Ажырасудың себептері мен салдары
1 Ажырасудың себептері мен салдары.
2 Неке
3 Бүгінгі отбасы мәселесі
4 Сауалнама.
2 Неке
3 Бүгінгі отбасы мәселесі
4 Сауалнама.
Отбасы - сыйластық , жарастық орнаған орта, кішкентай Отан. Оның да іргесі – берік, берекесі – биік болу керек. Береке-бірлік болғанда ғана жарасымды тірлік болмақ. Отбасындағы қатынастар, негізінен, адамгершілік, ізгілік - өнегелік нормалары негізінде реттеледі. Бұл өзара құрмет, сүйіспеншілік, қамқорлық және имандылық қолдаудың көрінісі. Отбасылық өмір қалыбы, көбінесе ұлттық дәстүрлер мен әдет – ғұрыптарға сүйенеді.
Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты – неке деп түсінуіміз қажет.Ерлі – зайыптылардың жеке және мүліктік құқытық қатынастарының тоқтатылуын некенің тоқтатылуы деп түсінеді. Неке заңда айқындалған білгілі бір оқиғаардың тууына байланысты немесе ерлі – зайыптылардың біреуінің не екеуінің бірдей қалауымен тоқтатылады. Некені тоқтататын оқиғалардың бірі ажырасу.Ажырасу арқылы некенің тоқтатылуы, АХАТ органдары немесе сотта заңда белгіленген тәртіп бойынша іске асырылуы мүмкін.Ажырасу үшін мынадай үш шарттың болуы қажет:
АХАТ органдарында ерлі – зайыптылардың некені бұзу жөніндегі өзара келісімі;
• кәмелетке толмаған балаларының болмауы;
• бір – біріне мүліктік және өзге де талаптарының болмауы.
Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық одақты – неке деп түсінуіміз қажет.Ерлі – зайыптылардың жеке және мүліктік құқытық қатынастарының тоқтатылуын некенің тоқтатылуы деп түсінеді. Неке заңда айқындалған білгілі бір оқиғаардың тууына байланысты немесе ерлі – зайыптылардың біреуінің не екеуінің бірдей қалауымен тоқтатылады. Некені тоқтататын оқиғалардың бірі ажырасу.Ажырасу арқылы некенің тоқтатылуы, АХАТ органдары немесе сотта заңда белгіленген тәртіп бойынша іске асырылуы мүмкін.Ажырасу үшін мынадай үш шарттың болуы қажет:
АХАТ органдарында ерлі – зайыптылардың некені бұзу жөніндегі өзара келісімі;
• кәмелетке толмаған балаларының болмауы;
• бір – біріне мүліктік және өзге де талаптарының болмауы.
Ажырасудың себептері мен салдары.
Отбасы - сыйластық , жарастық орнаған орта, кішкентай Отан. Оның да
іргесі – берік, берекесі – биік болу керек. Береке-бірлік болғанда ғана
жарасымды тірлік болмақ. Отбасындағы қатынастар, негізінен, адамгершілік,
ізгілік - өнегелік нормалары негізінде реттеледі. Бұл өзара құрмет,
сүйіспеншілік, қамқорлық және имандылық қолдаудың көрінісі. Отбасылық өмір
қалыбы, көбінесе ұлттық дәстүрлер мен әдет – ғұрыптарға сүйенеді.
Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағы
мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру
мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық
келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық
одақты – неке деп түсінуіміз қажет.Ерлі – зайыптылардың жеке және мүліктік
құқытық қатынастарының тоқтатылуын некенің тоқтатылуы деп түсінеді. Неке
заңда айқындалған білгілі бір оқиғаардың тууына байланысты немесе ерлі –
зайыптылардың біреуінің не екеуінің бірдей қалауымен тоқтатылады. Некені
тоқтататын оқиғалардың бірі ажырасу.Ажырасу арқылы некенің тоқтатылуы, АХАТ
органдары немесе сотта заңда белгіленген тәртіп бойынша іске асырылуы
мүмкін.Ажырасу үшін мынадай үш шарттың болуы қажет:
АХАТ органдарында ерлі – зайыптылардың некені бұзу жөніндегі өзара
келісімі;
• кәмелетке толмаған балаларының болмауы;
• бір – біріне мүліктік және өзге де талаптарының болмауы.
Бүгінгі отбасы мәселесі туралы айтқанда, шүкірімізден қауіпіміздің басым
болатыны қалай? Ағайын арасының суй бастауы, туыстықтың жып-жылы қарым-
қатынасы үзілудің алдында тұруы нені көрсетеді? Әулеттік, туыстық
сезімдерге не себепті селкеу түсе бастаған? Ер мен әйелдің арасындағы
көрінбес жіптің жіңішкере түсуі – бүгінгі қоғамның кемшілігі ме, отбасы
ұғымының арзандауынан ба? Отбасы деген ұғымды ер мен әйел жұбының одағы деп
қана түсіну дұрыс па? Расында да, неке бұзу, дәстүрден аттау, бала санының
аздығы – бүгінгінің басты сауалы болып тұрғаны жасырын емес. Ендеше Қазақты
сақтағымыз келсе, қазақтың отбасын сақтап қалу – күн тәртібіндегі басты
мәселе екенін мойындап жүрміз бе? Ұлттың ертеңін өмірге әкеліп, алақанында
мәпелеп, бесігінде тербетіп, тәрбиелейтін ұрпақ өкілдері – біздер қай жерде
қате бастық екен?..Мамандардың сөзіне сенсек, бүгінгі.Қазақстанда төрт
миллионнан аса отбасы бар.Елімізде қаншама шағын мемлекет барын өзіңіз
ойлап көріңіз енді. Сол шағын мемлекеттердің рухани-әлеуметтік жағдайының
жай-күйін ой елегінен тағы бір өткізіп алыңыз. Бұлай деуіміздің себебі,
отбасы мәселесін зерттеп жүрген кез келген сала ғалымдарының сөзіне құлақ
ассаңыз, заманауи отбасының дағдарыста тұрғанын мәселе қылып көтереді. Және
бұл Қазақстанға ғана тән құбылыс емес. Заманауи отбасының жай-күйі қазір
көптеген елде талқыланып жатқаны біз айтпай-ақ белгілі. Бұл жағына
тереңдемей-ақ қоялық.Отбасы құлдыраса не тұр, ең әуелі адам, қоғам аман
болсын деуге де болар еді. Олай айтсақ, қатты қателесетін түріміз
бар.Қоғамның бастауы – отбасы деген пікірмен келіспейтін жан жоқ шығар.
Адамзаттың дамуында отбасының қомақты рөлін жоққа шығару тіптен ұят. Ол аз
десеңіз, сіз бен біз өмір сүріп отырған қоғамның қалыптасуына үлкен серпін
берген де осы отбасы екенін мамандардың өзі мойындайды.Міне, осы әлеуметтік
институтты жоғалтар болсақ, не боларын болжаудың өзі қиын. Бұлай қауіп
айтуымыздың себебі – отбасы әлеуметтік институт ретінде құлдырап, өз
рөлінен алшақтап барады. Бұл да біздің сөз емес. Мамандардың ескертуі.Ең
әуелі, отбасы институты деген не? Қарапайым ғана сөзбен түсіндірсек, Жер
бетінде мемлекет, білім, армия, керек десеңіз, нарықтық қарым-қатынастар
пайда болмай-тұрып-ақ, ең алғашқы болып құрылған, адамзаттық қоғамның
қалыптасуына, дамуына үлкен ықпал еткен ежелгі әлеуметтік институт – отбасы
деп аталады.
Қазір қазақ үшін таңсық нәрсе қалмады. Жаһандану деп өзгенің
жақсысын да, жаманын да бірдей жұтып жатырмыз. Тіпті, ақ пен қараны
ажыратуға шама жоқ. Өз-өзіне қол жұмсау, маскүнемдік, нашақорлық, тонау,
бірін-бірі өлтіру, ажырасу... Иә, бұның бәрі біз өмір сүріп отырған қоғамға
тән дүниелер. Әйтсе де, бүгінде мұндай келеңсіздіктерге аса мән бермей,
күнделікті құбылыс ретінде қарап жүрміз. Пәленшенің қызы қайтып келіпті
немесе баласы ажырасыпты дегенге елең ете қалатын апаларымыз да қазір
ондай гу-гу әңгімеге уақыт тоздырғысы жоқ. Өйткені, қазір ажырасуды әңгіме
ету сәннен кеткен. Себебі де түсінікті. Көп қайнаған сорпаның дәмі кетер
демекші, ажырасудың да қоғамда жиілеп кетуіне байланысты оған назар
аудармайтын болдық. Тіпті, бұл өмір заңдылығы деп, оған оң қабақ танытып
жүргендер де бар көрінеді. Масқара! Қазақ сияқты діні Ислам халық үшін бұл
заңдылық емес, жат қылық болу керек еді. Бірақ амал нешік? Әр түрлі дөуірде
ажырасу туралы түсінік те елеулі өзгеріске ұшырап отырды. Ежелгі неке
арнаулы рәсімді қажет етпейтін қарапайым азаматтық мәміле деп есептелді.
Ажырасу еркін болды және оған ерлі-зайыптылардың екеуінің немесе біреуінің
некелік тұрмыстан бас тартатындығы жөніндегі өтініштерімен жол берілді.
Орта ғасырлардағы некеге қағидалық түсініктерге шек қойылған негізде және
шіркеу билігінің шешімімен жол берілетін. қағидалық нормалар, зайырлы
зандармен алмастырылғаннан кейінгі қазіргі кезде де ажырасу сирек, әсіресе
дін ықпалы күшті елдерде шариғаты ажырасуды мейлінше азайтуға мүмкіндік
беретін көптеген шектеулер қойған.Қазақ заңнамасы да ажырасуды онша
қолдамайды. Әрбір мемлекет неке мен отбасының сақталуына мүдделі, бірақ,
өкінішке орай, біздің елімізде соңғы онжылдықта ажырасудың тұракты өсіп
отырғандығы байқалады.
Ажырасу- XIX ғ.-дың аяғында қазақтар арасында сирек ұшырасқан.
әлсіреуіне, ыдырауына соқтыратындықтан, әйелдің күйеуден, күйеудің әйелден
ажырасуына байырғы қазақ қоғамы жол бермеуге тырысқан. Босағаның берік,
керегенің кең, шаңырақтың биік болуын өсіп-өнген жуан ауыл, табаны жалпақ,
құрыгы ұзын тайпа іргелі елдіктің негізі деп ұққан. Ажырасудың себептері
ауылбасы, рубасы, билердің қатысуымен мұқият тексерілген.Қазақы ортада сай
ажырасуға себеп болатын жағдайлар күйеуіне қатысты жағдайлардан туындауы
мүмкін: егер күйеужігіт бірге тұруға жарамаса; ол қылмыс жасап, ұзақ
уақытқа қамалса; басқа дінді қабылдаса; ұзақ уақыт (3-4 ай) бойы хабар-
ошарсыз жоқ болып кеткен кезде әйелдің ажырасу талабын қоя алатын құқы
болды. Бұл жағдайлар созылып кетуі де мүмкін. Мұндай жағдайда әдет-ғұрыптық
бойынша немесе Шариғат жолымен ажырасу мәселесі қарастырылады. Мұндай
жағдайлардағы қолданылатын ұстанымдар бір-бірін толықтырып отырады.
Негізінде, ажырасу әйелдің төркіні тарапынан жасалған талаптарға байланысты
немесе әйелдің өзінің ауыл ақсақалдары мен ықпалды адамдарға немесе билерге
шағымдануы негізінде қаралады. Егер әйелі күйеуінің бірге тұруға жарамайды
деген шағымы болса, көп жағдайда еріне емделуге, қаралуға үш ай уақыт
мұрсат беріледі. Егер ажырасу туралы шағымына себепкер әйелдің мінезі арқау
болса, ол шағымды қарастырушылар тарапынан көбіне қабылданбайды, дәлірегі
әйелдің Құдай берген мінезі ажырасуға себеп бола алмайды Ішінара
әйелдердің ерлерінен қашып кетуі некен-саяқ болса да, кездескен.
Қалыптасқан үрдіс бойынша, ажырасу үшін алдымен, әйелі күйеуінен үш рет
қашып шығуы тиіс. Үшінші рет қашып шыққаннан кейін, егер ел әйелдің
күйеуінен жәбір көргенін растайтын болса не¬месе куәгерлер ері әйелін үйден
қуып жіберіп, бірнеше жыл қарамағанын дәлелдейтін болса ғана ажырасуға
рұқсат берілді. Қазақ арасындағы ұстаным бойынша, сай ерлі-зайыптылар
ажырасқан кезде әйел ажырасуға себеп емес. Қазақы түсінік бойынша, әйел
кінәсіз болған жағдайда, оның пайдасына (ортақ) мал мүлкінен арнайы үлес
бөлініп берілді. Оған қоса әйелдің күнделікті өмірде пайдаланған тұрмыстық
заттары қоса берілген. Ажырасқан кезде кінәсіз деп танылған әйелге тиетін
мұндай үлесті ақымар деп атаған. Ақымар малдай, жылжымайтын мүліктей немесе
ақшалай да берілген.
Шариғат заңы бойынша күйеуі талақ деп үш рет айтса, неке бұзылып
ажырасуға болады деп есептелген. Егер талақ деп екі рет айтылып келесі
некеге дейінгі күтетін мерзімі (ол идда деп аталады әлбетте төрт ай он күн)
өтсе, онда қайтадан некесін қиған. Күйеуінің өз әйелін соққыға жығып, бір
мүшесін мертіктіріп, басын жарып, көзін шығарса, зақым болған мүшесінің
құнын (саусақ құны, көз құны және т.б.) төлеткен. Бұл жайт ажырасуға себеп
болуы мүмкін. Ал, әйелдің туыстарын балағаттап, намысына тигендігі
дәлелденген жағдайда, сүйек сындырған құны, өнерлі әйелдің өнеріне нұқсан
келтірген жағдайда, өнер құны тәрізді мәселелер арнайы қарастырылады .
Бірақ, бұл ажырасуға себеп бола алмайды
Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 және 2006.01.10 N 116
Заңдарымен, осы Заңдар Қазақстан Республикасындағы неке-отбасы
қатынастарын, сондай-ақ оларды жүзеге асырудың кепілдіктерін белгілеп,
реттейді, отбасының дамуын Қазақстан Республикасы мемлекеттік әлеуметтік
саясатының басым бағыты деп анықтай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін
қорғауды қамтамасыз етеді. Жоғарыда келтірілген заңдардың 16-бабында былай
деп келтірілген.
1.Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке
толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар
қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында
жүргізіледі.
2. Ерлі-зайыптыларға ортақ кәмелетке толмаған балаларының болуына
қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша, егер ерлі-
зайыптылардың екіншісін:
1. сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;
2.сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3.қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан
айыруға сотталса, неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылады.
3. Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматтық хал актілерін жазу
органы азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген
тәртіппен жүргізеді.Ал 17-бапта, азаматтық хал актілерін жазу органдарында
некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын дауларды қарау
Некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын даулар азаматтық
хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады.
18-бап. Некені сот тәртібімен бұзу осы Заңның 16-бабының 2-тармағында
көзделген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптыларда кәмелетке толмаған
ортақ балалардың болуы;
1ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған кезде;
2.егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына
қарамастан, некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса;
Мамандардың сөзіне сенсек, бүгінгі Қазақстанда төрт миллионнан аса
отбасы бар.Отбасы – шағын мемлекет.... Елімізде қаншама шағын мемлекет
барын өзіңіз ойлап көріңіз енді. Сол шағын мемлекеттердің рухани-
әлеуметтік жағдайының жай-күйін ой елегінен тағы бір өткізіп алыңыз. Бұлай
деуіміздің себебі, отбасы мәселесін зерттеп жүрген кез келген сала
ғалымдарының сөзіне құлақ ассаңыз, заманауи отбасының дағдарыста тұрғанын
мәселе қылып көтереді. Және бұл Қазақстанға ғана тән құбылыс емес. Заманауи
отбасының жай-күйі қазір көптеген елде талқыланып жатқаны біз айтпай-ақ
белгілі. Бұл жағына тереңдемей-ақ қоялық.Отбасы құлдыраса не тұр, ең әуелі
адам, қоғам аман болсын деуге де болар еді.Олай айтсақ, қатты қателесетін
түріміз бар.Қоғамның бастауы – отбасы деген пікірмен келіспейтін жан жоқ
шығар. Адамзаттың дамуында отбасының қомақты рөлін жоққа шығару тіптен ұят.
Ол аз десеңіз, сіз бен біз өмір сүріп отырған қоғамның қалыптасуына үлкен
серпін берген де осы отбасы екенін мамандардың өзі мойындайды.Міне, осы
әлеуметтік институтты жоғалтар болсақ, не боларын болжаудың өзі қиын. Бұлай
қауіп айтуымыздың себебі – отбасы әлеуметтік институт ретінде құлдырап, өз
рөлінен алшақтап барады. Бұл да біздің сөз емес. Мамандардың ескертуі.Ең
әуелі, отбасы институты деген не? Қарапайым ғана сөзбен түсіндірсек, Жер
бетінде мемлекет, білім, армия, керек десеңіз, нарықтық қарым-қатынастар
пайда болмай-тұрып-ақ, ең алғашқы болып құрылған, адамзаттық қоғамның
қалыптасуына, дамуына үлкен ықпал еткен ежелгі әлеуметтік институт –отбасы
деп аталады.Көңілімізге медеу болатыны – 2009 жылғы жалпыхалықтық санақ
нәтижесіне сенсек, 1999 жылғымен салыстырғанда отбасылардың саны 13,8%-ға
өскен екен. Өкініштісі, отбасындағы орташа адам саны 3,5 адамға қысқарған.
ҚР Статистика агенттігінің ақпаратында Екі адамнан тұратын отбасы –
30,1%, үш адамнан құралған отбасы – 26,7%, төрт адамнан құралған отбасы –
22,2%. Бес адамнан құралған отбасы бар болғаны – 11,7%, алты адамнан
құралған отбасы – 5,6%, жеті адамнан құралған отбасы – 1,9%. 8 – 10 адамнан
құралған отбасының мөлшері тіптен аз, бар болғаны – 0,2% екені
көрсетілген.
Бүгінгі күннің ағымы қоғамдағы отбасының рөлiн өзгертіп қана қоймай,
отбасының қызмет аясын, сипатын, мазмұнын да өзгеріске ұшыратқан. Қазір ата-
аналардың қызмет аясы отбасылық шаруашылықты жүргiзумен ғана шектелiп
отырған шаңырақтар кездеседі. Тәрбие негізінен балабақша, білім беру
мекемелерінің шаруасы дейтіндер де бар. Ол аз десеңіз, БАҚ арқылы кең
көлемде насихатталып жатқан шетелдiк мәдениеттiң әсерін қосып қойыңыз.
Өмірдің шындығын ата-анасынан естіп, отбасынан көрмеген бала теледидарға
сенбегенде қайтпек?Міне, осы себептерге байланысты отбасы деген ұғымның өзі
заманына орай өзгеріске түскен, түзету мен толықтырулар енгізілген. Бір
ғана мысал, осы күні ажырасу мен толық емес отбасы – қалыпты дүние есебінде
қарастырыла береді. Бұрынырақта... деп алысқа көз жүгіртпей-ақ қоялық,
біздің бала күнімізде ауылда бірлі-жарым ажырасу оқиғаларын көзбен
көргеніміз рас, бірақ ол өте бір ұят нәрсе секілді болып көрінетін.
Ажырасу деген сөз, сыбырлап қана айтылатын. Осы күні ше? Бұлай жүре
берсең, жынданып кетерсің деп, қызымды үйге әкеліп алдым... Кім ажыраспай
жатыр дейсің, ең әуелі жан амандығы керек... Ішіме сиған балам, сыртыма да
сияды... Ары кетсе қызы қайтып келді дер, Күйеуге тимей жүрген қыз көп,
соның біреуін қайта ала саларсың... Қазіргілер дауысын анық шығарып,
нығырлап айтады. Дауысты қойшы, ажырасу – ұят деген сезімді
айтсаңызшы.Жалғызілікті отбасы мүшесіне біздің қоғамның еті үйренген.
Әкесіз өсуге бейімделген бала да бар. Әйел өзінің ұлын, не қызын жалғыз өзі
дүниеге әкеліп (некесіз), асырап бағуы (ажырасу) ұят саналмайды. Қазақта
шеше көрген тон пішер деген сөз бар. Мұндай тәрбие көрген қыз баланың
болашақтағы әдеп-қылығының қандай болмағын айтып жату артықтық етер. Ал
жалғызілікті әйелдің перзенті ұл бала болса ше? Күндердің күнінде ол бала
ержетіп, шаңырақ көтергісі келмей ме? Ал қазақта – келін қайын ененің
топырағынан. Яғни, бала өз анасына ұқсас әйел алса, ол келін де жалғыз
өмір сүргісі келмесіне кім кепіл? Әрине, сөзіміз шындыққа сәйкес келмеуі де
мүмкін... Дініміз ажырасуға мүлдем болмайды демейді. Мұсылмандықта ерекше бір
жағдайларда, тығырықтан шығар басқа жол қалмағанда ажырасуға рұқсат
берілген. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Отбасы - сыйластық , жарастық орнаған орта, кішкентай Отан. Оның да
іргесі – берік, берекесі – биік болу керек. Береке-бірлік болғанда ғана
жарасымды тірлік болмақ. Отбасындағы қатынастар, негізінен, адамгершілік,
ізгілік - өнегелік нормалары негізінде реттеледі. Бұл өзара құрмет,
сүйіспеншілік, қамқорлық және имандылық қолдаудың көрінісі. Отбасылық өмір
қалыбы, көбінесе ұлттық дәстүрлер мен әдет – ғұрыптарға сүйенеді.
Неке – отбасын құрудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағы
мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туындататын отбасын құру
мақсатымен, заңда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық
келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықтық
одақты – неке деп түсінуіміз қажет.Ерлі – зайыптылардың жеке және мүліктік
құқытық қатынастарының тоқтатылуын некенің тоқтатылуы деп түсінеді. Неке
заңда айқындалған білгілі бір оқиғаардың тууына байланысты немесе ерлі –
зайыптылардың біреуінің не екеуінің бірдей қалауымен тоқтатылады. Некені
тоқтататын оқиғалардың бірі ажырасу.Ажырасу арқылы некенің тоқтатылуы, АХАТ
органдары немесе сотта заңда белгіленген тәртіп бойынша іске асырылуы
мүмкін.Ажырасу үшін мынадай үш шарттың болуы қажет:
АХАТ органдарында ерлі – зайыптылардың некені бұзу жөніндегі өзара
келісімі;
• кәмелетке толмаған балаларының болмауы;
• бір – біріне мүліктік және өзге де талаптарының болмауы.
Бүгінгі отбасы мәселесі туралы айтқанда, шүкірімізден қауіпіміздің басым
болатыны қалай? Ағайын арасының суй бастауы, туыстықтың жып-жылы қарым-
қатынасы үзілудің алдында тұруы нені көрсетеді? Әулеттік, туыстық
сезімдерге не себепті селкеу түсе бастаған? Ер мен әйелдің арасындағы
көрінбес жіптің жіңішкере түсуі – бүгінгі қоғамның кемшілігі ме, отбасы
ұғымының арзандауынан ба? Отбасы деген ұғымды ер мен әйел жұбының одағы деп
қана түсіну дұрыс па? Расында да, неке бұзу, дәстүрден аттау, бала санының
аздығы – бүгінгінің басты сауалы болып тұрғаны жасырын емес. Ендеше Қазақты
сақтағымыз келсе, қазақтың отбасын сақтап қалу – күн тәртібіндегі басты
мәселе екенін мойындап жүрміз бе? Ұлттың ертеңін өмірге әкеліп, алақанында
мәпелеп, бесігінде тербетіп, тәрбиелейтін ұрпақ өкілдері – біздер қай жерде
қате бастық екен?..Мамандардың сөзіне сенсек, бүгінгі.Қазақстанда төрт
миллионнан аса отбасы бар.Елімізде қаншама шағын мемлекет барын өзіңіз
ойлап көріңіз енді. Сол шағын мемлекеттердің рухани-әлеуметтік жағдайының
жай-күйін ой елегінен тағы бір өткізіп алыңыз. Бұлай деуіміздің себебі,
отбасы мәселесін зерттеп жүрген кез келген сала ғалымдарының сөзіне құлақ
ассаңыз, заманауи отбасының дағдарыста тұрғанын мәселе қылып көтереді. Және
бұл Қазақстанға ғана тән құбылыс емес. Заманауи отбасының жай-күйі қазір
көптеген елде талқыланып жатқаны біз айтпай-ақ белгілі. Бұл жағына
тереңдемей-ақ қоялық.Отбасы құлдыраса не тұр, ең әуелі адам, қоғам аман
болсын деуге де болар еді. Олай айтсақ, қатты қателесетін түріміз
бар.Қоғамның бастауы – отбасы деген пікірмен келіспейтін жан жоқ шығар.
Адамзаттың дамуында отбасының қомақты рөлін жоққа шығару тіптен ұят. Ол аз
десеңіз, сіз бен біз өмір сүріп отырған қоғамның қалыптасуына үлкен серпін
берген де осы отбасы екенін мамандардың өзі мойындайды.Міне, осы әлеуметтік
институтты жоғалтар болсақ, не боларын болжаудың өзі қиын. Бұлай қауіп
айтуымыздың себебі – отбасы әлеуметтік институт ретінде құлдырап, өз
рөлінен алшақтап барады. Бұл да біздің сөз емес. Мамандардың ескертуі.Ең
әуелі, отбасы институты деген не? Қарапайым ғана сөзбен түсіндірсек, Жер
бетінде мемлекет, білім, армия, керек десеңіз, нарықтық қарым-қатынастар
пайда болмай-тұрып-ақ, ең алғашқы болып құрылған, адамзаттық қоғамның
қалыптасуына, дамуына үлкен ықпал еткен ежелгі әлеуметтік институт – отбасы
деп аталады.
Қазір қазақ үшін таңсық нәрсе қалмады. Жаһандану деп өзгенің
жақсысын да, жаманын да бірдей жұтып жатырмыз. Тіпті, ақ пен қараны
ажыратуға шама жоқ. Өз-өзіне қол жұмсау, маскүнемдік, нашақорлық, тонау,
бірін-бірі өлтіру, ажырасу... Иә, бұның бәрі біз өмір сүріп отырған қоғамға
тән дүниелер. Әйтсе де, бүгінде мұндай келеңсіздіктерге аса мән бермей,
күнделікті құбылыс ретінде қарап жүрміз. Пәленшенің қызы қайтып келіпті
немесе баласы ажырасыпты дегенге елең ете қалатын апаларымыз да қазір
ондай гу-гу әңгімеге уақыт тоздырғысы жоқ. Өйткені, қазір ажырасуды әңгіме
ету сәннен кеткен. Себебі де түсінікті. Көп қайнаған сорпаның дәмі кетер
демекші, ажырасудың да қоғамда жиілеп кетуіне байланысты оған назар
аудармайтын болдық. Тіпті, бұл өмір заңдылығы деп, оған оң қабақ танытып
жүргендер де бар көрінеді. Масқара! Қазақ сияқты діні Ислам халық үшін бұл
заңдылық емес, жат қылық болу керек еді. Бірақ амал нешік? Әр түрлі дөуірде
ажырасу туралы түсінік те елеулі өзгеріске ұшырап отырды. Ежелгі неке
арнаулы рәсімді қажет етпейтін қарапайым азаматтық мәміле деп есептелді.
Ажырасу еркін болды және оған ерлі-зайыптылардың екеуінің немесе біреуінің
некелік тұрмыстан бас тартатындығы жөніндегі өтініштерімен жол берілді.
Орта ғасырлардағы некеге қағидалық түсініктерге шек қойылған негізде және
шіркеу билігінің шешімімен жол берілетін. қағидалық нормалар, зайырлы
зандармен алмастырылғаннан кейінгі қазіргі кезде де ажырасу сирек, әсіресе
дін ықпалы күшті елдерде шариғаты ажырасуды мейлінше азайтуға мүмкіндік
беретін көптеген шектеулер қойған.Қазақ заңнамасы да ажырасуды онша
қолдамайды. Әрбір мемлекет неке мен отбасының сақталуына мүдделі, бірақ,
өкінішке орай, біздің елімізде соңғы онжылдықта ажырасудың тұракты өсіп
отырғандығы байқалады.
Ажырасу- XIX ғ.-дың аяғында қазақтар арасында сирек ұшырасқан.
әлсіреуіне, ыдырауына соқтыратындықтан, әйелдің күйеуден, күйеудің әйелден
ажырасуына байырғы қазақ қоғамы жол бермеуге тырысқан. Босағаның берік,
керегенің кең, шаңырақтың биік болуын өсіп-өнген жуан ауыл, табаны жалпақ,
құрыгы ұзын тайпа іргелі елдіктің негізі деп ұққан. Ажырасудың себептері
ауылбасы, рубасы, билердің қатысуымен мұқият тексерілген.Қазақы ортада сай
ажырасуға себеп болатын жағдайлар күйеуіне қатысты жағдайлардан туындауы
мүмкін: егер күйеужігіт бірге тұруға жарамаса; ол қылмыс жасап, ұзақ
уақытқа қамалса; басқа дінді қабылдаса; ұзақ уақыт (3-4 ай) бойы хабар-
ошарсыз жоқ болып кеткен кезде әйелдің ажырасу талабын қоя алатын құқы
болды. Бұл жағдайлар созылып кетуі де мүмкін. Мұндай жағдайда әдет-ғұрыптық
бойынша немесе Шариғат жолымен ажырасу мәселесі қарастырылады. Мұндай
жағдайлардағы қолданылатын ұстанымдар бір-бірін толықтырып отырады.
Негізінде, ажырасу әйелдің төркіні тарапынан жасалған талаптарға байланысты
немесе әйелдің өзінің ауыл ақсақалдары мен ықпалды адамдарға немесе билерге
шағымдануы негізінде қаралады. Егер әйелі күйеуінің бірге тұруға жарамайды
деген шағымы болса, көп жағдайда еріне емделуге, қаралуға үш ай уақыт
мұрсат беріледі. Егер ажырасу туралы шағымына себепкер әйелдің мінезі арқау
болса, ол шағымды қарастырушылар тарапынан көбіне қабылданбайды, дәлірегі
әйелдің Құдай берген мінезі ажырасуға себеп бола алмайды Ішінара
әйелдердің ерлерінен қашып кетуі некен-саяқ болса да, кездескен.
Қалыптасқан үрдіс бойынша, ажырасу үшін алдымен, әйелі күйеуінен үш рет
қашып шығуы тиіс. Үшінші рет қашып шыққаннан кейін, егер ел әйелдің
күйеуінен жәбір көргенін растайтын болса не¬месе куәгерлер ері әйелін үйден
қуып жіберіп, бірнеше жыл қарамағанын дәлелдейтін болса ғана ажырасуға
рұқсат берілді. Қазақ арасындағы ұстаным бойынша, сай ерлі-зайыптылар
ажырасқан кезде әйел ажырасуға себеп емес. Қазақы түсінік бойынша, әйел
кінәсіз болған жағдайда, оның пайдасына (ортақ) мал мүлкінен арнайы үлес
бөлініп берілді. Оған қоса әйелдің күнделікті өмірде пайдаланған тұрмыстық
заттары қоса берілген. Ажырасқан кезде кінәсіз деп танылған әйелге тиетін
мұндай үлесті ақымар деп атаған. Ақымар малдай, жылжымайтын мүліктей немесе
ақшалай да берілген.
Шариғат заңы бойынша күйеуі талақ деп үш рет айтса, неке бұзылып
ажырасуға болады деп есептелген. Егер талақ деп екі рет айтылып келесі
некеге дейінгі күтетін мерзімі (ол идда деп аталады әлбетте төрт ай он күн)
өтсе, онда қайтадан некесін қиған. Күйеуінің өз әйелін соққыға жығып, бір
мүшесін мертіктіріп, басын жарып, көзін шығарса, зақым болған мүшесінің
құнын (саусақ құны, көз құны және т.б.) төлеткен. Бұл жайт ажырасуға себеп
болуы мүмкін. Ал, әйелдің туыстарын балағаттап, намысына тигендігі
дәлелденген жағдайда, сүйек сындырған құны, өнерлі әйелдің өнеріне нұқсан
келтірген жағдайда, өнер құны тәрізді мәселелер арнайы қарастырылады .
Бірақ, бұл ажырасуға себеп бола алмайды
Қазақстан Республикасының 2004.12.20 N 13 және 2006.01.10 N 116
Заңдарымен, осы Заңдар Қазақстан Республикасындағы неке-отбасы
қатынастарын, сондай-ақ оларды жүзеге асырудың кепілдіктерін белгілеп,
реттейді, отбасының дамуын Қазақстан Республикасы мемлекеттік әлеуметтік
саясатының басым бағыты деп анықтай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін
қорғауды қамтамасыз етеді. Жоғарыда келтірілген заңдардың 16-бабында былай
деп келтірілген.
1.Азаматтық хал актілерін жазу органдарында некені бұзу кәмелетке
толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар
қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені бұзуға өзара келісуі жағдайында
жүргізіледі.
2. Ерлі-зайыптыларға ортақ кәмелетке толмаған балаларының болуына
қарамастан, ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша, егер ерлі-
зайыптылардың екіншісін:
1. сот хабар-ошарсыз кеткен деп таныса;
2.сот әрекетке қабілетсіз деп таныса;
3.қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан
айыруға сотталса, неке азаматтық хал актілерін жазу органдарында бұзылады.
3. Некенің бұзылуын мемлекеттік тіркеуді азаматтық хал актілерін жазу
органы азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу үшін белгіленген
тәртіппен жүргізеді.Ал 17-бапта, азаматтық хал актілерін жазу органдарында
некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын дауларды қарау
Некені бұзу кезінде ерлі-зайыптылардың арасында туындайтын даулар азаматтық
хал актілерін жазу органдарында сот тәртібімен қаралады.
18-бап. Некені сот тәртібімен бұзу осы Заңның 16-бабының 2-тармағында
көзделген жағдайларды қоспағанда, ерлі-зайыптыларда кәмелетке толмаған
ортақ балалардың болуы;
1ерлі-зайыптылардың біреуінің некені бұзуға келісімі болмаған кезде;
2.егер ерлі-зайыптылардың біреуі өзінің қарсылығы болмауына
қарамастан, некені бұзудан өз әрекеттері не әрекетсіздігі арқылы жалтарса;
Мамандардың сөзіне сенсек, бүгінгі Қазақстанда төрт миллионнан аса
отбасы бар.Отбасы – шағын мемлекет.... Елімізде қаншама шағын мемлекет
барын өзіңіз ойлап көріңіз енді. Сол шағын мемлекеттердің рухани-
әлеуметтік жағдайының жай-күйін ой елегінен тағы бір өткізіп алыңыз. Бұлай
деуіміздің себебі, отбасы мәселесін зерттеп жүрген кез келген сала
ғалымдарының сөзіне құлақ ассаңыз, заманауи отбасының дағдарыста тұрғанын
мәселе қылып көтереді. Және бұл Қазақстанға ғана тән құбылыс емес. Заманауи
отбасының жай-күйі қазір көптеген елде талқыланып жатқаны біз айтпай-ақ
белгілі. Бұл жағына тереңдемей-ақ қоялық.Отбасы құлдыраса не тұр, ең әуелі
адам, қоғам аман болсын деуге де болар еді.Олай айтсақ, қатты қателесетін
түріміз бар.Қоғамның бастауы – отбасы деген пікірмен келіспейтін жан жоқ
шығар. Адамзаттың дамуында отбасының қомақты рөлін жоққа шығару тіптен ұят.
Ол аз десеңіз, сіз бен біз өмір сүріп отырған қоғамның қалыптасуына үлкен
серпін берген де осы отбасы екенін мамандардың өзі мойындайды.Міне, осы
әлеуметтік институтты жоғалтар болсақ, не боларын болжаудың өзі қиын. Бұлай
қауіп айтуымыздың себебі – отбасы әлеуметтік институт ретінде құлдырап, өз
рөлінен алшақтап барады. Бұл да біздің сөз емес. Мамандардың ескертуі.Ең
әуелі, отбасы институты деген не? Қарапайым ғана сөзбен түсіндірсек, Жер
бетінде мемлекет, білім, армия, керек десеңіз, нарықтық қарым-қатынастар
пайда болмай-тұрып-ақ, ең алғашқы болып құрылған, адамзаттық қоғамның
қалыптасуына, дамуына үлкен ықпал еткен ежелгі әлеуметтік институт –отбасы
деп аталады.Көңілімізге медеу болатыны – 2009 жылғы жалпыхалықтық санақ
нәтижесіне сенсек, 1999 жылғымен салыстырғанда отбасылардың саны 13,8%-ға
өскен екен. Өкініштісі, отбасындағы орташа адам саны 3,5 адамға қысқарған.
ҚР Статистика агенттігінің ақпаратында Екі адамнан тұратын отбасы –
30,1%, үш адамнан құралған отбасы – 26,7%, төрт адамнан құралған отбасы –
22,2%. Бес адамнан құралған отбасы бар болғаны – 11,7%, алты адамнан
құралған отбасы – 5,6%, жеті адамнан құралған отбасы – 1,9%. 8 – 10 адамнан
құралған отбасының мөлшері тіптен аз, бар болғаны – 0,2% екені
көрсетілген.
Бүгінгі күннің ағымы қоғамдағы отбасының рөлiн өзгертіп қана қоймай,
отбасының қызмет аясын, сипатын, мазмұнын да өзгеріске ұшыратқан. Қазір ата-
аналардың қызмет аясы отбасылық шаруашылықты жүргiзумен ғана шектелiп
отырған шаңырақтар кездеседі. Тәрбие негізінен балабақша, білім беру
мекемелерінің шаруасы дейтіндер де бар. Ол аз десеңіз, БАҚ арқылы кең
көлемде насихатталып жатқан шетелдiк мәдениеттiң әсерін қосып қойыңыз.
Өмірдің шындығын ата-анасынан естіп, отбасынан көрмеген бала теледидарға
сенбегенде қайтпек?Міне, осы себептерге байланысты отбасы деген ұғымның өзі
заманына орай өзгеріске түскен, түзету мен толықтырулар енгізілген. Бір
ғана мысал, осы күні ажырасу мен толық емес отбасы – қалыпты дүние есебінде
қарастырыла береді. Бұрынырақта... деп алысқа көз жүгіртпей-ақ қоялық,
біздің бала күнімізде ауылда бірлі-жарым ажырасу оқиғаларын көзбен
көргеніміз рас, бірақ ол өте бір ұят нәрсе секілді болып көрінетін.
Ажырасу деген сөз, сыбырлап қана айтылатын. Осы күні ше? Бұлай жүре
берсең, жынданып кетерсің деп, қызымды үйге әкеліп алдым... Кім ажыраспай
жатыр дейсің, ең әуелі жан амандығы керек... Ішіме сиған балам, сыртыма да
сияды... Ары кетсе қызы қайтып келді дер, Күйеуге тимей жүрген қыз көп,
соның біреуін қайта ала саларсың... Қазіргілер дауысын анық шығарып,
нығырлап айтады. Дауысты қойшы, ажырасу – ұят деген сезімді
айтсаңызшы.Жалғызілікті отбасы мүшесіне біздің қоғамның еті үйренген.
Әкесіз өсуге бейімделген бала да бар. Әйел өзінің ұлын, не қызын жалғыз өзі
дүниеге әкеліп (некесіз), асырап бағуы (ажырасу) ұят саналмайды. Қазақта
шеше көрген тон пішер деген сөз бар. Мұндай тәрбие көрген қыз баланың
болашақтағы әдеп-қылығының қандай болмағын айтып жату артықтық етер. Ал
жалғызілікті әйелдің перзенті ұл бала болса ше? Күндердің күнінде ол бала
ержетіп, шаңырақ көтергісі келмей ме? Ал қазақта – келін қайын ененің
топырағынан. Яғни, бала өз анасына ұқсас әйел алса, ол келін де жалғыз
өмір сүргісі келмесіне кім кепіл? Әрине, сөзіміз шындыққа сәйкес келмеуі де
мүмкін... Дініміз ажырасуға мүлдем болмайды демейді. Мұсылмандықта ерекше бір
жағдайларда, тығырықтан шығар басқа жол қалмағанда ажырасуға рұқсат
берілген. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz