Томас Джефферсон
Кіріспе
І.бөлім
1.1. Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдері.
1.2 1764.1790 жылдардағы Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі Томас Джефферсонның саяси іс . әрекеттері.
1.3 Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі.
ІІ тарау.
2.1 Томас Джефферсонның 1776 жылғы «Тәуелсіздік декларациясындағы» басты ой.пікірлері
2.2 Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі сөздерінің саяси мазмұндары.
Қорытынды
І.бөлім
1.1. Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдері.
1.2 1764.1790 жылдардағы Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі Томас Джефферсонның саяси іс . әрекеттері.
1.3 Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі.
ІІ тарау.
2.1 Томас Джефферсонның 1776 жылғы «Тәуелсіздік декларациясындағы» басты ой.пікірлері
2.2 Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі сөздерінің саяси мазмұндары.
Қорытынды
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі:Томас Джефферсон - әлемдік тарихтағы көрнекті қайраткер. Оның өмірі мен өз еліне сіңірген еңбегі адамзат ойында мәңгілікке қалды. Томас Джефферсон тарихта тек ірі мемлекеттік қайраткер ғана емес, сонымен қатар ол философ, гуманист, лингвист, ботаник, географ, архитектор, этнограф, полеонтолог ретінде ізін қалдырды. Томас Джефферсонның саяси көзқарастары эволюциялық дамуға сәйкес келеді. Сонымен қатар, демократиялық бағытты жақтаушы көзқарастары демократияның дамуына өз әсерін тигізді. Әсіресе американдықтарға тәуелсіздігін алу жолындағы үлесі орасан зор.Атап айтатын болсақ, АҚШ тәуелсіздік декларациясын жазған бірегей тұлға.Томас Джефферсон адам құқығын жоғары сатыда тұру керек деп есептеді, себебі адам жаратылысынан ешкімге бағынышты емес және де адамдар бір-бірімен тең деді.Ол адам нәсіліне, ұлтына, жынысына, әлеуметтік жағдайына қарамау керек деп есептеді. Көріп отырғанымыздай Томас Джефферсон демократиялық принциптерді жақтаушы және оның жүзеге асуына барлық үлесін қосқан қайраткер. Томас Джефферсон әлемдік саяси тарихқа өшпес ізін қалдырды.
Томас Джефферсон республикалық партияның құрамында болатын, ол партия туралы былай деді: «Халықты бағалау оған қамқорлық жасау біздің партияның принципі, халықтан қорқу және оған сенбеу –басқа партияның принципі». Байқап отырғанымыздай Томас Джефферсон халықтың қамын ойлайтын қажеттілігін, мүддесін қолынан келгенше қамтамасыз етуге тырысқан халық қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық азамат табиғатынан тең, сондықтанда олар тең болып өмір сүру керек деген принципті ұстанған.Ол азамттардың теңдігін жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған саяси қайраткер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі:АҚШ тәуелсіз декларациясының авторы Томас Джефферсонның саяси әлеуметтік көзқарастары мен ойлары туралы еңбектер жеткілікті. Әрбір тарихшы,саясаттанушы,әлеуметтанушы, АҚШ-тың тарихын зерттегенде Томас Джефферсонға жеке тоқталып өтеді. Себебі, АҚШ-тың тәуелсіздік алуындағы Томас Джефферсонның қосқан зор үлесіне тоқтамай өту мүмкін емес. АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі болғандықтан әлемдік тарихта Томас Джефферсонның алатын орны зор. Америка халқының демократия жолында азаттық күресі Томас Джефферсонның атына байланысты болғандықтан, ол туралы көптеген еңбектер әдебиеттер кездеседі. Жалпы, Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы тақырыпта зерттелген деңгейі өте жоғары деп айтуға болады.Мен осы тақырыптың бір бөлігін, яғни Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы зерттей алдым деген ойдамын.
Зерттеу жұмысының маңызы мен міндеті:Томас Джефферсонның саяси өмірін, оның америкадағы буржуазиялық революциядан кейін, Американың ел болып қалыптасуына қосқан үлесі, оның қоғамдық саяси көзқарастары жайында білу және оған талдау жасау болып табылады.
Осы мақсат барысында тақырыптың толық ашылуы үшін мен алдымен мынадай тапсырма қойдым.
1) Томас Джефферсонның өміріндегі маңызды кезеңдері жайлы білу;
2) Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі Томас Джефферсонның іс - әрекеттерін оқып үйрену;
3) Буржуазиялық революциядан кейін, Томас АҚШ-ның тәуелсіз ел болып қалыптасуына Томас Джефферсонның қосқан үлесі жайында оқып білу;
4) АҚШ-тың тәуелсіз ел болып қалыптасуына жазған тәуелсіздік декларациясындағы Томас Джефферсонның ой – пікірлерін білу және оны талдау;
5) Инаугурация кезіндегі Джефферсонның сөздері жайында жазу;
Осы жұмысымның негізіне құрылымдық - хранологиялық принцип қойылған.
Жұмысым 1743-1826 жылдары, яғни Томас Джефферсонның өмір сүрген жылдарын қамтиды.
Ғылыми жаңалық: Томас Джефферсон Ұлт-азаттық күресі кезіндегі ұлы ревалюциялық құжат-АҚШ-ның «Тәуелсіз декларациясын» жазды.Мемлекеттік өкіметті құрап, оны бақылау құқығынан шектеуге болмайтындығын атап көрсетті. Егер өкімет халық құқығын қорласа, ондай өкіметті ауыстырып, өзінің қалауына сай өзгертуіне болатындығын көрсетті. Мұнда Джефферсон билеушіге қарсы халықтың көтеріліс жасауға құқығы бар екенін дәлелдеп, халық егемендігін жақтады. Бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясын одан әрі дамуна ықпал етті. Онда теңдік, бостандық көтеріліс жасауға құқығы барлық халықтың ажыратылмайтын табиғи құқығы деп есептелді. Адамдардың табиғи құқығын мемлкет белгіленген заңдардан жоғары тұруы керектігін атап көрсетті. Декларацияда жаратушы барлық адамдарды тең етіп жаратты және оларды өмірге бостандыққа бағытқа тырысуына құқығы бар делінген. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясы қазіргі кезге дейін АҚШ конституциясына күшін жоймаған.
Зерттеу объектісі: Джефферсон – азаматтардың теңдігін жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған саяси қайраткер. Ол барлық азамат табиғатынан тең, сондықтан да тең болып өмір сүру керек деген принципті ұстаған. Томас Джефферсонның саяси өміріндегі басты кезеңдерге саяси салыстырмалы талдау жасалған.1764-1790жж Америкадағы Ұлт-азаттық ревалюция кезеңдегі Томас Джефферсонның саяси іс әрекеттері қарастырылған. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясындағы басты саяси ойларға тоқталған. Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі айтылған сөздердің саяси мазмұндарына тоқталып өтілген.
Зерттеу құрылымы: «Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы» атты тақырып кіріспеден және екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Екі тарау әрқайсысы кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден тұрады.
Кіріспе, бұл жерде жұмыстың тапсырмасы таңдалады, жұмыстың таңдалып алынған тақырыптың өзектілігі, зерттеудің міндеттері мен мақсаттары тұжырымдалады, зерттеудің әдіснамасы көрсетіледі.
Бірінші тарауда Томас Джефферсонның саяси тарихтағы рөлі жайында тоқталған. Бірінші тарау екі бөлімнен тұрады: Бірінші бөлім -Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдеріне, ал екінші бөлімде- Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі іс -әрекеттер туралы айтылған. Екінші тарауда Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі туралы тоқталып өткен.
Зерттеу өзектілігі:Томас Джефферсон - әлемдік тарихтағы көрнекті қайраткер. Оның өмірі мен өз еліне сіңірген еңбегі адамзат ойында мәңгілікке қалды. Томас Джефферсон тарихта тек ірі мемлекеттік қайраткер ғана емес, сонымен қатар ол философ, гуманист, лингвист, ботаник, географ, архитектор, этнограф, полеонтолог ретінде ізін қалдырды. Томас Джефферсонның саяси көзқарастары эволюциялық дамуға сәйкес келеді. Сонымен қатар, демократиялық бағытты жақтаушы көзқарастары демократияның дамуына өз әсерін тигізді. Әсіресе американдықтарға тәуелсіздігін алу жолындағы үлесі орасан зор.Атап айтатын болсақ, АҚШ тәуелсіздік декларациясын жазған бірегей тұлға.Томас Джефферсон адам құқығын жоғары сатыда тұру керек деп есептеді, себебі адам жаратылысынан ешкімге бағынышты емес және де адамдар бір-бірімен тең деді.Ол адам нәсіліне, ұлтына, жынысына, әлеуметтік жағдайына қарамау керек деп есептеді. Көріп отырғанымыздай Томас Джефферсон демократиялық принциптерді жақтаушы және оның жүзеге асуына барлық үлесін қосқан қайраткер. Томас Джефферсон әлемдік саяси тарихқа өшпес ізін қалдырды.
Томас Джефферсон республикалық партияның құрамында болатын, ол партия туралы былай деді: «Халықты бағалау оған қамқорлық жасау біздің партияның принципі, халықтан қорқу және оған сенбеу –басқа партияның принципі». Байқап отырғанымыздай Томас Джефферсон халықтың қамын ойлайтын қажеттілігін, мүддесін қолынан келгенше қамтамасыз етуге тырысқан халық қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық азамат табиғатынан тең, сондықтанда олар тең болып өмір сүру керек деген принципті ұстанған.Ол азамттардың теңдігін жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған саяси қайраткер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі:АҚШ тәуелсіз декларациясының авторы Томас Джефферсонның саяси әлеуметтік көзқарастары мен ойлары туралы еңбектер жеткілікті. Әрбір тарихшы,саясаттанушы,әлеуметтанушы, АҚШ-тың тарихын зерттегенде Томас Джефферсонға жеке тоқталып өтеді. Себебі, АҚШ-тың тәуелсіздік алуындағы Томас Джефферсонның қосқан зор үлесіне тоқтамай өту мүмкін емес. АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі болғандықтан әлемдік тарихта Томас Джефферсонның алатын орны зор. Америка халқының демократия жолында азаттық күресі Томас Джефферсонның атына байланысты болғандықтан, ол туралы көптеген еңбектер әдебиеттер кездеседі. Жалпы, Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы тақырыпта зерттелген деңгейі өте жоғары деп айтуға болады.Мен осы тақырыптың бір бөлігін, яғни Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы зерттей алдым деген ойдамын.
Зерттеу жұмысының маңызы мен міндеті:Томас Джефферсонның саяси өмірін, оның америкадағы буржуазиялық революциядан кейін, Американың ел болып қалыптасуына қосқан үлесі, оның қоғамдық саяси көзқарастары жайында білу және оған талдау жасау болып табылады.
Осы мақсат барысында тақырыптың толық ашылуы үшін мен алдымен мынадай тапсырма қойдым.
1) Томас Джефферсонның өміріндегі маңызды кезеңдері жайлы білу;
2) Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі Томас Джефферсонның іс - әрекеттерін оқып үйрену;
3) Буржуазиялық революциядан кейін, Томас АҚШ-ның тәуелсіз ел болып қалыптасуына Томас Джефферсонның қосқан үлесі жайында оқып білу;
4) АҚШ-тың тәуелсіз ел болып қалыптасуына жазған тәуелсіздік декларациясындағы Томас Джефферсонның ой – пікірлерін білу және оны талдау;
5) Инаугурация кезіндегі Джефферсонның сөздері жайында жазу;
Осы жұмысымның негізіне құрылымдық - хранологиялық принцип қойылған.
Жұмысым 1743-1826 жылдары, яғни Томас Джефферсонның өмір сүрген жылдарын қамтиды.
Ғылыми жаңалық: Томас Джефферсон Ұлт-азаттық күресі кезіндегі ұлы ревалюциялық құжат-АҚШ-ның «Тәуелсіз декларациясын» жазды.Мемлекеттік өкіметті құрап, оны бақылау құқығынан шектеуге болмайтындығын атап көрсетті. Егер өкімет халық құқығын қорласа, ондай өкіметті ауыстырып, өзінің қалауына сай өзгертуіне болатындығын көрсетті. Мұнда Джефферсон билеушіге қарсы халықтың көтеріліс жасауға құқығы бар екенін дәлелдеп, халық егемендігін жақтады. Бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясын одан әрі дамуна ықпал етті. Онда теңдік, бостандық көтеріліс жасауға құқығы барлық халықтың ажыратылмайтын табиғи құқығы деп есептелді. Адамдардың табиғи құқығын мемлкет белгіленген заңдардан жоғары тұруы керектігін атап көрсетті. Декларацияда жаратушы барлық адамдарды тең етіп жаратты және оларды өмірге бостандыққа бағытқа тырысуына құқығы бар делінген. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясы қазіргі кезге дейін АҚШ конституциясына күшін жоймаған.
Зерттеу объектісі: Джефферсон – азаматтардың теңдігін жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған саяси қайраткер. Ол барлық азамат табиғатынан тең, сондықтан да тең болып өмір сүру керек деген принципті ұстаған. Томас Джефферсонның саяси өміріндегі басты кезеңдерге саяси салыстырмалы талдау жасалған.1764-1790жж Америкадағы Ұлт-азаттық ревалюция кезеңдегі Томас Джефферсонның саяси іс әрекеттері қарастырылған. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясындағы басты саяси ойларға тоқталған. Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі айтылған сөздердің саяси мазмұндарына тоқталып өтілген.
Зерттеу құрылымы: «Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы» атты тақырып кіріспеден және екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Екі тарау әрқайсысы кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден тұрады.
Кіріспе, бұл жерде жұмыстың тапсырмасы таңдалады, жұмыстың таңдалып алынған тақырыптың өзектілігі, зерттеудің міндеттері мен мақсаттары тұжырымдалады, зерттеудің әдіснамасы көрсетіледі.
Бірінші тарауда Томас Джефферсонның саяси тарихтағы рөлі жайында тоқталған. Бірінші тарау екі бөлімнен тұрады: Бірінші бөлім -Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдеріне, ал екінші бөлімде- Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі іс -әрекеттер туралы айтылған. Екінші тарауда Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі туралы тоқталып өткен.
Сілтемелер тізімі
1. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты – М, 1983, 114-бет.
2. Хрестоматия по новой истории, 1640-1870. Сироткина В.Г. – М, 1990, 342 –бет.
3. Джефферсон Томас. Автобиография заметки о штате Виргиния Л., 1990. 63-бет.
4. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996. 42-бет.
5. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон – М., 1976, 289 –бет.
6. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона. Алматы 1999. 78-бет.
7. Сборник документов по истории нового времени буржуазные революции ХVII-XVIII вв. Москва, 1990. 11-бет.
8. Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. Л., 1990. 266-бет.
9. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. 34-бет.
10. Жалпы конгреске жиналған Америка Құрама Штаттары өкілдерінің деклорациясы // Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. 268-бет.
11. Томас Джефферсон о демократии, 53-бет.
12. Падовер С. Джефферсон, третий президент США / Аударған В.Гиссен. Нью-Йорк: Телекс 1991. 218, 221-беттер.
13. Томас Джефферсон о демократии. 68-бет.
14. Падовер С. Джефферсон, третий президент США / Аударған В.Гиссен. Нью-Йорк: Телекс, 1991, 275-бет.
15. В.О.Печатнов. Гамильтон и Джефферсон. М., 1984. 330-бет.
16. Согрин В.В. Основатели США: Исторические портреты – М., 1983, 112-бет.
17. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон- М., 1976, 238-бет.
18. Печатков В.О. Гамильтон и Джефферсон - М, 1976, 289-бет.
19. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – м., 1984, 116-юет.
20. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996, 18-бет.
21. Ударцев С.Ф. Томас Джефферсон // Право и государство (Алматы) – 1997. 11-бет.
22. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. Л, 1990. 38-бет.
23. Печатнов В.о. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 204-бет.
24. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 227-бет.
25. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон – М, 1976, 114-бет.
26. Томас Джефферсон о демократии, 53-бет.
27. Падовер С. Джефферсон, третий президент США. 1991. 51-бет.
28. Падовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 28-бет.
29. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиня. Л, 1990. 38-бет.
30. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инаушурация кезіндегі сөздері. Нұрғазиев., В.В.Мерков. Алматы 2003, 29-бет
31. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. 33-бет.
32. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998. 98-бет.
33. Ударцев С.Ф. Томас Джефферсон// Право и госудаство (Алматы). 1997. 17-бет.
34. Христоматия по новой истории, 1640-1870. Сироткина В.Г. – М. 1990. 35-бет.
35. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты. М., 1983. 46-бет.
36. Графский В.Г. Период борьбы за независимость и выроботки конституции // История политических и правовых учений. ХVII-XVIII вв.. 259-бет.
37. Сборник документов по истории нового времени. Буржуазные революции. XVII-XVIII вв. М., 1990. 69-бет.
38. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996. 87-бет.
39. Антология мировой правовой мысли. Европа Америка. 17-20 вв. М: 1999. 102-бет.
40. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты – М, 1983, 112-бет.
41. Хрестоматия по новой истории, 1640-1870. Сироткина В.Г. М., 1990. 30-бет.
42. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. Л., 1990. 10-бет.
43. Согрин В.В. Основатели США : Исторические портреты. М., 1983, 66-бет.
44. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон. М, 1984. 309 –бет.
45. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 99-бет.
46. Севостьянов Г.Н. Уткин А.И. Томас Джефферсон – М, 1976, с-318 бет.
47. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М, 1996, 13-бет.
48. Деев Н.Н. Томас Джефферсон// Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль //. М, 1976. 19-бет.
49. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона // Деклорация независимости. Инаугурационные речи. Алматы.. 1959. 92-бет.
50. История политических и правовых учений. В.С. Нерсесянца. Москва. 1998. 50-бет.
51. Шельдон. Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М, 1996. 28-бет.
52. Деев Н.Н. Джефферсон // Политические учения, история и современность. Демократическая политическая мысль. М, 1976, 96-бет.
53. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 204 –бет.
54. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инагурация кезіндегі сөздері. Жеті жарғы – 2003 ж. Нұрғазиева .В.В.Марков. Алматы. 40-бет.
55. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи – 2- Издание. Алматы. 2004. 31-бет.
56. Деев Н.Н. Томас Джефферсон // Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль. М, 1976. 11-бет.
57. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инаугурация кезіндегі сөздері. Жеті жарғы. – 2003. Нұрғазиева. В.В.Марков. Алматы. 44-бет.
58. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона // Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. Алматы. 1999. 32-бет.
59. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. 2-е издание. Алматы. 2004. 50-бет.
60. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 52-бет.
61. Деев Н.Н. Томас Джефферсон // Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль. М, 1976. 92-бет.
62. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инаугурация кезіндегі сөздері. (Т.Джефферсон, Нұрғазиева. В.В.Марков., С.Ф.Ударцев. Алматы. 2003. 54-бет.63.
63. Севостьянов Г.Н. Уткин А.И. Томас Джефферсон – М, 1976, с-58 бет.
64. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 64-бет.
1. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты – М, 1983, 114-бет.
2. Хрестоматия по новой истории, 1640-1870. Сироткина В.Г. – М, 1990, 342 –бет.
3. Джефферсон Томас. Автобиография заметки о штате Виргиния Л., 1990. 63-бет.
4. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996. 42-бет.
5. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон – М., 1976, 289 –бет.
6. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона. Алматы 1999. 78-бет.
7. Сборник документов по истории нового времени буржуазные революции ХVII-XVIII вв. Москва, 1990. 11-бет.
8. Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. Л., 1990. 266-бет.
9. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. 34-бет.
10. Жалпы конгреске жиналған Америка Құрама Штаттары өкілдерінің деклорациясы // Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. 268-бет.
11. Томас Джефферсон о демократии, 53-бет.
12. Падовер С. Джефферсон, третий президент США / Аударған В.Гиссен. Нью-Йорк: Телекс 1991. 218, 221-беттер.
13. Томас Джефферсон о демократии. 68-бет.
14. Падовер С. Джефферсон, третий президент США / Аударған В.Гиссен. Нью-Йорк: Телекс, 1991, 275-бет.
15. В.О.Печатнов. Гамильтон и Джефферсон. М., 1984. 330-бет.
16. Согрин В.В. Основатели США: Исторические портреты – М., 1983, 112-бет.
17. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон- М., 1976, 238-бет.
18. Печатков В.О. Гамильтон и Джефферсон - М, 1976, 289-бет.
19. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – м., 1984, 116-юет.
20. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996, 18-бет.
21. Ударцев С.Ф. Томас Джефферсон // Право и государство (Алматы) – 1997. 11-бет.
22. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. Л, 1990. 38-бет.
23. Печатнов В.о. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 204-бет.
24. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 227-бет.
25. Севостьянов Г.Н., Уткин А.И. Томас Джефферсон – М, 1976, 114-бет.
26. Томас Джефферсон о демократии, 53-бет.
27. Падовер С. Джефферсон, третий президент США. 1991. 51-бет.
28. Падовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 28-бет.
29. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиня. Л, 1990. 38-бет.
30. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инаушурация кезіндегі сөздері. Нұрғазиев., В.В.Мерков. Алматы 2003, 29-бет
31. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. 33-бет.
32. История политических и правовых учений В.С.Нерсесянца. Москва 1998. 98-бет.
33. Ударцев С.Ф. Томас Джефферсон// Право и госудаство (Алматы). 1997. 17-бет.
34. Христоматия по новой истории, 1640-1870. Сироткина В.Г. – М. 1990. 35-бет.
35. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты. М., 1983. 46-бет.
36. Графский В.Г. Период борьбы за независимость и выроботки конституции // История политических и правовых учений. ХVII-XVIII вв.. 259-бет.
37. Сборник документов по истории нового времени. Буржуазные революции. XVII-XVIII вв. М., 1990. 69-бет.
38. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М., 1996. 87-бет.
39. Антология мировой правовой мысли. Европа Америка. 17-20 вв. М: 1999. 102-бет.
40. Согрин В.В. Основатели США: исторические портреты – М, 1983, 112-бет.
41. Хрестоматия по новой истории, 1640-1870. Сироткина В.Г. М., 1990. 30-бет.
42. Джефферсон Томас. Автобиография. Заметки о штате Виргиния. Л., 1990. 10-бет.
43. Согрин В.В. Основатели США : Исторические портреты. М., 1983, 66-бет.
44. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон. М, 1984. 309 –бет.
45. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 99-бет.
46. Севостьянов Г.Н. Уткин А.И. Томас Джефферсон – М, 1976, с-318 бет.
47. Шельдон Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М, 1996, 13-бет.
48. Деев Н.Н. Томас Джефферсон// Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль //. М, 1976. 19-бет.
49. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона // Деклорация независимости. Инаугурационные речи. Алматы.. 1959. 92-бет.
50. История политических и правовых учений. В.С. Нерсесянца. Москва. 1998. 50-бет.
51. Шельдон. Г.У. Политическая философия Томаса Джефферсона. М, 1996. 28-бет.
52. Деев Н.Н. Джефферсон // Политические учения, история и современность. Демократическая политическая мысль. М, 1976, 96-бет.
53. Печатнов В.О. Гамильтон и Джефферсон – М, 1984, 204 –бет.
54. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инагурация кезіндегі сөздері. Жеті жарғы – 2003 ж. Нұрғазиева .В.В.Марков. Алматы. 40-бет.
55. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи – 2- Издание. Алматы. 2004. 31-бет.
56. Деев Н.Н. Томас Джефферсон // Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль. М, 1976. 11-бет.
57. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инаугурация кезіндегі сөздері. Жеті жарғы. – 2003. Нұрғазиева. В.В.Марков. Алматы. 44-бет.
58. Ударцев С.Ф. Политико – правовые взгляды Томаса Джефферсона // Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. Алматы. 1999. 32-бет.
59. Джефферсон Томас. Деклорация независимости. Инаугурационные речи. 2-е издание. Алматы. 2004. 50-бет.
60. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 52-бет.
61. Деев Н.Н. Томас Джефферсон // Политические учения: история и современность. Демократическая политическая мысль. М, 1976. 92-бет.
62. Джефферсон Томас. Тәуелсіздік деклорациясы. Инаугурация кезіндегі сөздері. (Т.Джефферсон, Нұрғазиева. В.В.Марков., С.Ф.Ударцев. Алматы. 2003. 54-бет.63.
63. Севостьянов Г.Н. Уткин А.И. Томас Джефферсон – М, 1976, с-58 бет.
64. Подовер С. Джефферсон, третий президент США 1991, 64-бет.
Кіріспе
І-бөлім
1.1. Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдері.
1.2 1764-1790 жылдардағы Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі
Томас Джефферсонның саяси іс - әрекеттері.
1.3 Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі.
ІІ тарау.
2.1 Томас Джефферсонның 1776 жылғы Тәуелсіздік декларациясындағы басты ой-
пікірлері
2.2 Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі сөздерінің саяси
мазмұндары.
Қорытынды
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі:Томас Джефферсон - әлемдік тарихтағы көрнекті
қайраткер. Оның өмірі мен өз еліне сіңірген еңбегі адамзат ойында
мәңгілікке қалды. Томас Джефферсон тарихта тек ірі мемлекеттік қайраткер
ғана емес, сонымен қатар ол философ, гуманист, лингвист, ботаник,
географ, архитектор, этнограф, полеонтолог ретінде ізін қалдырды. Томас
Джефферсонның саяси көзқарастары эволюциялық дамуға сәйкес келеді. Сонымен
қатар, демократиялық бағытты жақтаушы көзқарастары демократияның дамуына өз
әсерін тигізді. Әсіресе американдықтарға тәуелсіздігін алу жолындағы үлесі
орасан зор.Атап айтатын болсақ, АҚШ тәуелсіздік декларациясын жазған
бірегей тұлға.Томас Джефферсон адам құқығын жоғары сатыда тұру керек деп
есептеді, себебі адам жаратылысынан ешкімге бағынышты емес және де адамдар
бір-бірімен тең деді.Ол адам нәсіліне, ұлтына, жынысына, әлеуметтік
жағдайына қарамау керек деп есептеді. Көріп отырғанымыздай Томас Джефферсон
демократиялық принциптерді жақтаушы және оның жүзеге асуына барлық үлесін
қосқан қайраткер. Томас Джефферсон әлемдік саяси тарихқа өшпес ізін
қалдырды.
Томас Джефферсон республикалық партияның құрамында болатын, ол
партия туралы былай деді: Халықты бағалау оған қамқорлық жасау біздің
партияның принципі, халықтан қорқу және оған сенбеу –басқа партияның
принципі. Байқап отырғанымыздай Томас Джефферсон халықтың қамын ойлайтын
қажеттілігін, мүддесін қолынан келгенше қамтамасыз етуге тырысқан халық
қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық азамат табиғатынан тең, сондықтанда олар
тең болып өмір сүру керек деген принципті ұстанған.Ол азамттардың теңдігін
жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған
саяси қайраткер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі:АҚШ тәуелсіз декларациясының авторы Томас
Джефферсонның саяси әлеуметтік көзқарастары мен ойлары туралы еңбектер
жеткілікті. Әрбір тарихшы,саясаттанушы,әлеуметтанушы, АҚШ-тың тарихын
зерттегенде Томас Джефферсонға жеке тоқталып өтеді. Себебі, АҚШ-тың
тәуелсіздік алуындағы Томас Джефферсонның қосқан зор үлесіне тоқтамай өту
мүмкін емес. АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы бұл дүниежүзілік прогресстің
рөлі болғандықтан әлемдік тарихта Томас Джефферсонның алатын орны зор.
Америка халқының демократия жолында азаттық күресі Томас Джефферсонның
атына байланысты болғандықтан, ол туралы көптеген еңбектер әдебиеттер
кездеседі. Жалпы, Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы
тақырыпта зерттелген деңгейі өте жоғары деп айтуға болады.Мен осы
тақырыптың бір бөлігін, яғни Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары
туралы зерттей алдым деген ойдамын.
Зерттеу жұмысының маңызы мен міндеті:Томас Джефферсонның саяси
өмірін, оның америкадағы буржуазиялық революциядан кейін, Американың ел
болып қалыптасуына қосқан үлесі, оның қоғамдық саяси көзқарастары
жайында білу және оған талдау жасау болып табылады.
Осы мақсат барысында тақырыптың толық ашылуы үшін мен алдымен
мынадай тапсырма қойдым.
1) Томас Джефферсонның өміріндегі маңызды кезеңдері жайлы білу;
2) Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі Томас Джефферсонның іс
- әрекеттерін оқып үйрену;
3) Буржуазиялық революциядан кейін, Томас АҚШ-ның тәуелсіз ел болып
қалыптасуына Томас Джефферсонның қосқан үлесі жайында оқып білу;
4) АҚШ-тың тәуелсіз ел болып қалыптасуына жазған тәуелсіздік
декларациясындағы Томас Джефферсонның ой – пікірлерін білу және
оны талдау;
5) Инаугурация кезіндегі Джефферсонның сөздері жайында жазу;
Осы жұмысымның негізіне құрылымдық - хранологиялық принцип
қойылған.
Жұмысым 1743-1826 жылдары, яғни Томас Джефферсонның өмір сүрген
жылдарын қамтиды.
Ғылыми жаңалық: Томас Джефферсон Ұлт-азаттық күресі кезіндегі ұлы
ревалюциялық құжат-АҚШ-ның Тәуелсіз декларациясын жазды.Мемлекеттік
өкіметті құрап, оны бақылау құқығынан шектеуге болмайтындығын атап
көрсетті. Егер өкімет халық құқығын қорласа, ондай өкіметті ауыстырып,
өзінің қалауына сай өзгертуіне болатындығын көрсетті. Мұнда Джефферсон
билеушіге қарсы халықтың көтеріліс жасауға құқығы бар екенін дәлелдеп,
халық егемендігін жақтады. Бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі АҚШ-тың
тәуелсіздік декларациясын одан әрі дамуна ықпал етті. Онда теңдік,
бостандық көтеріліс жасауға құқығы барлық халықтың ажыратылмайтын табиғи
құқығы деп есептелді. Адамдардың табиғи құқығын мемлкет белгіленген
заңдардан жоғары тұруы керектігін атап көрсетті. Декларацияда жаратушы
барлық адамдарды тең етіп жаратты және оларды өмірге бостандыққа бағытқа
тырысуына құқығы бар делінген. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясы
қазіргі кезге дейін АҚШ конституциясына күшін жоймаған.
Зерттеу объектісі: Джефферсон – азаматтардың теңдігін жақтаушы,
адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған саяси
қайраткер. Ол барлық азамат табиғатынан тең, сондықтан да тең болып
өмір сүру керек деген принципті ұстаған. Томас Джефферсонның саяси
өміріндегі басты кезеңдерге саяси салыстырмалы талдау жасалған.1764-1790жж
Америкадағы Ұлт-азаттық ревалюция кезеңдегі Томас Джефферсонның саяси іс
әрекеттері қарастырылған. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясындағы
басты саяси ойларға тоқталған. Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі
айтылған сөздердің саяси мазмұндарына тоқталып өтілген.
Зерттеу құрылымы: Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы
атты тақырып кіріспеден және екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Екі тарау
әрқайсысы кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден тұрады.
Кіріспе, бұл жерде жұмыстың тапсырмасы таңдалады, жұмыстың таңдалып
алынған тақырыптың өзектілігі, зерттеудің міндеттері мен мақсаттары
тұжырымдалады, зерттеудің әдіснамасы көрсетіледі.
Бірінші тарауда Томас Джефферсонның саяси тарихтағы рөлі
жайында тоқталған. Бірінші тарау екі бөлімнен тұрады: Бірінші
бөлім -Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдеріне, ал екінші
бөлімде- Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі іс -әрекеттер
туралы айтылған. Екінші тарауда Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы
үлесі туралы тоқталып өткен.
І-бөлім
1.1. Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдері.
АҚШ тарихы ХVII ғасырдың соңғы ширегі мен ХІХ –ғасырдың басында әлемге
көрнекті саңлақтар тобын берді. Олар әрқилы көзқарасты ұстанып әр түрлі
партиялардың құрамында болғанымен барлығы да американың жас мемлекетінің
негізін қалаушы әкелері ретінде тарихта қалды. Себебі, олар өз елінің
тарихи тағдырына ғұмырларын арнап, оның қалыптасуына және нығаюына
сенді.Франклин,Вашингтон, Адамс,Мэдисон,Гамильтон,Джей,Пейн және америка
тәуелсіздігінің және демократиялының әкелерінің бірі, көрнекті саяси
ойшыл Томас Джефферсонның (1743-1826) да есімі бар.
Ұлы саяси қайраткер, гуманист, америкалық революцияның демократиялық
бағытын жақтаушы Томас Джефферсон 13 сәуір 1743 жылы ағылшындардың
Солтүстік Америкадағы бірінші колониясы Виргиния штатында туылды.
Томастың әкесі – Питер Джефферсон Виргинияға алғашқы қоныс
аударушылардың бірі болды. Оның арнайы білімі болған жоқ, бірақ өз
бетімен білімі алу үшін көп дайындалды. Ол графтықтағы ақылды,
сауатты әрі құрметті помещик болғандықтан аса жауапты жұмыстарға
шақырып отырды, мысалы Виргиния штатының шекарасын белгілеп, картасын
жасауға, заң шығарушы жиналыстың жұмысына шақырылып отырды.
Томас Джефферсонның анасы –Джейн Ранолф ақсүйектер отбасынан шыққан
оның шежіресі Англия мен Шотландия тарихында ежелден келе жатыр.
Демократ Томас Джефферсон жазғанындай, Әркім өз таңдаған сенім мен
құрметкке сол деңгейде қарауға ерікті [1].
Томас 14 жасында әкесі – Питер Джефферсон қайтыс болды. Әкесі оның
өміріндегі басты жетекшісі және ақылшысы болған еді. Томас үлкен бала
болғандықтан, отбасына қамқорлық жасау үлкен баланың иығына түсті.
