Қ.А.Ясауи кесенесі

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 60 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің суреті жалпы әңгімелемес бұрын оның тарихын жалпы әңгімелеген жөн болар.

Жалпы Түркістан қаласы бұрын кішкентай ғана Яссы деген қалашық болған. ХІІ ғасырда сол жерге Қ. А. Ясауи Әзірет Сұлтан келген соң даңқы шыққан. 1166 - жылы Қ. А. Ясауи опат болған соң оның бейітіне түркі тұқымы әсіресе қазақ халқы зиарат ететін болған. Зиарат етуге халық көп келетін болған соң кішкентай қалашық бірте - бірте үлкейіп шаһарға айналды.

Ал 1397 - ші жылы күзді күні атақты Әмір Темір келіп әулиенің басына зор мешіт салдырып белгі орнатуға жарлық қылған.

Осы мешітті салу үшін саураннан кірпіш тасыған, ол кірпішті жылқының қымызына илеп аттың қылын осып мықты етіп құйған осы кірпішті Түркістанға сауранға дейін адамдар қатар тұрып саумалдап тасыған сонда бір кемпір бір кірпішті ұстап үш жыл тұрған деген аңыз бар.

Осының барлығын оқушыларға әңгіме сабағында әңгімелеп кесененің қандай жолмен салынғанынын айтуға болады.

Қожа Ахмет Ясауи кесенесінің суретінің балаларға беретін тәрбиесі өте мол. Өйткені мен мына салған суретімді бейнелеу өнерінің барлық заңдылықтарын меңгеріп салдым.

Бұл суретімде кесененің көне кезіндегі суретін салдым. Өйткені кесенені қазіргі кезде 90 % жөнделген, әбден әрлеп, өзгеріп жанындағы қалашықтар жойылған. Қазіргі кезі онша қызықты емес. Сосын мен суретті қызықты қылып салуға тырыстым.

Бұл суретте кейінгі планға ескі қаланың ескі көрінісін бейнеледім. Ол кезде кесененің айналасы қазақы үйлерге толы болғандықтан, соларды тарихқа сүйене отырып ескі суреттерге қарап салдым. Ал мешіттің күмбезі көшіп ол уақытта қоңыр охра түсте болған. Ал кесененің жалпы түсі охраға бағынып тұр. Ал кесененің алдында Әмір Темірдің анасы Рабиға Сұлтан кесенесі орналасқан. Ол алдыңғы планға шығаршық үйлесін тапқан. Сонымен қатар бастырма бейнеленген кейінгі пландағы салынған үйлер онша анық емес. Өйткені ол суреттер кеңістікте түрі және артқы планда болған соң бұлдырап онша қанық көрнібейді. Көлеңкеде онша қанық көлеңке болмайды. Ол бермен қарай ортаңғы план анықтала түседі. Ортаңғы планды кесененің суреті және Рабиға Сұлтанның кесенесінің суреті тұр. Мұнда көлеңке жарық анықтала түскен. Суретте бірте - бірте анықтала түскен.

Ал алдыңғы планда бастырма және мешіттің оң жақ бетінде бейнеленген қазахи үй бейнеленген осыларға түскен жарық көлеңкелер арқылы балаларға көлеңке жарық заңдылығын түсіндіруге таптырмайтын көрнекілік болып табылады және бұл суретте перспектива оқушыларға түсіндіру өте оңай. Өйткені бұл суретте кейінгі план ортаңғы план, ал алдыңғы планда өте анық бейнеленген. Олай деп айтатын себебім алдыңғы пландағы суреттерге қарағанда кеінгі пландағы бейнеленген суреттер бірте - бірте кішірейе бастаған.

Және бұл перспектива түскенде анық бейнеленген. Алдыңғы пландағы түстер қанық қою түстермен салынған. Ортаңғы пландағы түстер орташа сәл ашықтау түсте бейнеленген. Ал кейінгі пландағы түстер сары болып онша анық емес бұлыңғыр жылы түстермен бейнеленген.

Жалпы айтқанда бейнелеу өнеріндегі барлық заңдылықтар жайлы осы суретке қарап оқушыларға түсіндіруге болады.

Қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті мен ұлттық көзқарасының өркендеуінде ғасырлар бойына сақталып келген кесененің рухани құндылықтарды зерделеудің маңызы зор. Жалпы адамзаттық құндылық болып саналатын мұражайлар халқымыздың дүниетанымы мен діни және рухани көзқарастарын анықтап беретін бірден бір деректердің көздері.

Қожа Ахмет Ясауи кесенесі туралы жазба деректер мен зерттеу еңбектері баршылық. әрбір зерттеуші, әрбір тарихи мұрағаттың жанашыры. Қ. А. Ясауи кесенесі жөнінде зерттеушілер тақырып мазмұндарының әр қырынан тұжырым жасайды.

Ахмет Ясауи шамамен XI ғ. соңында - XII ғ. басында Сайрам қаласында дүниеге келеді. Тегі - жергілікті түркі тайпаларының бірі бажшылық кәсіппен күнелткен Ахметтің әкесі Ифтихар баласы Махмудтың ұлы Ибрагим және анасы Қарашаш, бұл кісілердің бейіті Сайрам қаласында.

Ахметтің тұңғыш рухани ұстазы әрі тәрбиешісі атақты шайхы Арыстанбаб болған. Ол дүние салғаннан кейін Ахмет Бұхараға келіп, атақты шайхы Қожа Жүсіп Хамаданидан софылық ілім жайлы дәріс алады. Сөйтіп, "Ақиқатты тану жолдарының түсіндіру құқына ие болады. Біраз уақыт бойы ол Бұхарадағы софылық қоғамын басқарып жүреді. Бірақ көп ұзамай өзінің рухани дүниесін қанағаттандырмаған осынау хұзырлы орыннан бас тартып, Түркістан қаласына қайта оралады. Бұл жерде өзінің уағыздаушылық қызметін кеңінен өрістетеді

Аңызға қарағанда Ахмет Ясауи Мұхаммед пайғамбар жасына келген соң, оны тұту белгісі ретінде қалған өмірін өзі уағыз айтатын мешіт іргесінен қазылған жер асты мекенінде (Қылуетте) өткізіпті. Мұнда оның үй іші ғана емес, шайқының өзінен ілім алып жүрген көптеген шәкірттер де болады.

Ол 1166-77 жылардың бірінде дүние салады. Жергілікті қауымдардың ұлттық әулиесі ретінде Ясауи халқының аса көп жиналуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді.

Бізге келіп жеткен жазба мәліметтерден көне Иасыда, қазіргі кесене тұрған орында, мұсылманның атақты әулиелерінің бірі дәруштер шайқысы Ахмет қабіріне XII ғ. өзінде-ақ шағын мавзолей орнатылғаны белгілі. Кейін бұл мұражай мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орына айналды.

Ахмет Ясауи кесенесінің "Қасиетті орын" ретінде атағы жайылына XIV ғ. 30-шы жылдарында-ақ монғол шапқыншылығы қатты күйретіп кеткен. Түркістан қаласында XIV ғасырдың соңында тұрғызылған архитектуралық ғимарат. Қожа Ахмет Ясауи дүиие салғаннан кейін халықтың көп жиылуымен өзіне арнап соғылған кішкене мазарға жерленеді. Кейін бұл кесене мұсылмандардың жаппай тәуеп ету орнына айналады. 1389, 1391, 1394 және 1395 жылдардағы қан төгіс ұрыстарда Әмір Темір Алтын Орданың өктемдігін жойып, астанасы - Сарай - Беркені өртеп жібереді. Мені, осы жеңістің құрметіне Қожа Ахмет Ясауидың ескі мазарының орнына жаңа, зор кесене орнатуды ұйғарды.

Кесененің құрылысы ерекшеліктері: Табан топырағы ылғалды жерге салынған Ахмет Ясауи комплексі ХVІ ғ. Құрылыс инженерлігінің сөзсіз шешім болып табылады. Пропорциялық қатынастардың бірлігі, құрылыс тәжірибелері орта ғасырлық шеберлердің сәулет өнерінің күрделі территорияларын меңгергендігін көрсетеді.

Ахмет Ясауи құрылысының тағы бір ерекшелігі оның ұрылысына және көне түркі ақынның алғашқы қабының қалдығы қамтылған. Салмақ көп түсетін портал пилондарының табанына ірі кесек тастар қалаған. Ал басқа қабырғаларының табан топырағы тек тапталмаған. Ескерткіштің ірге тасынан жоғарғы бөлігі конструкция түрлеріне қарай әр - түрлі ерітінділерге бекітілген күйген кірпіштен қалаған 600 жыл бойы өмір сүріп келе жатқан ғимарат. Табан топырағы ылғалды жерге салынғандықтан 50-60 см. төмен ойысқанын байқауға болады. Ғимараттың жеке бөліктерінің архитектуралық формаларының өзара үйлесімділігі негізінен алғанда Қазақстан мен Орта Азияға тән шаршы келген қабырға ұзындықтарының осы бөлменің көлденеңіне сәйкес теорясының қатаң сақталуына байланысты. Қазандық бөлмесінен 8 дәліз тарайды. Оның алтауы өтпелі, екеуі тұйық, биікгігі екі қабатты үлкен дәліздер бүкіл комплексті өз алдына дербес блоктарға бөледі. Шатыр тұрғызу техникасы мен түрлері:

Аркалы желкендерге орнатылған, кең қанатты күмбез.

Қанатты желкендерге орнатылған, кең қанатты күмбез (Құдықхана )
Тік көтерілген кең қанаты күмбез жарық сәулелі орталық (Мешіт)
Көтермелі аркаларға орнатылған кең қанаты күмбез (Асхана, дәліздер) .

Қалқан тәрізді желкендерге орналасқан аласа күмбезшілер (кітапхана, кіші ақсарай) . Цилиндрлі шатырлар (Құжырлар) .

Бір орталыққа жинақталған комплекс бөлмелері, бір-бірімен көптеген дәліздермен. баспалдақтармен байналысқан. Олардың барлығы комплексте 22. Ғимаратта баспалдақтардың мынандай түрлері кездеседі. Айналма, бір шеті айқасып келетін шахтардағы баспалдақтар (Мұнара мен үлкен күмбездердің төрт қырлы қабырғасы) .

Айналма төрт бұрышты шахта және жылжымалы жарты аркалар тізбегі арқылы орналасқан баспалдақтар (дәліз баспалдақтары) . Айналма, тік бұрышты шахта (бас порталдың ойығы) . Шахтасыз ашық баспалдақтар.

Сурет салу адам үшін маңызды орын алған және ала да береді. Ол адамдар арасындағы қарым-қатынас мүмкіндігі ретінде қолданылады.

Адамның сурет салу дағдысы ерте кезден бастап пайда болған. Археологтардың тапқан суреттері, алғашқы адамдардың бұл жөнінде үлкен жетістіктерге жеткендігін куәландырады.

Алғашқы адамдар суретті көмірмен, үшкір тастармен салған. Неолит дәуіріндегі еңбектін жер өңдеу мен қол еңбегі - өндірістік сипаты адамның өнерге деген қатынас сипатын өзгертті, Адамның сурет салуға үйренуі, өз қол еңбегіндегі өнімдерін безендіруге бағытталды. Бұл әсіресе қыш өңдеу өнерінде көрініс тапты. Осыған байланысты оқыту әдістері де пайда бола бастады. Қолөнер шеберлері өзінің шәкірттерінің еңбегіне бейжай қарай алмады. Ол үшін керегі шәкірт, ұстаз өнерін үйреніп, оны жалғастырғаны, көмекшілікке жарағаны болды. Ұстаз шәкіртіне қолөнер бұйымдарын жасау жолдарын, өрнектермен безендіруді бірнеше рет қайталап көрсетуіне тура келді.

Осындай іс-әрекеттердің нәтижесінде оқытудың әдіс-тәсілдері шыға
бастады. Бірақ, бұл кезде қалыптасқан оқыту принциптері болған жоқ.
Нағыз өнерге оқыту, мектептерді ұйымдастыру тек қана цивилизация
дәуірінде пайда болды. 5 - бет.

Қазақстандағы бейнелеу өнерінің оқыту әдістемесінің дамуы 20 ғасырдың 60 жылдарында педагогикалық институттардан «бейнелеу өнері және сызу» пәнінің мұғалімдерін дайындаумен тығыз байланысты. 1964 жылы абай атындағы Қазақ мемлекеттік педагогика институтында, республикада алғаш рет «бейнелеу өнері мен сызу» пәнінің мұғалімдерін дайындау қолға алынды. Бұл 1969 жылға дейін еліміздегі бейнелеу өнері мен сызу мұғалімдер дайындайтын жалғыз жоғарғы оқу орны болды. Кейіннен де бұл оқу ордасы көшбасшы қызметін көрсетіп, көлемді әдістемелік іс шараларды атқарумен бейнелеу өнерін оқыту әдістемесінің дамуына ерекше үлес қосты.

1. 1 А. Ахмет Яссауидің өмірі және сүрген дәуірі.

Ахмет Ясауи Оңтүстiк Қазақстанның Сайрам (Испиджаб) қаласында 1103 жылы дүниеге келген.

Әкесi Ибраһим сөз қадiрiн түсiнетiн бiлiктi адам болған. Шешесiнiң аты - Қарашаш. Жастайынан жетiм қалып, жоқшылық тақсiретiн шеккен Ахмет Ясауи туыстарының қолында тәрбиеленедi, бала кезiнен Яссы шаһарын мекен етедi. Кейiннен осы қаланың атымен Ясауи атанады. Ол бiлiмдi кезiнде ғылым мен мәдениет орталығы ретiнде даңқы шыққан Түркiстаннан 50 шақырым қашықтықтағы Отырар қаласында жергiлiктi дiнбасы Арыстанбабтан алады. Өзiнiң ана тiлiнен басқа арабша және парсыша сөйлей бiлген. Арыстанбаб қайтыс болғаннан кейiн ол Бұхараға барып Юсуп Хамадани басқарған сопылар қауымына кiрiп дәруiштiк мектептен өтедi.

Юсуп Хамадани қайтыс болғаннан кейiн, 1140 жылы оның екi мүритi дүние салған соң, қауымды Қ. А. Ясауи басқарады. Алайда, ол көп ұзамай-ақ "құзырлы" тұғырды тастап, өзiнiң туған өлкесiне бiржола қайтып оралып, Түркiстанға тоқтайды. Сопылықтың идеяларын уағыздап, өзi жоқшылықта өмiр сүредi. Сырдарияның орта және төменгi жағалауын мекендеген қаңлы, қыпшақ, қоңырат және көне түркi тайпалары арасында ислам дiнi ендi ғана тарай бастаған болатын. Ал бұл дiндi уағыздаушы Ахмет Ясауидi рухани басшы санаған халық оны "әулие ата" атап кеттi.

Дiн уағыздаушы әрi ақын ретiнде аты шыққан Ахмет Ясауидiң басқа Шығыс авторларынан айырмашылығы - ол шығармаларын өз тiлiнде - көне түркi тiлiнде жазды. Қыпшақ мақалдары мен мәтелдерiн көп қолданды.
Ахмет Ясауидiң бүгiнгi ұрпаққа жеткен "Диуани Хикмат" ("Даналық жайындағы кiтап") өлеңдер жинағы өте жоғары бағаланды. Әлi күнге дейiн түркi тiлдес халықтар ғана емес, көпшiлiк сүйсiнiп оқиды. Ол Стамбул, Қазан, Ташкент қалаларында 19 ғасырда бiрнеше рет кiтап болып басылып шыққан (алғаш басылуы 1878ж. ), қазақтарға арнап оны 1901 ж. Қазанда Тыныштықұлы жариялатады. Төрт тармақты өлеңнен (рубаят) жазылған осы шығармасында Ахмет Ясауи бала күнiнен бастап 63 жасқа дейiнгi өмiрiн баян етедi. Тiрлiкте көрген азабын, шеккен қайғысын тiзедi, бұқара халыққа үстемдiк жүргiзушi хандарды, бектердi, қазыларды сынайды, фәнидiң жалғандығын айтады. Бұл дүниенiң өкiнiштiлiгiн көрсетiп, аскетизмге, тағдырға сенуге уағыздайды, тәрки дүниеге (дүние қызығынан безу) салынады. О дүниенiң мәңгiлiгiн жырлайды. Сүлейман Бақырғани, Софы Аллаяр, Ахсани т. б. Ахмет Ясауидiң жолын қуып, софизмнiң жаршысы болады. Ел аузында Ахмет Ясауи туралы көптеген аңыз-әңгiмелер бар. "Диуани Хикматтан" қазақ халқының ежелгi мәдениетiне, әдебиетiне, тарихына, этнографиясына қатысты бағалы фактiлер табуға болады. Оның сүйегi жатқан мазары, Шығыстың орта ғасырлық архитектурасының маржандай үлгiлерi болды. Ахмет Ясауи бейiтiнiң үстiне салынған мазар ол қайтыс болғаннан 200 жылдан кейiн, ХIV ғасырда тұрғызылды. Ахмет Ясауи зираты бұрыннан қажылық ету орнына айналды, оған үш мәрте тағзым етiп бару Меккеге қажылыққа барумен бiрдей болды. Ахмет Ясауи мазары қазақ мемлекеттiгiнiң нысанына айналып, кейiнгi уақытта жалпы ұлттық зиарат-қорым қызметiн атқарады. Қазақ халқының ұлы перзенттерi - Есiм ханнан бастап, Жәңгiрхан, Тәуке хан, Абылай ханның, көрнектi билердiң мүрделерi осы жерде сақтаулы. Бүгiнгi таңда ортағасырлық Шығыс сәулет өнерiнiң iнжу-маржаны болған бұл кесене бүкiл түркi, қалабердi, мұсылман дүниесiнiң теңдесi жоқ алтын мұраларының бiрi болып саналады.

Сырдарияның орта және төменгі ағысының жағалауларына Орта Азияның мәдениеті ілгері халықтары ежелден-ақ көзін тігіп, ақырындап осылай қарай жылжи бастады. Көшпелілердің байтақ жеріне алғаш жетіп жығылған саудагерлер мен қолөнершілер, соларға ілесе келген егіншілер мен дін уағыздаушылары мұнда отырықшы мәдениет үлгілерін орнықтырды. Әуелгідегі уақытша сауда орындары тұрақты базарға айналып, қалалардың іргесі қаланды. XII ғасырдан бастап Шаш (Ташкент) қаласынан шығатын керуен жолының үстінде Сырдың оң жағалауын бойлап бірқатар қыстақтар мен қалалар пайда болды.

Сол тұста Йасы аталған, бүгінгі Түркістан қаласында түркі сопылығының атасы Қожа Ахмет Йасауи ғұмыр кешті. Оның атасы Ибраким ибн Махмұт ибн Ифтихар. Әсершіл, байсалды Ахмет бала кезінен жергілікті түркі шайқысы Арыстанбабтың назарына ілігіп, тәрбиесін көреді. Ұстазы қайтыс болған соң Қожа Ахмет Бұқарға аттанып, сондағы атақты шайқы Қожа Жүсіп Хамаданиден ілім үйреніп, мүршидінің қолынан иршад алады. Аз уақыт кейіннен «нақшпандия тариқаты» деп аталған Бұқар сопыларының қауымын басқарып, Йасыға қайта оралады. Мұнда тақуадар Ахметке қолайлы өріс бар еді. Жергілікті ортада жедел бедел алған Ахметтен кеңес сұрап, таяныш іздегендер түкпір-түкпірден ағылып келе бастайды. Жеке басының үлгісімен өнеге танытқан Қожа Ахмет өзіне келгендерге сопылық ілімінің қағидасын: қайырымдылықты, сақылықты, Хаққа бағыныштылықты һәм пірін ұлық тұтуды жергілікті халықтың өз тілінде уағыздай бастады. Оған еліктеушілер мен мүридтерінің саны тез өсті. Исламды санасына сіңіріп үлгере қоймаған сол төңіректегі түркі рулары оны рухани пірі санады. Осы тұста Орта Азияға шығыстан қарақытайлар баса-көктеп кіре бастады. Шу өзенінің алқабына орныққан олар 1137 жылы Қожент түбінде Самарқан ханы Махмұтқа тойтарыс беріп, 1147 жылы Самарқанның теріскейіндегі Қатауан даласында селжүк сұлтаны Санжар мен самарқандықтардың біріккен қолының тас-талқанын шығарды. Олар құрған жаңа мемлекетте ислам өзінің басым дәрежесінен айырылып, басқаларымен теңестірілді. Бәлкім, Қожа Ахмет уағызының жәмиғат жүрегінен тезірек орын алуына мұның шарапаты молырақ тигені де. Һижраның 562 жылында (1166/1167) атақты түркі шайқысы қайтыс болғанымен, оның көпшілік арасындағы беделі мысқал да кеміген жоқ. Сопылық бағытта түркі тілінде жазылған «Хикметі» кеңінен танылды. Түркі тектес көшпелілер мен отырықшы Орта Азияның мұсылмандары үшін ғұмырын кедейшілікпен өткерген йасылық әулие ұлт мақтанышына айналды.

Әмір Темірге өзінен екі ғасыр алдын фәниден озып, басына тұрғызған сағанасы әбден тозған әулиенің қабірі не үшін қажет болды екен? Ұлы әміршінің тереңнен ойластырылған саяси есебі заяға кеткен жоқ. Толық мойынсұнбаған көшпелілер Әмір әскерінің бетін қайтарып, тіпті мемлекеттің жүрегі - Самарқанға әлденеше рет қауіп төндіріп, әйгілі қолбасының стратегиялық бастамаларын аяқтатпады. Көшпелілердің ұлттық сезіміне іші бұрған Әмір Темір исламды дәріптеуші халықтардың рухани бірлігін баса қолдап, өзінің ерен мақсатын жүзеге асырмақта көшпелілерді бауырына тартты, мақсаты орындалғанда өзі құрған империяның қуаты қандай боларын пайымдатқысы келді. XIV ғасырдың соңында түркі мемлекетінің бір қиырында ортаазиялық сәулет өнерінің таңдаулы ескерткішінің тұрғызылуында осындай ішкі есеп бар болатын.

«Зафарнама» кітабында кесенің іргетасы һижраның 799 жылының (1397) күзінде қаланғаны айтылады. Осы тұста Самарқан түбінде Әмірдің жаңа қалыңдығы, Моғолстан әміршісі Қызыр Қожаханның қызы Түкел ханымға арналған «Ділхошы» бағының жұмыстары енді біткен еді. Темір қалыңдығын қарсы алуға өзі шығады. Әмір Темір жасағы Шыназ маңындағы Ахангеранда қыстап шығу үшін шатыр тігеді. Қалыңдығының келуін күтіп жатқан Әмір Темір қыркүйек айында Йасы қаласына зияратқа аттанады. Қожа Ахмет мазарына тәуаптан соң Әмір мазар басындағыларға сый-сияпаттар үлестіріп Ахангеранға қайтады. Мұнда Түкел ханымның көші жетіп қалғанын естиді. Кейіннен жорықта күн-түн қатқан Әмір Темірдің Йасыға қайтып жолы түспеді. 1405 жылы Сырдың оң жағалауына қайта келгенімен ақпан айында Қожа Ахмет мазарынан 50 километр Оңтүстігіндегі Отырар қаласында кенеттен қайтыс болды.

«Зафарнама» мәтінінен Әмір Темір Йасы қаласына келген кезінде түркі шайқысының басына жаңа кесене салуға пәрмен бергенін аңғаруға болады. Әмірші бұйрығында жалпы жоспары, құрылыстың келемі, тіпті кейбір әшекей өрнектері, ішкі салтанаты көздестірілген еді. Бас күмбездің диаметрі қырық бір кезге теңесіп, ғимараттың қалған көлемі осыған үйлестірілді. Қас бетінде зәулім екі мұнара тұрғызу көздестірілді. Мұнан кейінгі үлкен күмбезі бар төрт бұрышты бөлменің ұзындығы отыз кезден, ал қақ ортасындағы әуізі жеті металдың қоспасынан құйылмақшы еді. Оған жалғас орналасқан он екі кез бөлменің күмбезі әуелгіден кішірек һәм мұнда Тәбірізден әкелінген мәрмәр сом тасымен қапталған Қожа Ахметтің қабірі орналасқан. Қабірхананың оң жағындағы, сол жағындағы жиын ететін бөлмелердің көлемі 16, 5 кез х 13, 5 кез. Мұнан басқа зияратқа келушілерге арналған құжыралар, қосымша белмелер салынды. Сол дәуірдегі сәулет өнер талғамына сай өрнектермен күмбездері, қабырғалары әшекейленді. Мұнша жұмысты жүзеге асыру міндеті мәулана Үбайділла Садырға жүктелді.

Кесененің әр жеріне түскен жазулардан ғимараттың құрылысына қатысушы парсы шеберлерінің аты түстей аламыз. Әшекей өрнектерін шираздық Қажы Хасан салған. Оның аты мен жұмыс датасы - һижраның 800 жылы теріскей фасадтың ішкі жағына көгілдір кірпіштермен өріліп жазылған. Қабірхана төбесіндегі кіші күмбезде екінші шираздық Шәмс Әбді-әл-Уахабтың есімі сақталған, бұл шебер кесенені түгел тұрғызбаса да, қабірхананы өз қолымен қалап шыққанға ұқсайды. Исфаьандық Из-ад-Дин ибн Тәж-ад-Дин қос есіктегі қоладан құйылған тұтқаларды, шырақ қойылатын қола тұғырларды күміспен әшекейлеп шыққан. Тайқазанды тәбіріздік Әбді-әл-Әзіз ибн Сәруар-ад-Дин құйған екен.

Жоғарыда аталғандар аты беймәлім шеберлермен һәм қйсапсыз жұмысшылармен тізе қосып істеген күннің өзінде де мұншалық алып ғимаратты мәулана Үбайділла Садырдың басшылығымен екі жылда (тіпті бір жылда деп те жазылады) бітіріп шыққанына күмәндімін. Қас бетінің ойластырғандай бітпей қалуының өзі мұның дәлелі. Ішкі есіктердің бірінің тұтқасына һижраның 797 (1394/1395) Жылы деп жазылғанына қарағанда кесене құрылысы 1397жылдың күзінен бұрын басталған. Шамасы Темір ғимарат құрылысы әбден қызған кезде келсе керек. Қалай десек те шырақ қойылатын алты тұғырды өз көзімен көріп қайтқан, олар Әмірші бұйрығымен 1397 жылдың 17-маусымында құйылып біткені жазылған.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.