Тауарлар мен қызметтер құндарының қалыптасуы туралы балама теориялар

1 Тауарлар мен қызметтер құндарының қалыптасуы туралы балама теориялар
2 Шекті пайдалылық теориясы
3 Құн заңы және шекті пайдалылық теориясы
4 Айналыстағы ақша, теориялық мәселелері
5 Рыноктық қатынастар теориясы

Еңбек құны теориясы және шекті пайдалылық теориясы негізгі құн теориялары болып табылады.
Тутыну бағалылығы — бұл заттың пайдалылығы, адамның қандай болмасын қажеттігін оның қанағаттандыра алатын қабілеті. Осы арқылы бір өнім басқаларға ұқсамайды, өйткені олардың тұтыну қасиеттері өзгеше болады.
Тауардың құны, оны жасауға жұмсалған еңбек шығынынан тұрады. Осыған сәйкес, тауардың құнының шамасы, оны өндіруге жұмсалған еңбек шамасымен және қажетті жұмыс уақытымен белгіленеді. Егер еңбек өрекеттерінің қаркындылығын тұрақты деп болжамдасақ, онда тауар өндіруге жұмсалған қажетті еңбектің мөлшері өскен сайын, оның құны арта түседі. Өнімдердің тұтыну құны оларды бір-бірінен алшақтатса, құн оларды біріктіреді.
Тұтынудағы бағалылық пен құн тауарда қатар, бір мезгілде орын алады және олар бір-бірімен алмаса алады. Тұтыну құнының өзгерістері ертелі-кеш құнының өзгерістеріне әкеліп соғады. Керісінше, құнының өзгеруі тұтыну құнының өзгерістеріне әкеп соғады. Осы пайымдауды әзірше дәлелсіз қабылдайық — дәлел кейін келтіріледі. Мынаны ескертейік: тауардың құны қандай болмаса сондай еңбек уақыты емес, тек оны өндіруге нақты қажет еңбек уақыты құрайды. Әр қоғам осы қажетті уақытты реттеу үшін өзіне тән механизмдер колданады. Мысалы, классикалык капитализм тұсында тауардыөндіруге керек қажетті уақыт өндірістік орташа жағдаймен белгіленеді.

1. С. Әкімбеков, А.С. Баймұхаметова, У.А Жанандаров Экономикалық теория. Оқу құралы. Жалпы редакция С. Әкімбековтікі. — Астана: 2002

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Тауарлар мен қызметтер құндарының қалыптасуы туралы балама теориялар

Тауарлар мен қызметтер құндарының қалыптасуы туралы балама
теориялар. Еңбек құны теориясы және шекті пайдалылық теориясы негізгі құн
теориялары болып табылады.

Тутыну бағалылығы — бұл заттың пайдалылығы, адамның қандай болмасын
қажеттігін оның қанағаттандыра алатын қабілеті. Осы арқылы бір өнім
басқаларға ұқсамайды, өйткені олардың тұтыну қасиеттері өзгеше болады.

Тауардың құны, оны жасауға жұмсалған еңбек шығынынан тұрады. Осыған
сәйкес, тауардың құнының шамасы, оны өндіруге жұмсалған еңбек шамасымен
және қажетті жұмыс уақытымен белгіленеді. Егер еңбек өрекеттерінің
қаркындылығын тұрақты деп болжамдасақ, онда тауар өндіруге жұмсалған
қажетті еңбектің мөлшері өскен сайын, оның құны арта
түседі. Өнімдердің тұтыну құны оларды бір-бірінен алшақтатса, құн оларды
біріктіреді.

Тұтынудағы бағалылық пен құн тауарда қатар, бір мезгілде орын алады
және олар бір-бірімен алмаса алады. Тұтыну құнының өзгерістері ертелі-кеш
құнының өзгерістеріне әкеліп соғады. Керісінше, құнының өзгеруі тұтыну
құнының өзгерістеріне әкеп соғады. Осы пайымдауды әзірше дәлелсіз
қабылдайық — дәлел кейін келтіріледі. Мынаны ескертейік: тауардың құны
қандай болмаса сондай еңбек уақыты емес, тек оны өндіруге нақты қажет еңбек
уақыты құрайды. Әр қоғам осы қажетті уақытты реттеу үшін өзіне тән
механизмдер колданады. Мысалы,
классикалык капитализм тұсында тауа рдыөндіруге керек қажетті уақыт
өндірістік орташа жағдаймен белгіленеді.

Өнімдердің көп түрлі болуы, олардың әр қайсысының тұтыну бағалылығының
ұқсас болмағаны сияқты, еңбектің де түр-түрге бөлінуінен, олардың жеке
түрінде қолданылатын еңбек операцияларының ұқсас болмауынан
туады. тауардың тұтыну құнын өндіруге қажет операциялардын, нақты жиынтығы,
нақты еңбек деп аталады. Сонымен қатар еңбектің екінші жағын жұмысшы
күшінің физиологиялық мағынада жұмсалуы құрайды. Жұмысшы күшін жұмсау
бағытынан келсек, өндірушілер арасында тек жұмсалған еңбектің саны жағынан
ғана айырмашылық болады: біреу көбірек, біреу азырақ еңбек жұмсайды.
Еңбектің физиологиялық шығындарын экономикалық есепке алып және осы
еңбектің физиологиялық шығындарын салыстыру, абстракты еңбек деген
түсінікті құрайды.

Сонымен, тек еңбектін өнімі ғана емес, еңбектің өзі екі жакты
процесс: нақты және абстрактылы еңбек процесі болып табылады. Нақты
еңбек тауардың тұтыну құнын, ал абстрактылы еңбек — құнын құрайды.

Нақты еңбектің нәтижесі өнім, ал осы өнімнің қажеттіліктерді қамтамасыз
ететін ерекше қабілеті, оның тұтыну құны болады.

Игіліктің ақырғы, үшінші бөлшегінің пайдалылығы 6-ға тең. Өңдірушінің
қарамағындағы осы ақырғы бөлшектің пайдалылығы шекті пайдалылық деп
аталады. Егер игіліктер болжаусыз көп біртекті бөлінген болса; тұтынушы
игіліктің барлық бөлшектерін бірдей бағалайды. Бөлшектердің
бағалылықтарының негізінде олардың шекті пайдалылығы жатады. Осылайша,
игіліктің жалпы экономикалық бағалылығын табу үшін, шекті пайдалылықты
игіліктің бөлшектерінің санына көбейту керек.

Шекті пайдалылық теориясы адамдарға өмір сүру үшін материалдық
игіліктердің белгілі бір жиынтығы қажет дейді, игіліктердің адамның белгілі
бір қажеттігін қамтамасыз ететін қабілеті, оның пайдалылығы деп аталады.

Адамдардың қажеттіліктерін қамтамасыз ететін игіліктер әр шамада
болады: мол шамада, сирек шамада. Мол игіліктермен экономикалық
теория айналыспайды. Оның назар аударатыны тек сиректігі әр дәрежеде
болатын игіліктер. Міне осы игіліктерді үнемдеу қажет. Игілікті тұтынушының
субъективтік бағалауы, осы игіліктің бағалылығын құрайды. Субъективтік
бағалау немесе игіліктің бағалылығы, бір жақтан, игіліктің пайдалылық
дәрежесімен, екінші жақтан, оыың сиректігімен белгіленеді.

Егер белгілі бір игіліктің қоры болса, осы қордың көлемі, оның
сиректігінің дәрежесін көрсетеді, ал оның қажеттіліктерді канағаттандыра
алатын қабілеті — оның пайдалығын көрсетеді.

Игіліктердің көбі болінеді, сондықтан олардың жалпы пайдалылығы және
қордың әр данасының пайдалылығы болады. Өндірушіде белгілі бір игіліктің үш
бөлшегі бар делік. Енді осы қажеттіліктің бастапқы қарқындығын сан жағынан
көрсетуге болады. Ол 10-ға тең дейік. Енді өндіруші осы игіліктің қорының
бірінші бөлшегін тұтынды дейік. Игіліктін, әр бөлшегінің пайдалылығы
қажеттіліктің қарқындылығын көрсететін болғандықтан, бірінші бөлшектің
пайдалылығы 10-ға тең деуге болады.

Бірінші бөлшекті тұтынғаннан соң, қажеттілік аздап қанағаттандырылады
және оның қарқындылығы өндіруші үшін 8-ге дейін төмендейді. Енді, игіліктің
екінші бөлшегінің пайдалылығы 8-ге тең болады.

Жалпы қорытынды мынадай: пайдалылықты субъективтік бағалаудың
негізінде, осы өнімді өндіруге қажет тиімді технология тандап алынады.

Осы сияқты еңбектік теория тек технологияны ғана емес, осымен қатар
өнімді де, тіпті экономиканың басқа да параметрін ретке келтіруге мүмкіндік
береді.

Нақты еңбек (технология) абстракты еңбектің белгілі мөлшерде жұмсалуын
талап етеді. Осы технологияның негізінде өндірілген өнімнің тұтыну құны
жөне құны болады. Кейін осы өндірілген өнім тұтынылып, өзінің тұтыну
құнымен технологияны қайта қалпына келтіреді. Ал өнімнің құны абстракты
еңбектің шығынының қажетті көлемін қалпына келтіреді. Егер осы тізбекте
үйлесімділік жоғалса, шаруашылық жүйе басқа технологияға көшуі керек,
немесе басқа өнім өндірумен айналысуы керек. Міне осылай тұтыну құны
тұрақты түрде құнға айналып жоне керісінше болып отырады.

Тандандыратын мына жағдай. Экономикалық жұйе біреу. Осы жұйені сан
жағынан сипаттап түсіндіретін құн теорясы екеу. Сонда осы екі теорияның
біреуі қате болғаны ма? Олай емес. Бұлардың эрқайсын дұрыс және дұрыс емес
деуге болады. Олар сыңаржақты. Бұлар шаруашылықты өр түрлі жағынан
сипаттайды. Әрқайсы өз тұрғысын қамтиды, басқада тұрғы барын ескермейді.
Сондықтан, құн теориясының даму болашағы осы екі варианттың ғылыми
синтезімен байланысты деп тұжырымдағымыз келеді. құннын, козғалысы
объективтік жэне субъективтік процестерді біріктіріп ие болатын біртұтас
процесс. Сондықтан еңбектің объективтік шығындары да және субъективтік
шекті пайдалылықта, жалғыз ғана құнның құрылу процесінін. көрініс формалары
болып табылады.

Құнның дәстүрлі еңбек теориясы өндіріспен айналысуға беріліп кетіп,
тұтынумен жетімсіз есептескен.

Құнның еңбек теориясы адамдардың оздерінен тыс қалыптасатын объективтік
еңбек пропорцияларымен қалай есептесіп отыру керектігін дәлелдей алмады.
Еңбек пропорцияларының өзгерістеріне сәйкес келетін субъективтік бағалау
оны осы мәселелерден құтқарадьі.

Шекті пайдалылық теориясы өз жағынан, керісінше, өндірісті ұмытып, бар
назарын тұтынуға аударған. Бұл тұрғыда еңбек теориясы шекті пайдалылық
теориясының жақтылығын жояды. оны толықтырады. Шекті пайдалылық теориясы
субъективтік бағалаудың неге басқаша емес осылай болып қалыптасуын дөлелдей
алмады. Ал енді біз айта аламыз: субъективтік бағалаудың негізін еңбек
шығындары түрін алатын объективтік негіз құрайды.[1]

Шекті пайдалылық теориясы

Құн — тауар өндіруге жұмсалған және осы тауар түрінде затқа айналған
қоғамдық еңбекті көрсететін саяси экономия санаты; бір заттың ақшалай
құндылығы немесе оған жұмсалған шығынның мөлшері. Құнның ақшалай көрінісі
(баға) және құн санатының анықтамасы — экономикалық теория мен тәжірибенің
негізгі мәселелерінің бірі. Экономика ғылымында бұл мәселеге екі түрлі
көзқарас қалыптасқан. Классикалық және маркстік теорияда құн жеке адамға
қатысы жоқ санат ретінде қаралып, ұсталған не жұмсалған шығын бірінші
орынға қойылды. Еңбек құны теориясы тұрғысынан ол тауар түріндегі затқа
айналған сапа жағынан бір текті абстрактілі қоғамдық еңбек болып табылады.
Құн тек айырбас үдерісінде ғана жұртшылыққа танылған жеке еңбек өнімдеріне,
яғни қоғамдық тұтыну құны бар тауарларға тән. Тауар құнының
мөлшерірынокта еркін белгіленеді және қоғамдық қажетті жұмыс уақытымен
айқындалады. Құн ақшаға айналдырылып бағаланатындықтан, нарықтық
экономикада жетекші рөл атқарады. Құн заңы — нарықтық шаруашылықтың
реттеушісі, ол тауар өндірісінің, нақты және заттанған еңбек бөлінісінің
барлық үйлесімін баға арқылы айқындайды.

Жаңа классикалық мектеп құнды пайдалы нәтиже деңгейімен айқындалатын
және белгілі бір уақытта мұқтаждыққа айналып отырған пайдалы, қажет
нәрсенің сирек кездесетіндігіне тәуелді субъективті санат деп есептейді.
Құнды тек жұмсалған шығынға ғана жатқызуға болмайды деп есептейтін
экономикалық теорияның бұл бағытын экономистердің көбісі қолдайды. Құн
мәселесін шешуге принципті жаңа көзқарасты — шекті пайдалылықты талдау
көзқарасын таратушылар: ағылшын У.Джевонс (1835 — 82) пен А.Маршалл (1842 —
1924), австриялық К.Менгер (1740 — 1821), Ф. фон Визер (1851 — 1921), Э.
фон Бм-Баверк (1851 — 1914), швейцариялық Л.Вальрас (1834 —
1910), америкалық Дж.Б. Кларк (1847 — 1938), швед К.Виксель (1851 — 1926).
Мұндай көзқарас құндылық белгілі бір затқа тән нәрсе емес, ол тек заттың
пайдалылығы туралы және оның біздің мұқтажымызға қаншалықты сай келетіні
туралы түсінігімізді көрсетеді деген пайымдауға негізделді. Құн
теориясындағы басты жаңалық — игіліктің жиынтық пайдалылығы мен шекті
пайдалылығының ара ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.