарға белгілі болғанымен, әлемге әйгілі емес еді. Қазіргі кезде Паскальдің аты Бейсик тілі сияқты программалау тілдерінде қолданылады. Бұл тілді құрастырушы Швецариядағы жоғарғы политехникалық мектептің информатикалық институтының профессоры Никлаус Вирт болып табылады (1970 жылы).
Паскаль тілі дүние жүзіне кең тараған программалау тіліне айналды. Қазіргі кезде Паскаль тілі қолданбалы программалар жазу үшін және жүйелі программалау тілі ретінде де кеңінен қолданылады. Сонымен бірге көптеген мини және макрокомпьютерлерді қамтамасыз ету осы тілде жазылған. Паскаль тілі бұрын құрылған (Фортран, Алгол және т.б.) программалау тілдерін маңызды ерекшелігі ол құрылымдық программалау тілдерінен маңызды ерекшелігі ал құрылымдық программалау идеясын өмірге біртіндеп енгізу - Паскаль тілінің тағы бір ерекшелігі ол деректер құрылымының концепциясының алгоритм түсінігімен қатар программалаудың негізіне жатқан фундаментальды түсініктер қатарына кіруі.

1. О. Камардинов “Есептеуіш техника және программалау” Республикалық баспа кабинеті. Алматы 1997 жыл.
2. О. Камардинов “Паскаль тілінде программалау” Республикалық баспа кабинеті. Алматы 1994 жыл.
3. Е.Б. Шаметов “Паскаль тілін үйренейік” Шымкент 1993 жыл
4. Ғ.Ш. Тойкенов “Паскаль тілінде программалау” Дәнекер. Алматы 2001жыл
5. Г.К. Нұрмұханбетова, А.Әшірбекұлы “Паскаль тілінен лабораториялық практикум” Шымкент 2000 жыл
6. К. Боон “Паскаль для всех ” Энергоатомиздат. Москва 1988 г
7. В.Е. Алексеев, А. С. Ваулин “Языки программирования” Высшая школа. Москва 1987 г. N5
8. О.Н. Перминов “Программирование на языке Паскаль” Радио связь. Москва 1983г
9. В.Г. Абрамов, Н.П. Трифонов, Г.Н. Трифонова “Введение в язык Паскаль” Наука. Москва 1988 г
10. С.А. Абрамов, В.С. Зима “Назало программирования на языке Паскаль” Наука. Москва 1987 г
11. Н. Вирт “Язык программирования Паскаль” Статистика. Москва 1974 г
12. Д. Прайс “Программирование на языке Паскаль” Мир. Москва 1987 г
13. П.Грогонов “Программирование на языке Паскаль” Мир. Москва 1982 г
14. О. Камардинов “Visual Basic-программалау тілі” Шымкент 2000 жыл

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ

І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

ІІ. Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 6

5 Паскаль программалау тілінің ерекшеліктері және программалау
элементтері ... ... ... .6

6 Деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 8

1. INTEGER – бүтін түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
2. REAL – нақты түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
3. CHAR-символдық түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
4. BOOLEAN-екілік түрі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

7 Операторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

2.3.1. Тағайындау оператолары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3.2. Енгізу және шығару операторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.3.3 Құрама оператор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... 14
2.3.4. Шартты тексеру операторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. .15

1. Циклдық (айнымалы) оператор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 1 7
2.4.1. WHILE WEND түріндегі циклдық оператор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
2.4.2. REPEAT UNTIL түріндегі циклдық оператор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.4.3. FOR NEXT түріндегі циклдық оператор ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18

2.5. Массивтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .21

2.6. Процедура және функция ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2 4

ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..28

ІV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29

V. Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

Кіріспе

Қазіргі кезде түрлі қызмет түріне байланысты программистер сол
бағыттар бойынша қолданылатын программалар құрастыруда. Сол программаларды
жоғарғы деңгейлі программалау тілдерінде және мәліметтер қорын басқару
жүйелерінде жасайды. Сондай програмамалау тілдеріне Паскаль, Бейсик, Visual
Basic, Borland Delphi, Oracle, MS Access, Visual FoxPro және тағы да басқа
көптеген программалау тілдері жатады.
Курстық жұмысымның тақырыбы: “Мультипликация”. Бұл орындалатын жұмысты
Паскаль программалау тілінде құрастыру керек.
Мұнда жасалатын программалық өнімде Паскаль программалау тілінің
графикалық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, әр түрлі анимациялар құрастыру,
мультипликациялық көрініс көрсету жолдарын қарастыру керек.
Паскаль программалау тіліне келетін болсақ, бұл бағдарламалау тілі
XVII ғасырда өмір сүрген француз ғалым-философы Блез Паскальдің құрметіне
аталған.
Блез Паскаль 1623 жылы францияның клермон-ферран қаласында дүниеге
келді. Оның орасан зор қабілетін, әсіресе математика саласынан, сонау бала
кезінен көріне бастаған. Дүниеден қайтқан соң (1662 жылы) ол бүкіл әлем
біркездері білген ұлы математик ретінде тарихта қалды. Ол математика
облысының бір бөлігі ықтималдар теориясының негізін қалады. Математикадан
басқа Паскальдің таланты физика, философия, әдебиеттану салаларынан да
көрінді. Сол сияқты 1642 жылы әкесінің жұмысын жеңілдету мақсатында есептеу
машинасын ойлап тапты. Оның әкесі салық жинаушы болғандықтан, бұл машина
есептеу жұмыстарында өте қажет еді. Есептеу машинасы ғалымдарға белгілі
болғанымен, әлемге әйгілі емес еді. Қазіргі кезде Паскальдің аты Бейсик
тілі сияқты программалау тілдерінде қолданылады. Бұл тілді құрастырушы
Швецариядағы жоғарғы политехникалық мектептің информатикалық институтының
профессоры Никлаус Вирт болып табылады (1970 жылы).
Паскаль тілі дүние жүзіне кең тараған программалау тіліне айналды.
Қазіргі кезде Паскаль тілі қолданбалы программалар жазу үшін және жүйелі
программалау тілі ретінде де кеңінен қолданылады. Сонымен бірге көптеген
мини және макрокомпьютерлерді қамтамасыз ету осы тілде жазылған. Паскаль
тілі бұрын құрылған (Фортран, Алгол және т.б.) программалау тілдерін
маңызды ерекшелігі ол құрылымдық программалау тілдерінен маңызды ерекшелігі
ал құрылымдық программалау идеясын өмірге біртіндеп енгізу - Паскаль
тілінің тағы бір ерекшелігі ол деректер құрылымының концепциясының алгоритм
түсінігімен қатар программалаудың негізіне жатқан фундаментальды түсініктер
қатарына кіруі.
Негізгі бөлім

2.1. Паскаль программалау тілінің ерекшеліктері және программалау
элементтері.

Тілдің қарапайымдылығы оны тез арада жете меңгеруге мүмкіндік береді.
Деректердің құрылысына қарай сандық, белгілік және екілік информациямен
жұмыс жүргізуге және күрделі алгоритмді бағдарлама жасауға қызмет етеді.
Жүйелік бағдарламалауда кеңінен қолданылуына оның өте тиімді
бағдарламалау құру мүмкіндігі септігін тигізді.
Белгілі бір есепті шешуде, есептеу жүргізуде қажетті іс-қимылдарды
нақты түрде ретімен сипаттайтын іс-әрекеттер жоспарын бағдарлама дейміз.
Іс-әрекеттердің ақталған тізбегін беретін жазуды алгоритм дейді. Кез-келген
есепті шешудің өзіндік бір алгоритмі болады. Сонымен бағдарлама тиісті
алгоритмдік тілде жазылады, Паскаль тілінде жазылған бағдарлама ағылшын
сөздерінен құралған қызмет сөздері тізбегінен тұрады. Әрбір аяқталған іс-
қимылдан соң нүктелі үтір қойылады.

Программалаудың элементтері

Программалардың көпшілігі белгілі бір есепті шешу үшін жазылады. Ал
есептің шешіміне ақпараттар мен деректерді өңдеу арқылы жетуге болады.
Сондықтан программалаушы ретінде сізге қалай
• Ақпараттарды программаға кіргізу - енгізу;
• Ақпараттарды сақтау - деректер;
• Деректерді өңдеудің дұрыс командаларын беру-операциялар;
• Программадан деректерді алу (орындалулардың нәтижелері)-шығару керек
екенін білу қажет;
• Сіз өзіңіздің командаларыңызды жазып, төмендегідей реттей аласыз:
• Олардың кейбіреуі белгілі бір шарт немесе шарттар орындалған кезде ғана
орындалатындай – шартты орындалу;
• Басқалары белгілі бір рет орындалатындай – циклдер;
• Тағы басқалары жеке топтарға жинақталып программаның бірнеше жерінде
орындалатындай – қосалқы программалар.

Сонымен, программалаудың негізгі жеті түсініктерін атап өттік енгізу,
деректер, операциялар, шығару, щартты орындалу, циклдер және қосалқы
программалар. Төменде әрбір элементтің қысқаша сипаттамасы берілген:

Енгізу. Бұл пернеліктен келіп түсетін немесе сыртқы есте сақтау
құрлығысындағы (СЕСҚ) деректер жиынынан оқылатын ақпарат;

1) Деректер. Бұл тұрақтылар, айнымалылар, массивтер, жазбалар, жиындар,
мәтіндер (символдар және жолдар), файлдар;
2) Операциялар. Мәндерді меншіктеуді, өрнектерді есептеуді (қосу, бөлу және
т.с.с.), мәндерді салыстыруды (теңдік, улкен, кіші және т.с.с.)
қамтамасыз етеді;
3) Шығару. Бұл ақпараттарды дербес компьютердің (ДК) мониторындағы экранға
шығару немесе СЕСҚ-дағы деректер жиынына жазуды білдіреді;
4) Шартты орындау. Бұл бір немесе бірнеше командалардың белгілі бір шарт
орындалғанда (ақиқат) орындалуы. Егер шарт орындалмаса, онда бұл
командалар өткізіліп жіберіледі немесе командалардың басқа жиыны
орындалады;
5) Циклдер. Мұнда командалардың жиыны қандай да бір шарт ақиқат болып
тұрған кезде немесе шарт ақиқат болмайынша қайталанып орындалады;
6) Қосалқы программалар. Программаның кез келген жерінде аты арқылы
шақырып орындауға болатын инструкциялардың белгілі атпен біріктірілген
жиыны.

2.2. Деректер

Паскаль тілінде басқа да алгоримтдік тілдердей бағдарлама алдымен
деректерді өңдеуге, оларға әр түрлі іс-қимылдар қолдануға болады. Деректер
әр түрлі іс-қимылдар қолдануға арналады. Деректер әр түрлі болып келуі
мүмкін. Біз жалпы деректер ұғымына сандарды, символды белгілік жазуларды,
айнымалыларды, тұрақты бір мәндерді енгізіп отырмыз. Бағдарламаның жұмыс
істеу кезінде бір деректер бастапқы мен қабылдап, біреулері алынған
нәтижесі болып келеді. Сондықтан есептеу машинасында өңдеу және сақтау
сипатына қарай деректерді екі топқа бөлуге болады:
1) Тұрақтылар.
2) Айнымалылар.

Тұрақтылар деп бағдарламаның жұмыс істеу кезінде өзгеріссіз қалатын
деректерді айтады, ал айнымалылар деп, белгілі бір есептеу сипатына қарай
өзгеріп отыратын деректерді айтамыз.
Паскаль тілінде сандарды жазуда ондық нотация қолданылады, былайша
айтсақ, ондық негіз. Сандық осы тілде жазуда бөлшек түріндегі санның үтірлі
жазылуы мүлде қолданылмайды, оның орнына нүкте жазылады.
Мысалы: 5,896 жазылуын 5.896 түрінде жазамыз.
Паскаль тілінде мынадай айнымалылардың түрлері бар:
1) БҮТІН - INTEGER
2) НАҚТЫ – REAL
3) ЕКІЛІК – BOOLEAN
4) СИМВОЛДЫҚ – БЕЛГІЛІК – CHAR
5) МАССИВ – ARRAY
6) ЖИЫН - SET
7) ФАЙЛ – FALE
8) ЖАЗУ – RECORD
9) КӨРСЕТКІШ – POINTER
10) ШЕКТЕЛГЕН – SUBRANGE
11) ЖАЙ ТҮР
12) СКАЛЯР.

Негізінен Паскаль тілінде деректердің стандарттың – келісімді 4 түрі
бар. Олар: БҮТІН – INTEGER, НАҚТЫ – REAL, ЕКІЛІК – BOOLEAN, СИМВОЛДЫҚ –
БЕЛГІЛІК– CHAR. Енді осы аталған айнымалыларға қысқаша тоқталайық.

2.2.1. INTEGER – бүтін түрі.

Бұл түрдегі айнымалылар тек бүтін мәнді болуы керек. Бағдарламада
былайша қолданылады:
A1,B1,C1; INTEGER;

Сонда А1, В1, С1 мәндері бағдарламаның өн бойңда бүтін мәндер
қабылдайтынын алдын-ала ескерткен болдық. Айта кетуіміз керек, барлық
қолданылатын интекстік жазулар бүтін сан болады. Осы бүтін түрдегі жазылуды
анықтайтын біраз іс-қимылдың келісімді қызмет сөздер бар.
ABS (X) - Х-тің абсалюттік щамасын есептейді;
SQR (X) – Х шамасының квадратын есептейді;
DIV - дөңгелектеусіз бөлу;
MOD – бөлудің қалдығы;
TRUNC (X) - нүктеден кейінгі ондық белгіні алып тастау;
ROUND (X) - бүтін санға дейін дөңгелектеу;

Мысалы: аһ 14, b=4 деп алсақ, сонда а DIV b жазылу 3-ті береді, (14
DIV 4 = 3), себебі 14:4=3 қалдық (2), ал а MOD b жазылуы 2-ні береді,
өиткені 14-ті 4-ке бөлгендегі қалатын қалдық 2-ге тең, демек 14 MOD 4=2
болады. Енді бір-екі мысалды жазып көрсетпейік: 18 DIV 5=3, DIV 5=0, MOD
5=3, MOD 5=2. X=8.915-ке тең деп алсақ, TRUNC (X) түріндегі жазу бізге 8-ді
береді де ROUND (X) жазылуы 9-ды береді.

2.2.2. REAL – нақты түрі.

Х: REAL деп бағдарламада жазып көрсетсек, онда Х-тің мәні нақты сан
екенін көрсеткен боламыз. Сонымен Х шамасы нақты деп сипатталса, онда ол
барлық іс-әрекетте де тек нақты сан болып есептеледі. Бағдарламада
кездесетін айнымалылардың ішінде нақты сандар болса, оларды алдын-ала
сипаттап алуымыз керек.
Мысал: VAR A, B, C: REAL;

Ал енді нақты сандар қалай жазылатынын көрсетейік,
Мысал: 42.536; -1.0; 0.005; 14.1897 немесе экспоненциалды түрде
жазылады. 314Е-2; 2.76Е11 жазылулары 314*122 және 2.76*1011 түрін береді.
Мұндағы Е белгісі ондық негізді береді жалпы түрі бағдарламада былайша
болады men, ал бұл жазу m*10n түріне тең.

Мысал. 10-дық санақ жұйесіндегі бүтін санды Р-ретті санақ жұйесіне
көшірудің программасы (мұндағы Р10):
PRORAM Perevod;
Const n=20;
VAR Lsx,P, I, J: Integer;
Per: Array [1..n] of Byte;
Begin
Writeln (‘БАСТАПҚЫ САНДЫ ЕНГІЗ’);
Readln (Isx);
Writeln (‘З САНЫН ЕНГІЗ – СС НЕГІЗІ’);
Readln (P);
For I:=N Downto I do
Begin
Per [I]:=Isx Mod P;
Isx:=Isx Div P;
End;
I:=1;
While Per [I]=0 Do
Write (Per [J]:I );
End.

2.2.3. CHAR-символдық түрі.

CHAR түріндегі айнымалы өзіне мәнді белгілі бір реттелген символдар
тізбегінен алады. Берілген символдар тізбегін бүтін оң сандар жиынына
сәикестендіретін екі стандартты функция бар. Осы фукциялар түрлендіру
функциялары деп аталады. ORD(c) – с (белгісінің)символының реттық санын
береді. CHR(I) – тізбектің І-ші белгісін береді.
Мысалы: ORD (Н) жазылуы тізбектегі Н символының реттік санын береді, CHR
(15) – осы тізбектің реттік саны 15-ші белгісін береді,

2.2.4. BOOLEAN-екілік түрі.

Бұл екілік түр атына сай екі жағдайды қарастырады, бірі-ақиқат,
екіншісі-жалған. Екілік түр осы екі TRUE-ақиқат және FALSE-жалған
жағдайға негізделген. AND, OR, NOT логикалық өрнектері екілік мәндерді
береді. AND - логикалық конъюницияны, OR - логикалық
дизъюнкцияны, NOT - логикалық терістеуді береді. Кейде BOOLEAN-екілік түрін
логикалық түр деп те атайды.
AND - логикалық көбейту немесе “және” операциясын анықтайды. a AND b
жазылуы a және b шамалары TRUE болғанда TRUE мәнін береді, ол қалған
жағдайда FALSE мәнін береді.
Мысал: TRUE AND TRUE = TRUE
TRUE AND FALSE = FALSE.
OR - логикалық тек а және b мәндері FALSE болғанда FALSE мәнін береді,
қалған жағдайлардың барлығында TRUE болады.
Мысал:
TRUE OR TRUE = TRUE
FALSE OR FALSE = FALSE
FALSE OR TRUE = TRUE.

NOT - логикалық терістеу, немесе “емес” операциясы. NOT а жазылуы а-
ға қарама-қарсы мәнді қабылдайды.
Мысал:
NOT TRUE = FALSE
NOT FALSE = TRUE

Логикалық түрде стандарт функциялар бар. Оларға ODD (X). EOLN (x), EOF
(x) функциялар жатады. ODD (x)-TRUE, егер х бүтін саны тақ санға тең болса
және FALSE, егер х – саны жұп болса, EOLN (F) жазылған қатардың соңғы
белгісі F болса TRUE болады, кері жағдайда FALSE. EOF (F) - файылдың
біткендігін тексеретін функция.

2.3. Операторлар

Қай тіл болмасын, әрбір іс-қимылды білдіретін тілдің қызмет сөздері
болады және осы қызмет сөздер белгілі бір өзіне ғана тиісті іс-қимылды
атқарады. Бағдарламада оларды операторлар деп атайды. Паскаль тілінде
мынадай негізгі операторлар бар:
- Тағайындалу операторы
- Шартсыз өту операторы
- Құрама оператор
- Варианттық оператор
- Алдын-ала шартталған циклдык оператор
- Кейін шартталған циклдық оператор
- Жазулар операторы.

2.3.1. Тағайындау оператолары.

Тағайындау (:=) операторы ең көп қолданылатын оператор. Оның басты
міндеті, кез-келген айнымалыға белгілі бір өрнекті тағайындап мәндестіріп
отыру болады.
Жалпы жазылуы былай: V:=A
Мұндағы V-айнымалы, А-өрнек немесе шама, := тағайындау операторы. Осы
жазылуда оператордың оң жағы есептелінеді де , сол жағы осы мәнді
қабылдайды.
Мысалы:
X:=0.5;
X:=X+0.2; A:=10+X*COS(X);

2.3.2. Енгізу және шығару операторы.

Енгізу және шығару операторлары ең басты операторлардың бірі болып
табылады. Өйткені кез-келген бағдарлама белгілі бір деректерді енгізіп,
нәтижесінде бір мән алады. Осы қызметті атқаратын операторлар бар. Енгізу
операторын READ, ал шығару операторын WRITE деп белгілейді.
Жалпы түрі:
READ (V1, V2, ... ,VN);
мұндағы V1,V2,...,VN - енгізілуші айнымалыларды белгілеулері және бұл
айнымалылар үш түрдің біреуі болуын мүмкін:
(INTEGER, REAL, CHAR);
Қортындылау, шығару операторы бар нәтижені баспаға шығарып көрсету
үшін, қорытынды нәтижені алу үшін қолданылады.
Жалпы түрі:
WRITE(P1,P2,...PN); немесе
WRITELN (P1, P0,...PN);
мұндағы P1, P2,...PN - шығарылушы нәтижелердің тізімі. Өрнектердің тиісті
мәндерін шығарумен қатар, символдық (белгілік) жазуларды да баспаға
шығаруға болады.
Мысалы: WRITELN (‘P=’P); жазылуы егер P=15.6-ға тең болса, баспаға дәл
солай басылып шығады.
Атап кететін жағдай, негізгі барлдық бағдарламаның міндеттерінің бірі,
сондай бір кез-келген деректерді бір іс-әрекетке енгізіп, содан соң
нәтижесін алу қызметін READ, WRITE операторлары атқарады. Енді бір-екі
мысал қарастырып көрелік:

1. Мысал: радиусы 5,78-ге тең шеңбердің ұзындығын анықтау керек.
Бағдарламасы:
Program T1 (Output);
Const R=5.78;
Var L:Real;
Begin
L:=2*3.1416*R;
Writeln (‘L=’,L);
End.
Немесе басқаша жазуға болады:
Program T2 (Output);
Var R:=Real;
Begin R:=5.78;
Writeln (‘L=’,2*3.1416*R);
End.

2. Мысал: Х=15.3 Болғанда Y=(Cos(X)+ex) x3 функциясын есептеу.
Бағдарламасы:
Program T3(Input, Output);
Var X,Y: Real;
Begin Read(x);
Y:=(cos(x)+EXP(x))(EXP(3*Ln(x));
Write(Y);
End.

Writeln түріндегі жазылуын қолдану арқылы біз жаңа жолға өте аламыз, бұл
бізге алған нәтижемізді көрнекті әрі ыңғайлы түрге келтіруге көмектеседі.
1) (Е:М) түріндегі жазылуды Е - түріндегі мәніміздің М –ге тең етіп, алатын
орнын білдіреді.
Мысалы: A:=50; B:=260; Write(‘A+B=’, A+B: 1, ’A’, A+1);
деп жазылған болса, онда экранда мына түрді аламыз:
A+B=310 A=50

2) (Е:М:N) түріндегі жазылуда мәніміз тек Real түрінде болғанда ғана
қолдануға болады.
Мысалы: Write (3.141592:8:2) жазылуы экранда - - - - 3.14 түрінде
беріледі. Сонда 3.141592 санының бүтін бөлігінің орны 8-ге тең болып, ал
бөлшек бөлігіне 2 орын белгіленген болды. Егер Write(3.141592:8:6) деп
жазсақ экранда 3.141592 санын аламыз. Сонымен М- бүкіл санның алатын орны,
ал N-бөлшек бөлігінің орны болды.

2.3.3 Құрама оператор

Егер белгілі бір шартпен оператордың бір нақты тізбегін орындау керек
болса, онда оларды құрама операторларға біріктіреді. Құрама оператор Begin
негізгі жазылуымен басталып, End сөзінің аяқталады. Осы екі оператордың
аралығында орналасу тәртібімен орындалатын операторлар тізбегі жазылады.
End сөзінен соң нүктелі үтір қойылады, ол Begin сөзінен соң бос орын
қалдырады.

Мысалы:

Begin (
Pi:=3.14; -a;
S1:=Pi*R*R; -b;
S2:=Pi*(R*R-R1*R1); -c;
End; )

2.3.4. Шартты тексеру операторы
Шартты өту операторы IF және Case түріндегі 2 түрмен беріледі.

А) IF операторы
IF шартты операторы белгілі бір шарттарды тексеру үшін қолданылады.
Осы IF операторы бойынша шарттарды тексеру қызметін логикалық белгілер
атқарады және оған қосымша екілік өрнектер де қолданылады. Олар мыналар:

= - тең = - үлкен не тең
- үлкен = - кіші не тең
-кіші - тең емес

IF операторының жалпы түрі:

IF A Then St

Мұндағы А- логикалық өрнек, St- белгілі бір оператор. Бұл ең жалпы
түрі, көбіне түр қолданылады:
IF логикалық өрнек Then оператор1 Else оператор2 Егер
логикалық өрнек ақиқат мән қабылдаса, онда Then сөзінен кейін орналасқан
оператор1 орындалады, егер логикалық өрнек жалған болса, онда Еlse
сөзінен кейінгі оператор2 орындалады. Ескерте кететін жағдай: Else
операторының алдына нүктелі үтір белгісі қойылмайды.IF операторы қосымша
мынадай екі формат түрінде де жазыла алады:
a) IF A1 Then St1
IF A2 Then St2 Else St3
b) IF A1 Then Begin IF A2 Then St1 Else St2 End.
Мұндағы А1, А2 логикалық өрнектер, ал ST1, ST2, ST3 операторлар. Енді
осы алған мәліметтерді қорынтындылай отырып, бір-екі мысал қарастырайық.
1. Мысал: А және В екі кез келген санның үлкеннін есептейтін
бағдарлама құру керек.
PROGRAM T4 (INPUT, OUTPUT);
VAR A, B, MAX:REAL;
BEGIN
READ (A,B);
IF AB THEN MAX:=A ELSE MAX:=B;
WRITE (MAX)
END.
IF A THEN ST1 ELSE ST2 жазылудың дәл мағынасы да, қызметі де былай
болады: Егер А шарты қанағаттандырылса, онда ST1 қызметі жүзеге асады,
орындалмаса ST2 қызметі орындалуы тиіс. A жазуының орнында белгілі бір
логикалық өрнек болады, ал ST1, ST2-ң орнында тиісінше белгілі бір іс-
қимылдар.

2. Мысал: Егер A0, онда B0 үшін C=A B, ал B=0, C=0 үшін
K=1 операторы орындалады. Сол жеріне бағдарламалық бөлік жазу қажет.
IF A 0 THEN IF B0 THEN C:=AB
ELSE C:=0;
K:=-1;

Б) CASE операторы
Жалпы түрі:
CASE N OF
M1: ST1;
M2: ST2;
MI:STI;
END;
A:=B;

Мұндағы N-аударушы, MI-таңбалры, STI-операторлар. CASE операторы STI
операторына іс-әрекетті тек сол жағдайға жібереді, егер N аударушының мәні
MI ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.