Томас бес жасынан ағылшын мектебіне, ал тоғыз жасынан бастап латын
мектебіне барды. Томас сабақты қызығушылықпен оқыған. Одан кейін 1760
жылдан бастап екі жыл бойы Вильямсбург қаласындағы Уильям ықпал еткен
Шотландиядан шыққан математик әрі философ профессор Уильям Смолмен
достасты. Профессор өзінің заңгер досы Джордж Уайттың өзінің
жетекшелігімен Томастың құқықты оқып – үйренуіне рұқсат етуге
жәрдемдесті, сондай –ақ жас жігітті губернатор Фрэнсистің ортасына қосты.
Фокье, Джефферсонның айтуы бойынша осы орынға отырғандардың барлығының
ішіндегі ең қабілетті адам еді [2]. АҚШ-тың болашақ үшінші Президенті
кейіннен онымен болған кездесулерінде, өзінің алған біліміне қарыздар
екендігін еске алды. Кейінірек, Уойт мырза оның адвокаттық жұмысқа
тұруына да көмек берген еді. Кезінде, 1776 жылы Уайт өзінің жас
досының дайындаған тәуелсіздік декларациясына қол қойғандардың бірі
еді.
Джефферсон Виргиния штатындағы Уильям және Мәри колледжінің
юриспруденцияны оқып бітірген соң, сол штаттың жоғарғы сотының
адвокаттар алқасында болды. Ол өзінің өмірбаянында революция барлық
сот орындарын жапқанынша заңгерлік тәжірибесінің жалғасқанын еске алды
. Оның адвокаттық қызметі айтарлықтай табысты болды, клиенттерінің
саны тез өсті. Томас Джеффорсон Виргиния штатының ең атақты адвокаты
болды. Ол өзінің адвокаттық қызметінде елдің ең қиын мәселелерімен
танысты. Адвокаттық қызметінде ол барлық топтағы халықтарын жағдайларын,
метрополиялар мен колониялар айырмашылықтарын көріп білді.
1767 жылы Томас сотта алғаш рет жеңіске жетті. Томас қара нәсілді
адамдарды жақтады. Ол ең алғашқы жақтаушы сөзінде: табиғат заңы
бойынша барлық адамдар еркін болып туылған -дейді.
Егер, адвокаттық қызметке тұрған 1767 жылы 68 істі жүргізсе, ал
төрт жылдан соң 430 істі жүргізді.
1772 жылы Томас Джефферсон Марта Скелтонға үйленді.
Томас Джефферсонның 26 жасында Виргиния штатының заң шығарушы
органына депутаты болып сайлануы оның саясат жолындағы мансабының
жарқын болашағына ықпал етті. Жас жігіттің негізінен тәуелсіздіктің
жағына еңбек сіңіруіндегі атағы оның байсалдылығы, көп оқығандығы әрі
үндемейтін депутаттығы ретінде көзге түсетін . Томас 1776 жылғы
Тәуелсіздік декларациясының авторы.
Томас Джефферсонның 1764 жылдан 1789 жылға дейін созылған саяси
қайраткерлігі, тәуелсіздік үшін күреске, Американың Республика болып
қалыптасуына бағытталды.
Джефферсон үлкен үлес қосқан АҚШ-ның 1787 жылғы конституциядан
кейін және 1789 жылғы бірінші президенттік сайлаудан кейін, бұл
сайлауда Джорж Вашингтон толығымен жеңіске жетті. Томас Джефферсон саяси
өмірінің жаңа сатысына өтеді.11-желтоқсанда Томасты Джордж Вашингтон
приезиденттік аппаратқа жұмысқа шақырды. Томас президенттік аппаратта
мемлекеттік хатшы қызметін атқарды.
Джефферсонға буржуаздық – демократиялық билікті құруға ықпал ету
мүмкіншілігі туды.
Революциялық жеңістен кейін – тәуелсіз мемлекеттің ішкі және
сыртқы саясатының механизмін құру уақыты келді. Тәуелсіз Американың
қай бағытта дамуы екі саяси қайраткердің шешіміне тәуелді болды.
Томас Джефферсон Виргиния штатының губернаторы қызметін атқарды.
Артынша,Ұлы Франция революциясының қарсаңы мен алғашқы айларында
Б.Франклиннен соң АҚШ –ның Франциядағы елшілігін басқарды. Ол 1789 –
1793 жылдары АҚШ-тың мемлекеттік хатшысы қызметін атқарды. [3]
Джефферсон қаржы министрі Александр Гамильтонның іс -әрекеттерін сынға
алды. Гамильтон мен Джефферсонның бірінші кездесуінде –ақ олардың саяси
көзқарастары қарама –қайшы болды.
Томас саяси қызметіне кірісу барысында өз елінің ішкі саясатын
толығымен үйренді. Ол кезде АҚШ-ның ішкі саясаты өте нашар еді. Бұл
елге екі ұлы держова Ұлыбритания мен Испания көз тіккен еді.
Жас тәуелсіз мемлекеттің әлемдік саясатта рөлін арттыру үшін
Джефферсон Европадағы ең күшті державаның көмегіне сүйену керектігін
түсінді, Джефферсон ойынша бұл ел-Франция болды. Джефферсонның саяси
ойынында ішкі саясатта осы Франция басты козер болды.
Осы кезде Гамильтонның ұсынысымен АҚШ-да біртұтас федералдық
басқару қалыптаса бастады. Гамильтон ұсынған федералдық басқаруда:
үкімет елдің барлық ішкі және сыртқы қарыздарын төлеуді өз мойнына
алады. Гамильтон экономикалық қызығушылықпен орталықтағы үкіметтің
қызығушылығын бір – біріне қоса отырып елдегі жағдайды тұрақтандырғысы
келді. Томас Джефферсон Американың бірігуіне қарсы болмады, бірақ
федералдық саясаттың көптеген аспектілері оған қорқыныш туғызды.
Гамильтонның саясатынан солтүстік – батыстағы ірі буржуаздар күшейді,
елдің ішінде консервативтік идеялар басым болды. Гамильтон буржуаздардың
идеологы ретінде елді қатаң орталықтандырылған және индустрияландырылған
держава болғанын қалады. Қаржы министрі АШҚ-да капитализмнің дамуына
барлық күш жігерін салды. Бірақ Америка ол кезде ауылшаруашылықты ел
болған еді. Осы себептен фермерлер АҚШ-да капитализмнің дамуына қарсы
болды. Елде, салық өсуі, импорт тауарлардың құнының өсуі үлкен наразылық
тудырды. Гамильтонның бұл саясатына Джефферсон қарсы болды. Бірақ Томас
үкіметтің саясатына қарсы шығуға оның күші жетпеді, сондықтан бұл
іспен көптеген саяси қайраткерлер айналысты, сонымен қатар Джон Мэдисон
да Томастың жақтастарының бірі болды. Фермерлердің идеологы ретінде,
Томас - Гамильтонның комиталистік идеясына қарсы болды, бірақ ол
штаттардың тарауын қаламады.
Джефферсонды жас республиканың ішкі саясаты мен оның европалық
елдермен қарым–қатынасы қызықтырды. Томас Джефферсонның әлемдік саясатта
басты мақсаты - нейтралитет болды. Томас олар бізге шабуыл жасау
керек, ал біз – тұрақтануымыз қажет[4] деген принципті ұстанды.
Үкіметте ішкі саясат сұрақтары көптеген наразылықтар туғызды.
Себебі: Джефферсон блогына ашық түрде қарсы болған Гамильтон және
оның жақтастары ағылшындық саясатты жүргізбекші болды, яғни осы
ағылшындардың барлық талаптарын қанағаттандыруға бағытталған саясатты
жүргізбекші болады.
Томас Джефферсон АҚШ–ның халықтық банкін құруда қол қойғаны үшін
Гамильтоннан жеңіліс табады. Себебі: бұл банк түбінде ең алдымен
солтүстік америкадағы буржуазияның мүддесін қорғаған еді.
Сонымен, Гамильтон мен Джефферсон бір – біріне қарама – қарсы
лагерді құрды. Гамильтон капитализмді жақтап, буржуаздармен бірігіп
көпшілік қарапайым фермерлерге қарсы болды. Гамильтон және оның
жақтастары федералистер шаруаларға жиіркенішті көзбен қарап, оларды қалып
кеткен құлдар ретінде көрді.
Томас Джефферсон – демократиялық бағытты жақтаушы лидер ретінде
Гамильтонға қарама –қарсы көзқараста болды. Джефферсон шаруаларды ғана
нағыз аристократтар деп білді. 1791 жылы Томас Джефферсон федерализмге
қарсы күшті құруды ойластырады.
Томас Джефферсонның көзқарастары эволюцияға сәйкес келді. Жылдан жылға
Джефферсонның қарсыластары көбейе бастады, ол отставкаға кетуді ойлады.
Жылдан жылға оның саяси күші қарсыластарына қарағанда әлсірей бастады,
ал оның қарсыластары сөзсіз күшейе бастады.
Шілде айында Вашингтонға 1793 жылы 30 қыркүйекте отставкаға
шығатыны туралы хабар берді. Вашингтон жауап ретінде, өзі Джефферсонға
келіп, олар оның қарсыластары жайында әңгімелеседі. Джефферсон 1794
жылдың қараша айына дейін өз орнында қалатыны жайында шешім қабылдап,
1794 жылы 5 қарашада отставкаға шығады.
Джордж Вашингтонның отставкаға кетуінен мемлекет көпшілік
көңілінене шыққан президенттен айрылды.
1796 жылы президенттік сайлау федералдық партиямен республикалық
партия арасында күрес негізінде болды.[5] Бұл күреске Томас тікелей
қатыспаса да республикалық партияның лидері және осы партияның
кандидаты болды. Джефферсон президент болуына 4 дауыс жетпеді. АҚШ
–ның екінші президенті - федералистік партияның кандидаты – Джон Адамс
болды. Томас екінші орынды алғандықтан - вице президент қызметін
атқарды. Екі саяси қайраткер Томас пен Адамс уақытша бірікті. Адамс
үкіметте билікті нығайту үшін республикалық партияның лидерінің
көмегіне мұқтаж болды. Джефферсон орта және кіші буржуаздардың,
фермерлердің лидері болды. Ол болашақ Американың басты күші – фермерлер
деп, олардың феодалдық үкіметте күштерін нығаюын қалады.
Джефферсон Франциямен достық қарым –қатынаста болуын қалады. Екі
жыл бұрын ол –саясат туралы, естігісі де келмеді, ал осы кезде ол
саясатсыз өмір сүре алмайтынын түсінді. Саяси күресте ол республикалық
партияның басшысы ретінде танылды. 1797 жылы шілде айында ол партияның
басшысы болды, оның айналасына сенімді адамдары жиналды. 1797 жылы
наурызда Джефферсон тек қана вице –президент қана болған жоқ, сонымен
қатар ол –Америкадағы философиялық қоғамның президенті болды.
Томас Джефферсонның бағдарламасындағы басты үш принципті бөліп
көрсетуге болады:
1)республикадан монархияға өтуге жол бермеу, феодалдық
конституцияны және штаттардың құқығын сақтау;
2)сөз бостандығы, ар –ұждан бостандығы, халықтың құқығына
биліктегілердің қол сұғушылығына жол бермеу;
барлық ұлттармен еркін сауда байланысы, олардың ешқайсысымен саяси
бірікпеу;
Осы талаппен республикалық партия Томас Джефферсонның
басшылығымен 1800 жылғы сайлауға түсті. Джефферсонның 1801 жылғы
президент сайлауындағы жеңісін көптеген американдықтар екінші
революцияның басталуы, яғни 1776 жылғы революция желінің қайта соғуы деп
қарады. Бір қызығы, 1801жылғы Президент сайлауының 36 –турында
сайлаушылардың 7 сайыс берумен Джефферсон Президент болып сайланды
Джефферсон президент уақытта АҚШ –ты демократиялық басқаруға көшті
Джефферсонның демократиялық принциптері: халықтың барлық саяси
жағдайлардан хабардар болуы; дін бостандығы; баспасөз бостандығы; жеке
бостандық. Джефферсонның саясатында осылар басты принциптері болды.
Халықтар, республиканттар артынан жүру керек, себебі: республикаттар –ол
ұлт -деп атап көрсетеді. Джефферсон жауының жақтастары болған ұсақ
партияларды өз тарапына өткізу үшін біз барлығымыз–республиканттармыз,
біз барлығымыз- федералистерміз -дейді Томас Джефферсон демократиялық
ел болу үшін бірігуді ұсынған ол бұл бір партия үшін ғана емес,
барлық ел үшін екенін мойындайды.
Бірнеше жылдан кейін Президент сайлауының екінші мерзіміне түскен ол
ешқандай бәсекесіз Президенттікке өтті. 1797 жыл мен 1815 жылдар
аралығында Джефферсон Конгреске өзінің жарты ғасырға жуық жинаған бай
кітапханасын ұсынды. Ол дүние жүзіндегі ірі кітапхананың бірі АҚШ –тың
Конгресс кітапханасының қорына қосылды.
Бұрынғы батыл демократ Джефферсон саяси тәжірибесі қалыптасқан
сайын, икемді саясатшыға айналып, қандай істі болмасын шыдамдық
танытып қақ ортаны сақтап отырды. Ол әрқашан да табиғи құқық пен
демократияның теориясын жақтаушы болып қалды. Ұлы Француз революциясы
басталған жылы ол былай деді: Үкіметке сеніп тапсыруға болмайтын және
барлық үкімет біткен осы уақытқа дейін бұзуға тырысып бағатын құқықтары
бар. Бұл –ойлау және өз ойының жариялығын ауызша немесе жазбаша беру
құқығы; бұл - еркін сауда құқығы; бұл – жеке адамның бостандығы мен
қол сұғылмаушылық құқығы [6]. Джефферсонның көп жылғы тәжірибеден
алынған парагматизмі оны демократиялық көзқарастан тайдырған жоқ.
Ойшыл – демократ 1826 жылы былай деп жазды: құдайдың мейірімі
түсіп, басқаларды ерттеп мінуге дайын артықшылықты азғантай адамдардың
өкше темірлі етікпен тумайтындығы сияқты, адам заттық көпшілігін
құрайтын адамдар да дүниеге арқасына ерте қым салып тумайды [7].
Томас Джефферсон – адамдардың еркін де саналы таңдауын ұйғаратын
адамзаттардың құқығы мен бостандығына кепілдік беретін конституциялық
құрылыстың жақтаушысы.
Нағыз республикашыл Джефферсонның монархияға теріс қатынасына ең
алдымен ағылшын монархиясының талқыға түсуі және 1780 жылдары
Франциядағы және басқа елдердегі, әсіресе оның өмірінің европалық
кезеңдеріндегі, монархияны бақылаудың жеке тәжірибесі ықпал етті.
Монархты тәрбиелеу жағдайы, оның пікірінше, әлсіз де ынтық,
тояттаған әрі өзімшіл иесінің пайда болуына жағдай туғызады.
ХVII – ғасырдағы Европаның көптеген мұрагер монархтарына сайлау
науқанына қатысу мүмкіндігі туса, онда олар Американың ені
кішкентай қаланың өкілдері органдарының бәсекесіне шыдай алмас еді, -
деп жазды[8] Джефферсон.
Европалық монархия оған тарихтың кешегі күні болып көрінді.
Біздің конституциямыздың барлық кемшіліктеріне қарамастан, деп жазды ол
Джозеф Джонсқа 1787 жылы, - біздің үкіметімізді Европаның үкіметтерімен
салыстыру – бұл жұмсақ пен тамұқты салыстырғанымен бірдей болар еді[9]
АҚШ азаматтары саяси жағынан аkғанда өте бақытты жағдайда тұр деп
мойындады.
Республика тіршілік ете алатын аумақтың көлеміне қатысты мәселеде
европалық ойшылдарға қарағанда американдық теоретиктер – А.Гамильтон
Дж. Мэдисон, Т.Джефферсон және басқалары республика ірі мемлекетте де
тіршілік ете алады деп ұйғарды, Джефферсон, мысалы, республика – аумағы
бойынша шағын мемлекеттерге тән басқару нысаны, ал монархия орта
елдерге тән, деспотия – керісінше – ірі елдерде тән деп санайтын
Монтескьемен айтысқа түсті. ... Монтескьенің принципіне қарамастан,-
дедеі ол АҚШ –тың мысалы туралы айтқанда, - ол неғұрлым үлкен болса,
оның республикалық құрылысы, егер ол басшылыққа емес, шарт, келісім
және теңдік принциптеріне сүйенетін болса, соғұрлым мықтырақ болатынын
бәрінің көзі жететіні болды.[10] Мемлекеттің келісім –шартқа
құрылған табиғаты және оны іске асыру, Джефферсонның айтуы бойынша,
мемлекетті жақсарта түседі, ол жайындағы немқұрайлы түсініктен бас
тартуды талап етеді. Ол үкімет пен күш саясатын емес, үкімет пен парасат
саясатының тұжырымдамасын жақтап шығуға бейім еді.
Томас Джефферсонның президенттік кезеңінде 1803 жылы Напалеон
Франциясынан Луизиананы сатып алғаннан кейін (бір миллионға жуық шарты
миль 60 млн франк немесе мөлшермен 15 млн долларға түскен) АҚШ өзінің
аумағын екі есебей ұлғайтып, жер плонетасында Ресейден кейінгі екінші
орынды алды. Бұл мәміле, жылжымайтын мүлік мәмілесінің тарихындағы ең
тиімдісі болған шығар. Джефферсон Луизиананы сатып алуды іске асыру
барысында конституцияда көрсетілген Президенттік өкілдіктен формальды
түрде ауытқыды. Алайда ол бұл жағдайда Конституцияның әрпіне емес,
рухына, азаматтардың кең қолдауына сүйенеді.
Президент болып тұрғанда, ол мемлекеттік қарызды 80 млн. доллардан
27,5 млн. долларға дейін, сондай –ақ мемлекеттік шығындарды қысқарту
жөнінде батыл шаралар қабылдады. Ол армияның санын 4 мыңнан 2500
адамға дейін қысқартуға қол жеткізді. Консулдармен және
өкілділіктермен амалдай тұруға болатын жерлерде АҚШ –тың елшілерінің
санын қысқартты, [11] азаматтардан алынатын салықты күрт азайтты,
демократия мен өзін -өзі басқаруды дамытуға бағытталған шараларды
белсенді түрде қолдады.
Джефферсон ант берген соттың және осы демоктариялық институтының
неғұрлым кеңінен қолданылуының табанды жақтаушысы болды. Ант берген сот
- деп жазды ол, бұл жеке құқықты, жекеменшікті және кез келген
адамның кіршіксіздігін қорғайтын ең жақсы қорғаушы .[12]
Джефферсонды бүгінгі күнге дейін, кейбіреулер, соның ішінде
қайсыбір американдық судьялар бар, сот билігінің тәуелсіздігін
шектеуге ұмтылғаны үшін кінәлайды. Ол республикалық басқару нысанына
тағайындап қоятын емес, судъялар импичментке шынайы мүмкіндігі бар,
халық сайлайтын кәсіби сот сәйкес келеді деп жорамалдады. Джефферсон
американың соттарында демократизмнің жетіспейтіндігін сынға алды, ол
жалпы көпшілік үшін неғұрлым ашық болуы керек. Соттардың қызмет ету
мерзімі оларды бақылаусыз, бетімен жібермеу үшін аса үлкен болмауы
керек (судьяларды алты жылға тағайындауды ұсынды) деп санады. Оның
пікірі бойынша, сот билігінің жүйелі демократиялық конструкциясы,
жекелеген кемшіліктеріне қарамастан, тұтастай алғанда азаматтардың
энергиясы мен бастамасын, халықтың еркі мен мүддесін барынша игере
отырып, неңұрлым берік болып шығады. Ол Президент болып тұрған кездің
өзінде сот жүйесінің ұйымдастырылуы принципіне және судьялардың
тұрақты құрамына елеулі ықпал ете алмады.
АҚШ–тың жоғарғы соты, оның төрағасы, федералистік судьялар сот
тәуелсіздігін қорғайтын алынбас қамал болып шықты.
Джефферсон Президент болып тұрғанда әкімшіліктің атағы мен беделі
саясатқа қандай тәуелді болса, оның қызметтеріне одан бір де кемдігі
жоқ тәуелді -деп санап, лауазымды тұлғаларды іріктеуде және орнынан
түсіруде өте талғамсыз әрі сақ болды. Өзінің Президенттік екі
мерзімінде, Президент тағайындайтын 433 шенеуніктің бар болғаны 109
–ын ғана ауыстырды, оның өзінде де федералистік және республикашылдар
(демократтар) партияларының конгрестегі үлес салмағын ескере отырып
жасады.
Адамның бағыт –бағдары мен көзқарасы туралы оның тарихи тұлғаларға
баға беруі тұтас алынды жалпыға белгілі позициясы көп нәрсені
аңғартады. Джефферсон Наполеонның Франция халқын азат ету жолындағы
әрекеттердің бірін тұншықтырғандығын, Еуропа халқына соғыс арқылы
көптеген қайғы–қасірет әкелгендігін мойындай отырып, оған сын көзімен
қарады.
Робеспьердің және басқа якобиншілердің қатыгездігі мен жауыздығы
дүниежүзілік қоғамдық пікірде ресволюцияның беделін түсірді деп санап,
және Америка франция революионерлерінің қайғылы қателерін
қайталамайды деп үміттене отырып, ол Ұлы француз революциясы кезеңіндегі
якобиндік террорға да теріс көзқараста болды.
1823 жылы экс –президент Джефферсон, Президент Джеймс Монроның сыртқы
саясат доктринасының қалыптасуына шын мәнінде қатысты. Монро өзінің
әріптесіне АҚШ –тың Англияға және басқа да еуропа елдеріне саясаты
қандай болмақ деген кеңес сұрады. Президент Монроға жазған хатында
Джефферсон былай деп жазды, атап айтқанда: ... Біздің бірінші және
негізгі принципіміз, ешқашан да, европалық жанжалдарға араласпауымыз
керек. Атлант мұхиты жағындағы қандай іске болмасын араласуға жібермеу
қажет.[13] 1823 жылғы желтоқсанда Джеймс Монроның Конгреске жазбаша
түрде жіберген жолдауында сыртқы саясаттың стратегиясы айтылды.
Монро доктринасы деп аталған бұл принциптердің мәлімдеулерінде
Америка мен Европа елінің бірінің ісіне бірі араласпауы, сондай –ақ
АҚШ-тың Америкаға үстемдігін айқындайтын басқа да идеялар ресми түрде
мәлімдеді.
Біздің еңбегіміз текке кеткен жоқ, -деп жазды Т. Джефферсон Дж.
Адамсқа 1821 жылы қоғам мен еркіндік ісінің алға қарай батыл қадам
басқанына қарап мен үмітсіз өлмеймін. 1776 жылғы 4- шілдеде
жағылған алау планетаның үлкен бөлігін қамтып отырғандығы сонша, оны
қатал әкімшіліктің әлсіз демі сөндіре алмайды. [14]
1.2 1764-1790 жылдардағы Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі
Томас Джефферсонның саяси іс - әрекеттері.
Томас Джефферсонның саяси қайраткерлігі - Солтүстік Америкадағы жағдай
өрши түскенде басталды. Ағылшындардың қысымы елдегі халықтың наразылығын
тудырды. Аллегонға кедейлердің көшуіне тыйым салынды. Сонымен қатар жеті
жылдық соғыстағы ардагерлерге Огойода жер берміз деген уәделері жоққа
шықты. Саудагерлерге Үндістан мен сауда қатынасын дамытуға шектеу қойды.
Англиядан келген шикізаттар өте қымбат болды.
Колонистер Англияның қатал саясатына ашық түрде наразылықтарын
білдірді. Батысқа ұмтылғандарды ешнәрсе тоқтата алмады. Үндістанмен жабық
түрде сауда қарым – қатынасы жалғасты. Ағылшын тауарлары бүкіл халықтық
байкотты туғызды. Империяның заңдарын бұзғаны үшін Англиядан 1764 жылы
Солтүстік Америкаға 10 мың солдат келіп, олардың шығындарын колониялар
төлеуге міндетті болды. Бұл салықтың көбеюіне алып келді. 1765 жылы
маркаларды қабылдап заң бойынша барлық коммерциялық келісім шарттар жасау
үшін рұқсат етіледі деген маркаларды сатып алуға міндетті болды.
Ағылшын үкіметінің қысымшылдығы колониялардағы халықтардың наразылығын
тудырды. Ең маңызды оқиға, америкалықтардың наразылығын тудырған ол – 1765
жылы 30 маусымда Вирджиниядағы заңдық палатаның герберлік салықты заңсыз
деп тануы болды.
Массачусетсе Вирджинияның іс - әрекеттерін қолдап,осы мәселе барысында
колониялар арасындағы конгрессті шақырды. 8 колония бұл мәселеге қатысты.
Осы жылдың қазан айында жиналған конгрессте мынадай екі көзқарас пайда
болды: бірі колониядағылар ағылшын парламентінде адамы болмаған жағдайда
ғана олар салыққа қарсы наразылықпе шектеуді ұсынса, ал екіншілері
ағылшындардың билігін мойындағысы келмеді.[15]
Америкадағы жағдайды тыныштандыру үшін ағылшын үкіметі герберлік
салықты жоққа шығарды. Бірақ уақыт өте ағылшындар тарапынан қысымшылық өрши
түсті. Бостонда ағылшындарға қарсы қалалық тұрғындары наразылық митингіне
шығып, 1767 жылы 28 қазанда ағылшын тауарларына қайта байкот жариялады.
Екі айдан соң, заңдық палата ағылшындардың парламентінің күшін мойындағысы
келмеді, және олар басқа колонияларды бірігуге шақырды. Массаучусетсаның
бұл бірігу ұсынысына ең бірінші Вирджиния келісім берді. Осылайша Солтүстік
америкадағы ең ірі колониялар ағылшындарға қарсы бірікті.
Ағылшын үкіметі империяға қарсы шыққандарды репрессияға ұшыратуға
бұйрық берді.
Томас Джефферсон өзінің саяси қайраткерлігін бастаған жылдары елден
жағдайы осындай болған еді. Джефферсон - өзінің революциялық –
демократиялық рухының түсінігімен шынайы құқық теориясының дәйекті
жақтаушысы болды. Джефферсон үшін революция, халық көтерілістері – қоғамдық
өмірдің жаңа нысандарына табиғи жолмен түбірлі ауысу, қоғамды биліктің
сұрқиялық шектен тыс пайдалануынан тазарту. Томас Джефферсон адвокат
ретінде саяси күреске түсті.
Ағылшындар қатаң заңдармен елдегі жағдайды одан әрі ушықтырды.
Америкалықтар өз жерінде өсетін тек ағылшындарға ғана сатуға міндетті
болды. Англиядан келетін шикізат құны жылдан жылға өсті, бұл америкалық
плантаторлардың ағылшын көпестерінен қарыздары көбеюіне алып келді.
Томас Джефферсонның саяси қайраткерлігі тек жеке басының принциптеріне
ғана негізделген жоқ, ол бүкіл халықтық принциптерді орындауға негізделді.
16 майда депутаттардың көпшілік бөлігі соның ішін Томас Джефферсон да
төрттік резолюцияға қол қойды. Оның үшеуін де былай делінген: Вирджиния
тұрғындағы өздері таңдаған өзін - өзі басқару және жергілікті соттар
бекіткен салықтарды ғана төлеуі қажет, және де өздерінің заңдық
қызығушылықтарын қорғау барысында басқа колониялармен бірігуге құқылы. Ал
төртіншіде колониялардағы тұрғындарға бостандық берілуі жайында жазылды.
Губернатор Беркли палатаны тарқатып жіберді. Осы кезде америкалық
революция барысында басты кезең болды. Виргинияның заңдық палатасы
губернатордың талабына бағынбады. Көптеген депутаттар өз қызметін
жалғастыра берді. Англиядан келетін шикізаттар қысқара бастады, бұл
британдық көпестердің үлесіне зиян келтірді. Жаңа ағылшын үкіметі бірнеше
жеңілдіктер жасай бастады, бірақ бұл саясат көпшілікті қанағаттандырмады.
Ағылшын үкіметінің бұл саясаты – Томас Джефферсонды да
қанағаттандырмады. Ол көптеген депутаттар тәрізді, төрт резолюцияға дауыс
берді, және заңсыз Рейлида жиналыс өткізеді. Ол метрополиядан туындаған
қысымшылықты моййындамай күрескен санаулы депутаттар қатарында болды.
Томас Джефферсон ұстанған бағыты,америкалық колониялардың ісіне
араласқан ағылшындарға қарсы болды. 1772 жылы губернатордың, ақсүйектердің
және соттардың арызы бойынша колониялар королевалық салықты төлейтін заң
қабылданды.[16]
Америкалық көпестер, саудагерлер бұл іс - әрекетті ағылшын үкіметінің
Солтүстік америкада өз билігін жүргізу әрекеті деп түсінді. Англиялық
үкіметтің бұл әрекетіне жауап ретінде олар өздерінің тәуелсіз басқару
комитетін құрды. Мұндай комитет ең бірінші Бостонда пайда болды, уақыт өте
Массачусетсаның барлық қалаларында пайда болды.
Солтүстіктегі бұл ірі колонияның іс - әрекетін Оңтүстіктегі ірі
колония – Вирджния тағы да қолдады. Бұл іс - әрекетті Томас қолдады.
Джефферсон ол кезде саяси қайраткер еді. Джефферсон әрқашанда құлдарды
жоқтаушы қайраткер болды.
Томас Джефферсонның колонистерді жоқтап сөйлеген сөздері оның заңдық
палатадағы бірге жұмыс істейтін депутаттарды таң қалдырды. Джефферсон ең
алғаш болып діни қысымшылыққа қарсы болды. Яғни, Вирджинияда ағылшын
шіркеуінің пайда болуына қарсы болды. Томас Джефферсон антибритандық
принципті ұстанды. Ол ағылшындардың заңдарын колонияларда орындайтын
генералдық соттарды сынға алды.
Джефферсон уақыт өте метрополияның билігі тек, байлығы королеваның
заңы мен Англиямен сауда қарым – қатынасына тікелей байланысты болған
көпестер мен жер иелерінде сақталғанын түсінді. Ол метрополияға қарсы
күресте колонияның әртүрлі сатыдағы тұрғындардың біріккенін көрді. Осы
себептерге байланысты Томас Джефферсон антибритандық көзқараста болып,
оларға қарсы күреске түсті.
Томас Солтүстік Америкадағы – революциялық күштің ең басты әлсіздігі –
олардың ұйымсызшылдығында – деді. Ол әр колония жеке ешуақытта белгілі бір
нәтижеге жетпейтінін атап көрсетті. Ең алғашында бұл бірігу идеясын санаулы
ғана депуттар қолдаса, уақыт өте жақтаушы депутаттар саны өсіп, Бостанда
осы идея негізінде алғаш рет комитет құрылды, кейіннен мұндай комитет басқа
колонияларда құрылды.
Осылайша тәуелсіздік үшін күресте Солтүстік Америкада революциялық
күштерді біріктіретін саяси бірлестіктер құрылды.
Томас Джефферсон осындай комитетті құруға түрткі болғаны үшін
Вирджиниядағы алдыңғы қатардағы саяси қайраткер болды. Елдегі жағдай күннен
– күнге нашарлай түсті. Әскери көмектен айрылған губернатор әлсіреп, билік
күннен күнге әлсіреп, комитеттің қолына өтіп,елдегі соттар жабылды. Томас
Джефферсон өзінің ең соңғы ісін бітіріп юристік практикасымен қоштасты.
1774 жылы маусымда Вирджинияның заңдық палатасында тағы бір жиналысы өтті.
Томас Джефферсон осы жиналысқа мұқият дайындалды, бірақ дизентериялық
ауруға байланысты бұл жиналысқа қатыспады. Ол өзі қатыспаса да өзі
сөйлейтін түпнұсқасын Рейндольфқа береді.
Бұл шығарма сыртқы көрінісі пафлетке ұқсайтын Британдық Американың
құқығына жалпы көзқарас деп аталды. Бұл жерде Томас Джефферсонның басты
идеясы метраполия мен колонияның бөлінуіне шақырды. Бірақ бұл идея ашық
түрде жазылмады. Бұл тексте сонымен қатар корольге өз империясының барлық
бөліктерінде көзқарастары мен құқықтарын қорғауға рахымшылық жасауды
сұрады.
Томас Джефферсон Жалпы көзқарас консепциясында азаматтық құқыққа
басты идея – Англияның азаматтық құқыққа қол сұғушылығы жайында болды.
Джефферсон метрополияның америкалық колонияларға бағытталған сансыз іс
әрекеттерін атап көрсетті.
Джефферсон корольға бағытталған сөзінде: Құдай бізге өмір бере
отырып, бізге азаттық та берді, күш бәрін жоқ қылады, бірақ бізді
таптамайды. Бұл, сіз біздің ең соңғы және нақты шешімімізсіз[17] деп ол
дәстүрлі түрде өз құқықтары үшін америкалық колонияларға бірігу идеясын
ұсынады. Ол ең басты сөзінде: Британдық парламенттің бізге билік жүргізуге
құқығы жоқ - дейді.[18]
Аталған трактат палата өкілдері арасында наразылықты тудырды, бірақ та
Вирджиния мен Англия арасындағы сауда-саттыққа тыйым салуына және ары қарай
іс - әрекеті негізінде континенталдық конгресс құрылуына алып келді.
Бірінші континенталдық конгресс 1774 жылы 5-қыркүйекте ашылып, 7
аптадай өз қызметін атқарды. Томас Джефферсон денсаулығына байланысты
қатыса алмады. Томастың Жалпы көзқарас жұмысы жергілікті баспаханада
автордың аты көрсетілмей басылды, себебі, ағылшын үкіметі репрессиялық іс -
әрекеттен қорықты. Бұл шығарманың басты мақсаты: метрополияның билігіне
қарсы 8 күресте халықтарды біріктіруде болды.
Сондықтан да Англия Жалпы көзқарас еңбегінің авторы мәлім болысымен
оны қара тізімдер қатарына енгізді.
Вирджинияның делегаттары континенталдық конгресте белсенді түрде
қатысты. Бұл конгресте метрополияға қарсы маңызды мәселелер қаралды. Олар
өздерін қауіпсіздік комитеттері деп атап, жаңа революциялық күшті тудырды.
Америкалықтардың алдында екі бағыттың бірін таңдау шарты тұрды. Оның бірі –
ағылшындарға қарсы байкотты қолдап, тәуелсіздік жағында болса, ал екіншісі
– ағылшын билігін қолдап, сатқын атағына ие болу болды.
Джефферсон бұрыннан бірінші бағытты жоқтаушы болды, яғни ол
революционерлер қатарынан өз орнын иеленді. Жерлестері оны Комитеттің
Албермадағы қауіпсіздіктің төрағасы етіп тағайындады. Ол графтықтағы бар
билікті өз қолына алды. Бұл көтеріліске дайындық дегенді білдірді.
Елдегі жағдай 1775 жылы наурызда тарқап кеткен Виргиниялық палатаның
губернаторларының қайта қосылуына алып келді. Бұл жабық жиналыста Томас
Джеффорсон қолдаған, Патрик Генри ұйымдастырған революциялық топтар
белсенділік танытты. Джефферсон Вирджиниядағы революциялық күштің құрылуы
үшін құралған. Он бестік комитеттің құрамына кірді. Сонымен қатар Томас
ағылшындардың салық төлесе әскери іс - әрекеттен бас тартатыны жайлы
мәселені шешуі, Вирджиниялық депуттардың көзқарасына ықпал етті. Уақыт өте
Норта Лордттың бұл ұсынысына депуттардың шешімін айту Томастың иығына
түсті.
Тәуелсіз декларациясының болашақ авторы резолюциялық палатаның
проектісінің құрылысын мұқият жасады. Бұл проекте лорд Нортаның ұсынысын
қарастырып, олар қанаушылықты тоқтатпады, тек қанаушылықтың басқа формасына
ұсынды[19] деп атап көрсетеді. Бұл ұсынысты британдық үкіметтің
америкалықтарға салықты төлету негізіндегі қақпасы деп түсінді. Уақыт өте
депуттар келісімімен соғысты жаралайтын резолюция қабылданды.
Джефферсон, философ және революцияның идеологы ретінде, әскери
тірлікте жоғары сатыда болды. Ол, сол кездегі жағдайда қалыптасқан
партизандық соғыстың ерекшеліктерін көрді. Сонымен қатар, оның әскери іс -
әрекетке қатысты идеясында бүкіл халықтық соғысу көзқарасы басты орын алды.
Джефферсонның ұсынысы бойынша үздіксіз әскери құру болып табылды.
Осының арқасында наурыз бен сәуір айларында қақпан құру идеясы пайда болып,
қыркүйекте ағылшын әскерлері осы құрған қақпанға түсті. Осыдан екі жыл
бұрын, Томас Джефферсонның басшылығымен басталған бұл күрес, оңтүстікте
ағылшындардың жеңілуіне алып келді. Бірақ оған істі аяғына жеткізу
мүмкіншілігі тумады. Сол сәтте, әскери жағдай жоғарылай бастағанда,
Нельсон жаңа губернатор болып тағайындалды, бұл бірте-бірте диктатура
қалыптасуына алып келді.
Томас Джефферсон ескі губернатордың кеткеніне қарамастан, өз ісін
белсенді түрде жалғастырды. Джефферсон көпшілік американдық қайраткерлермен
бірігіп, 1782 жылы Парижге дипломатиялық қарым – қатынас негізінде барды.
Франция сол кезде америкалықтармен 1778 жылы бірігу жайында келісімге қол
қойған бірден – бір мемлекет болды. Бұл келісім бойынша Франция
америкалықтардың территориясына тиіспеуге кепілдік берді. Джефферсон бар
күш жігерін штаттардан өзара бірігушілігіне жұмсады. Джефферсон 1783 жылы
Вирджиниялық делегацияның құрамында болып, Филаделфиялық конгреске қатысты.
Бұл конгресте 3 қыркүйекте, Париж бен Англияның арасындағы бейбіт қойылған
келісім – шарты талқыланды.
Ол, 1784 жылы Парижге қатысты Сауда саясатындағы либералдық бағыттағы
проектісін жасады. Осы бағыттың арқасында 12 елмен сауда – қатынас жасасты.
Джефферсон алдына екі тапсырма қойды: Ұлыбританиямен бірдей жүретін
Франциямен одақтастықты сақтау және Европалық мемлекеттер арасында
америкалық тауарлардың сұранысын арттыру болды. Сонымен қатар бұл проект
бойынша мынадай ұсыныс жасалынды: азаматтық құқықтармен алмастырылуы, яғни
Англияда болып келген американдық тұлға англиялық азаматтық алу керек, және
керісінше.
Мұндай іс - әрекет мемлекет және халықтар арасындағы қарым – қатынасты
ұлғайтуға алып келеді. 1778 жылы күзде Томас Джефферсон Американың ішкі
саясатындағы мәселелерге назарын аударды. Бұл кезде Филадельфияда АҚШ-тың
федералдық конституциясы жасалды. Джефферсонды конституциядағы
демократиялық принцип қана қызықтырды. Сондықтан Джефферсон көптеген
өзгертулер енгізді.
Негізінде осы ұсынылған конституцияға Джефферсон қарсы болды.
Біріншіден, президенттік сайлауда көпшілік қатыспай, президенттің
сайлануында, Томас Джефферсон тікелей диктатураға апаратынын көрді.
Екіншіден – азаматтық құқыққа қатысты кепілдік жайында тереңірек
ойлады. Мэдисонға және басқа да достарына жазған хаттарында Джефферсон әр
сайлаушылардың, әр азаматтардың құқықтары сақталу керектігі жайында жазады.
Томас Джефферсон президенттің қайта сайлануына қарсы принципті
ұстанды, бірақ оның басты назары азаматтық құқық туралы биллда болды Бірақ
конституцияға өзгерістер енгізу оңай болмады. Конституциялық проект
штаттардағы делегаттар қарауына жіберілді. Конгресс мүшелері толықтырулар
мен өзгертулерді сұрамады. Соған қарамастан Томас Джефферсон күрес
жүргізді. Ол Мэдисонға жазған хатында, ең болмағанда төрт штатты құқық
жайлы биллға толықтырулар енгізілмегенше конституцияны қабылдамауына барлық
күш – жігерін салатыны жайында жазады. Бірақ екі Вирджиниялықтар да
конституциядан мүлдем бас тартса, америкалықтардың бірігуіне, он үш
мақсаттың күшіне әсер ететінін білді. 1788 жылы Конгресс: Конституцияға
бірінші он өзгертулер енгізді, яғни – сөз еркіндігі, баспасөз, ар – ождан,
сотқа қатысты құқыққа және тағы басқа да демократиялық бостандықтар жайында
биллға толықтырулар енгізілді.
Конституция 1787 жылы қабылданды, оның басты мақсаты – штаттардың
тұрақтылығын сақтап қалу болды. Конституцияның қабылдануы, америкалық
революцияның аяқталуына алып келді. Томас Джефферсонның Американың тәуелсіз
ел болып қалыптасуына қосқан үлесі өте жоғары. Ол барлық күш жігерін АҚШ
тәуелсіз ел болып қалыптасуына жұмсады. Ол тек ұлы саяси қайраткер ғана
емес, сонымен қатар дипломат, әскери басшы және ең бастысы заң шығарушы
ретінде көрінді.
Томас Джефферсон өте қиын соғыс болатынын бірақ қайтсе де жеңіске
жететініне сенді. Джон Адамс, Джефферсон жайлы: Ол әрқашанда сөзін тез
және ашық, нақты жеткізеді... Сондықтан ол менің жүрегімді жаулап алды -
дейді.
1.3 Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі.
Уақыт өте, Солтүстік Америкада белсенді іс - әрекеттер басталған кезде,
америкалықтардың алдында Англияға қарсы соғысында басты мақсатын белгілеу
үшін документті құрастыру сұрағы тұрды.
Болашақ декларация жазу барысында бітпейтін дау-дамай арнаулы
комитеттің бір орнынан жылжымауына алып келді.Содан соң, Джефферсон
континенталдық конгресс комиссиясының тапсыруымен 1776 жылдың 4-шілдесінде
Филадельфиядағы конгресте қабылданған атақты Тәуелсіздік декларациясын
жазу бақытына ие болды.
Тәуелсіздік декларациясының жобасын Джефферсон 17 күн, яғни 1776
жылдың 11 маусым мен 28 маусым аралығында дайындады. Томас Джефферсон
тәуелсіз демократиялық елді құрғысы келді. Томас Джефферсонның авторлығымен
жазылған Америка халқының бұл өзін -өзі азат ету манифесті кейіннен
көптеген көреалмаушылықты, күдіктерді туғызды. Дикинсон өз өзгертулерін
енгіді. Джефферсон бұл өзгертулерге қарсылығын білдірмеді, қанша өзгертулер
енгізсе де жұмыстың басты мағынасы өзгермейтінін түсінді. Бірнеше
өзгертулер енгізіп, Декларацияны Конгресс 2-шілдеде мақұлдады, Конгресс
мүшелері 1776 жылы 4-шілдеде қол қойды. Одан кейін ол регламентке
көшіріліп, 1776 жылы 2-тамызда қайта қол қойылды.[20]
Континенталдық конгресттің бірінші тапсырмасын Томас осылайша
орындады. Осы тапсырмадан кейін Континанталдық Конгресс Джефферсонға лорд
Нортаның ұсынысына жауап жазуды тапсырды. Ол осы документті жасау үшін
құрылған арнаулы комитетке екінші болып кірді. Комитеттің құрамында:
Франклин, Адамс, Ли сияқты ұлы адамдар болды.
Томас барлық назарын америкалықтардың ұстанған бағытына аударып, бұл
жағдайдан шығу үшін әскери күш қолдану керек деген шешімге келді. Ол
метрополия мен калонияның арасында шиеленіс тек салық үшін болған жоқ, оның
басты себебі америкалықтар ғасырлар бойы билік жүргізген метрополиядан
айрылғысы келгенін көрді. Олар ,ешкім біздің үстімізден билік жүргізе
алмайды деген шешімге келді. Бұл документ ресми түрде Америкаға арналса, ал
негізінде Англияға арналып жазылған еді. Томас Джефферсон бұл документті
дайындай отырып, метрополияның күшінен міндетті түрде әскери жолмен арылу
керек екенін атап көрсетеді. 1775 жылғы 31-шілдеде екінші континенталдық
конгресс Джефферсон дайындаған документті лорд Нортаға жауап ретінде
жіберді, ал 5 қыркүйекте конгресс өз қызметін тоқтатты. Уақыт өте,
Вирджиниялық делегациялар арасында келесі конгресс мүшелерін таңдау үшін
сайлау өтті. Томас Джефферсон дауыс бойынша үшінші орынды алып, келесі
континенталды конгресс мүшесі болды. Сол уақытта Европаға қарсы күрестің
ережесі бойынша соғысушы Англияға қарсы күресте одақтастар табу керек
болды. Америкалық лидерлер, соның ішінде Томас Джефферсон одақтастарсыз
Англия державасын жеңе алмайтындарына көздері жетті. Осы себеппен олар жеті
жылдық соғыста Англиядан жеңіліс тапқан елдер арасында одақтастарды іздей
бастады.
Томас Джефферсон осы мәселені шешуге белсене кірісті. Лондон
колониялардың алдына мынадай талдау қойды: толығымен бағынушылық немесе
өлім.[21] Осыған байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І-бөлім
1.1. Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдері.
1.2 1764-1790 жылдардағы Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі
Томас Джефферсонның саяси іс - әрекеттері.
1.3 Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі.
ІІ тарау.
2.1 Томас Джефферсонның 1776 жылғы Тәуелсіздік декларациясындағы басты ой-
пікірлері
2.2 Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі сөздерінің саяси
мазмұндары.
Қорытынды
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі:Томас Джефферсон - әлемдік тарихтағы көрнекті
қайраткер. Оның өмірі мен өз еліне сіңірген еңбегі адамзат ойында
мәңгілікке қалды. Томас Джефферсон тарихта тек ірі мемлекеттік қайраткер
ғана емес, сонымен қатар ол философ, гуманист, лингвист, ботаник,
географ, архитектор, этнограф, полеонтолог ретінде ізін қалдырды. Томас
Джефферсонның саяси көзқарастары эволюциялық дамуға сәйкес келеді. Сонымен
қатар, демократиялық бағытты жақтаушы көзқарастары демократияның дамуына өз
әсерін тигізді. Әсіресе американдықтарға тәуелсіздігін алу жолындағы үлесі
орасан зор.Атап айтатын болсақ, АҚШ тәуелсіздік декларациясын жазған
бірегей тұлға.Томас Джефферсон адам құқығын жоғары сатыда тұру керек деп
есептеді, себебі адам жаратылысынан ешкімге бағынышты емес және де адамдар
бір-бірімен тең деді.Ол адам нәсіліне, ұлтына, жынысына, әлеуметтік
жағдайына қарамау керек деп есептеді. Көріп отырғанымыздай Томас Джефферсон
демократиялық принциптерді жақтаушы және оның жүзеге асуына барлық үлесін
қосқан қайраткер. Томас Джефферсон әлемдік саяси тарихқа өшпес ізін
қалдырды.
Томас Джефферсон республикалық партияның құрамында болатын, ол
партия туралы былай деді: Халықты бағалау оған қамқорлық жасау біздің
партияның принципі, халықтан қорқу және оған сенбеу –басқа партияның
принципі. Байқап отырғанымыздай Томас Джефферсон халықтың қамын ойлайтын
қажеттілігін, мүддесін қолынан келгенше қамтамасыз етуге тырысқан халық
қамқоршысы.Томас Джефферсон барлық азамат табиғатынан тең, сондықтанда олар
тең болып өмір сүру керек деген принципті ұстанған.Ол азамттардың теңдігін
жақтаушы, адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған
саяси қайраткер.
Тақырыптың зерттелу деңгейі:АҚШ тәуелсіз декларациясының авторы Томас
Джефферсонның саяси әлеуметтік көзқарастары мен ойлары туралы еңбектер
жеткілікті. Әрбір тарихшы,саясаттанушы,әлеуметтанушы, АҚШ-тың тарихын
зерттегенде Томас Джефферсонға жеке тоқталып өтеді. Себебі, АҚШ-тың
тәуелсіздік алуындағы Томас Джефферсонның қосқан зор үлесіне тоқтамай өту
мүмкін емес. АҚШ-тың тәуелсіздік декларациясы бұл дүниежүзілік прогресстің
рөлі болғандықтан әлемдік тарихта Томас Джефферсонның алатын орны зор.
Америка халқының демократия жолында азаттық күресі Томас Джефферсонның
атына байланысты болғандықтан, ол туралы көптеген еңбектер әдебиеттер
кездеседі. Жалпы, Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы
тақырыпта зерттелген деңгейі өте жоғары деп айтуға болады.Мен осы
тақырыптың бір бөлігін, яғни Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары
туралы зерттей алдым деген ойдамын.
Зерттеу жұмысының маңызы мен міндеті:Томас Джефферсонның саяси
өмірін, оның америкадағы буржуазиялық революциядан кейін, Американың ел
болып қалыптасуына қосқан үлесі, оның қоғамдық саяси көзқарастары
жайында білу және оған талдау жасау болып табылады.
Осы мақсат барысында тақырыптың толық ашылуы үшін мен алдымен
мынадай тапсырма қойдым.
1) Томас Джефферсонның өміріндегі маңызды кезеңдері жайлы білу;
2) Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі Томас Джефферсонның іс
- әрекеттерін оқып үйрену;
3) Буржуазиялық революциядан кейін, Томас АҚШ-ның тәуелсіз ел болып
қалыптасуына Томас Джефферсонның қосқан үлесі жайында оқып білу;
4) АҚШ-тың тәуелсіз ел болып қалыптасуына жазған тәуелсіздік
декларациясындағы Томас Джефферсонның ой – пікірлерін білу және
оны талдау;
5) Инаугурация кезіндегі Джефферсонның сөздері жайында жазу;
Осы жұмысымның негізіне құрылымдық - хранологиялық принцип
қойылған.
Жұмысым 1743-1826 жылдары, яғни Томас Джефферсонның өмір сүрген
жылдарын қамтиды.
Ғылыми жаңалық: Томас Джефферсон Ұлт-азаттық күресі кезіндегі ұлы
ревалюциялық құжат-АҚШ-ның Тәуелсіз декларациясын жазды.Мемлекеттік
өкіметті құрап, оны бақылау құқығынан шектеуге болмайтындығын атап
көрсетті. Егер өкімет халық құқығын қорласа, ондай өкіметті ауыстырып,
өзінің қалауына сай өзгертуіне болатындығын көрсетті. Мұнда Джефферсон
билеушіге қарсы халықтың көтеріліс жасауға құқығы бар екенін дәлелдеп,
халық егемендігін жақтады. Бұл дүниежүзілік прогресстің рөлі АҚШ-тың
тәуелсіздік декларациясын одан әрі дамуна ықпал етті. Онда теңдік,
бостандық көтеріліс жасауға құқығы барлық халықтың ажыратылмайтын табиғи
құқығы деп есептелді. Адамдардың табиғи құқығын мемлкет белгіленген
заңдардан жоғары тұруы керектігін атап көрсетті. Декларацияда жаратушы
барлық адамдарды тең етіп жаратты және оларды өмірге бостандыққа бағытқа
тырысуына құқығы бар делінген. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясы
қазіргі кезге дейін АҚШ конституциясына күшін жоймаған.
Зерттеу объектісі: Джефферсон – азаматтардың теңдігін жақтаушы,
адамдарды езуге, қоғам байлығын әділетсіз бөлуге қарсы болған саяси
қайраткер. Ол барлық азамат табиғатынан тең, сондықтан да тең болып
өмір сүру керек деген принципті ұстаған. Томас Джефферсонның саяси
өміріндегі басты кезеңдерге саяси салыстырмалы талдау жасалған.1764-1790жж
Америкадағы Ұлт-азаттық ревалюция кезеңдегі Томас Джефферсонның саяси іс
әрекеттері қарастырылған. Томас Джефферсонның тәуелсіздік декларациясындағы
басты саяси ойларға тоқталған. Томас Джефферсонның инаугурация кезіндегі
айтылған сөздердің саяси мазмұндарына тоқталып өтілген.
Зерттеу құрылымы: Томас Джефферсонның қоғамдық саяси ойлары туралы
атты тақырып кіріспеден және екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Екі тарау
әрқайсысы кіріспеден, негізгі, қорытынды бөлімдерден тұрады.
Кіріспе, бұл жерде жұмыстың тапсырмасы таңдалады, жұмыстың таңдалып
алынған тақырыптың өзектілігі, зерттеудің міндеттері мен мақсаттары
тұжырымдалады, зерттеудің әдіснамасы көрсетіледі.
Бірінші тарауда Томас Джефферсонның саяси тарихтағы рөлі
жайында тоқталған. Бірінші тарау екі бөлімнен тұрады: Бірінші
бөлім -Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдеріне, ал екінші
бөлімде- Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі іс -әрекеттер
туралы айтылған. Екінші тарауда Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы
үлесі туралы тоқталып өткен.
І-бөлім
1.1. Томас Джефферсонның саяси өмірінің басты кезеңдері.
АҚШ тарихы ХVII ғасырдың соңғы ширегі мен ХІХ –ғасырдың басында әлемге
көрнекті саңлақтар тобын берді. Олар әрқилы көзқарасты ұстанып әр түрлі
партиялардың құрамында болғанымен барлығы да американың жас мемлекетінің
негізін қалаушы әкелері ретінде тарихта қалды. Себебі, олар өз елінің
тарихи тағдырына ғұмырларын арнап, оның қалыптасуына және нығаюына
сенді.Франклин,Вашингтон, Адамс,Мэдисон,Гамильтон,Джей,Пейн және америка
тәуелсіздігінің және демократиялының әкелерінің бірі, көрнекті саяси
ойшыл Томас Джефферсонның (1743-1826) да есімі бар.
Ұлы саяси қайраткер, гуманист, америкалық революцияның демократиялық
бағытын жақтаушы Томас Джефферсон 13 сәуір 1743 жылы ағылшындардың
Солтүстік Америкадағы бірінші колониясы Виргиния штатында туылды.
Томастың әкесі – Питер Джефферсон Виргинияға алғашқы қоныс
аударушылардың бірі болды. Оның арнайы білімі болған жоқ, бірақ өз
бетімен білімі алу үшін көп дайындалды. Ол графтықтағы ақылды,
сауатты әрі құрметті помещик болғандықтан аса жауапты жұмыстарға
шақырып отырды, мысалы Виргиния штатының шекарасын белгілеп, картасын
жасауға, заң шығарушы жиналыстың жұмысына шақырылып отырды.
Томас Джефферсонның анасы –Джейн Ранолф ақсүйектер отбасынан шыққан
оның шежіресі Англия мен Шотландия тарихында ежелден келе жатыр.
Демократ Томас Джефферсон жазғанындай, Әркім өз таңдаған сенім мен
құрметкке сол деңгейде қарауға ерікті [1].
Томас 14 жасында әкесі – Питер Джефферсон қайтыс болды. Әкесі оның
өміріндегі басты жетекшісі және ақылшысы болған еді. Томас үлкен бала
болғандықтан, отбасына қамқорлық жасау үлкен баланың иығына түсті.
Томас бес жасынан ағылшын мектебіне, ал тоғыз жасынан бастап латын
мектебіне барды. Томас сабақты қызығушылықпен оқыған. Одан кейін 1760
жылдан бастап екі жыл бойы Вильямсбург қаласындағы Уильям ықпал еткен
Шотландиядан шыққан математик әрі философ профессор Уильям Смолмен
достасты. Профессор өзінің заңгер досы Джордж Уайттың өзінің
жетекшелігімен Томастың құқықты оқып – үйренуіне рұқсат етуге
жәрдемдесті, сондай –ақ жас жігітті губернатор Фрэнсистің ортасына қосты.
Фокье, Джефферсонның айтуы бойынша осы орынға отырғандардың барлығының
ішіндегі ең қабілетті адам еді [2]. АҚШ-тың болашақ үшінші Президенті
кейіннен онымен болған кездесулерінде, өзінің алған біліміне қарыздар
екендігін еске алды. Кейінірек, Уойт мырза оның адвокаттық жұмысқа
тұруына да көмек берген еді. Кезінде, 1776 жылы Уайт өзінің жас
досының дайындаған тәуелсіздік декларациясына қол қойғандардың бірі
еді.
Джефферсон Виргиния штатындағы Уильям және Мәри колледжінің
юриспруденцияны оқып бітірген соң, сол штаттың жоғарғы сотының
адвокаттар алқасында болды. Ол өзінің өмірбаянында революция барлық
сот орындарын жапқанынша заңгерлік тәжірибесінің жалғасқанын еске алды
. Оның адвокаттық қызметі айтарлықтай табысты болды, клиенттерінің
саны тез өсті. Томас Джеффорсон Виргиния штатының ең атақты адвокаты
болды. Ол өзінің адвокаттық қызметінде елдің ең қиын мәселелерімен
танысты. Адвокаттық қызметінде ол барлық топтағы халықтарын жағдайларын,
метрополиялар мен колониялар айырмашылықтарын көріп білді.
1767 жылы Томас сотта алғаш рет жеңіске жетті. Томас қара нәсілді
адамдарды жақтады. Ол ең алғашқы жақтаушы сөзінде: табиғат заңы
бойынша барлық адамдар еркін болып туылған -дейді.
Егер, адвокаттық қызметке тұрған 1767 жылы 68 істі жүргізсе, ал
төрт жылдан соң 430 істі жүргізді.
1772 жылы Томас Джефферсон Марта Скелтонға үйленді.
Томас Джефферсонның 26 жасында Виргиния штатының заң шығарушы
органына депутаты болып сайлануы оның саясат жолындағы мансабының
жарқын болашағына ықпал етті. Жас жігіттің негізінен тәуелсіздіктің
жағына еңбек сіңіруіндегі атағы оның байсалдылығы, көп оқығандығы әрі
үндемейтін депутаттығы ретінде көзге түсетін . Томас 1776 жылғы
Тәуелсіздік декларациясының авторы.
Томас Джефферсонның 1764 жылдан 1789 жылға дейін созылған саяси
қайраткерлігі, тәуелсіздік үшін күреске, Американың Республика болып
қалыптасуына бағытталды.
Джефферсон үлкен үлес қосқан АҚШ-ның 1787 жылғы конституциядан
кейін және 1789 жылғы бірінші президенттік сайлаудан кейін, бұл
сайлауда Джорж Вашингтон толығымен жеңіске жетті. Томас Джефферсон саяси
өмірінің жаңа сатысына өтеді.11-желтоқсанда Томасты Джордж Вашингтон
приезиденттік аппаратқа жұмысқа шақырды. Томас президенттік аппаратта
мемлекеттік хатшы қызметін атқарды.
Джефферсонға буржуаздық – демократиялық билікті құруға ықпал ету
мүмкіншілігі туды.
Революциялық жеңістен кейін – тәуелсіз мемлекеттің ішкі және
сыртқы саясатының механизмін құру уақыты келді. Тәуелсіз Американың
қай бағытта дамуы екі саяси қайраткердің шешіміне тәуелді болды.
Томас Джефферсон Виргиния штатының губернаторы қызметін атқарды.
Артынша,Ұлы Франция революциясының қарсаңы мен алғашқы айларында
Б.Франклиннен соң АҚШ –ның Франциядағы елшілігін басқарды. Ол 1789 –
1793 жылдары АҚШ-тың мемлекеттік хатшысы қызметін атқарды. [3]
Джефферсон қаржы министрі Александр Гамильтонның іс -әрекеттерін сынға
алды. Гамильтон мен Джефферсонның бірінші кездесуінде –ақ олардың саяси
көзқарастары қарама –қайшы болды.
Томас саяси қызметіне кірісу барысында өз елінің ішкі саясатын
толығымен үйренді. Ол кезде АҚШ-ның ішкі саясаты өте нашар еді. Бұл
елге екі ұлы держова Ұлыбритания мен Испания көз тіккен еді.
Жас тәуелсіз мемлекеттің әлемдік саясатта рөлін арттыру үшін
Джефферсон Европадағы ең күшті державаның көмегіне сүйену керектігін
түсінді, Джефферсон ойынша бұл ел-Франция болды. Джефферсонның саяси
ойынында ішкі саясатта осы Франция басты козер болды.
Осы кезде Гамильтонның ұсынысымен АҚШ-да біртұтас федералдық
басқару қалыптаса бастады. Гамильтон ұсынған федералдық басқаруда:
үкімет елдің барлық ішкі және сыртқы қарыздарын төлеуді өз мойнына
алады. Гамильтон экономикалық қызығушылықпен орталықтағы үкіметтің
қызығушылығын бір – біріне қоса отырып елдегі жағдайды тұрақтандырғысы
келді. Томас Джефферсон Американың бірігуіне қарсы болмады, бірақ
федералдық саясаттың көптеген аспектілері оған қорқыныш туғызды.
Гамильтонның саясатынан солтүстік – батыстағы ірі буржуаздар күшейді,
елдің ішінде консервативтік идеялар басым болды. Гамильтон буржуаздардың
идеологы ретінде елді қатаң орталықтандырылған және индустрияландырылған
держава болғанын қалады. Қаржы министрі АШҚ-да капитализмнің дамуына
барлық күш жігерін салды. Бірақ Америка ол кезде ауылшаруашылықты ел
болған еді. Осы себептен фермерлер АҚШ-да капитализмнің дамуына қарсы
болды. Елде, салық өсуі, импорт тауарлардың құнының өсуі үлкен наразылық
тудырды. Гамильтонның бұл саясатына Джефферсон қарсы болды. Бірақ Томас
үкіметтің саясатына қарсы шығуға оның күші жетпеді, сондықтан бұл
іспен көптеген саяси қайраткерлер айналысты, сонымен қатар Джон Мэдисон
да Томастың жақтастарының бірі болды. Фермерлердің идеологы ретінде,
Томас - Гамильтонның комиталистік идеясына қарсы болды, бірақ ол
штаттардың тарауын қаламады.
Джефферсонды жас республиканың ішкі саясаты мен оның европалық
елдермен қарым–қатынасы қызықтырды. Томас Джефферсонның әлемдік саясатта
басты мақсаты - нейтралитет болды. Томас олар бізге шабуыл жасау
керек, ал біз – тұрақтануымыз қажет[4] деген принципті ұстанды.
Үкіметте ішкі саясат сұрақтары көптеген наразылықтар туғызды.
Себебі: Джефферсон блогына ашық түрде қарсы болған Гамильтон және
оның жақтастары ағылшындық саясатты жүргізбекші болды, яғни осы
ағылшындардың барлық талаптарын қанағаттандыруға бағытталған саясатты
жүргізбекші болады.
Томас Джефферсон АҚШ–ның халықтық банкін құруда қол қойғаны үшін
Гамильтоннан жеңіліс табады. Себебі: бұл банк түбінде ең алдымен
солтүстік америкадағы буржуазияның мүддесін қорғаған еді.
Сонымен, Гамильтон мен Джефферсон бір – біріне қарама – қарсы
лагерді құрды. Гамильтон капитализмді жақтап, буржуаздармен бірігіп
көпшілік қарапайым фермерлерге қарсы болды. Гамильтон және оның
жақтастары федералистер шаруаларға жиіркенішті көзбен қарап, оларды қалып
кеткен құлдар ретінде көрді.
Томас Джефферсон – демократиялық бағытты жақтаушы лидер ретінде
Гамильтонға қарама –қарсы көзқараста болды. Джефферсон шаруаларды ғана
нағыз аристократтар деп білді. 1791 жылы Томас Джефферсон федерализмге
қарсы күшті құруды ойластырады.
Томас Джефферсонның көзқарастары эволюцияға сәйкес келді. Жылдан жылға
Джефферсонның қарсыластары көбейе бастады, ол отставкаға кетуді ойлады.
Жылдан жылға оның саяси күші қарсыластарына қарағанда әлсірей бастады,
ал оның қарсыластары сөзсіз күшейе бастады.
Шілде айында Вашингтонға 1793 жылы 30 қыркүйекте отставкаға
шығатыны туралы хабар берді. Вашингтон жауап ретінде, өзі Джефферсонға
келіп, олар оның қарсыластары жайында әңгімелеседі. Джефферсон 1794
жылдың қараша айына дейін өз орнында қалатыны жайында шешім қабылдап,
1794 жылы 5 қарашада отставкаға шығады.
Джордж Вашингтонның отставкаға кетуінен мемлекет көпшілік
көңілінене шыққан президенттен айрылды.
1796 жылы президенттік сайлау федералдық партиямен республикалық
партия арасында күрес негізінде болды.[5] Бұл күреске Томас тікелей
қатыспаса да республикалық партияның лидері және осы партияның
кандидаты болды. Джефферсон президент болуына 4 дауыс жетпеді. АҚШ
–ның екінші президенті - федералистік партияның кандидаты – Джон Адамс
болды. Томас екінші орынды алғандықтан - вице президент қызметін
атқарды. Екі саяси қайраткер Томас пен Адамс уақытша бірікті. Адамс
үкіметте билікті нығайту үшін республикалық партияның лидерінің
көмегіне мұқтаж болды. Джефферсон орта және кіші буржуаздардың,
фермерлердің лидері болды. Ол болашақ Американың басты күші – фермерлер
деп, олардың феодалдық үкіметте күштерін нығаюын қалады.
Джефферсон Франциямен достық қарым –қатынаста болуын қалады. Екі
жыл бұрын ол –саясат туралы, естігісі де келмеді, ал осы кезде ол
саясатсыз өмір сүре алмайтынын түсінді. Саяси күресте ол республикалық
партияның басшысы ретінде танылды. 1797 жылы шілде айында ол партияның
басшысы болды, оның айналасына сенімді адамдары жиналды. 1797 жылы
наурызда Джефферсон тек қана вице –президент қана болған жоқ, сонымен
қатар ол –Америкадағы философиялық қоғамның президенті болды.
Томас Джефферсонның бағдарламасындағы басты үш принципті бөліп
көрсетуге болады:
1)республикадан монархияға өтуге жол бермеу, феодалдық
конституцияны және штаттардың құқығын сақтау;
2)сөз бостандығы, ар –ұждан бостандығы, халықтың құқығына
биліктегілердің қол сұғушылығына жол бермеу;
барлық ұлттармен еркін сауда байланысы, олардың ешқайсысымен саяси
бірікпеу;
Осы талаппен республикалық партия Томас Джефферсонның
басшылығымен 1800 жылғы сайлауға түсті. Джефферсонның 1801 жылғы
президент сайлауындағы жеңісін көптеген американдықтар екінші
революцияның басталуы, яғни 1776 жылғы революция желінің қайта соғуы деп
қарады. Бір қызығы, 1801жылғы Президент сайлауының 36 –турында
сайлаушылардың 7 сайыс берумен Джефферсон Президент болып сайланды
Джефферсон президент уақытта АҚШ –ты демократиялық басқаруға көшті
Джефферсонның демократиялық принциптері: халықтың барлық саяси
жағдайлардан хабардар болуы; дін бостандығы; баспасөз бостандығы; жеке
бостандық. Джефферсонның саясатында осылар басты принциптері болды.
Халықтар, республиканттар артынан жүру керек, себебі: республикаттар –ол
ұлт -деп атап көрсетеді. Джефферсон жауының жақтастары болған ұсақ
партияларды өз тарапына өткізу үшін біз барлығымыз–республиканттармыз,
біз барлығымыз- федералистерміз -дейді Томас Джефферсон демократиялық
ел болу үшін бірігуді ұсынған ол бұл бір партия үшін ғана емес,
барлық ел үшін екенін мойындайды.
Бірнеше жылдан кейін Президент сайлауының екінші мерзіміне түскен ол
ешқандай бәсекесіз Президенттікке өтті. 1797 жыл мен 1815 жылдар
аралығында Джефферсон Конгреске өзінің жарты ғасырға жуық жинаған бай
кітапханасын ұсынды. Ол дүние жүзіндегі ірі кітапхананың бірі АҚШ –тың
Конгресс кітапханасының қорына қосылды.
Бұрынғы батыл демократ Джефферсон саяси тәжірибесі қалыптасқан
сайын, икемді саясатшыға айналып, қандай істі болмасын шыдамдық
танытып қақ ортаны сақтап отырды. Ол әрқашан да табиғи құқық пен
демократияның теориясын жақтаушы болып қалды. Ұлы Француз революциясы
басталған жылы ол былай деді: Үкіметке сеніп тапсыруға болмайтын және
барлық үкімет біткен осы уақытқа дейін бұзуға тырысып бағатын құқықтары
бар. Бұл –ойлау және өз ойының жариялығын ауызша немесе жазбаша беру
құқығы; бұл - еркін сауда құқығы; бұл – жеке адамның бостандығы мен
қол сұғылмаушылық құқығы [6]. Джефферсонның көп жылғы тәжірибеден
алынған парагматизмі оны демократиялық көзқарастан тайдырған жоқ.
Ойшыл – демократ 1826 жылы былай деп жазды: құдайдың мейірімі
түсіп, басқаларды ерттеп мінуге дайын артықшылықты азғантай адамдардың
өкше темірлі етікпен тумайтындығы сияқты, адам заттық көпшілігін
құрайтын адамдар да дүниеге арқасына ерте қым салып тумайды [7].
Томас Джефферсон – адамдардың еркін де саналы таңдауын ұйғаратын
адамзаттардың құқығы мен бостандығына кепілдік беретін конституциялық
құрылыстың жақтаушысы.
Нағыз республикашыл Джефферсонның монархияға теріс қатынасына ең
алдымен ағылшын монархиясының талқыға түсуі және 1780 жылдары
Франциядағы және басқа елдердегі, әсіресе оның өмірінің европалық
кезеңдеріндегі, монархияны бақылаудың жеке тәжірибесі ықпал етті.
Монархты тәрбиелеу жағдайы, оның пікірінше, әлсіз де ынтық,
тояттаған әрі өзімшіл иесінің пайда болуына жағдай туғызады.
ХVII – ғасырдағы Европаның көптеген мұрагер монархтарына сайлау
науқанына қатысу мүмкіндігі туса, онда олар Американың ені
кішкентай қаланың өкілдері органдарының бәсекесіне шыдай алмас еді, -
деп жазды[8] Джефферсон.
Европалық монархия оған тарихтың кешегі күні болып көрінді.
Біздің конституциямыздың барлық кемшіліктеріне қарамастан, деп жазды ол
Джозеф Джонсқа 1787 жылы, - біздің үкіметімізді Европаның үкіметтерімен
салыстыру – бұл жұмсақ пен тамұқты салыстырғанымен бірдей болар еді[9]
АҚШ азаматтары саяси жағынан аkғанда өте бақытты жағдайда тұр деп
мойындады.
Республика тіршілік ете алатын аумақтың көлеміне қатысты мәселеде
европалық ойшылдарға қарағанда американдық теоретиктер – А.Гамильтон
Дж. Мэдисон, Т.Джефферсон және басқалары республика ірі мемлекетте де
тіршілік ете алады деп ұйғарды, Джефферсон, мысалы, республика – аумағы
бойынша шағын мемлекеттерге тән басқару нысаны, ал монархия орта
елдерге тән, деспотия – керісінше – ірі елдерде тән деп санайтын
Монтескьемен айтысқа түсті. ... Монтескьенің принципіне қарамастан,-
дедеі ол АҚШ –тың мысалы туралы айтқанда, - ол неғұрлым үлкен болса,
оның республикалық құрылысы, егер ол басшылыққа емес, шарт, келісім
және теңдік принциптеріне сүйенетін болса, соғұрлым мықтырақ болатынын
бәрінің көзі жететіні болды.[10] Мемлекеттің келісім –шартқа
құрылған табиғаты және оны іске асыру, Джефферсонның айтуы бойынша,
мемлекетті жақсарта түседі, ол жайындағы немқұрайлы түсініктен бас
тартуды талап етеді. Ол үкімет пен күш саясатын емес, үкімет пен парасат
саясатының тұжырымдамасын жақтап шығуға бейім еді.
Томас Джефферсонның президенттік кезеңінде 1803 жылы Напалеон
Франциясынан Луизиананы сатып алғаннан кейін (бір миллионға жуық шарты
миль 60 млн франк немесе мөлшермен 15 млн долларға түскен) АҚШ өзінің
аумағын екі есебей ұлғайтып, жер плонетасында Ресейден кейінгі екінші
орынды алды. Бұл мәміле, жылжымайтын мүлік мәмілесінің тарихындағы ең
тиімдісі болған шығар. Джефферсон Луизиананы сатып алуды іске асыру
барысында конституцияда көрсетілген Президенттік өкілдіктен формальды
түрде ауытқыды. Алайда ол бұл жағдайда Конституцияның әрпіне емес,
рухына, азаматтардың кең қолдауына сүйенеді.
Президент болып тұрғанда, ол мемлекеттік қарызды 80 млн. доллардан
27,5 млн. долларға дейін, сондай –ақ мемлекеттік шығындарды қысқарту
жөнінде батыл шаралар қабылдады. Ол армияның санын 4 мыңнан 2500
адамға дейін қысқартуға қол жеткізді. Консулдармен және
өкілділіктермен амалдай тұруға болатын жерлерде АҚШ –тың елшілерінің
санын қысқартты, [11] азаматтардан алынатын салықты күрт азайтты,
демократия мен өзін -өзі басқаруды дамытуға бағытталған шараларды
белсенді түрде қолдады.
Джефферсон ант берген соттың және осы демоктариялық институтының
неғұрлым кеңінен қолданылуының табанды жақтаушысы болды. Ант берген сот
- деп жазды ол, бұл жеке құқықты, жекеменшікті және кез келген
адамның кіршіксіздігін қорғайтын ең жақсы қорғаушы .[12]
Джефферсонды бүгінгі күнге дейін, кейбіреулер, соның ішінде
қайсыбір американдық судьялар бар, сот билігінің тәуелсіздігін
шектеуге ұмтылғаны үшін кінәлайды. Ол республикалық басқару нысанына
тағайындап қоятын емес, судъялар импичментке шынайы мүмкіндігі бар,
халық сайлайтын кәсіби сот сәйкес келеді деп жорамалдады. Джефферсон
американың соттарында демократизмнің жетіспейтіндігін сынға алды, ол
жалпы көпшілік үшін неғұрлым ашық болуы керек. Соттардың қызмет ету
мерзімі оларды бақылаусыз, бетімен жібермеу үшін аса үлкен болмауы
керек (судьяларды алты жылға тағайындауды ұсынды) деп санады. Оның
пікірі бойынша, сот билігінің жүйелі демократиялық конструкциясы,
жекелеген кемшіліктеріне қарамастан, тұтастай алғанда азаматтардың
энергиясы мен бастамасын, халықтың еркі мен мүддесін барынша игере
отырып, неңұрлым берік болып шығады. Ол Президент болып тұрған кездің
өзінде сот жүйесінің ұйымдастырылуы принципіне және судьялардың
тұрақты құрамына елеулі ықпал ете алмады.
АҚШ–тың жоғарғы соты, оның төрағасы, федералистік судьялар сот
тәуелсіздігін қорғайтын алынбас қамал болып шықты.
Джефферсон Президент болып тұрғанда әкімшіліктің атағы мен беделі
саясатқа қандай тәуелді болса, оның қызметтеріне одан бір де кемдігі
жоқ тәуелді -деп санап, лауазымды тұлғаларды іріктеуде және орнынан
түсіруде өте талғамсыз әрі сақ болды. Өзінің Президенттік екі
мерзімінде, Президент тағайындайтын 433 шенеуніктің бар болғаны 109
–ын ғана ауыстырды, оның өзінде де федералистік және республикашылдар
(демократтар) партияларының конгрестегі үлес салмағын ескере отырып
жасады.
Адамның бағыт –бағдары мен көзқарасы туралы оның тарихи тұлғаларға
баға беруі тұтас алынды жалпыға белгілі позициясы көп нәрсені
аңғартады. Джефферсон Наполеонның Франция халқын азат ету жолындағы
әрекеттердің бірін тұншықтырғандығын, Еуропа халқына соғыс арқылы
көптеген қайғы–қасірет әкелгендігін мойындай отырып, оған сын көзімен
қарады.
Робеспьердің және басқа якобиншілердің қатыгездігі мен жауыздығы
дүниежүзілік қоғамдық пікірде ресволюцияның беделін түсірді деп санап,
және Америка франция революионерлерінің қайғылы қателерін
қайталамайды деп үміттене отырып, ол Ұлы француз революциясы кезеңіндегі
якобиндік террорға да теріс көзқараста болды.
1823 жылы экс –президент Джефферсон, Президент Джеймс Монроның сыртқы
саясат доктринасының қалыптасуына шын мәнінде қатысты. Монро өзінің
әріптесіне АҚШ –тың Англияға және басқа да еуропа елдеріне саясаты
қандай болмақ деген кеңес сұрады. Президент Монроға жазған хатында
Джефферсон былай деп жазды, атап айтқанда: ... Біздің бірінші және
негізгі принципіміз, ешқашан да, европалық жанжалдарға араласпауымыз
керек. Атлант мұхиты жағындағы қандай іске болмасын араласуға жібермеу
қажет.[13] 1823 жылғы желтоқсанда Джеймс Монроның Конгреске жазбаша
түрде жіберген жолдауында сыртқы саясаттың стратегиясы айтылды.
Монро доктринасы деп аталған бұл принциптердің мәлімдеулерінде
Америка мен Европа елінің бірінің ісіне бірі араласпауы, сондай –ақ
АҚШ-тың Америкаға үстемдігін айқындайтын басқа да идеялар ресми түрде
мәлімдеді.
Біздің еңбегіміз текке кеткен жоқ, -деп жазды Т. Джефферсон Дж.
Адамсқа 1821 жылы қоғам мен еркіндік ісінің алға қарай батыл қадам
басқанына қарап мен үмітсіз өлмеймін. 1776 жылғы 4- шілдеде
жағылған алау планетаның үлкен бөлігін қамтып отырғандығы сонша, оны
қатал әкімшіліктің әлсіз демі сөндіре алмайды. [14]
1.2 1764-1790 жылдардағы Америкадағы буржуазиялық революция кезіндегі
Томас Джефферсонның саяси іс - әрекеттері.
Томас Джефферсонның саяси қайраткерлігі - Солтүстік Америкадағы жағдай
өрши түскенде басталды. Ағылшындардың қысымы елдегі халықтың наразылығын
тудырды. Аллегонға кедейлердің көшуіне тыйым салынды. Сонымен қатар жеті
жылдық соғыстағы ардагерлерге Огойода жер берміз деген уәделері жоққа
шықты. Саудагерлерге Үндістан мен сауда қатынасын дамытуға шектеу қойды.
Англиядан келген шикізаттар өте қымбат болды.
Колонистер Англияның қатал саясатына ашық түрде наразылықтарын
білдірді. Батысқа ұмтылғандарды ешнәрсе тоқтата алмады. Үндістанмен жабық
түрде сауда қарым – қатынасы жалғасты. Ағылшын тауарлары бүкіл халықтық
байкотты туғызды. Империяның заңдарын бұзғаны үшін Англиядан 1764 жылы
Солтүстік Америкаға 10 мың солдат келіп, олардың шығындарын колониялар
төлеуге міндетті болды. Бұл салықтың көбеюіне алып келді. 1765 жылы
маркаларды қабылдап заң бойынша барлық коммерциялық келісім шарттар жасау
үшін рұқсат етіледі деген маркаларды сатып алуға міндетті болды.
Ағылшын үкіметінің қысымшылдығы колониялардағы халықтардың наразылығын
тудырды. Ең маңызды оқиға, америкалықтардың наразылығын тудырған ол – 1765
жылы 30 маусымда Вирджиниядағы заңдық палатаның герберлік салықты заңсыз
деп тануы болды.
Массачусетсе Вирджинияның іс - әрекеттерін қолдап,осы мәселе барысында
колониялар арасындағы конгрессті шақырды. 8 колония бұл мәселеге қатысты.
Осы жылдың қазан айында жиналған конгрессте мынадай екі көзқарас пайда
болды: бірі колониядағылар ағылшын парламентінде адамы болмаған жағдайда
ғана олар салыққа қарсы наразылықпе шектеуді ұсынса, ал екіншілері
ағылшындардың билігін мойындағысы келмеді.[15]
Америкадағы жағдайды тыныштандыру үшін ағылшын үкіметі герберлік
салықты жоққа шығарды. Бірақ уақыт өте ағылшындар тарапынан қысымшылық өрши
түсті. Бостонда ағылшындарға қарсы қалалық тұрғындары наразылық митингіне
шығып, 1767 жылы 28 қазанда ағылшын тауарларына қайта байкот жариялады.
Екі айдан соң, заңдық палата ағылшындардың парламентінің күшін мойындағысы
келмеді, және олар басқа колонияларды бірігуге шақырды. Массаучусетсаның
бұл бірігу ұсынысына ең бірінші Вирджиния келісім берді. Осылайша Солтүстік
америкадағы ең ірі колониялар ағылшындарға қарсы бірікті.
Ағылшын үкіметі империяға қарсы шыққандарды репрессияға ұшыратуға
бұйрық берді.
Томас Джефферсон өзінің саяси қайраткерлігін бастаған жылдары елден
жағдайы осындай болған еді. Джефферсон - өзінің революциялық –
демократиялық рухының түсінігімен шынайы құқық теориясының дәйекті
жақтаушысы болды. Джефферсон үшін революция, халық көтерілістері – қоғамдық
өмірдің жаңа нысандарына табиғи жолмен түбірлі ауысу, қоғамды биліктің
сұрқиялық шектен тыс пайдалануынан тазарту. Томас Джефферсон адвокат
ретінде саяси күреске түсті.
Ағылшындар қатаң заңдармен елдегі жағдайды одан әрі ушықтырды.
Америкалықтар өз жерінде өсетін тек ағылшындарға ғана сатуға міндетті
болды. Англиядан келетін шикізат құны жылдан жылға өсті, бұл америкалық
плантаторлардың ағылшын көпестерінен қарыздары көбеюіне алып келді.
Томас Джефферсонның саяси қайраткерлігі тек жеке басының принциптеріне
ғана негізделген жоқ, ол бүкіл халықтық принциптерді орындауға негізделді.
16 майда депутаттардың көпшілік бөлігі соның ішін Томас Джефферсон да
төрттік резолюцияға қол қойды. Оның үшеуін де былай делінген: Вирджиния
тұрғындағы өздері таңдаған өзін - өзі басқару және жергілікті соттар
бекіткен салықтарды ғана төлеуі қажет, және де өздерінің заңдық
қызығушылықтарын қорғау барысында басқа колониялармен бірігуге құқылы. Ал
төртіншіде колониялардағы тұрғындарға бостандық берілуі жайында жазылды.
Губернатор Беркли палатаны тарқатып жіберді. Осы кезде америкалық
революция барысында басты кезең болды. Виргинияның заңдық палатасы
губернатордың талабына бағынбады. Көптеген депутаттар өз қызметін
жалғастыра берді. Англиядан келетін шикізаттар қысқара бастады, бұл
британдық көпестердің үлесіне зиян келтірді. Жаңа ағылшын үкіметі бірнеше
жеңілдіктер жасай бастады, бірақ бұл саясат көпшілікті қанағаттандырмады.
Ағылшын үкіметінің бұл саясаты – Томас Джефферсонды да
қанағаттандырмады. Ол көптеген депутаттар тәрізді, төрт резолюцияға дауыс
берді, және заңсыз Рейлида жиналыс өткізеді. Ол метрополиядан туындаған
қысымшылықты моййындамай күрескен санаулы депутаттар қатарында болды.
Томас Джефферсон ұстанған бағыты,америкалық колониялардың ісіне
араласқан ағылшындарға қарсы болды. 1772 жылы губернатордың, ақсүйектердің
және соттардың арызы бойынша колониялар королевалық салықты төлейтін заң
қабылданды.[16]
Америкалық көпестер, саудагерлер бұл іс - әрекетті ағылшын үкіметінің
Солтүстік америкада өз билігін жүргізу әрекеті деп түсінді. Англиялық
үкіметтің бұл әрекетіне жауап ретінде олар өздерінің тәуелсіз басқару
комитетін құрды. Мұндай комитет ең бірінші Бостонда пайда болды, уақыт өте
Массачусетсаның барлық қалаларында пайда болды.
Солтүстіктегі бұл ірі колонияның іс - әрекетін Оңтүстіктегі ірі
колония – Вирджния тағы да қолдады. Бұл іс - әрекетті Томас қолдады.
Джефферсон ол кезде саяси қайраткер еді. Джефферсон әрқашанда құлдарды
жоқтаушы қайраткер болды.
Томас Джефферсонның колонистерді жоқтап сөйлеген сөздері оның заңдық
палатадағы бірге жұмыс істейтін депутаттарды таң қалдырды. Джефферсон ең
алғаш болып діни қысымшылыққа қарсы болды. Яғни, Вирджинияда ағылшын
шіркеуінің пайда болуына қарсы болды. Томас Джефферсон антибритандық
принципті ұстанды. Ол ағылшындардың заңдарын колонияларда орындайтын
генералдық соттарды сынға алды.
Джефферсон уақыт өте метрополияның билігі тек, байлығы королеваның
заңы мен Англиямен сауда қарым – қатынасына тікелей байланысты болған
көпестер мен жер иелерінде сақталғанын түсінді. Ол метрополияға қарсы
күресте колонияның әртүрлі сатыдағы тұрғындардың біріккенін көрді. Осы
себептерге байланысты Томас Джефферсон антибритандық көзқараста болып,
оларға қарсы күреске түсті.
Томас Солтүстік Америкадағы – революциялық күштің ең басты әлсіздігі –
олардың ұйымсызшылдығында – деді. Ол әр колония жеке ешуақытта белгілі бір
нәтижеге жетпейтінін атап көрсетті. Ең алғашында бұл бірігу идеясын санаулы
ғана депуттар қолдаса, уақыт өте жақтаушы депутаттар саны өсіп, Бостанда
осы идея негізінде алғаш рет комитет құрылды, кейіннен мұндай комитет басқа
колонияларда құрылды.
Осылайша тәуелсіздік үшін күресте Солтүстік Америкада революциялық
күштерді біріктіретін саяси бірлестіктер құрылды.
Томас Джефферсон осындай комитетті құруға түрткі болғаны үшін
Вирджиниядағы алдыңғы қатардағы саяси қайраткер болды. Елдегі жағдай күннен
– күнге нашарлай түсті. Әскери көмектен айрылған губернатор әлсіреп, билік
күннен күнге әлсіреп, комитеттің қолына өтіп,елдегі соттар жабылды. Томас
Джефферсон өзінің ең соңғы ісін бітіріп юристік практикасымен қоштасты.
1774 жылы маусымда Вирджинияның заңдық палатасында тағы бір жиналысы өтті.
Томас Джефферсон осы жиналысқа мұқият дайындалды, бірақ дизентериялық
ауруға байланысты бұл жиналысқа қатыспады. Ол өзі қатыспаса да өзі
сөйлейтін түпнұсқасын Рейндольфқа береді.
Бұл шығарма сыртқы көрінісі пафлетке ұқсайтын Британдық Американың
құқығына жалпы көзқарас деп аталды. Бұл жерде Томас Джефферсонның басты
идеясы метраполия мен колонияның бөлінуіне шақырды. Бірақ бұл идея ашық
түрде жазылмады. Бұл тексте сонымен қатар корольге өз империясының барлық
бөліктерінде көзқарастары мен құқықтарын қорғауға рахымшылық жасауды
сұрады.
Томас Джефферсон Жалпы көзқарас консепциясында азаматтық құқыққа
басты идея – Англияның азаматтық құқыққа қол сұғушылығы жайында болды.
Джефферсон метрополияның америкалық колонияларға бағытталған сансыз іс
әрекеттерін атап көрсетті.
Джефферсон корольға бағытталған сөзінде: Құдай бізге өмір бере
отырып, бізге азаттық та берді, күш бәрін жоқ қылады, бірақ бізді
таптамайды. Бұл, сіз біздің ең соңғы және нақты шешімімізсіз[17] деп ол
дәстүрлі түрде өз құқықтары үшін америкалық колонияларға бірігу идеясын
ұсынады. Ол ең басты сөзінде: Британдық парламенттің бізге билік жүргізуге
құқығы жоқ - дейді.[18]
Аталған трактат палата өкілдері арасында наразылықты тудырды, бірақ та
Вирджиния мен Англия арасындағы сауда-саттыққа тыйым салуына және ары қарай
іс - әрекеті негізінде континенталдық конгресс құрылуына алып келді.
Бірінші континенталдық конгресс 1774 жылы 5-қыркүйекте ашылып, 7
аптадай өз қызметін атқарды. Томас Джефферсон денсаулығына байланысты
қатыса алмады. Томастың Жалпы көзқарас жұмысы жергілікті баспаханада
автордың аты көрсетілмей басылды, себебі, ағылшын үкіметі репрессиялық іс -
әрекеттен қорықты. Бұл шығарманың басты мақсаты: метрополияның билігіне
қарсы 8 күресте халықтарды біріктіруде болды.
Сондықтан да Англия Жалпы көзқарас еңбегінің авторы мәлім болысымен
оны қара тізімдер қатарына енгізді.
Вирджинияның делегаттары континенталдық конгресте белсенді түрде
қатысты. Бұл конгресте метрополияға қарсы маңызды мәселелер қаралды. Олар
өздерін қауіпсіздік комитеттері деп атап, жаңа революциялық күшті тудырды.
Америкалықтардың алдында екі бағыттың бірін таңдау шарты тұрды. Оның бірі –
ағылшындарға қарсы байкотты қолдап, тәуелсіздік жағында болса, ал екіншісі
– ағылшын билігін қолдап, сатқын атағына ие болу болды.
Джефферсон бұрыннан бірінші бағытты жоқтаушы болды, яғни ол
революционерлер қатарынан өз орнын иеленді. Жерлестері оны Комитеттің
Албермадағы қауіпсіздіктің төрағасы етіп тағайындады. Ол графтықтағы бар
билікті өз қолына алды. Бұл көтеріліске дайындық дегенді білдірді.
Елдегі жағдай 1775 жылы наурызда тарқап кеткен Виргиниялық палатаның
губернаторларының қайта қосылуына алып келді. Бұл жабық жиналыста Томас
Джеффорсон қолдаған, Патрик Генри ұйымдастырған революциялық топтар
белсенділік танытты. Джефферсон Вирджиниядағы революциялық күштің құрылуы
үшін құралған. Он бестік комитеттің құрамына кірді. Сонымен қатар Томас
ағылшындардың салық төлесе әскери іс - әрекеттен бас тартатыны жайлы
мәселені шешуі, Вирджиниялық депуттардың көзқарасына ықпал етті. Уақыт өте
Норта Лордттың бұл ұсынысына депуттардың шешімін айту Томастың иығына
түсті.
Тәуелсіз декларациясының болашақ авторы резолюциялық палатаның
проектісінің құрылысын мұқият жасады. Бұл проекте лорд Нортаның ұсынысын
қарастырып, олар қанаушылықты тоқтатпады, тек қанаушылықтың басқа формасына
ұсынды[19] деп атап көрсетеді. Бұл ұсынысты британдық үкіметтің
америкалықтарға салықты төлету негізіндегі қақпасы деп түсінді. Уақыт өте
депуттар келісімімен соғысты жаралайтын резолюция қабылданды.
Джефферсон, философ және революцияның идеологы ретінде, әскери
тірлікте жоғары сатыда болды. Ол, сол кездегі жағдайда қалыптасқан
партизандық соғыстың ерекшеліктерін көрді. Сонымен қатар, оның әскери іс -
әрекетке қатысты идеясында бүкіл халықтық соғысу көзқарасы басты орын алды.
Джефферсонның ұсынысы бойынша үздіксіз әскери құру болып табылды.
Осының арқасында наурыз бен сәуір айларында қақпан құру идеясы пайда болып,
қыркүйекте ағылшын әскерлері осы құрған қақпанға түсті. Осыдан екі жыл
бұрын, Томас Джефферсонның басшылығымен басталған бұл күрес, оңтүстікте
ағылшындардың жеңілуіне алып келді. Бірақ оған істі аяғына жеткізу
мүмкіншілігі тумады. Сол сәтте, әскери жағдай жоғарылай бастағанда,
Нельсон жаңа губернатор болып тағайындалды, бұл бірте-бірте диктатура
қалыптасуына алып келді.
Томас Джефферсон ескі губернатордың кеткеніне қарамастан, өз ісін
белсенді түрде жалғастырды. Джефферсон көпшілік американдық қайраткерлермен
бірігіп, 1782 жылы Парижге дипломатиялық қарым – қатынас негізінде барды.
Франция сол кезде америкалықтармен 1778 жылы бірігу жайында келісімге қол
қойған бірден – бір мемлекет болды. Бұл келісім бойынша Франция
америкалықтардың территориясына тиіспеуге кепілдік берді. Джефферсон бар
күш жігерін штаттардан өзара бірігушілігіне жұмсады. Джефферсон 1783 жылы
Вирджиниялық делегацияның құрамында болып, Филаделфиялық конгреске қатысты.
Бұл конгресте 3 қыркүйекте, Париж бен Англияның арасындағы бейбіт қойылған
келісім – шарты талқыланды.
Ол, 1784 жылы Парижге қатысты Сауда саясатындағы либералдық бағыттағы
проектісін жасады. Осы бағыттың арқасында 12 елмен сауда – қатынас жасасты.
Джефферсон алдына екі тапсырма қойды: Ұлыбританиямен бірдей жүретін
Франциямен одақтастықты сақтау және Европалық мемлекеттер арасында
америкалық тауарлардың сұранысын арттыру болды. Сонымен қатар бұл проект
бойынша мынадай ұсыныс жасалынды: азаматтық құқықтармен алмастырылуы, яғни
Англияда болып келген американдық тұлға англиялық азаматтық алу керек, және
керісінше.
Мұндай іс - әрекет мемлекет және халықтар арасындағы қарым – қатынасты
ұлғайтуға алып келеді. 1778 жылы күзде Томас Джефферсон Американың ішкі
саясатындағы мәселелерге назарын аударды. Бұл кезде Филадельфияда АҚШ-тың
федералдық конституциясы жасалды. Джефферсонды конституциядағы
демократиялық принцип қана қызықтырды. Сондықтан Джефферсон көптеген
өзгертулер енгізді.
Негізінде осы ұсынылған конституцияға Джефферсон қарсы болды.
Біріншіден, президенттік сайлауда көпшілік қатыспай, президенттің
сайлануында, Томас Джефферсон тікелей диктатураға апаратынын көрді.
Екіншіден – азаматтық құқыққа қатысты кепілдік жайында тереңірек
ойлады. Мэдисонға және басқа да достарына жазған хаттарында Джефферсон әр
сайлаушылардың, әр азаматтардың құқықтары сақталу керектігі жайында жазады.
Томас Джефферсон президенттің қайта сайлануына қарсы принципті
ұстанды, бірақ оның басты назары азаматтық құқық туралы биллда болды Бірақ
конституцияға өзгерістер енгізу оңай болмады. Конституциялық проект
штаттардағы делегаттар қарауына жіберілді. Конгресс мүшелері толықтырулар
мен өзгертулерді сұрамады. Соған қарамастан Томас Джефферсон күрес
жүргізді. Ол Мэдисонға жазған хатында, ең болмағанда төрт штатты құқық
жайлы биллға толықтырулар енгізілмегенше конституцияны қабылдамауына барлық
күш – жігерін салатыны жайында жазады. Бірақ екі Вирджиниялықтар да
конституциядан мүлдем бас тартса, америкалықтардың бірігуіне, он үш
мақсаттың күшіне әсер ететінін білді. 1788 жылы Конгресс: Конституцияға
бірінші он өзгертулер енгізді, яғни – сөз еркіндігі, баспасөз, ар – ождан,
сотқа қатысты құқыққа және тағы басқа да демократиялық бостандықтар жайында
биллға толықтырулар енгізілді.
Конституция 1787 жылы қабылданды, оның басты мақсаты – штаттардың
тұрақтылығын сақтап қалу болды. Конституцияның қабылдануы, америкалық
революцияның аяқталуына алып келді. Томас Джефферсонның Американың тәуелсіз
ел болып қалыптасуына қосқан үлесі өте жоғары. Ол барлық күш жігерін АҚШ
тәуелсіз ел болып қалыптасуына жұмсады. Ол тек ұлы саяси қайраткер ғана
емес, сонымен қатар дипломат, әскери басшы және ең бастысы заң шығарушы
ретінде көрінді.
Томас Джефферсон өте қиын соғыс болатынын бірақ қайтсе де жеңіске
жететініне сенді. Джон Адамс, Джефферсон жайлы: Ол әрқашанда сөзін тез
және ашық, нақты жеткізеді... Сондықтан ол менің жүрегімді жаулап алды -
дейді.
1.3 Томас Джефферсонның тәуелсіздік жолындағы үлесі.
Уақыт өте, Солтүстік Америкада белсенді іс - әрекеттер басталған кезде,
америкалықтардың алдында Англияға қарсы соғысында басты мақсатын белгілеу
үшін документті құрастыру сұрағы тұрды.
Болашақ декларация жазу барысында бітпейтін дау-дамай арнаулы
комитеттің бір орнынан жылжымауына алып келді.Содан соң, Джефферсон
континенталдық конгресс комиссиясының тапсыруымен 1776 жылдың 4-шілдесінде
Филадельфиядағы конгресте қабылданған атақты Тәуелсіздік декларациясын
жазу бақытына ие болды.
Тәуелсіздік декларациясының жобасын Джефферсон 17 күн, яғни 1776
жылдың 11 маусым мен 28 маусым аралығында дайындады. Томас Джефферсон
тәуелсіз демократиялық елді құрғысы келді. Томас Джефферсонның авторлығымен
жазылған Америка халқының бұл өзін -өзі азат ету манифесті кейіннен
көптеген көреалмаушылықты, күдіктерді туғызды. Дикинсон өз өзгертулерін
енгіді. Джефферсон бұл өзгертулерге қарсылығын білдірмеді, қанша өзгертулер
енгізсе де жұмыстың басты мағынасы өзгермейтінін түсінді. Бірнеше
өзгертулер енгізіп, Декларацияны Конгресс 2-шілдеде мақұлдады, Конгресс
мүшелері 1776 жылы 4-шілдеде қол қойды. Одан кейін ол регламентке
көшіріліп, 1776 жылы 2-тамызда қайта қол қойылды.[20]
Континенталдық конгресттің бірінші тапсырмасын Томас осылайша
орындады. Осы тапсырмадан кейін Континанталдық Конгресс Джефферсонға лорд
Нортаның ұсынысына жауап жазуды тапсырды. Ол осы документті жасау үшін
құрылған арнаулы комитетке екінші болып кірді. Комитеттің құрамында:
Франклин, Адамс, Ли сияқты ұлы адамдар болды.
Томас барлық назарын америкалықтардың ұстанған бағытына аударып, бұл
жағдайдан шығу үшін әскери күш қолдану керек деген шешімге келді. Ол
метрополия мен калонияның арасында шиеленіс тек салық үшін болған жоқ, оның
басты себебі америкалықтар ғасырлар бойы билік жүргізген метрополиядан
айрылғысы келгенін көрді. Олар ,ешкім біздің үстімізден билік жүргізе
алмайды деген шешімге келді. Бұл документ ресми түрде Америкаға арналса, ал
негізінде Англияға арналып жазылған еді. Томас Джефферсон бұл документті
дайындай отырып, метрополияның күшінен міндетті түрде әскери жолмен арылу
керек екенін атап көрсетеді. 1775 жылғы 31-шілдеде екінші континенталдық
конгресс Джефферсон дайындаған документті лорд Нортаға жауап ретінде
жіберді, ал 5 қыркүйекте конгресс өз қызметін тоқтатты. Уақыт өте,
Вирджиниялық делегациялар арасында келесі конгресс мүшелерін таңдау үшін
сайлау өтті. Томас Джефферсон дауыс бойынша үшінші орынды алып, келесі
континенталды конгресс мүшесі болды. Сол уақытта Европаға қарсы күрестің
ережесі бойынша соғысушы Англияға қарсы күресте одақтастар табу керек
болды. Америкалық лидерлер, соның ішінде Томас Джефферсон одақтастарсыз
Англия державасын жеңе алмайтындарына көздері жетті. Осы себеппен олар жеті
жылдық соғыста Англиядан жеңіліс тапқан елдер арасында одақтастарды іздей
бастады.
Томас Джефферсон осы мәселені шешуге белсене кірісті. Лондон
колониялардың алдына мынадай талдау қойды: толығымен бағынушылық немесе
өлім.[21] Осыған байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz