Әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындау
1 Әлеуметтік педагогиканың тұжырымдамалық идеялары және оның мазмұндық алғышарттары
2 Әлеуметтендіру принциптері, оладың түрлері және оларға сипаттама
3 Баланы қоғамға бейімдеу мен ендіруде әлеуметтендіру принциптерін басшылыққа алудың жолдары
2 Әлеуметтендіру принциптері, оладың түрлері және оларға сипаттама
3 Баланы қоғамға бейімдеу мен ендіруде әлеуметтендіру принциптерін басшылыққа алудың жолдары
Қазіргі таңда әлеуметтік педагогиканың тұжырымдамалық және құрылымдық мәселелерін жасауда қолданылып жүрген негізгі тұжырымдамалық идеялар Б. А. Грушин, Р. Г. Гурова, С. Н. Иконников, В. Г. Лисовский, Ю. В. Торсуев және т.б. еңбектерінде қарастырылған. Бұл зерттеулерде тәрбиенің әлеуметтік детерминанттылығы және әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты тұлғаның әлеуметтенуі жайлы эмпирикалық зерттеулердің талдаулары берілген.
В. С. Бестужев-Лада, Б. С. Гершунский, В. А. Караковский, М.Н. Скаткин, В. А. Ядов т.б. әлеуметтік-педагогикалық болжам жасау мәселелерін шешуде әлеуметтік педагогика ғылымына үлкен үлес қосқан.
В. И. Журавлев, Б. Т. Лихачев, В. Г. Разумовский, Г. П. Будановалардың зерттеулерінде жастардың еңбекке, отбасылық өмірге, білім алуға, қоғамдық іс-әрекет пен дем алуға дайындығы жан-жақты әрі терең қарастырылған.
Қазіргі дәстүрлі педагогика әлеуметтік-педагогикалық сипаттағы төмендегідей мәселелерді де қарастыру қажеттілігін мойындауда:
- тұлға мәнін және оның қалыптасу кезеңдерін ашу;
- индивидттің әлеуметтік болмысының түрлі формаларын ажырату (адам, жекелік, тұлға, субъект);
- әлеуметтану мазмұнын түсіну;
- тұлғаның дамуы мен өзін-өзі дамытудың өзара байланыстылығына талдау жасау;
- тұлғаның әлеуметтік қалыптасуының әлеуметтік детерминанты мен мәдениеттер диалогының рөлін түсіну және т.б. Бұл бағытта В. В. Давыдов, В. В. Краевский, А. В. Мудрик, Б. С. Гершунский т.б. еңбектерін айтуға болады.
Психология мен әлеуметтік психологияда тұлғаның психологиялық құрылымы мен рефлексивтік белсенділіктің түрлеріне, формаларының заңдылықтарына іс-әрекет психологиясы мен тұлға ерекшеліктері, идентификациялаудың әлеуметтік-психологиялық механизмдері (эмпатия, еліктеу, сендіру т.б) жатады. Бұл орайда Б. Т. Ананьев, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, В. М. Мерлин, Л. И. Анциферова, И. Н. Семенов және т.б айтуға болады.
Соңғы жылдарда философияда қоғамда адамның алатын орны, адамдағы биологиялық пен әлеуметтіліктің арақатынасы, тұлға дамуының әлеуметтік мәдени детерминациясы, адамның іс-әрекеттік болмысы әлеуметтік қоғамның негізгі сфераларын талдау, гуманистік концепция мазмұнын түсіну мәселелеріне көп көңіл бөлінуде. Бұл бағыттағы зерттеулер ретінде М. Н. Берулова, Л. П. Буева, Л. Н. Коган, И. И. Резвицкий, И. Н. Семенов, Э. Г. Юдин, К. А. Шварцман т.б еңбектерін атауға болады.
В. С. Бестужев-Лада, Б. С. Гершунский, В. А. Караковский, М.Н. Скаткин, В. А. Ядов т.б. әлеуметтік-педагогикалық болжам жасау мәселелерін шешуде әлеуметтік педагогика ғылымына үлкен үлес қосқан.
В. И. Журавлев, Б. Т. Лихачев, В. Г. Разумовский, Г. П. Будановалардың зерттеулерінде жастардың еңбекке, отбасылық өмірге, білім алуға, қоғамдық іс-әрекет пен дем алуға дайындығы жан-жақты әрі терең қарастырылған.
Қазіргі дәстүрлі педагогика әлеуметтік-педагогикалық сипаттағы төмендегідей мәселелерді де қарастыру қажеттілігін мойындауда:
- тұлға мәнін және оның қалыптасу кезеңдерін ашу;
- индивидттің әлеуметтік болмысының түрлі формаларын ажырату (адам, жекелік, тұлға, субъект);
- әлеуметтану мазмұнын түсіну;
- тұлғаның дамуы мен өзін-өзі дамытудың өзара байланыстылығына талдау жасау;
- тұлғаның әлеуметтік қалыптасуының әлеуметтік детерминанты мен мәдениеттер диалогының рөлін түсіну және т.б. Бұл бағытта В. В. Давыдов, В. В. Краевский, А. В. Мудрик, Б. С. Гершунский т.б. еңбектерін айтуға болады.
Психология мен әлеуметтік психологияда тұлғаның психологиялық құрылымы мен рефлексивтік белсенділіктің түрлеріне, формаларының заңдылықтарына іс-әрекет психологиясы мен тұлға ерекшеліктері, идентификациялаудың әлеуметтік-психологиялық механизмдері (эмпатия, еліктеу, сендіру т.б) жатады. Бұл орайда Б. Т. Ананьев, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, В. М. Мерлин, Л. И. Анциферова, И. Н. Семенов және т.б айтуға болады.
Соңғы жылдарда философияда қоғамда адамның алатын орны, адамдағы биологиялық пен әлеуметтіліктің арақатынасы, тұлға дамуының әлеуметтік мәдени детерминациясы, адамның іс-әрекеттік болмысы әлеуметтік қоғамның негізгі сфераларын талдау, гуманистік концепция мазмұнын түсіну мәселелеріне көп көңіл бөлінуде. Бұл бағыттағы зерттеулер ретінде М. Н. Берулова, Л. П. Буева, Л. Н. Коган, И. И. Резвицкий, И. Н. Семенов, Э. Г. Юдин, К. А. Шварцман т.б еңбектерін атауға болады.
1. Андреева Г. М. Социальная психология. учебник для высших учебных заведений. - Москва 2001
2. Мудрик А. В. Социальная педагогика. учебник для педагогичеких вузов /под. ред. В. А. Сластенина. - М., 2000.
3. Социальная педагогика: курс лекций: учеб. пособие для студ высш.учеб заведений / под ред М. А. Галагузовой. М.: Гуманит изд центр АЛАДОС, 2001. -414 с.
4. Рожков М. И. Концепция социального закаливания детей // Современные концепции воспитания: Материалы конференций. – Яраславль. 2000.
5. Субъект действия, взаимодействия, познания. Психологические, философские, социокультурные аспекты. - Москва, Воронеж, 2001
5. Мищик Л. И. Социальная педагогика \Социальная работа http:// soc pedagogika.narod.ru. ghja
6. Құнанбаев А. Қара сөз, поэмалар. /құрастырған К. Серiкбаева. - Алматы, Ел, 1992. - 272 б.
7. Жұмабаев М. Педагогика. - Алматы: Ана тiлi, 1992. - 160 б.
2. Мудрик А. В. Социальная педагогика. учебник для педагогичеких вузов /под. ред. В. А. Сластенина. - М., 2000.
3. Социальная педагогика: курс лекций: учеб. пособие для студ высш.учеб заведений / под ред М. А. Галагузовой. М.: Гуманит изд центр АЛАДОС, 2001. -414 с.
4. Рожков М. И. Концепция социального закаливания детей // Современные концепции воспитания: Материалы конференций. – Яраславль. 2000.
5. Субъект действия, взаимодействия, познания. Психологические, философские, социокультурные аспекты. - Москва, Воронеж, 2001
5. Мищик Л. И. Социальная педагогика \Социальная работа http:// soc pedagogika.narod.ru. ghja
6. Құнанбаев А. Қара сөз, поэмалар. /құрастырған К. Серiкбаева. - Алматы, Ел, 1992. - 272 б.
7. Жұмабаев М. Педагогика. - Алматы: Ана тiлi, 1992. - 160 б.
1.4.1 Әлеуметтік педагогиканың тұжырымдамалық идеялары және оның мазмұндық
алғышарттары
1.4.2 Әлеуметтендіру принциптері, оладың түрлері және оларға сипаттама
1.4.3 Баланы қоғамға бейімдеу мен ендіруде әлеуметтендіру принциптерін
басшылыққа алудың жолдары
Қазіргі таңда әлеуметтік педагогиканың тұжырымдамалық және құрылымдық
мәселелерін жасауда қолданылып жүрген негізгі тұжырымдамалық идеялар Б. А.
Грушин, Р. Г. Гурова, С. Н. Иконников, В. Г. Лисовский, Ю. В. Торсуев және
т.б. еңбектерінде қарастырылған. Бұл зерттеулерде тәрбиенің әлеуметтік
детерминанттылығы және әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты
тұлғаның әлеуметтенуі жайлы эмпирикалық зерттеулердің талдаулары берілген.
В. С. Бестужев-Лада, Б. С. Гершунский, В. А. Караковский, М.Н. Скаткин, В.
А. Ядов т.б. әлеуметтік-педагогикалық болжам жасау мәселелерін шешуде
әлеуметтік педагогика ғылымына үлкен үлес қосқан.
В. И. Журавлев, Б. Т. Лихачев, В. Г. Разумовский, Г. П. Будановалардың
зерттеулерінде жастардың еңбекке, отбасылық өмірге, білім алуға, қоғамдық
іс-әрекет пен дем алуға дайындығы жан-жақты әрі терең қарастырылған.
Қазіргі дәстүрлі педагогика әлеуметтік-педагогикалық сипаттағы төмендегідей
мәселелерді де қарастыру қажеттілігін мойындауда:
- тұлға мәнін және оның қалыптасу кезеңдерін ашу;
- индивидттің әлеуметтік болмысының түрлі формаларын ажырату (адам,
жекелік, тұлға, субъект);
- әлеуметтану мазмұнын түсіну;
- тұлғаның дамуы мен өзін-өзі дамытудың өзара байланыстылығына талдау
жасау;
- тұлғаның әлеуметтік қалыптасуының әлеуметтік детерминанты мен мәдениеттер
диалогының рөлін түсіну және т.б. Бұл бағытта В. В. Давыдов, В. В.
Краевский, А. В. Мудрик, Б. С. Гершунский т.б. еңбектерін айтуға болады.
Психология мен әлеуметтік психологияда тұлғаның психологиялық құрылымы мен
рефлексивтік белсенділіктің түрлеріне, формаларының заңдылықтарына іс-
әрекет психологиясы мен тұлға ерекшеліктері, идентификациялаудың әлеуметтік-
психологиялық механизмдері (эмпатия, еліктеу, сендіру т.б) жатады. Бұл
орайда Б. Т. Ананьев, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, В. М.
Мерлин, Л. И. Анциферова, И. Н. Семенов және т.б айтуға болады.
Соңғы жылдарда философияда қоғамда адамның алатын орны, адамдағы
биологиялық пен әлеуметтіліктің арақатынасы, тұлға дамуының әлеуметтік
мәдени детерминациясы, адамның іс-әрекеттік болмысы әлеуметтік қоғамның
негізгі сфераларын талдау, гуманистік концепция мазмұнын түсіну
мәселелеріне көп көңіл бөлінуде. Бұл бағыттағы зерттеулер ретінде М. Н.
Берулова, Л. П. Буева, Л. Н. Коган, И. И. Резвицкий, И. Н. Семенов, Э. Г.
Юдин, К. А. Шварцман т.б еңбектерін атауға болады.
Жоғарыда айтылған ғылымдардағы ізгіліктілік мәселелердің ғылыми
маңыздылығын жоғары бағалай отырып, әлеуметтік педагогика үшін негізгі рөл
әлеуметтік педагогикалық іс-әрекет тұжырымдамасы мен әлеуметтендіру
тұжырымдамасына берілетіндігін атауға болады. Бұл тұжырымдамалар әлеуметтік
педагогиканың тұжырымдамалық негізін құрайды. Бұл тұрғыда Л. В.
Филиппованың жұмысы басты орынға ие. Онда әлеуметтік педагогиканың
тұжырымдамалық негіздері біртұтас жүйе ретінде пәнаралық білімдерді
интеграциялаудың әдіснамалық және теориялық мәселелерін қамтиды. Осындай
көзқарас әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындаудың психологиялық-
педагогикалық тұжырымдамасының мазмұндық және методологиялық негізін
құрайды.
Әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындаудың психологиялық-педагогикалық
тұжырымдамасын құрастырудың бастапқы кезеңіне әлеуметтік педагогиканың
ғылым ретінде және практикалық пән ретіндегі статусы, пәні, мазмұны,
құрылымы және қызметтері мен міндеттері жайлы заманауи көзқарастарды
жатқызуға болады. Мұндай көзқарас әлеуметтік педагогиканы тұлғаны
әлеуметтендірудің заңдылықтарын түсінуге және осы заңдылықтарды нақты бір
тұлғаға қатысты қолдануды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін пәнаралық кешен
ретінде қарастыруға болатындығын айқындайды.
Әлеуметтік педагогика статусы нақты бір тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыра
алуына септігін тигізетін әлеуметтік педагогикалық іс-әрекет феноменіне
қатысты әлеуметтік философиялық позицияның көрінісі болып табылады. Осының
нәтижесінде тұлғаның өзін-өзі тануы, өзін жүзеге асыра алуы қамтамасыз
етіледі. Бұл әлеуметтік педагогиканы ғылым ретінде танып, оның практикалық
пән ретіндегі қоғам тапсырысын жүзеге асыратындығын нақтылай түседі.
Әлеуметтік педагогика тұлғаны әлеуметтік-педагогикалық әсерлердің жүйесі,
көпқырлы әлеуметтендіру процесінің бастапқы және соңғы нәтижесі ретінде
қарастырады. Бұл барлық педагогикалық механизмдер мен құралдардың біртұтас
қоғам жүйесінде, яғни қоғам өмірінің барлық салаларында қызмет етуін ескере
отырып, қайта қарастырылуы қажет екендігін көрсетеді. Бұл өз-өзінен
жоғарыда аталған мақсатқа қызмет ететін әлеуметтік-педагогикалық жобалар
мен технологиялар жасауды қажет етеді.
Әлеуметтік педагогиканың объектісі ретінде тұлғаның өзі қарастырылады. Ал
кейбір зерттеулерде (мысалы, Л. В. Филиппова) объект нақтыланып, тұлғаның
әлеуметтену барысында қалыптасуы және дамуы түрінде айқындалады.
Қазіргі таңдағы түрлі көзқарастар тұрғысынан алғанда тұлға ұғымы адамның
өмір сүру болмысының ерекше түрі; қоғамның мүшесі ретінде, белгілі бір
әлеуметтік топтың өкілі. Мұндай көзқарас психологияда кеңінен танымал
болып, әлеуметтік-философиялық және әлеуметтік көзқарастармен жақсы
үйлеседі. Бұл тұлғаның қалыптасу, даму мәселесін пәнаралық тұрғыдан
қарастыруды, мәні тұрғысынан әлеуметтік-педагогикалық позициядан
қарастыруға мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда әлеуметтік педагогиканың
объектісінде ең алдымен тұлға феноменінің әлеуметтік мәдени болмысы көрініс
табуы тиіс. Тұлғаның әлеуметтік-мәдени табиғаты төмендегідей мәселелермен
сипатталады: Тұлға феномені адамның позициясында басқа адамдармен қарым-
қатынасында көрінеді, өмірлік мақсаттары мен оның артында тұрған
мотивтерінде мінез-құлық түрлері мен жалпы мақсаттары мен міндеттеріне
жетуде қолданатын іс-әрекет тәсілдерінде көрінеді. Осы сипатта тұлға
түсінігі позиция, әлеуметтік рөл, әлеуметтік статус ұғымдарымен тығыз
байланысады.
Әлеуметтік рөл дегенде белгілі бір топтағы адамның күтілетін мінез-құлыққа
жауап беретін іс-әрекетінің бағдарламасын түсіну керек. Түпкі мәніне
келетін болсақ, бұл белгіленген бір қоғам өміріне араласатын адамның
еріксіз статусы, яғни мұндай адам өзінің қызмет әрекетіне сай мінез-құлыққа
жауап беруі тиіс.
Статус ұғымы бұл адамның қалыптасқан әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі
мінез-құлқын сипаттайды. Мұнда адамның өз орны, іс-әрекет түрі және
нормативтік мінез-құлық типі болады. Статустық жүйеде адамдардың қарым-
қатынасын, іс-әрекеттерін ретке салып отыратын нормалар бар. Статус пен
тұлғаның рөлі сырттай қарағанда бірдей болғанымен, тұлға ұғымының мәнін
толық қамти алмайды. Тұлға ұғымының мәні оның еркін, өз бетінше,
жауапкершілікпен, яғни өзінің статустық-рөлдік шектеулерден, нормативтік
инструкциялардан шетке шығып еркін әрекет етуімен байланысты.
Адамның әлеуметтік қоғамдағы орнын кей жағдайларда белгілі мақсат, себеп,
жағдайлар айқындайды. Ал тағы бір жағдайларда адам сол қоғамдағы орнын
саналы, ерікті түрде таңдап, өзін өзгелерге мойындату арқылы жеңіп алады.
Мұндай жағдайда адамның өмірдегі өз позициясының бар екендігін айту қажет.
Позицияны адамның тұлға ретіндегі жалпы сипаттамасы ретінде түсіну қажет.
Ал тұлға бұл аспектіде-өмірде, қоғамда, мәдени қарым-қатынаста өз орнын
өздігінен айқындайтын адам. Осы негізде тұлға - біртұтас әлеуметтік мәдени
құрылым, мәдениет, уақыт және тарих кеңістігінде өз позициясын еркін, өз
бетінше айқындаған субъект. Адамдармен қарым-қатынаста позицияны түбегейлі
ұстану мүмкін емес. Өмір сүру барысында жауапкершілікті өз мойнына алу
керек болатын жағдайлар орын алуы мүмкін. Сондықтан тұлға біржолата
қалыптасқан сапа, жай-күй немесе құрылым емес. Тұлға - іс-әрекет әдісі,
өмір сүру бейнесі, іс-әрекет субъекті. Осы тұрғыдан алғанда әрбір адам
өзінің жеке көзқарастары мен позицияларын берік ұстанып, оның дұрыстығын
өзгелерге мойындатқан жағдайда ғана толық мағынадағы тұлға ретінде
қалыптасады. Тұлға – адамның айрықша өмір сүру тәсілі. Осы тұстан бастап,
адамның ерекше болмысы туралы айтуға болады. Мұндай тәсіл тұлғаның жеке
білім алуы негізінде қамтамасыз етіледі. Ал ондай білім адамның іс-
әрекетінің ерекше деңгейіне, басқаша айтқанда тұлғалық сатысына
көтерілгенде, жеке өмір сүру тәсіліне ие болғанда қамтамасыз етіледі.
Тұлғалық деңгей- бұл өз іс-әрекетіне, мінез-құлқына толық жауап беру,
әлеуметтік іс-әрекет қаупі мен қиналыс қаупіне, түрлеріне қарамай, сол
жолды таңдауы сияқты мәселелер түсініледі.
Субъектінің әлеуметтік байланыстар мен қатынастарға түскендігін бейнелейтін
ұғымдардан жеке құндылық, жеке таңдау, еркін, тұлғалық бағдарлар мен
мақсаттар, жеке уақыт сияқты мәселелерді атауға болады. Тұлғалық
құндылықтар дегенде нақты бір индивидтің қоғамдық және топтық құндылықтарды
меңгеруін түсіну қажет. Әлеуметтік құндылықтар жеке өмір сүру іс-әрекеті
тәжірибесі барысында тұлғаның құндылықты бағдарларының психологиялық
құрылымына енеді.
Құндылық бағдарлар тұлғаның қызметі барысында көптеген қызметтерді атқарады
және оның тұрақтылығы мен тұтастығын қамтамасыз етеді. Тұлғалық бағдарлар
мотивацияның негізгі қозғаушы күші болып, әлеуметтік мінез-құлықтың негізін
құрайды. Дамыған тұлғалық бағдарлар - кемелденген тұлғаның маңызды
көрсеткіштерінің бірі, ол әлеуметтенгендік деңгейінің, индивидтің
әлеуметтік қоғамға енуі деңгейінің көрсеткіші ретінде бағаланады. Осыған
байланысты кез келген қоғамда тұлғалық бағдарлар тәрбиенің және мақсатқа
бағытталған қалыптастырудың объектісі болып табылады. Жоғарыда айтылған
пікірлерді жинақтай отырып, тұлғаның табиғи болмысы төмендегі екі топтағы
сипаттамалар арқылы ашылатындығын айтуға болады:
Бірінші топқа тұлғаның ұстанымы, әлеуметтік рөлі, құндылықтары және
жоғарыда санап өтілген феномендер кіреді.
Екінші топ адамның жеке деңгейдегі өмір сүру тәсілі арқылы тұжырымдалады.
Бір сөзбен айтқанда, тұлға әлеуметтену барысында қоғамда дұрыс өмір сүру
үшін өзіне қажетті мінез-құлық формаларына ие болып қоғам мақұлдаған
көзқарас, сенімдерін қалыптастырады. Әлеуметтену өз ішіне адамның
әлеуметтік болмысты тануын, жеке практикалық және топтық жұмыс дағдыларына
ие болуды қамтиды. Әлеуметтену процесі барысында белгілі бір өзгерістерге
алып келетін сапалар мен психологиялық механизмдер қалыптасады.
Әлеуметтендіру процесі үшін қоғамдық тәрбиенің маңызы зор. Әлеуметтендіру
процесін индивид тарапынан әлеуметтік тәжірибені меңгеру барысында қарым-
қатынас және іс-әрекет аясын кеңейту ретінде, өзін-өзі реттеу, сана-сезімі
мен белсенді өмірлік ұстанымының қалыптасуы түрінде сипаттауға болады.
Әлеуметтендіру институттары ретінде отбасы, бастауыш мектепке дейінгі білім
беру мекемелері, мектеп, еңбек және басқа да ұжымдарды жатқызуға болады.
Тұлғаның жаңаша жоғары деңгейде дамуының объектив алғышарты - тәрбие
процесі. Жоғарыда тұлғаның әлеуметтік болмысына қатысты аталған қағидаларға
сүйене отырып, әлеуметтік педагогиканың пәніне әлеуметтендіру процесінің
мазмұнын құрайтын құрылымдық-функционалдық байланыстарды, заңдылық қарым-
қатынас пен өзара байланыстар логикасын, тұлғаның өзін-өзі айқындауы мен
өзін жүзеге асыра алуы процестерін жатқызуға болады.
Әлеуметтік педагогиканың принциптері әлеуметтік педагогиканың
тұжырымдамалық негізін шығармашылық тұрғыдан талдау нәтижесінде
айқындалады.
Принцип сөзінің өзі латынның принципум деген сөзінен аударғанда негіз
деген мағынаны білдіреді. Кез келген ғылым өзінің дамуында белгілі бір
заңдылықтардан бастау алатын, соларға негізделетін қағидаларға сүйенеді.
Мысалы: кез келген құрылысшы кірпіш қалау үшін ең алдымен фундамент қалап
алу керектігін біледі. Сол секілді педагогикалық процесті ұйымдастыруда
бастапқы ережелер мен талаптарды, яғни принциптерді ескеріп, үнемі
басшылыққа аламыз.
Кез келген ғылымның негізгі қағидаларына сүйене отырып, оның ережелері
қалыптасады. Қағидалар мен ережелер біздің қалауымыздан тыс пайда болады.
Оларды ескермеген жағдайда ертелі-кеш біздің тәрбиелік әрекеттеріміз
пайдасыз, тіпті зиянды да болуы мүмкін.
Әлеуметтік педагогика өзінің практикасында ғылыми педагогиканың тәрбие
қағидаларына сүйенеді. Соған қарамай әлеуметтік педагогика баланың ересек
болғанға дейін ең алдымен бала болып қалуын қалайды.
Сондай-ақ швейцар педагогі Иоганн Генрих Песталоцци (1749-1827) қараусыз
қалған балалар үшін қамқорлыққа алу үйлерін ұйымдастыра отырып, тәрбиедегі
негізгі мақсат - адамның қабілеті мен табиғи күшін дамыту, сонымен қатар
бұл даму жан-жақты әрі үйлесімді болуға тиіс деген болатын.
Әлеуметтік педагогиканың принциптері – бұл, тұлғаның қалыптасу және даму
процесінің базалық принциптерін түсіну ғана емес, сондай-ақ оларды
практикалық тұрғыда жүзеге асыру. Ондай принциптер қатарына – гуманитарлық,
дамудың әлеуметтілігі, жүйелілік, поляризация және тәжірибе жатады.
1. Әлеуметтендiрудiң ізгіліктілігі принципi. Гумандылық, гуманизм
ұғымдары латынның адамдық деген сөзінен аударылғанда адамға деген
құрмет деген мағынаны білдіреді. Гуманизм қағидасы мынадай ережелерді
сақтауды қажет етедi:
- қоғамдағы барлық балалардың дене, материалдық және әлеуметтік жағдайына
карамай оларға деген дұрыс қарым-қатынас пен құрмет болуға тиіс;
- әрбір баланың бойындағы мен ұғымының қалыптасуы мен дамуына көмектесу,
айналадағы адамдарға құрметпен қарау;
- мейірімділік пен қайырымдылықты гуманизмнің алғашқы басқышы ретінде
түсіну.
Әлеуметтендiрудiң ізгіліктілігі, бағыттылығы принципi - адамның өмiрiн,
оның дене, психикалық және адамгершiлiктiк саулығын, сондай-ақ рухани
байлықтарын адамның жоғары құндылықтары ретiнде мойындау. Әлеуметтендiру
процесiндегi педагогикалық ықпалдың негiзгi мақсатының өзi оны тек танып
қана қоймай, сол құндылықтарға қол жеткiзу болып табылады.
Тәрбиені ізгілендіру идеясы Ян Амос Коменскийдің еңбектерінде бастау алып,
ол барлық елдер педагогтары тарапынан насихатталып келеді.
Ізгіліктілік бағыттылықта жастарға тәрбие беру мынадай тиімділік береді:
1. Тек тәрбие ғана белгілі бір мөлшерде әлеуметтену объектісі болып
табылатын адамның мінез-құлқындағы оң өзгерістердің дамуының бағытын
анықтауға мүмкіндік береді;
2. Тәрбие арқылы ғана адамның субъект ретінде өз идеясын жүзеге асыруына
мүмкіндік жасауға болады;
3. Тәрбие ғана адамның бір ортадан екінші ортаға бейімделуіне ... жалғасы
алғышарттары
1.4.2 Әлеуметтендіру принциптері, оладың түрлері және оларға сипаттама
1.4.3 Баланы қоғамға бейімдеу мен ендіруде әлеуметтендіру принциптерін
басшылыққа алудың жолдары
Қазіргі таңда әлеуметтік педагогиканың тұжырымдамалық және құрылымдық
мәселелерін жасауда қолданылып жүрген негізгі тұжырымдамалық идеялар Б. А.
Грушин, Р. Г. Гурова, С. Н. Иконников, В. Г. Лисовский, Ю. В. Торсуев және
т.б. еңбектерінде қарастырылған. Бұл зерттеулерде тәрбиенің әлеуметтік
детерминанттылығы және әлеуметтік-экономикалық жағдайларға байланысты
тұлғаның әлеуметтенуі жайлы эмпирикалық зерттеулердің талдаулары берілген.
В. С. Бестужев-Лада, Б. С. Гершунский, В. А. Караковский, М.Н. Скаткин, В.
А. Ядов т.б. әлеуметтік-педагогикалық болжам жасау мәселелерін шешуде
әлеуметтік педагогика ғылымына үлкен үлес қосқан.
В. И. Журавлев, Б. Т. Лихачев, В. Г. Разумовский, Г. П. Будановалардың
зерттеулерінде жастардың еңбекке, отбасылық өмірге, білім алуға, қоғамдық
іс-әрекет пен дем алуға дайындығы жан-жақты әрі терең қарастырылған.
Қазіргі дәстүрлі педагогика әлеуметтік-педагогикалық сипаттағы төмендегідей
мәселелерді де қарастыру қажеттілігін мойындауда:
- тұлға мәнін және оның қалыптасу кезеңдерін ашу;
- индивидттің әлеуметтік болмысының түрлі формаларын ажырату (адам,
жекелік, тұлға, субъект);
- әлеуметтану мазмұнын түсіну;
- тұлғаның дамуы мен өзін-өзі дамытудың өзара байланыстылығына талдау
жасау;
- тұлғаның әлеуметтік қалыптасуының әлеуметтік детерминанты мен мәдениеттер
диалогының рөлін түсіну және т.б. Бұл бағытта В. В. Давыдов, В. В.
Краевский, А. В. Мудрик, Б. С. Гершунский т.б. еңбектерін айтуға болады.
Психология мен әлеуметтік психологияда тұлғаның психологиялық құрылымы мен
рефлексивтік белсенділіктің түрлеріне, формаларының заңдылықтарына іс-
әрекет психологиясы мен тұлға ерекшеліктері, идентификациялаудың әлеуметтік-
психологиялық механизмдері (эмпатия, еліктеу, сендіру т.б) жатады. Бұл
орайда Б. Т. Ананьев, Л. С. Выготский, А. Н. Леонтьев, Б. Ф. Ломов, В. М.
Мерлин, Л. И. Анциферова, И. Н. Семенов және т.б айтуға болады.
Соңғы жылдарда философияда қоғамда адамның алатын орны, адамдағы
биологиялық пен әлеуметтіліктің арақатынасы, тұлға дамуының әлеуметтік
мәдени детерминациясы, адамның іс-әрекеттік болмысы әлеуметтік қоғамның
негізгі сфераларын талдау, гуманистік концепция мазмұнын түсіну
мәселелеріне көп көңіл бөлінуде. Бұл бағыттағы зерттеулер ретінде М. Н.
Берулова, Л. П. Буева, Л. Н. Коган, И. И. Резвицкий, И. Н. Семенов, Э. Г.
Юдин, К. А. Шварцман т.б еңбектерін атауға болады.
Жоғарыда айтылған ғылымдардағы ізгіліктілік мәселелердің ғылыми
маңыздылығын жоғары бағалай отырып, әлеуметтік педагогика үшін негізгі рөл
әлеуметтік педагогикалық іс-әрекет тұжырымдамасы мен әлеуметтендіру
тұжырымдамасына берілетіндігін атауға болады. Бұл тұжырымдамалар әлеуметтік
педагогиканың тұжырымдамалық негізін құрайды. Бұл тұрғыда Л. В.
Филиппованың жұмысы басты орынға ие. Онда әлеуметтік педагогиканың
тұжырымдамалық негіздері біртұтас жүйе ретінде пәнаралық білімдерді
интеграциялаудың әдіснамалық және теориялық мәселелерін қамтиды. Осындай
көзқарас әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындаудың психологиялық-
педагогикалық тұжырымдамасының мазмұндық және методологиялық негізін
құрайды.
Әлеуметтік педагогтарды кәсіби дайындаудың психологиялық-педагогикалық
тұжырымдамасын құрастырудың бастапқы кезеңіне әлеуметтік педагогиканың
ғылым ретінде және практикалық пән ретіндегі статусы, пәні, мазмұны,
құрылымы және қызметтері мен міндеттері жайлы заманауи көзқарастарды
жатқызуға болады. Мұндай көзқарас әлеуметтік педагогиканы тұлғаны
әлеуметтендірудің заңдылықтарын түсінуге және осы заңдылықтарды нақты бір
тұлғаға қатысты қолдануды жүзеге асыруды қамтамасыз ететін пәнаралық кешен
ретінде қарастыруға болатындығын айқындайды.
Әлеуметтік педагогика статусы нақты бір тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыра
алуына септігін тигізетін әлеуметтік педагогикалық іс-әрекет феноменіне
қатысты әлеуметтік философиялық позицияның көрінісі болып табылады. Осының
нәтижесінде тұлғаның өзін-өзі тануы, өзін жүзеге асыра алуы қамтамасыз
етіледі. Бұл әлеуметтік педагогиканы ғылым ретінде танып, оның практикалық
пән ретіндегі қоғам тапсырысын жүзеге асыратындығын нақтылай түседі.
Әлеуметтік педагогика тұлғаны әлеуметтік-педагогикалық әсерлердің жүйесі,
көпқырлы әлеуметтендіру процесінің бастапқы және соңғы нәтижесі ретінде
қарастырады. Бұл барлық педагогикалық механизмдер мен құралдардың біртұтас
қоғам жүйесінде, яғни қоғам өмірінің барлық салаларында қызмет етуін ескере
отырып, қайта қарастырылуы қажет екендігін көрсетеді. Бұл өз-өзінен
жоғарыда аталған мақсатқа қызмет ететін әлеуметтік-педагогикалық жобалар
мен технологиялар жасауды қажет етеді.
Әлеуметтік педагогиканың объектісі ретінде тұлғаның өзі қарастырылады. Ал
кейбір зерттеулерде (мысалы, Л. В. Филиппова) объект нақтыланып, тұлғаның
әлеуметтену барысында қалыптасуы және дамуы түрінде айқындалады.
Қазіргі таңдағы түрлі көзқарастар тұрғысынан алғанда тұлға ұғымы адамның
өмір сүру болмысының ерекше түрі; қоғамның мүшесі ретінде, белгілі бір
әлеуметтік топтың өкілі. Мұндай көзқарас психологияда кеңінен танымал
болып, әлеуметтік-философиялық және әлеуметтік көзқарастармен жақсы
үйлеседі. Бұл тұлғаның қалыптасу, даму мәселесін пәнаралық тұрғыдан
қарастыруды, мәні тұрғысынан әлеуметтік-педагогикалық позициядан
қарастыруға мүмкіндік береді. Осы тұрғыдан алғанда әлеуметтік педагогиканың
объектісінде ең алдымен тұлға феноменінің әлеуметтік мәдени болмысы көрініс
табуы тиіс. Тұлғаның әлеуметтік-мәдени табиғаты төмендегідей мәселелермен
сипатталады: Тұлға феномені адамның позициясында басқа адамдармен қарым-
қатынасында көрінеді, өмірлік мақсаттары мен оның артында тұрған
мотивтерінде мінез-құлық түрлері мен жалпы мақсаттары мен міндеттеріне
жетуде қолданатын іс-әрекет тәсілдерінде көрінеді. Осы сипатта тұлға
түсінігі позиция, әлеуметтік рөл, әлеуметтік статус ұғымдарымен тығыз
байланысады.
Әлеуметтік рөл дегенде белгілі бір топтағы адамның күтілетін мінез-құлыққа
жауап беретін іс-әрекетінің бағдарламасын түсіну керек. Түпкі мәніне
келетін болсақ, бұл белгіленген бір қоғам өміріне араласатын адамның
еріксіз статусы, яғни мұндай адам өзінің қызмет әрекетіне сай мінез-құлыққа
жауап беруі тиіс.
Статус ұғымы бұл адамның қалыптасқан әлеуметтік қатынастар жүйесіндегі
мінез-құлқын сипаттайды. Мұнда адамның өз орны, іс-әрекет түрі және
нормативтік мінез-құлық типі болады. Статустық жүйеде адамдардың қарым-
қатынасын, іс-әрекеттерін ретке салып отыратын нормалар бар. Статус пен
тұлғаның рөлі сырттай қарағанда бірдей болғанымен, тұлға ұғымының мәнін
толық қамти алмайды. Тұлға ұғымының мәні оның еркін, өз бетінше,
жауапкершілікпен, яғни өзінің статустық-рөлдік шектеулерден, нормативтік
инструкциялардан шетке шығып еркін әрекет етуімен байланысты.
Адамның әлеуметтік қоғамдағы орнын кей жағдайларда белгілі мақсат, себеп,
жағдайлар айқындайды. Ал тағы бір жағдайларда адам сол қоғамдағы орнын
саналы, ерікті түрде таңдап, өзін өзгелерге мойындату арқылы жеңіп алады.
Мұндай жағдайда адамның өмірдегі өз позициясының бар екендігін айту қажет.
Позицияны адамның тұлға ретіндегі жалпы сипаттамасы ретінде түсіну қажет.
Ал тұлға бұл аспектіде-өмірде, қоғамда, мәдени қарым-қатынаста өз орнын
өздігінен айқындайтын адам. Осы негізде тұлға - біртұтас әлеуметтік мәдени
құрылым, мәдениет, уақыт және тарих кеңістігінде өз позициясын еркін, өз
бетінше айқындаған субъект. Адамдармен қарым-қатынаста позицияны түбегейлі
ұстану мүмкін емес. Өмір сүру барысында жауапкершілікті өз мойнына алу
керек болатын жағдайлар орын алуы мүмкін. Сондықтан тұлға біржолата
қалыптасқан сапа, жай-күй немесе құрылым емес. Тұлға - іс-әрекет әдісі,
өмір сүру бейнесі, іс-әрекет субъекті. Осы тұрғыдан алғанда әрбір адам
өзінің жеке көзқарастары мен позицияларын берік ұстанып, оның дұрыстығын
өзгелерге мойындатқан жағдайда ғана толық мағынадағы тұлға ретінде
қалыптасады. Тұлға – адамның айрықша өмір сүру тәсілі. Осы тұстан бастап,
адамның ерекше болмысы туралы айтуға болады. Мұндай тәсіл тұлғаның жеке
білім алуы негізінде қамтамасыз етіледі. Ал ондай білім адамның іс-
әрекетінің ерекше деңгейіне, басқаша айтқанда тұлғалық сатысына
көтерілгенде, жеке өмір сүру тәсіліне ие болғанда қамтамасыз етіледі.
Тұлғалық деңгей- бұл өз іс-әрекетіне, мінез-құлқына толық жауап беру,
әлеуметтік іс-әрекет қаупі мен қиналыс қаупіне, түрлеріне қарамай, сол
жолды таңдауы сияқты мәселелер түсініледі.
Субъектінің әлеуметтік байланыстар мен қатынастарға түскендігін бейнелейтін
ұғымдардан жеке құндылық, жеке таңдау, еркін, тұлғалық бағдарлар мен
мақсаттар, жеке уақыт сияқты мәселелерді атауға болады. Тұлғалық
құндылықтар дегенде нақты бір индивидтің қоғамдық және топтық құндылықтарды
меңгеруін түсіну қажет. Әлеуметтік құндылықтар жеке өмір сүру іс-әрекеті
тәжірибесі барысында тұлғаның құндылықты бағдарларының психологиялық
құрылымына енеді.
Құндылық бағдарлар тұлғаның қызметі барысында көптеген қызметтерді атқарады
және оның тұрақтылығы мен тұтастығын қамтамасыз етеді. Тұлғалық бағдарлар
мотивацияның негізгі қозғаушы күші болып, әлеуметтік мінез-құлықтың негізін
құрайды. Дамыған тұлғалық бағдарлар - кемелденген тұлғаның маңызды
көрсеткіштерінің бірі, ол әлеуметтенгендік деңгейінің, индивидтің
әлеуметтік қоғамға енуі деңгейінің көрсеткіші ретінде бағаланады. Осыған
байланысты кез келген қоғамда тұлғалық бағдарлар тәрбиенің және мақсатқа
бағытталған қалыптастырудың объектісі болып табылады. Жоғарыда айтылған
пікірлерді жинақтай отырып, тұлғаның табиғи болмысы төмендегі екі топтағы
сипаттамалар арқылы ашылатындығын айтуға болады:
Бірінші топқа тұлғаның ұстанымы, әлеуметтік рөлі, құндылықтары және
жоғарыда санап өтілген феномендер кіреді.
Екінші топ адамның жеке деңгейдегі өмір сүру тәсілі арқылы тұжырымдалады.
Бір сөзбен айтқанда, тұлға әлеуметтену барысында қоғамда дұрыс өмір сүру
үшін өзіне қажетті мінез-құлық формаларына ие болып қоғам мақұлдаған
көзқарас, сенімдерін қалыптастырады. Әлеуметтену өз ішіне адамның
әлеуметтік болмысты тануын, жеке практикалық және топтық жұмыс дағдыларына
ие болуды қамтиды. Әлеуметтену процесі барысында белгілі бір өзгерістерге
алып келетін сапалар мен психологиялық механизмдер қалыптасады.
Әлеуметтендіру процесі үшін қоғамдық тәрбиенің маңызы зор. Әлеуметтендіру
процесін индивид тарапынан әлеуметтік тәжірибені меңгеру барысында қарым-
қатынас және іс-әрекет аясын кеңейту ретінде, өзін-өзі реттеу, сана-сезімі
мен белсенді өмірлік ұстанымының қалыптасуы түрінде сипаттауға болады.
Әлеуметтендіру институттары ретінде отбасы, бастауыш мектепке дейінгі білім
беру мекемелері, мектеп, еңбек және басқа да ұжымдарды жатқызуға болады.
Тұлғаның жаңаша жоғары деңгейде дамуының объектив алғышарты - тәрбие
процесі. Жоғарыда тұлғаның әлеуметтік болмысына қатысты аталған қағидаларға
сүйене отырып, әлеуметтік педагогиканың пәніне әлеуметтендіру процесінің
мазмұнын құрайтын құрылымдық-функционалдық байланыстарды, заңдылық қарым-
қатынас пен өзара байланыстар логикасын, тұлғаның өзін-өзі айқындауы мен
өзін жүзеге асыра алуы процестерін жатқызуға болады.
Әлеуметтік педагогиканың принциптері әлеуметтік педагогиканың
тұжырымдамалық негізін шығармашылық тұрғыдан талдау нәтижесінде
айқындалады.
Принцип сөзінің өзі латынның принципум деген сөзінен аударғанда негіз
деген мағынаны білдіреді. Кез келген ғылым өзінің дамуында белгілі бір
заңдылықтардан бастау алатын, соларға негізделетін қағидаларға сүйенеді.
Мысалы: кез келген құрылысшы кірпіш қалау үшін ең алдымен фундамент қалап
алу керектігін біледі. Сол секілді педагогикалық процесті ұйымдастыруда
бастапқы ережелер мен талаптарды, яғни принциптерді ескеріп, үнемі
басшылыққа аламыз.
Кез келген ғылымның негізгі қағидаларына сүйене отырып, оның ережелері
қалыптасады. Қағидалар мен ережелер біздің қалауымыздан тыс пайда болады.
Оларды ескермеген жағдайда ертелі-кеш біздің тәрбиелік әрекеттеріміз
пайдасыз, тіпті зиянды да болуы мүмкін.
Әлеуметтік педагогика өзінің практикасында ғылыми педагогиканың тәрбие
қағидаларына сүйенеді. Соған қарамай әлеуметтік педагогика баланың ересек
болғанға дейін ең алдымен бала болып қалуын қалайды.
Сондай-ақ швейцар педагогі Иоганн Генрих Песталоцци (1749-1827) қараусыз
қалған балалар үшін қамқорлыққа алу үйлерін ұйымдастыра отырып, тәрбиедегі
негізгі мақсат - адамның қабілеті мен табиғи күшін дамыту, сонымен қатар
бұл даму жан-жақты әрі үйлесімді болуға тиіс деген болатын.
Әлеуметтік педагогиканың принциптері – бұл, тұлғаның қалыптасу және даму
процесінің базалық принциптерін түсіну ғана емес, сондай-ақ оларды
практикалық тұрғыда жүзеге асыру. Ондай принциптер қатарына – гуманитарлық,
дамудың әлеуметтілігі, жүйелілік, поляризация және тәжірибе жатады.
1. Әлеуметтендiрудiң ізгіліктілігі принципi. Гумандылық, гуманизм
ұғымдары латынның адамдық деген сөзінен аударылғанда адамға деген
құрмет деген мағынаны білдіреді. Гуманизм қағидасы мынадай ережелерді
сақтауды қажет етедi:
- қоғамдағы барлық балалардың дене, материалдық және әлеуметтік жағдайына
карамай оларға деген дұрыс қарым-қатынас пен құрмет болуға тиіс;
- әрбір баланың бойындағы мен ұғымының қалыптасуы мен дамуына көмектесу,
айналадағы адамдарға құрметпен қарау;
- мейірімділік пен қайырымдылықты гуманизмнің алғашқы басқышы ретінде
түсіну.
Әлеуметтендiрудiң ізгіліктілігі, бағыттылығы принципi - адамның өмiрiн,
оның дене, психикалық және адамгершiлiктiк саулығын, сондай-ақ рухани
байлықтарын адамның жоғары құндылықтары ретiнде мойындау. Әлеуметтендiру
процесiндегi педагогикалық ықпалдың негiзгi мақсатының өзi оны тек танып
қана қоймай, сол құндылықтарға қол жеткiзу болып табылады.
Тәрбиені ізгілендіру идеясы Ян Амос Коменскийдің еңбектерінде бастау алып,
ол барлық елдер педагогтары тарапынан насихатталып келеді.
Ізгіліктілік бағыттылықта жастарға тәрбие беру мынадай тиімділік береді:
1. Тек тәрбие ғана белгілі бір мөлшерде әлеуметтену объектісі болып
табылатын адамның мінез-құлқындағы оң өзгерістердің дамуының бағытын
анықтауға мүмкіндік береді;
2. Тәрбие арқылы ғана адамның субъект ретінде өз идеясын жүзеге асыруына
мүмкіндік жасауға болады;
3. Тәрбие ғана адамның бір ортадан екінші ортаға бейімделуіне ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz