Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйретудің тиімді әдістері. («Күз» өлшемі 80х100 кескіндеме, кенеп майлы бояу)
КІРІСПЕ
1 ОҚУШЫЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІН БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде Қазақстан суретшілері шығармаларының орны
1. 2. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі суретшілері шығармаларының мәні
1. 3. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде суретші шығармалары туралы әңгіме ұйымдастырудың маңызы
2 ОҚУШЫЛАРҒА «КҮЗГІ БАҚТЫ» БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ЖОЛДАРЫ
2. 1. Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету мазмұны
2.2 Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету әдістері
2.3 Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
1 ОҚУШЫЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІН БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде Қазақстан суретшілері шығармаларының орны
1. 2. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі суретшілері шығармаларының мәні
1. 3. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде суретші шығармалары туралы әңгіме ұйымдастырудың маңызы
2 ОҚУШЫЛАРҒА «КҮЗГІ БАҚТЫ» БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ЖОЛДАРЫ
2. 1. Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету мазмұны
2.2 Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету әдістері
2.3 Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету нәтижелері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Білім беру жүйесінің негізгі мақсаты қоғамның, мемлекеттің және жеке тұлғаның сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру, әрбір адамға оқытудың мазмұнын, нысанын және мерзімдерін таңдауға кең мүмкіндік беру керектігі Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында, Қазақстан Республикасындағы білім беруді 2005-2010 ж.ж. дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында, «Қазақстан-2030» Қазақстан Республикасының стратегиялық дамуында, «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011 жылдарға арналған стратегиялық жоспарында» білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.
Қазақ халқының ұрпақтан-ұрпаққа өнер шығармашылығы арқылы беріліп отырған эстетикалық көзқарастары мен талғамдары, педагогика тарихынан есімдері танымал ағартушы ғалымдар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ж.Аймауытов, еңбектерінде мұғалім мәдениеті мен шеберлігіне көп көңіл бөлінген.
Бейнелеу өнерінің жалпы теориялық және методологиялық негіздері Н.Н.Ростовцев, Д.Н.Кардовский, В.С.Кузин, Г.В.Беда, А.С.Хворостов, А.Д.Алехин, Т.Я.Шпикалова, Е.В.Шорохов т.б. еңбектерінде өзекті мәселенің негізі болған. Қазақстанның мектептеріндегі бейнелеу өнері пәнін оқыту әдістемесінің дамуын, көркемдік білім берудің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін, әдістемелерін, көркемдік-эстетикалық тәрбие беру мәселесіне назар аударған ғалымдар Қ.Е.Ералин, Қ.Ж.Әмірғазин, С.А.Ұзақбаева, еңбектерінде ұлттық өнер негізінде оқушыларға эстетикалық тәрбие беру теориясы мен көркемдік білім беру зерттеліп, маңызы ашылып көрсетілген.
Қазақстан Республикасының мәдениетінің өркендеуіне, ұлттық бейнелеу өнерін Дипломдық жұмысге үлес қосқан өнер Дипломдық жұмысші ғалымдар Г.Сарықұлова, И.Рыбакова, М.Ғабитова, Р.Көпбосынова, Н.Нұрмұхаммедов, К.Ли, Ш.Тоқтабаева, Б.Мекішев, С.Мұқтарұлы, А.Ниязов, Қ.Е.Ералин, еңбектері көркемдік білім берудің мазмұнын аңықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты теориялық және иллюстрациялық материалдарды толықтырды.
Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері бүгінгі күнге дейін бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жаз тақырыбына композиция құрастыруға үйрету мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі көрінді: Олар,
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің дидактикалық шарттарының болмауы мен өнердің түрлерін мектептегі жоғары сыныптарда оқыту тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі арасында;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің үйретуге сұраныстың артуы арасында;
Қазақ халқының ұрпақтан-ұрпаққа өнер шығармашылығы арқылы беріліп отырған эстетикалық көзқарастары мен талғамдары, педагогика тарихынан есімдері танымал ағартушы ғалымдар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев, Ж.Аймауытов, еңбектерінде мұғалім мәдениеті мен шеберлігіне көп көңіл бөлінген.
Бейнелеу өнерінің жалпы теориялық және методологиялық негіздері Н.Н.Ростовцев, Д.Н.Кардовский, В.С.Кузин, Г.В.Беда, А.С.Хворостов, А.Д.Алехин, Т.Я.Шпикалова, Е.В.Шорохов т.б. еңбектерінде өзекті мәселенің негізі болған. Қазақстанның мектептеріндегі бейнелеу өнері пәнін оқыту әдістемесінің дамуын, көркемдік білім берудің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін, әдістемелерін, көркемдік-эстетикалық тәрбие беру мәселесіне назар аударған ғалымдар Қ.Е.Ералин, Қ.Ж.Әмірғазин, С.А.Ұзақбаева, еңбектерінде ұлттық өнер негізінде оқушыларға эстетикалық тәрбие беру теориясы мен көркемдік білім беру зерттеліп, маңызы ашылып көрсетілген.
Қазақстан Республикасының мәдениетінің өркендеуіне, ұлттық бейнелеу өнерін Дипломдық жұмысге үлес қосқан өнер Дипломдық жұмысші ғалымдар Г.Сарықұлова, И.Рыбакова, М.Ғабитова, Р.Көпбосынова, Н.Нұрмұхаммедов, К.Ли, Ш.Тоқтабаева, Б.Мекішев, С.Мұқтарұлы, А.Ниязов, Қ.Е.Ералин, еңбектері көркемдік білім берудің мазмұнын аңықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты теориялық және иллюстрациялық материалдарды толықтырды.
Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері бүгінгі күнге дейін бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жаз тақырыбына композиция құрастыруға үйрету мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі көрінді: Олар,
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің дидактикалық шарттарының болмауы мен өнердің түрлерін мектептегі жоғары сыныптарда оқыту тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі арасында;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің үйретуге сұраныстың артуы арасында;
1. Авдиев В.И. История Древнего Востока – М.,1970
2. Алексеева В.В. Что такое искусства: Альбом.-Вып. 1.-М.:
3. Дмитриева Н.А, Виноградова Н.А, Искусство Древнего мира.
Детская литература. 1986.
4. Ильина Т.В. История искусств: Западноевропейское искусство,-
М.:Высшая школа,1983.
5. Ильина Т.В. История искусств: Русское и советское искусство.-
М.:Высшое школа,
1989. – 400с.
6. Искусство Древнего Египта ( История искусства зарубежных стран.
Первобытное общество, Древний Восток, античность). Учебник. М:
Изобразительное искусство, 1979.
7. История искусство зарубежных стран: Древний. Восток, античность.
М.,1979.
8. История зарубежного искусства: Учебник (Под ред. М.Т.Кузьминой,
Н.Л.Мальцевой.- М.: Изобразительное искусство, 1983.-488с.
9. История Искусств стран Западной Европы от Возрождение до
начала 20 века. Искусство Раннего Возрождение. Италия.
Нидерланды. Германия. М.: Искусство, 1980
10. История искусств стран западной европы от возрождение до
начала 20 века. Искусство 17 века. Италия. Испания. Фландрия.-
М.: Искусство, 1988 г. 585с.,ил..
11. История русского искусства в 2-х томах- Т.1. Искусство 10-
первой половины 19 века (Под. Ред. М.М.Раковой и
М.В.Рязанцева.- М.:Изобразительное искусство, 1979.-362с.
12. История русского искусства: В 2-х томах.- Т.2, кн. 1. Учебник.-М.:
Изобразительное искусство, 1980.- 312с.
13. Любимов Л. Батыс Европа өнері.: Орта ғасырлар; Италиядағы
қайта дәуірлеу. - Алматы: Өнер, 1982.
14. Любимов Л. Ежелгі дүние өнері. – Алматы: Өнер. 1980.
15. Мириманов Б.В. Алғашқы қауымдық және дәстүрлі өнер. Алматы:
Өнер,1989.
16. Можейко Игорь. Әлемнің 7 және 37 кереметі.- Алматы: Өнер, 1988.
17. Прус И.Е. Западноевропейское искусство 17 века.- М. Дрезден,
1974.
18. Прокофьев В.Н. Искусство Франции 17 века. – М.: Советский
художник, 1985. – 305с.
19. Ривкин Б.И. Искусство Древнего Египта. М.: Знание, 1967.
20. Ривкин Б. Өнердің ықшам тарихы … антик өнері. – Алматы. Өнер,
21. Ротенберг Е.И. Западноевропейское искусство 17 века. М., 1971.
22. Сарабьянов Д.В. История русского искусства второй половины 19
века: Курс лекций.- М.: Изд.МГУ, 1984.
23. Соколов Г.И. Искусство Древней Греций. – М.: Искусство. 1980.
24. Соколов Г.И. Древнего Рима.-М.: Искусство, 1971.
25. Тяжелов В.Н. Искусство средних веков в Западной и Центральной
Европы – М.: Искусство, 1981.
26. Фехнер Е.Ю. Голландский натюрморт 17 века.- М.:
Изобразительное искусство, 1981.- 176 с.
36. Андронов С.А. Рембрандт Харменс Ван Рейн.(о социальной сущности творчества художника) .-М.: Знание, 1978-112с.
37. Гуризин А.С. Происхождение искусства –М.: Искусство, 1987.
38. Знамеровская Т.П. Микеланджело да Караваджо.-М., 1955.
39. Каменова Е. Кемпірқосақтың түсі қандай ? Алматы. Өнер, 1981.
40. Лебедянский М.С. Портреты Рубенса.- М.: Изобразительное искусство, 1991,-192с.
41. Любимов Л. Батыс Европа өнері: Орта ғасырлар; Италиядағы қайта дәуірлеу. Алматы: Өнер, 1982.
42. Перелкина Г.П. Искусство смотреть и видеть. М.: Просвещение, 1982.
43. Перов В. Из собрание ГТГ: Альбом (Авт.-сост. В.В.Ровенвассер.-М.: Изобразительное искусство, 1983.-48с.
44. Ракитин В.И. Искусство видеть. – М.: Знание, 1972.
45. Суриков В. Из собрание ГТГ: Альбом (Авт.-сост. Л.А.Большакова.-М.: Изобразительное искусство, 1985.-48с
46. Төлебиев Ә. Өнер өрісі. – Алматы. Өнер, 1989.
47. Шмидт Гледис. Рембрандт.-М.: Искусство, 1991.-639с.
48. Щипанов А.С. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге. Алматы: Өнер.1987.
49. Ян Вермеер Дельфтский: Альбом (Авт.-сост. Е.И.Ротенберг.-М.: Изобразительное искусство, 1983.-56с.
2. Алексеева В.В. Что такое искусства: Альбом.-Вып. 1.-М.:
3. Дмитриева Н.А, Виноградова Н.А, Искусство Древнего мира.
Детская литература. 1986.
4. Ильина Т.В. История искусств: Западноевропейское искусство,-
М.:Высшая школа,1983.
5. Ильина Т.В. История искусств: Русское и советское искусство.-
М.:Высшое школа,
1989. – 400с.
6. Искусство Древнего Египта ( История искусства зарубежных стран.
Первобытное общество, Древний Восток, античность). Учебник. М:
Изобразительное искусство, 1979.
7. История искусство зарубежных стран: Древний. Восток, античность.
М.,1979.
8. История зарубежного искусства: Учебник (Под ред. М.Т.Кузьминой,
Н.Л.Мальцевой.- М.: Изобразительное искусство, 1983.-488с.
9. История Искусств стран Западной Европы от Возрождение до
начала 20 века. Искусство Раннего Возрождение. Италия.
Нидерланды. Германия. М.: Искусство, 1980
10. История искусств стран западной европы от возрождение до
начала 20 века. Искусство 17 века. Италия. Испания. Фландрия.-
М.: Искусство, 1988 г. 585с.,ил..
11. История русского искусства в 2-х томах- Т.1. Искусство 10-
первой половины 19 века (Под. Ред. М.М.Раковой и
М.В.Рязанцева.- М.:Изобразительное искусство, 1979.-362с.
12. История русского искусства: В 2-х томах.- Т.2, кн. 1. Учебник.-М.:
Изобразительное искусство, 1980.- 312с.
13. Любимов Л. Батыс Европа өнері.: Орта ғасырлар; Италиядағы
қайта дәуірлеу. - Алматы: Өнер, 1982.
14. Любимов Л. Ежелгі дүние өнері. – Алматы: Өнер. 1980.
15. Мириманов Б.В. Алғашқы қауымдық және дәстүрлі өнер. Алматы:
Өнер,1989.
16. Можейко Игорь. Әлемнің 7 және 37 кереметі.- Алматы: Өнер, 1988.
17. Прус И.Е. Западноевропейское искусство 17 века.- М. Дрезден,
1974.
18. Прокофьев В.Н. Искусство Франции 17 века. – М.: Советский
художник, 1985. – 305с.
19. Ривкин Б.И. Искусство Древнего Египта. М.: Знание, 1967.
20. Ривкин Б. Өнердің ықшам тарихы … антик өнері. – Алматы. Өнер,
21. Ротенберг Е.И. Западноевропейское искусство 17 века. М., 1971.
22. Сарабьянов Д.В. История русского искусства второй половины 19
века: Курс лекций.- М.: Изд.МГУ, 1984.
23. Соколов Г.И. Искусство Древней Греций. – М.: Искусство. 1980.
24. Соколов Г.И. Древнего Рима.-М.: Искусство, 1971.
25. Тяжелов В.Н. Искусство средних веков в Западной и Центральной
Европы – М.: Искусство, 1981.
26. Фехнер Е.Ю. Голландский натюрморт 17 века.- М.:
Изобразительное искусство, 1981.- 176 с.
36. Андронов С.А. Рембрандт Харменс Ван Рейн.(о социальной сущности творчества художника) .-М.: Знание, 1978-112с.
37. Гуризин А.С. Происхождение искусства –М.: Искусство, 1987.
38. Знамеровская Т.П. Микеланджело да Караваджо.-М., 1955.
39. Каменова Е. Кемпірқосақтың түсі қандай ? Алматы. Өнер, 1981.
40. Лебедянский М.С. Портреты Рубенса.- М.: Изобразительное искусство, 1991,-192с.
41. Любимов Л. Батыс Европа өнері: Орта ғасырлар; Италиядағы қайта дәуірлеу. Алматы: Өнер, 1982.
42. Перелкина Г.П. Искусство смотреть и видеть. М.: Просвещение, 1982.
43. Перов В. Из собрание ГТГ: Альбом (Авт.-сост. В.В.Ровенвассер.-М.: Изобразительное искусство, 1983.-48с.
44. Ракитин В.И. Искусство видеть. – М.: Знание, 1972.
45. Суриков В. Из собрание ГТГ: Альбом (Авт.-сост. Л.А.Большакова.-М.: Изобразительное искусство, 1985.-48с
46. Төлебиев Ә. Өнер өрісі. – Алматы. Өнер, 1989.
47. Шмидт Гледис. Рембрандт.-М.: Искусство, 1991.-639с.
48. Щипанов А.С. Әуесқой жас суретшілер мен мүсіншілерге. Алматы: Өнер.1987.
49. Ян Вермеер Дельфтский: Альбом (Авт.-сост. Е.И.Ротенберг.-М.: Изобразительное искусство, 1983.-56с.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ түрік университеті
Тақырыбы: Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйретудің тиімді әдістері.
(Күз өлшемі 80х100 кескіндеме, кенеп майлы бояу)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107-Бейнелеу өнері және сызу мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а
Е.Әуелбеков.
2015ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету әдістері. (Күз
өлшемі 80х100 кескіндеме, кенеп майлы бояу)
050107-Бейнелеу өнері және сызу мамандығы
Орындаған:
Артықбай А
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.д., профессор
Қ.Ералин.
Түркістан 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ОҚУШЫЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІН БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 5
1.1 Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде Қазақстан суретшілері
шығармаларының орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
1. 2. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларының мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1. 3. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде суретші шығармалары
туралы әңгіме ұйымдастырудың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..36
2 ОҚУШЫЛАРҒА КҮЗГІ БАҚТЫ БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ЖОЛДАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2. 1. Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
мазмұны ... ... ... ... ... ... ..28
2.2 Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету
әдістері ... ... ... ... ... ... ... .47
2.3 Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
нәтижелері ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .60
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
КІРІСПЕ
Білім беру жүйесінің негізгі мақсаты қоғамның, мемлекеттің және жеке
тұлғаның сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру, әрбір
адамға оқытудың мазмұнын, нысанын және мерзімдерін таңдауға кең мүмкіндік
беру керектігі Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында, Қазақстан
Республикасындағы білім беруді 2005-2010 ж.ж. дамытудың Мемлекеттік
бағдарламасында, Қазақстан-2030 Қазақстан Республикасының стратегиялық
дамуында, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011
жылдарға арналған стратегиялық жоспарында білім беру жүйесінің басты
міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.
Қазақ халқының ұрпақтан-ұрпаққа өнер шығармашылығы арқылы беріліп
отырған эстетикалық көзқарастары мен талғамдары, педагогика тарихынан
есімдері танымал ағартушы ғалымдар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
Ж.Аймауытов, еңбектерінде мұғалім мәдениеті мен шеберлігіне көп көңіл
бөлінген.
Бейнелеу өнерінің жалпы теориялық және методологиялық негіздері
Н.Н.Ростовцев, Д.Н.Кардовский, В.С.Кузин, Г.В.Беда, А.С.Хворостов,
А.Д.Алехин, Т.Я.Шпикалова, Е.В.Шорохов т.б. еңбектерінде өзекті мәселенің
негізі болған. Қазақстанның мектептеріндегі бейнелеу өнері пәнін оқыту
әдістемесінің дамуын, көркемдік білім берудің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін,
әдістемелерін, көркемдік-эстетикалық тәрбие беру мәселесіне назар аударған
ғалымдар Қ.Е.Ералин, Қ.Ж.Әмірғазин, С.А.Ұзақбаева, еңбектерінде ұлттық өнер
негізінде оқушыларға эстетикалық тәрбие беру теориясы мен көркемдік білім
беру зерттеліп, маңызы ашылып көрсетілген.
Қазақстан Республикасының мәдениетінің өркендеуіне, ұлттық бейнелеу
өнерін Дипломдық жұмысге үлес қосқан өнер Дипломдық жұмысші ғалымдар
Г.Сарықұлова, И.Рыбакова, М.Ғабитова, Р.Көпбосынова, Н.Нұрмұхаммедов, К.Ли,
Ш.Тоқтабаева, Б.Мекішев, С.Мұқтарұлы, А.Ниязов, Қ.Е.Ералин, еңбектері
көркемдік білім берудің мазмұнын аңықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты
теориялық және иллюстрациялық материалдарды толықтырды.
Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері бүгінгі күнге
дейін бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жаз тақырыбына композиция
құрастыруға үйрету мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі
көрінді: Олар,
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің дидактикалық
шарттарының болмауы мен өнердің түрлерін мектептегі жоғары сыныптарда оқыту
тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі арасында;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің үйретуге
сұраныстың артуы арасында;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің әдістемесінің
жоқтығы арасында қарама-қайшылықтар орын алған, осы аталған қайшылықтарды
шешу бағыты Дипломдық жұмыс тақырыбын Бейнелеу өнері сабағында жыл
мезгідерін бейнелеуге үйрету әдістері -деп таңдауымызға негіз болды.
Дипломдық жұмыс мақсаты: бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жыл
мезгідерін бейнелеуге үйретуді тәжірибелік эксперименттен өткізу.
Дипломдық жұмыс нысаны: оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
үдерісі.
Дипломдық жұмыс пәні: бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жыл
мезгідерін бейнелеуге үйрету мазмұны.
Дипломдық жұмыстың ғылыми болжамы: егер, бейнелеу өнері сабағында
оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің ғылыми-педагогикалық
негіздері айқындалса; бейнелеу өнері сабағында кескіндеуді үйрету
бағдарламасы және әдістемесі жасалса, онда бейнелеу өнері сабағында
оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету ұтымдылығы артады; сондықтан,
бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
үйретудың нәтижелері жаңа сапалық көрсеткіштерге көтерілетін болады.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету педагогикалық
негіздерін айқындау;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету жолдарын анықтау ;
Дипломдық жұмыстың жетекші идеясы: бейнелеу өнері сабағында жыл
мезгідерін бейнелеуге үйрету құндылық құбылыс ретінде, әлемдік көркемдік
мәдениет жүйемен салыстыра отырып оқыту, нақты белгіленген дидактикалық
шарттарды жүзеге асыру нәтижесінде ұтымды болады.
Дипломдық жұмыстың негізгі кезеңдері:
Бірінші кезең Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету кескіндеуді
үйрету әдістері практикасы сұрыпталды. Бейнелеу өнері оқу
бағдарламаларына қосымшалардың мазмұны әзірленді. Оларды оқу-тәрбие
үдерісінде пайдаланудың әдістемесі жасалды. Озық тәжірибелер
қорытындыланды.
Екінші кезең Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету
әдістері бағдарламасы, бейнелеу өнері сабағында жаз тақырыбына
композиция құрастыруға үйрету әдістері атты бағдарламасы, оқу-әдістемелік
құрал дайындалды. Дипломдық жұмыс нәтижелерін тәжірибеге енгізу істері
жалғастырылды. Қорытынды, ұсыныстар берілді, пайдаланылған әдебиеттер
жүйеге келтіріліп, талапқа сай рәсімделді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
- Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету әдістері
айқындалды;
- бейнелеу өнері сабағында оқушыларды композиция құрастыруға
үйрету әдістемелік нұсқаулары жасалды;
Дипломдық жұмыстың практикалық мәні: бейнелеу өнері мұғалімдеріне
арналған:
- Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды композиция құрастыруға
үйрету атты әдістемелік ұсыныстар;
- Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды композиция құрастыруға
үйрету атты үйірме бағдарламасы;
Дипломдық жұмыс нәтижелерін бейнелеу өнері сабағында кескіндеуді
үйрету әдістері бойынша білім беру жүйелерінде, мұғалімдердің біліктілігін
жетілдіру мекемелерінде, қосымша көркемдік білім беретін оқу орындарында,
жалпы білім беретін мектептерде пайдалануға болады.
Тәжірибелік-эксперимент атындағы М.Әбенова атындағы орта мектепте
жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі
тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
тұрады.
Кіріспе бөлімінде дипломдық жұмыстың көкейкестілігі, мақсаты,
нысаны, пәні, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық
негіздері, Дипломдық жұмыс көздері, әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы,
нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі, ғылыми жаңалығы мен теориялық
және практикалық мәні, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары баяндалды.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің ғылыми педагогикалық
негіздері атты бірінші тарауда оқушыларға композиция құрастыруға үйретудың
ғылыми-педагогикалық негіздері айқындалды. Бейнелеу өнері сабағында
композиция құрастыруға үйретудың дидактикалық шарттары, құрылымы бағыттары
мен әдістемесі негізделді.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудың әдістемелік кешенін
эксперименттік зерттеу атты екінші тарауда тәжірибелі-эксперимент жұмысын
ұйымдастыру жан-жақты мазмұндалады. Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды
жыл мезгідерін бейнелеуге мазмұны, формалары мен әдістері берілді:
Эксперимент жұмысының анықтау, қалыптастыру, бақылау кезеңдеріндегі білім
деңгейлерінің кесіндісі нәтижелері мазмұндалды.
Қорытындыда дипломдық жұмыстың нақты тұжырымдары мен ғылыми
Дипломдық жұмыс жұмысын жүргізу нәтижесінен туындаған ұсыныстар берілді.
Қосымшада дипломдық жұмыс жұмысына қатысты оқу әдістемелік
материалдар ұсынылды.
1.ОҚУШЫЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІН БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретудегі Қазақстан
суретшілері шығармаларының орны
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде Қазақстан бейнелеу өнері
шеберлерінің еңбектерінің танымдық тәрбиелік мүмкіндіктері мол. Қазақстан
бейнелеу өнері шеберлерінің қайсысы болмасын өзіндік қолтаңбасымен,
таңдаған бейнелеу өнерінің түрімен, жанрымен ерекшеленетін өнер адамдары.
Бейнелеу өнері шеберлері туралы әңгіме қозғалғанда қазақ халқының тұңғыш
суретшісі Ә.Қастеевті айтпай кете алмаймыз. Қазақстанның халық суретшісі Ә.
Қастеевтің шығармашылығы республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің
сапалы өмірін отанының көркем образын жасауға арнаған. Ә. Қастеев
тақырыптық картина, портрет, пейзаж және кітап иллюстрациясы тақырыптарында
жемісті еңбек етті. Ә. Қастеевтің шығармашылығысы мен өмірінің өзіндік
ерекшеліктері бар. Ә. Қастеев 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда
шаруа отбасында дүниеге келді. Ә. Қастеев әкесінен жастай қалып іні
қарындастарын өсіруге апасына көмек көрсетті. Ә. Қастеевтің апасы бау,
басқұр тоқитын шебер адам болған. Қастеевтің суретші болуына және халықтың
сәндік қол өнеріне қызығуына өзінің туған апасының ықпалы зор болды.
Ә,Қастеевтің таланты Қазан ревалюциясынан кейін бағаланып ол Алматы
қаласына суретші Н. Т. Хлудовтың шеберханасына оқуға жіберілді. Суретшінің
алғашқы шығармалары 30 жылдардың алғашқы кезеңінде көріне бастады. Топтық
портрет, Көгілдір киім киген қыз, Тігінші, Тоқымашы, Қарындас
портреті, Автопортрет шығармалары осы кезде жазылды. Бұл шығармалар
суретшінің әртүрлі жұмыс кезеңінде жұмыс аралығында салған тақырыптары мен
тапсырыстарының бейнелері болады. Суретші бұл картиналарды кейіпкерлердің
бас бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам фонындағы киіз үй, жан-
жануар, қазан-ошақ және тағы басқа қоршаған жыл мезгідерін қосып көрсетеді.
Халық суретшісі Ә. Қастеевтің турксиб шығармасы көпшілікке танымал шығарма.
Картинада сол кезеңдегі ерекше бір құбылыс Түркістан – Сібір темір жолының
құрылысын көрсетуге арналады. Картинада қазақтың сары даласы темір жолмен
келе жатқан паровоз және оны күтіп тұрған адамдар көрінісі бейнеленген. Ә.
Қастеев тақырыптың суреттермен қатар табиғат көрінісін бейнелейтін
пейзаждар сарғап суреттер. Тау пезажы, Медеу келбеті картиналары
осыларға қосылады.
Ә. Қастеевтің шығармашылығының бір бөлігі қазан революциясынан кейінгі
халық өмірін бейнелейтін кескіндеме шығармалары. Олардың қатарына мына
картиналар жатады: Бие сауу, Құдықтың басындағы бай мен жарлы, Қалың
малға сатылған қыз, Шөп шабу, Колхоздың сүт фермасы, Колхоз тойы,
Колхоз қырманы. Суретші Ә. Қастеев халық батыры, Амангелді Иманов
тақырыбына өз шығармасынан ерекше орын берген. Бұл шығармалар қатарына
А.Имановтың портреті, Амангелдінің шабуылы атты композициялары жасады.
Колхоз тойы – Қастеевтіњ алғашқы жылдардаѓы таңдаулы шығармаларының бірі.
Осы жылдары ұсақ шаруашылық жұмыстарын техниканың көмегімен атқара бастады.
Егіннен көп өнім алып, науқанның табыспен аяқталуы – халықтық той болды.
Осы той шығарма арқауы ретінде алынған. Түс мезгілі, колхозшылар қырман
басына жиналған. Әріректе үйілген астық, машина, тракторлар көрінеді.
Шығарманың алдыңғы көрінісінде екі жарылып отырған адамдар тобы. Сол
жағындағылар дастархан басында қымыз іше әңгімеге кіріскен, жүздерінен
күлкі пішіні байқалады. Ал оң жақтағы топ домбыра үніне қосылып, майыса
билеген қыз өнерін тамашалауда. Тал шыбықтай майысқан қыз бейнесі
көрермендерін баурап алған. Бұдан әрі ақ шатыр, киіз үй бейнеленген. Шатыр
үстінде қызыл ту желбірейді. Ақ шатыр астына бір топ жастар жиналған. Еңбек
адамдарының күн өткен беттерінен шаттық байқалады. Бұл еңбек жемісінің
нәтижесі іспетті. Ә.Қастеевтің осылармен қатар Мектепке бара жатқан қыз,
Автопортрет, Турксиб сияқты шығармалары бар.
Алғашқы ұлттық график-суретші Әнуар Ысымайлов шығармашылығы, қазақтың
профессионалдық бейнелеу өнерімен қатар қалыптасты. Ол кескіндеме, графика,
газет-журналдарды көркемдеу салаларын қатар алып жүрді. Суретшінің 20
жылдардағы еңбектері индустриалды Қарағанды мен туған жер табиғатының
көріністерін бейнелеуге арналды. 30 жылдары тушьпен салынған еңбектерінде
Қарағанды, Қарағанды шахтерлары шахтерлер өмірін бейнелейді. Оның
карикатурасы мен плакаттары Теңіздің ар жағынан, Жарылып кетті терең
мағыналы сынға құрылған.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941-45) қазақ суретшілері Қазақстанға келген
орыс суретшілерімен бірлесе отырып соғыс жанры және тарихи тақырыптарда
картиналар жазып, халықтың қажымас ерлігі мен соғыс қаһармандарының,
тылдағы еңбек ерлерінің бейнелерін жасауға белсене қатысты. Соғыстан
кейінгі жылдары суретшілердің профессионалдық шеберлігі өсіп, өз
шығармаларында халық өмірін терең әрі мазмұнды қамтыды. А.И.Черкасскийдің
Дина мен Жамбыл картинасы, В. Антошенко – Оленовтың Сәкен Сейфуллин,
Ілияс Жансүгуров, Х. Наурызбаевтің Жамбыл, Құрманғазы, Ә. Қастеев пен
И.Леонтьевтің Қазақстан кілемшелері шығармаларында қазақ адамдарының
рухани жан дүниесінің тазалығы, жан-жақты көрініс тапты.
Қазақстан бейнелеу өнерінің алғашқы туындыларының бірі – суретші
Л.Хлудовтың Тоқымашылар атты еңбегі. Бұл шығармада қазақ әйелдерінің
өмірі бейнеленген. Суреттіњ алдыңғы көрінісінен алаша тоқып отырған әйелді
көреміз. Қасындағы екінші әйел жақындай түсіп, кеңес беріп отыр. Ал олардан
әрірек үй шаруасынан енді қолы босаған жас келіншек, жаңа басталған өнер
бұйымын қызықтап қарап қалған. Бұлардың қасындағы кішкене қыз әңгімені
ықыласпен тыңдап отыр. Суреттіњ ортаңғы көрінісінде – қолына күрек ұстаған
жас бала. Болашақта асау сәйгүліктерді бағындыратын, әке жолын ұстаған ұл.
Суреттіњ соңғы көрінісінде киіз үй жанында ерттеулі тұрған ат пен жайылып
жүрген мал көрінеді. Бұл суретте артық көрініс жоқ. Барлығы өз орнында,
әрбір көріністің айтар ойы бар, олар шығарма мазмұнын ашып тұр. Мұнда бояу
түстері бірыңғай орайлас. Ерекше назар аударатын бояу түстері байқалмайды.
Бұдан бояу түстерінің ауыл тыныштығы көрінісін бейнелеуге үлкен әсер етіп
тұрғанын байқаймыз.Жалпы сурет көрінісі қазақ халқының қолөнері мен тұрмыс
салтын, шаруашылығын көрсетуге арналған.
Телжанов Қанапия Темірболатұлы 1927 жылы 1 майда Омбы облысы Байқұдық
аулында туылған, қазақ кескіндемешісі , Қазақстанның халық суретшісі
(1961), КСРО Көркемсурет академиясының корреспондент мүшесі (1967).
Ол жастайынан әкесінен жетім қалды. Қоршаудағы Ленинградта анасы қайтыс
болды. Онан соң Киров облысында мектеп-интернатта тәрбиеленді. Мұнан кейін
ол Алматыға келіп көркем сурет училищесін бітірді. 1947-53 жылдары
Ленинградтағы И. Е. Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет өнері
институтында М. И. Авиловтан білім алып көркемөнерге оқыды. 1953-58 жылдары
Алматы көркемсурет учелищесінде сабақ берді. 1965-68 жылдары Қазақстан
суретшілер одағының төрағасы, хатшысы, 1973 жылдан Қазақстан Мемлекеттік
Өнер музейінің директоры, Алматы театр және көркем сурет институтының
профессоры қызметін атқарады.
Қ. Телжанов қазақ халқының өмірі мен тұрмысы жайлы замани және тарихи
тақырыптағы Жамал (1955), Бейбітшілік оттары (1961, екеуі де Третьяков
гал, Москва), Домбыра әуендері, Атамекен (1958), Кокпар (1960),
Тыныштық (1964), Бүркіт салу (1964), Қыз қуу (1966) атты шағын
поэтикалық көріністер мен монументті еңбектердің, кең тынысты әрі қанық
бояулы триптихтардың (Жол басы 1966-70, Октябрь, 1970, Бозаралдықтар
1972) портреттердің авторы. Суретші шығармашылығы қазақ бейнелеу өнеріне
елеулі бет бұрыс алып келді. қазақ халқының Қазан революциясына дейінгі
өмірімен, тұрмысымен танысып, кедей балаларының хал-күйін ұғынды. Қазақ
жеріндегі Қазан төңкерісі қылқалам шеберлерінің көптеген туындыларына
өзекті арқау бола алды. (үш бөлімнен тұратын суретті – триптих деп
атаймыз). Шығарманың оң жақ бөлігі Тасқын, ортаңғы бөлігі Ән бастаушы
деп аталады. Эпидоскоп көмегімен картина көрінісін экранға түсіріп,
оқушыларды оның мазмұнымен таныстырамыз.
Бастаудың Ұшқын деп аталатын бөлімі – кескіндеме туындысы. Суретші
бұл еңбегінде қазан революциялық қозғалысының себептерін, неден басталғанын
көрсетуге ұмтылады. Сондықтан оны Ұшқын деп атаған. Мал шаруашылығының
ыңғайымен көшіп-қонып жүрген қазақ ауылдары бытыраңқы орналасты. Халық
басындағы ауыр тұрмысын әнші, жыршылар өлең жырларына қосып, үстемдік пен
әділетсіздікті әшкереледі. Осының нәтижесінде патша езгісіне қарсы халықтың
ашу-ызасы бірте-бірте кең өріс алып, көтеріліс ұшқыны арта түсті.
Шығарманың ортаңғы көрінісінде бір топ қарулы жасақ бейнеленген. Бұлар
қозғалыс басталар алдындағы кеңес үстінде. Картина аспанда торлаған сұр
бұлт келбеті суық түсті бояулар үндестігі арқылы шешілген. Картинада кеңес
үстіндегі аттылар бейнесін формат өлшемінен әлдене кіші етіп, ортаңғы
көрінісін орналастырудың өзіндік мәні бар. Формат қазақ даласының кеңдігін
көрсеткен де, ал көтеріліс ұшқыны осы жасақтар тобынан кең байтақ елге
таралар алдындағы сәтті бейнелеген. Туынды колоритіндегі қара көкшіл
түстердің басым болуы жасақтардың шешімділігі мен қозғалысқа дайындығын
көрсетеді. (колорит дегеніміз шығармадағы бояулар түстерінің үндестігі).
Шығармада не жылы түстер немесе суық түстер басым болып келеді. (Жылы
түстерге – қызыл, суық түске – көк түстер жатады). Шығарма бояулар түсіне
өте бай. Олар қылқалам туындысының мазмұнын толықтыра түседі. Адамдар
қолындағы бүктеуі жазылмаған қызыл ту шарпығалы тұрған от жалынындай болып
көрінеді. Сабақ барысында картина мазмұны оқушылардың тарих сабағында алған
білімдерімен ұштастырылады. Қазақстанда кеңес үкіметінің орнау тарихы
жайындағы әңгімеге ұласады.
Триптихтың оң жақ бөлігі Тасқын деп аталады. Бұл шығармада халықтың
ашық көтеріліске шыққан кезі бейнеленген. Батып бара жатқан күнді қара бұлт
жауып тұр. Қаптаған атты жасақтар легі бейне бір толқын сияқты, бері қарай
қозғалып келеді. Әр жерде қызыл тулар желбірейді. Ұрысқа шыққан аттылы
топтардың қозғалысы бұрқыраған шаң арасына сыймай су тасқынына ұқсайды.
Суретші бұл жерде халықтың ашу-ызасын ағысы қатты, кемеріне сыймай,
бүкіл алқапқа жайылған су тасқынына теңейді. Ол халық қозғалысының жеңіске
жетпей басылмайтынын көрсетеді. Картина құрылысы көлденеңі бойынша
созылыңқы. Аттылар соңғы көріністе бейнеленген. Түстердің бір-бірімен
байланысы ерекше үйлесім тапқан. Қара, көк түстер қарсы түстермен
қайталануы арқылы су толқындарыныњ қозғалысын елестетеді. Картинаны
суретшінің Тасқын деп атауының себебі осында.
Триптихтің ортаңғы бөлігі Ән бастаушы деп аталады. Бұл картинада
жауынгер отрядтың бірі арқылы суретші күрестің бүкіл халықтық қолдау табуын
жеткізе білген. Отряд бірнеше ұлт адамдарынан құралған. Шығарманың
композициялық ортасында буденовка киген жас қазақ ән шырқап келе жатқан
қалпында бейнеленген. Ашық аспан. Желбіреген Қызыл Ту жеңіс символы
тәрізді.
Шығармадағы түстердің гармониялық қайталануы мен өзіндік үйлесуінің
ерекшеліктері бар. Алдыңғы көріністегі күңгірт қызыл, қызғылт сары
түстердің ақ сары, күңгірт көк түстермен динамикалық қайталануы басым.
Жалпы алғанда бұл картинадан ерлік істі бастаушы адамдардың бейнелерін
көреміз. Бастау атты триптих авторы – Қазақстан халық суретшісі
Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Қанапия Телжанов. Суретші бұлардан басқа
көптеген кескіндемелік шығармалар жазды. Оның Базаралдың адамдары,
Октябрь, Көкпар, т.б. туындыларын ерекше атап өтуге болады.
Қазан революциясынан кейін еңбекші халықтың, шаруаның тұрмысы, өмірі
өзгере бастады. Бұл өзгерістер, жаңалықтар суретшінің қылқаламына арқау
болды. Мысалы, Қазақстанның халық суретшісі Ә.Қастеев (1904-1973)
революциядан кейінгі жылдардағы өмір өзгерістерін көзімен көріп, жаңа
өмірді бейнелейтін көптеген суреттер алып, кескіндемелік жұмыстар жазды.
Соның бірі – Қызыл отау деп аталатын картина. Бұл картинаның алдыңғы
көрінісінде көкорай шалғында отырған қазақ қарт пен оқыған жігіт
бейнеленген. Ауыл ақсақалы өмір жаңалықтарын білуге құмартады. Жаңалық
жаршысы – жас жігіт оны газет беттеріндегі жаңалықтармен таныстырып отыр.
Композицияның ортасында қызыл отауға арнап түзілген қызыл үй бейнеленген.
Үй сыртында ұран ілулі тұр. Қызыл отау алдында желбіреген қызыл ту. Қызыл
отау жанындағы бір топ жастардың іс-әрекеті ауыл өмірінің жаңа келбетін
танытады. Олардың бірқатары алда істелетін жұмыстар туралы кеңесуде, енді
біреулері еңбек көрсеткіші тақтасының алдында пікір алысып тұр. Одан әрі
шопанның киіз үйі мен өрістен қайтқан мал көрінеді. Шығарманың соңғы
көрінісінде тауға қарай созылып жол жатыр. Онан әрі мұнартқан тау шыңдары
көрінеді. Бұл таулар халықтың мақсат-мұраттарын білдіргендей. Тауға барар
жол халқымызды бақытты өмірге апарар жол іспеттес. Суретші табиғат көрінісі
мен халықтың жарқын болашағын осындай тењеулер арқылы білдіреді.
Картина колориті жарық түсті бояулардың үндестігімен шешім тапқан.
Суретші кейіпкерлердің көңіл күйін табиғат көрінісінің түстеріне теңеу
арқылы аша түскен. Қылқалам туындысында жасыл көк түстер басым. Олар
көктемнің түсі. Бұл жаңа бастаманың, жастықтың символындай. Сондықтан
суретші көктемді, жаңа тұрмысты бояулар тілімен көрерменге аса шебер
жеткізген. Шығармадағы айтар ой, көріністер шешімі қызыл отау арқылы
жинақталған. Кейіпкерлердің көңіл күйі бояу үндестігімен, ауыл көрінісімен
берілген. Суретші шығармада қазақ ауылын бейнелей келе қазақ халқының
өмірін, тұрмысын көрсетіп, оны кейінгі ұрпақтың көз алдына елестете білген.
Суретші Ш. Уәлиханов атындағы Мемлекет сыйлығының лауреаты (1967). Еңбек
Қызыл Ту және Құрмет белгісі ордендерімен наградталған. Оның негізгі
еңбектері Қазақстанның Мемлекеттік өнер музейінде сақтаулы.
Қазақтың кәсіби мүсін өнерін қалыптастырушылардың бірі Хакімжан
Наурызбаев 1925 жылы 27 тамызда Қостанай облысы, Октябрь селосында туған.
Оған 1969 жылы Қазақстанның Халық суретшісі атағы берілді. 1960 жылдан
бастап Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері. Ол 1951 жылы Харьков
көркемсурет институтын бітірген. 1952 жылдан 1966 жылға дейін Алматы
қөркемсурет училищесінде ұстаз болды. 1985 жылдан қазақ мемлекеттік өнер
академиясында ұстаздық етеді.
1950-60 жылдары Бала Жамбыл, Амангелді Иманов, Құрманғазы, Сәкен
Сейфуллин, Шоқан Уәлиханов атты тарихи тұлғалардың мүсіндерін жасап,
кейіпкерлердің жан дүниесін ашуға, психологизмге бейімділігін танытты. Х.
Наурызбаев 60-80 жылдар арасында ақын М. Хакімжанованың, еңбек ері К.
Дөнентаеваның, батыр қыз М. Мәметованың, еңбек ері Ы. Жақаевтің мүсіндерін
жасап, кейіпкерлердің сыртқы тұлғасын ішкі жан дүниесімен тығыз байланыста
көрсете білді.
Мүсіншінің шәкірттері Т. Досмағанбетов, Б. Төлеков, Е. Мергенов қазіргі
кезде кең көлемде танылған шеберлер. Мүсінші шығармашылығы лайықты
бағаланып Еңбек Қызыл Ту және Құрмет белгісі орденімен, бірнеше
медальдармен наградталған.
Айша Ғалымбаева 1917 жылы 19 декабрде туған. Ол 1943 жылы Алматы
көркемсурет училищесін, онан соң 1949 жылы Бүкілодақтық мемлекеттік
киномотография институтының көркемдік-сәндік бөлімін бітірді. Қазақстан
өнерінде әйелдер арасынан шыққан тұңғыш суретші А.Галымбаева еңбектерінің
алар орны ерекше. 1967 жылы суретші қазақ әйелі Айша Ғалымбаеваға
Қазақстанның халық суретшісі атағы берілді. Бұл жылы ол елу жасқа толған
болатын. Ол өз еңбектерінде қазақ әйелдерінің өмірін сүйсіне бейнеледі.
1950 жылдары Москва, Ленинград көркемсурет институттарынан білім алған
өзіндік қол таңбасы бар суретшілер ұлттық бейнелеу өнерінің дамуына игі
әсер етті. А.Ғалымбаева Дастархан, Қостанай перамидалары картиналарын
жазды.
А. Ғалымбаеваның алғашқы еңбектері Абай әндері (1949), Махаббат
туралы поэма (1954) кинофильмдеріне жасаған еңбектері мен Тоқымашылар
(1951), Автопортрет (1956) атты станоктың картиналары.
Айша Ғалымбаева елуінші жылдардың соңында өзінің талантымен қалыптасқан
тәжірибесін көрсететін көптеген картиналар жазды. Солардың бірі Халық
таланттары (1957) атты кескіндеме шығармасы. Картинада киіз үйдің ішінде
отырған үш әйел бейнеленген. Оларды киіз басу үстінде көреміз. Айша
Ғалымбаеваның Халық таланттары атты картинасы оның шығармашылығының
алғашқы беталысын көрсететін шығармасы. Осындай шығармаларының бірі –
Халық шебері Б. Бәсенованың портреті (1958). Суретшінің Батыр ана
(1960), Қазақстан әуендері (1962) картиналарында сәнділік, түстердің
тұтастығы, бейнелілік пен образдылық айқындала түседі.
Жетпісінші жылдардың басынан бастап А. Ғалымбаева бірқатар пейзаж
туындыларын жазды. Олардың қатарына Аяқ-Қалқан, Үңгіртас, Сарыағаш
шығармалары кіреді. Суретшінің Жайлау жолы, Болашақ, Совхоз, Шопан
қыздары, Совхоздағы кеш, Сенімді қарауыл, Автолавка шығармалары ауыл
еңбеккерлерінің өмірін көрсетеді.
А. Ғалымбаеваның шығармашылығында натюрморт жанры ерекше орын алады.
Алпысыншы жылдары жазған Үш ғасыр, Ертедегі керамика, Қобыз, Сары
алма, Айва картиналары ерекше бейнелік сипатқа ие болған. Суретші бұл
картиналар арқылы табиғат пен адам арасындағы қарым қатынас бірлігін
көрсетеді. Ертедегі дүние мен қазіргі өмір атрибуттары салыстырмалы түрде
көрсетіледі. Суретшінің Бас киімдер деп аталатын картинасында қазақтың
көне ұлттық бөркі басы көрініс, ал ұлттық киімдер қосалқы композиция
бөлшегі ретінде берілген.
Айша Ғалымбаева шығармашылығындағы жанрдың бірі – портрет. Ол 60-
жылдардың соңында артист С. Қойшыбаеваның, жазушы Ғ. Мұстафиннің, актриса
С. Майқанованың портреттерін жазды. Осы жылдары А. Ғалымбаева актер Н.
Жантуриннің портретін және өзінің автопортретін жазып бітірді. Алпысыншы
жылдардың соңында суретші Қырықтықшы, Дәмді шай, Бір кесе қымыз,
Нан, Біз уақыттың мақтанышымыз, Дала қызы, Абай әндері, Билердің
соты, Үйлену кеші, Айдардың өлімі, Айтыс, Кездесу сияқты
картиналары мен эскиздерін кинофильмдер тақырыбына арнады. Бұл шығармалар
қатарына Дала қызы, Батырлар кездесуі картиналарын қосуға болады. Халық
суретшісі Айша Ғаріпқызы Ғалымбаеваның шығармашылығысы Қазақстан
республикасының мәдениеті мен өнерінің дамуына қосылған жарқын үлес болып
табылады. А.Ғалымбаеваның Дастархан атты шығармасына тоқталайық. Қазақ
халқының тұңғыш әйел суретшісі А.Ғалымбаеваның киіз үйдің ішінде жайылған
дастархандағы тағамдар мен ыдыстардың арасында нан ерекше көзге түседі.
Өйткені бұл түстер салтанатты білдіреді. Бейнеленген заттардың түр-түсі,
материалы, фактурасы анық байқалады. Суретші заттардың бұл қасиеттерін
өмірдегі нұсқасындай етіп бейнелегендіктен, тіпті, ұстай алуға болатындай
сезінеміз. Суретшінің бұл жұмысы натюрморт жанрына қосылады. Натюрморт –
жансыз заттар бейнеленген суреттер. Натюрморт ақ, қара бояулармен де, түрлі
түсті бояулармен де беріледі. Әдетте, натюрморт белгілі ойды білдіруге
айналады. Мысалы, ыдыстар, мамандықты білдіруге байланысты заттар, еңбек
құралдары, т.б. бейнеленуі мүмкін.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген өнер қайраткері
Молдахмет Кенбаев 1925 жылы Қостанай облысы, Жангельдин ауданында шаруа
семьясында дүниеге келді. Ол ата-анасынан ерте жетім қалып, 1931-1941
жылдары балалар үйінде тәрбиеленді. Ол сурет салумен жас шағынан айналысты.
1938 жылы республикалық балалардың көркемсурет көрмесіне оның суреттері
алғаш рет қойылады. М. Кенбаев 1941 жылы Алматының театралды-көркемсурет
учелищесінің кескіндеме бөліміне оқуға түсіп, - кескіндеме профессоры А. М.
Черкаскийден, өнерге еңбек сіңірген қайраткер Л. П. Леонтьевтен дәріс
алады. Мұнда ол Суретші деген тақырыпқа дипломды жұмыс жазады. 1951
жылдан бастап М. Кенбаев өз білімін Москвадағы В. И. Суриков атындағы
көркемсурет институтына түсіп жалғастырады. Бұл институтты бітірерде М.
Кенбаев Жангельдин отряды деген тақырыпқа диплом жұмысын жазған.
Молдахмет Кенбаев. Суретші картиналары қазақтың ұлттық ерекшеліктерін кең
көлемде көрсеткен ерекше туындылар. М. Кенбаев шығармалары Москвадағы
Третьянов галереясында, Ташкенттегі Шығыс халықтары өнерінің музейінде,
және қазақ бейнелеу өнері музейінде сақтаулы. Бұл өнердегі құбылыс ретінде
суретші шығармаларының биік деңгейін көрсетеді.
Суретші М. Кенбаевтың тақырыптық картиналары қазақ даласымен тығыз
байланысты болып келеді. Суретші Әңгіме (1957), Қашағанды ұстау (1967),
Сары-Арқа, Құрманғазы, Киіз басушылар атты картиналарында кейіпкерлер
образын жасаумен қатар, қазақ баласының өзіндік ерекшеліктерін ашуға баса
көңіл бөледі. Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының бірі – Асауды
ұстау картинасы. Картина қазақ жігіттерінің батылдығы мен шеберлік
өнерінің шексіздігін көрсететін көркем туынды. Көлденеңінен сызылыңқы етіп
алынған картина форматы, қазақ даласының кеңдігін, адамдардың болашаққа
қарай ұмтылысын символды түрде көрсетеді. Суретшінің Асауды ұстау
картинасы Москвадағы Мемлекеттік Третьяков галереясындағы кеңес өнері
көрмесіне қойылған.
М. Кенбаевтың озық туындыларының бірі – қазақ халқының даңқты сазгері
Құрманғазы бейнесін көрсететін Сары-Арқа картинасы. 1958 жылы Құрманғазы
образын жасауға арналған жабық конкурста осы картина үшін М. Кенбаев
бірінші сыйлықты жеңіп алды. Картинада ат жетектеген Құрманғазының бейнесі
көрсетілген. Шығарма бояулары қоңыр, сары, қызғыш түстердің жиынтығына
біріктірілген. Картинаның Сарыарқа деп аталуы Құрманғазының даңқты –
Сарыарқа күйінің сарынымен байланысты. М. Кенбаев бұл картинаны жазу
барысында ақын Хамит Ерғалиевпен жиі пікірлесіп, оның Құрманғазы
поэмасының мазмұнымен танысты. Сонымен қатар бұл жұмысты жазу кезеңдерінде
ғалым, Дипломдық жұмысші әрі композитор Ахмет Жұбанов мұқият бақылау жасап,
пайдалы кеңестер беріп отырған.Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының
бірі – Киіз басу. Бұл картина түстердің әуенділігімен және ұлттық
ерекшеліктерімен сипатталады. Шығарма мазмұны халық шеберлерінің еңбегін
көрсету.М. Кенбаев шығармашылығы – қазақ халқының өмірін бейнелік-поэзиялық
тілде көрсету. Соңғы жылдар М. Кенбаев басқа да суретшілермен қосыла отырып
монументалдық өнер саласында өнімді еңбек етуде.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Қазақ өнеріне еңбек сіңірген қайраткер өнертану
ғылымының кандидаты Нағымбек Нұрмұханбетов шығармашылығы қазақ бейнелеу
өнерінде ерекше орын алады. Ол 1924 жылы Семей облысындағы Сайтанды
ауылында дүниеге келеді. 1940 жылы Алматыдағы көркем сурет училищесіне
түседі. 1942 жылы Кеңес армиясының қатарына шақырылады. Соғыс артиллериясы
училищесін бітірген соң, ол Қара Теңіз бен Балтық теңізінің флоттарында
әскери қызметтерде болады. 1947 жылы Н.Нұрмұханбетов, Т.Е.Репин атындағы
кескіндеме, мүсін және архитектура институтына түседі. 1960 жылы Қазақстан
көркем сурет академиясының жанындағы шығармашылық аспирантураны бітіреді.
Н.Нұрмұханбетов әскери-теңіз флотына арналған шығармаларын жазуға көп
шығармашылық күш жұмсады. Суретші Ұлы Отан соғысы кезінде флотқа қызмет
етіп талай теңіз шайқастарына қатысқан. Оның шығармалары, кеңес
теңізшілерінің ерлігі мен патриоттық есімдерін жырға қосады.
Н.Нұрмұханбетовтың портреттерінде адамның жан сезімі терең көрсетілген,
жеке образдар жасалынған. Оның жазған адмирал С.Г.Гошков, Н.Д.Сергеев,
И.С.Искаковтардың портреттері осыған мысал болады. Суретші бұл
шығармаларында адамның қоғам өміріндегі орны мен рөлін көрсетуге ұмтылған.
Суретшінің әскери-теңіз флоты тақырыбына жазған шығармаларының ішінде
шоқтығы биік туынды – вице-адмирал Г.Н.Холостяковтың портреті. Суреттегі
алдыңғы көріністе вице-адмиралдың жұмыс столында отырғаны көрінеді. Үстінде
парадтық мундирі, екі иығындағы погондары мен омырауындағы ордендері
жарқырап көз тартады. Ашық қызыл түсті стол бетіндегі жазықтық портреттің
салтанаттық қалпын айқындай түскен. Картинаның соңғы көріністерінде терезе
мен терезе алдындағы гүлдер бейнеленген. Кейіпкер бейнеленген кеңістікті
бөлме қабырғалары мен терезе қоршап тұр. Стол бетіндегі қағаз, жазу және
сызу құралдары, кітаптар, күнтізбелі сағат, кейіпкердің іс-әрекетінен хабар
береді. Суретші кейіпкердің кейде көрінісін шамадан тыс үлкейтіп көрсетуі
арқылы, қайталанбас ерлігі мен адамгершілік сезімдерін көрсетуге ұмтылады.
Мұны Н.Нұрмұханбетовтың Кеңес Одағының екі мәрте батыры Т.Бигелдиновтың
портретінен көруге болады. Суретші адам мінезін іс-әрекетін, портрет
фонында бейнеленген қосымша көріністермен аша түседі. Мұндай көріністі
И.С.Исаковтың портретінен байқауға болады.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Сабыр Мәмбеев Шымкент облысы, Келес ауданы
Абайбазар селосында 1928 жылы туған. Сабыр Мәмбеев Қазақстанның Халық
суретшісі, Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер. С. Мәмбеев 1946 жылы
Алматы көркемсурет училищесін, 1953 жылы Санг – Петербургтегі И. Е. Репин
атындағы кескіндеме, мүсін және архитектура институтын бітірген. 1952-62
жылдары және 1968-82 жылдары Қазақстан Суретшілер одағының төрағасы
қызметін атқарған.С. Мәмбеевтің шығармашылығындағы негізгі тақырыптар –
замандастар өмірі, туған жердің табиғаты және еңбек адамдары. Суретшінің
Сұқбат, Тауда деп аталатын картиналары Москвадағы Третьяков
галереясында, Қоныс аудару, Көктем шығармалары Москвадағы шығыс
халықтары өнерінің музейінде сақтаулы. Киіз үйде, Терезе алдындағы қыз,
Жастар, М. О. Әуезов картиналарын суретші 50-60 жылдары жазды. С.
Мәмбеев 1970-80 жылдары қазақ халқының өткені мен бүгінгісін көрсететін
сериялық суреттер салды. Шығармаларының көпшілігі қазақтың көркемсурет
музейінде сақтаулы. Суретші шығармашылығы уақытында лайықты бағаланып Еңбек
Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендерімен марапатталған.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Қазақтың кино суретшісі, графигі, кескіндемешісі
Сахи Романов 1926 жылы 1 тамызда Қызылорда облысы, Қазалы қаласында дүниеге
келді. Оған 1981 жылы Қазақстанның Халық суретшісі, 1967 жылы Қазақстан
өнеріне еңбек сіңірген қайраткер атағы берілді. С. Романов жас кезінде
балалар үйінде тәрбиеленген. Москва көркемсурет мектебінде оқыған. Ол 1944-
47 жылдары Ленинградтағы көркемсурет институтында оқыды. Суретші 1955 жылы
Бүкілодақтық мемлекеттік киномотография институтын бітірді.
Суретші С. Романов 50-60 жылдар аралығында Қанатты сыйлық, Алдар
Көсе, Жангелдин отряды, Найзатас, Ас беру, Қырық өтірік,
Құрманғазы атты кинофильмдеріне декорациялар жасады. Сонымен қатар
аталған кинофильмдерге арнап кейіпкер костюмдерінің нобайларын эскиздерін
салды. Суретші Сахи Романов шығармашылығында ақын О.Сүлейменов,
Автопортрет, Мұхаммед Хайдар Дулати портреттері ерекше орын алады. Сахи
Романов шығармашылығында Жер туралы декрет, Отан аспаны аясында,
Бұғаудан босану, Төлектің тор жайлауында, Бектау аты, Аврора
жаңғырығы, Құсбегі картиналары ұлттық колоритімен, символдық тілімен
ерекшеленіп, суретшінің өзіндік қолтаңбасын айқын танытады. Суретші С.
Романов Еңбек Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендері мен наградталған.
1. 2. Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларының мәні
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларының мәні ерекше. Орта ғасырлар тарихы деп аталатын
дәуірде дүние жүзілік мәдениет пен өнер тарихында жаңа кезең басталды. Бұл
кезең-Қайта өрлеу мәдениеті деген атпен тарихқа енді.
Қайта өрлеу дәуірінің бастау алып, алғаш дамыған жері Италия елі
болды. Осы кезде Италия экономикасы дамыған, айналасындағы елдермен сауда-
саттығы күшейген байда, өркендеген мемлекет еді. Италия қалалары
банктерінің қалтасы қалыңдап, өнеркәсібі қарыштап өркендеді. Елдегі саяси,
рухани-эстетикалық көз-қарас жаңаша қалыптасып, өзгеше сипат алды.
Бұрынғыдай діни бәрі де құдай күшімен болады-деген көзқарас біртіндей
әлсіреп, бәріде адам күшімен, оның ой-өрісінің жемісімен атқарылатынын жете
түсінуге ойысты. Адамдар өздеріне, өздерінің ақыл-парасатына сенді,
сондықтан ғылымға деген, айналадағы табиғатпен әлемнің тұңғиық тылсымдарын
білуге деген құштарлық арта түсті. Тек өздеріне сеніп, рухының көтерілуі
сол кездегі адамдарға өмірді өзгеше түсінуге ғылым мен өмірге барынша ден
қоюға жол ашты. Италияда басталған бұл өнер, әдебиет, мәдениет ғылым
саласындағы бет-бұрыс бірте-бірте Англия, Германия, Франция, Испания,
Голландия, Финляндия және тағы басқа көптеген елдерге тарады.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларынің табиғат көріністерін бейнелеген шығармаларымен
таныстырудың танымдық тәрбиелік орны ерекше. Жалпы, Италияның Қайта өрлеу
дәуірі, негізінен екіге бөлінеді, XV-ғасырдағысы алғашқы қайта өрлеу, ал
кейінгі XVI-ғасырдағысы жоғарғы қайта өрлеу дәуірі деп аталады. Ерте немесе
алғашқы қайта өрлеу дәуірінің негізгі дамыған кіндігі, орталығы-Флоренция
болды. Ол кейіннен XVI-ғасырда Римге ауысты, сонымен қатар Венеция да үлкен
роль атқарды.
Ең біріншісі негізгі, түбірлі өзгеріс сәулет саласында болыд.
Сәулетшілер Италияда етек жайған романдық және готикалық стилден біржолата
бас тартты. Антикалық сәулеттің бағытымен, соның әсерімен күмбезді сарай-
ғимараттар, діни ғибадатханалар тұрғызу әдетке айналды. Сол кездегі сәулет
өнерінің негізгі үлгісі антикалық Римдегі Пантеон болды. Қайта өрлеу
дәуірінің ең атақты ғимараты-әулие Петр күмбезі (Римде). Бұл ғимаратты жүз
жылдан астам уақыт бойы тұрғызды. Құрылысқа басшылық еткен, оңдаған
басшылар мен сәулетшілердің ішінен ғимараттың алғашқы жобасын жасаған
сәулетшілер Браманте (1444-1514) мен Микеланджелло есімдерін ерекше айтуға
болады.
Күмбездің бір ерекшелігі-сәулетші Микеланджелло ғажап ойластырған
132 метрлік биіктіктегі өте зор күмбезі. Сонымен қатар күмбез өзінің
ғаламат есепке құрылған тепе-теңдігімен, айналамен жымдасқан сәйкестігімен
адамды тәнті етеді.
Қайта өрлеу дәуірі ғимараттарды бағаналармен, плястрлермен, арыстан
басы немесе сәби мүсіндерімен (путты) гүлдерден жасалған гипсті
гүлдестелермен көмкерілді. Терезелерінің жоғарғы ернеулері жартылай арка
түрінде жасалатын болды.
Осы кезеңде, әсіресе сұңғат өнері өзінің бұрын-соңды болмаған
биігіне көтерілді. Қайта өрлеу дәуірі өнерінің алғашқы қарлығаштарының бірі
XV-ғасырда өмір сүрген, готиканы бастан өткізіп, жаңа ағымға жол салған ұлы
суретші Джотто (1270-1337) болды. Суретші Флоренция маңайындағы Вестеньяно
қалашығында дүниеге келді. Кедейшіліктің зардабын көрген көп балалы семьяда
өмір сүрді. Бірде сол кездегі әйгілі суретші Чимабуэ Флоренциядан
Веспиньяноға саяхаттап келген кезде, жол жиегінде теңкиіп жатқан жылтыр
қара тастың бетіне шимайлап сурет салып жатқан жалаңаяқ, жалаңбас,
талдырмаш баланы көреді. Баланың суретіне зе р сала қарайды, қараған сайын
қайран қалды. Ақыры Джоттоны Чимабуэ өзіне шәкірт етіп алады. Джотто күндіз-
түні тыным таппай еңбектеніп, ұстазынан мол білім алады. Сонымен қатар ол
Флоренциядағы Әулие Мария Новелла шіркеуіндегі бейнелеу өнерімен, Римдегі
антикалық өнермен жан-жақты, терең танысады. Римде жүріп Новичелла атты
мозайкалық шығармасын жазады.
Джоттоның атағын шығарған еңбегі-Иуда ишараты атты жұмысы. Ол
сонымен қатар сәулетші де болды. Өзінің басқаруымен салынған 84 метрлік
әппақ мәрмәр тастармен көркемделген Кампанша ғибадатханасы осы күнге дейін
сақталған.
Осы дәуір сәулетшісі, мүсіншісінің бірі-әйгілі Донателло (1386-1466. )
Ол да Флоренцияда дүниеге келген. Ауқатты семьядан шықса да жоқшылықты,
жетімдікті көп көрген. Әйгілі мүсінші Лоренцо Гиберти шеберханасында мүсін
өнерінен тәлім алып, жұмыс істеген. Оның атын шығарған шығармасының бірі-
Давид мүсіні.
Алғашқы қайта өрлеу дәуірінің тағы бір мүсіншісі-Андреа дель Верроккио
(1435-1488). Ол Донателлоның шәкірті, жолын жалғастырушы болды. Оның атақты
мүсін-ескерткіші-әскери қолбасшы, полковник Коллеониге тұрғызылған
шығармасы Венецияда орын алған.
Сол кездегі қылқалам шебері Мазаччо болды. Бұл суретші өнердің терең
сырларын Джоттодан үйренді.
Флоренциядағы көне шіркеудегі екі фресканы Мазаччо 1427 жылы ешбір
көмекшісіз жалғыз салады. Біріншісі-Жұмақтан аластату, екіншісі-Динарий
ғаламаты жұмыстары еді. Бұл өзіндік бяуымен танылған Бранкаччи капелласы.
Кейіннен капелла италия суретшілерінің көптеген ұрпақтары үшін тәжірибе
мектебі болды. Атақты өнер шеберлері, яғни Боттичелли, Леонардо, Рафаэль,
Микеланджело осында жиі келіп, Мазаччо фрескаларымен танысты,. Бұл суретші
1428 жылы Римде қайтыс болған.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу
дәуірі суретшілері шығармаларынің табиғат көріністерін бейнелеген
шығармаларымен таныстырудың танымдық тәрбиелік орны ерекше. Суретші
Мазаччодан кейін қылқалам шеберлерінің ішінен көрінген Сандро Боттичелли
(1445-1510) болды. Ол қылқалам шеберлерінің жоғары шыңына жетті. Әйгілі
картинасының бірі-Көктем картинасы. Мұнда ғаламат сұлу қозғалыс, иірім,
гармония бар. Дене бітімі, сәйкестік заңдылығы керемет білгірлікпен
берілген.
Сандро Баттичелли, әсіресе, сұлу да әдемі мадонналарды жазумен
әйгіленді. Италия қайта өркендеу дәуіріндегі Ерте кезең (15ғ. Флоренциялық
кескіндеменің жаңа алыбы Мазаччо (1401-1428) болды. Оның аға достары- ұлы
суреткер Филиппо Брунеллески ( ш. 1377-1446) мен ұлы мүсінші Донателло.
Брунеллески өзінің жер телімін сатып, Донателломен бірге Флоренциядан
Римге кетеді. Онда барып, үйлердің зор тұлғасы мен ғимараттар құрылысының
тамаша жетілдірілгенін көріп, таңырқайды. Сол үйлердің бөлшектерін өлшеп,
жоспарларын сыза бастаған ол екеуі, осы уақыттарын да, қаржыларын да
аямайды. Римде болсын, оның сыртындағы Кампиниде болсын бірде-бір жерді бос
жібермей зерттейді. Ол көне дәуір ескерткіштері жөніндедегі деректерді
жазып, бөлшектерін суретке салып отырады, артынан сол жазып-сызғандарын зер
сала зерттейді. Егер ойда жоқта олар жер астынан капительдердің,
колонналардың сынықтарын тауып алатын болса, оларды тиісті дәрежеде
Дипломдық жұмыс үшін қазып алу жұмыстарын ұйымдастырып отырған. Сондықтан
да бүкіл Рим халқы арасында олар жөнінде қазына іздеушілер деген қауесет
тараған.
Брунеллескидің екі ұлы мақсаты болды, біріншіден-жақсы сәулет
туындысын дүниеге әкелу, екіншісі-егер сәті түссе Флоренцияда Санта-Мария
дель Фьоре күмбезін тұрғызу тәсілін табу. Орта ғасырлық еуропалықтар үлкен
күмбездер тұрғызуды мүлде білмейтін, сондықтан ол кездегі италиялықтар
ежелгі римдік Пантеонға таңданып қарайтын. Брунеллески тұрғызған
Флоренциядағы Санта-Мария дель Фьоре күмбезін Вазари былай бағалаған:
Ертедегі адамдар өздері салған құрылыстарда аспанмен таласарлық биіктікке
жете алмағанын және оған жете аларлықтай тәуекелге олардың бармағанын кесіп
айтуға болады, ал флоренциялық күмбез, шындығында, аспанмен тілдесіп
тұрғандай еді. Өйткені оның биіктігі Флоренцияны қоршап тұрған таулармен
бірдей болатын. Шындығында, аспанның өзі оған қызғаныш білдіреді деп
ойларлықтай, себебі үнемі ол өзінің найзағайымен күмбезді сабалап жатқаны.
Брунеллески өнердің дүниежүзілік тарихына ренессанстық сәулет жүйесінің
негізін салушы және оның ең тұңғыш жалынды жаршысы. Ол бүкіл еуропалық
сәулет өнерін қайта жаңартушы, шығармалары өзінің жеке-даралық жарқындығы
жөнінен теңдесі жоқ деп бағалаған суретші ретінде енді. Сонымен қатар ол
сол кездегі барлық кескіндеменің дамуы үшін зор маңызы бар перспективаның
ғылыми теориясының негізін салушылардың бірі және оның негізгі заңдарын
ашушы адам болған.
Донателло, өзінің досы Брунеллески сияқты, жаңа өнердің қалыптасуында
шешуші рөл атқарады. Ол өз өмірін көркемдіктің кемелдігіне жеру жолындағы
табанды ізденістерге арнаған еңбексүйгіш жан болған. Донателло өзі жөнінде
жоғары пікірде болған., шіркеу басылары мен ақсүйек әміршілер алдында бас
имеген.
Оның керемет жасаған жас Давид мүсіні-сол кездегі мүсін өнерінде
тұңғыш жасалған мүлде жалаңаш бейне. Ал Пандуядағы шіркеу алаңында тұрған
кондотьер Гаттамелата мүсіні-ренессанстың ең алғашқы атты монументі және
содан кейінгі ғасырлардағы еуропалық барлық атты мүсіндердің атасы.
Гаттамелатаның өктем бейнесі естен кетпестей мәнерлілікпен жасалған.
Брунеллескидің күмбезі тәрізді, қола атты аспан асты кеңістігіне жеңіспен
еніп, қола үстінде салтанат құрып тұрғандай әсер қалдырады. Донателло
Падуяда тоғыз жыл жұмыс істеп, солтүстік Италияның өнеріне зор ықпал етті.
Падуялықтар оны біржолата қалуға қанша үгіттесе де, ол өзінің талап-
талғамын тек флоренциялықтар ғана жете түсінеді. Деп есептеп, туған
Флоренциясына қайтуды ұйғарды.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу
дәуірі суретшілері шығармаларынің табиғат көріністерін бейнелеген
шығармаларымен таныстырудың танымдық тәрбиелік орны ерекше. Донателло
шығармаларының ауқымы кең. Ол нағыз асқақ драмалық бейнелер жасады, сол
сияқты мейірімді, лирикалық нәзік әрі дауылды динамикалық тұлғаларды
әкелді. Оның ғажайып шығармаларының бірі-Флоренция шіркеуіндегі Путти
атты жұмысы. Онда билеп жүрген періште сәбилер бейнеленген. Дүниеге шашылып
төгіле салған қозғалыстың астан-кестен толқындарын бір-бірімен
байланыстырып қатал формада ұстап қалған олардың қолдары, бізге темірдей
тегеуіріңді болып көрінеді.
Досы Мазаччоның өлімін Брунеллески қасіретпен қабылдады. Ренессанстың
үш атасының-XV ғасырдың бірінші жартысындағы Флоренцияның үш кемеңгер
суретшілерінің арасында Мазаччо, ең алдымен (1428 жылы), өте жастай дүние
салды. Ол жиырма сегіз жасқа да толмаған еді. Өзінің аға достары
Брунеллески мен Донателло сияқты ол да бүкіл әлемдік өнерге баға жетпес әрі
ұмытылмас үлес қосты. Өйткені оның композицияларындағының бәрі орнықтылыққа
ие болды. Ол бірінші болып композицияларында адамдарды өз аяғынан тік
тұрғызып бейнеледі. Осындай ерекше қабілетімен Джоттодан соң еуропалық
кескіндеме тарихында жаңа қадам жасаушы болып табылды. Флоренциядағы Санта
Мария (Новелла шіркеуінің қабырғасына салынған Троица фрескасы) шамамен
1426-1427 жылдары салынған. Бұл жұмыста Христос бейнесі бейнеленген.
Өнердің нағыз ұлы шығармасының бірі - осы. Жарық пен көлеңкені тарату
шеберлігі, аумақтылықты көрсете алатын құдіреті жағынан Мазаччо Джоттодан
әлдеқайда асып түседі. Сонымен бірге ол кескіндемеде жалаңаш денені
өзгелерден бұрын бейнеледі. Сөйтіп, ол адам қасиеттерін ардақтап, оның
құдіреті мен сұлулығын дәріптей отырып, адамның қаһармандық сипатын ашты.
Мазаччо Флоренциядағы Бракаччи капелласына жасаған атақты фрескасынан
көп жылдардан соң, Алғашқы қайта өрлеу дәуірінің аса үздік шеберлері
Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль үйренген еді.
Бұл фрескалар діни тақырыпқа арналған, бірақ олардың шынайы мазмұны-
адам ұрпағының шексіз құдіреттілігінің нақты көрінісі. Ол жұмыстар Салыққа
байланысты керемет, Жұмақтан қуу, деп аталады. Фрескалар тақырыбы діни
арқауға құрылған, бірақ шынайы мазмұны адам ұрпағының шексіз
құдіреттілігінің нақты көрінісі. Кватрочентоның бірінші жартысында әр түрлі
жолмен ілгері басқан көптеген шеберлер жұмыс істеді. Флоренциялық Паоло
Учеллоның соғыс сюжетіне құрылған картиналары батыл үйлесімділікпен
бейнеленген. Учелло перспективаның күрделі проблемаларын шешуге жан-тәнімен
ынталанып ең соңғы мүмкіндік шегіне жеткізді. Оның кескіндемелік әр түрлі
ізденістері осыдан шыққан. Ол кескіндемелік есептердің шешімін табу үшін
апталап, ойлап үйден шықпай қоятын болған мен үшін перспективадан тәтті
ештеңе жоқ депті ол. Ал Фра Беато Аджелико деген монах суретшінің Сан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ түрік университеті
Тақырыбы: Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйретудің тиімді әдістері.
(Күз өлшемі 80х100 кескіндеме, кенеп майлы бояу)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107-Бейнелеу өнері және сызу мамандығы
Түркістан 2015
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ түрік университеті
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
п.ғ.к., доцент м.а
Е.Әуелбеков.
2015ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету әдістері. (Күз
өлшемі 80х100 кескіндеме, кенеп майлы бояу)
050107-Бейнелеу өнері және сызу мамандығы
Орындаған:
Артықбай А
Ғылыми жетекшісі:
п.ғ.д., профессор
Қ.Ералин.
Түркістан 2015
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. ОҚУШЫЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІН БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... 5
1.1 Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде Қазақстан суретшілері
шығармаларының орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
1. 2. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларының мәні
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1. 3. Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретуде суретші шығармалары
туралы әңгіме ұйымдастырудың
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..36
2 ОҚУШЫЛАРҒА КҮЗГІ БАҚТЫ БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ЖОЛДАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2. 1. Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
мазмұны ... ... ... ... ... ... ..28
2.2 Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету
әдістері ... ... ... ... ... ... ... .47
2.3 Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
нәтижелері ... ... ... ... ... ...54
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..58
ҚОЛДАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .60
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
КІРІСПЕ
Білім беру жүйесінің негізгі мақсаты қоғамның, мемлекеттің және жеке
тұлғаның сапалы жоғары білім алуға деген мүдделерін қанағаттандыру, әрбір
адамға оқытудың мазмұнын, нысанын және мерзімдерін таңдауға кең мүмкіндік
беру керектігі Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында, Қазақстан
Республикасындағы білім беруді 2005-2010 ж.ж. дамытудың Мемлекеттік
бағдарламасында, Қазақстан-2030 Қазақстан Республикасының стратегиялық
дамуында, Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009-2011
жылдарға арналған стратегиялық жоспарында білім беру жүйесінің басты
міндеттерінің бірі ретінде көрініс тапқан.
Қазақ халқының ұрпақтан-ұрпаққа өнер шығармашылығы арқылы беріліп
отырған эстетикалық көзқарастары мен талғамдары, педагогика тарихынан
есімдері танымал ағартушы ғалымдар Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
Ж.Аймауытов, еңбектерінде мұғалім мәдениеті мен шеберлігіне көп көңіл
бөлінген.
Бейнелеу өнерінің жалпы теориялық және методологиялық негіздері
Н.Н.Ростовцев, Д.Н.Кардовский, В.С.Кузин, Г.В.Беда, А.С.Хворостов,
А.Д.Алехин, Т.Я.Шпикалова, Е.В.Шорохов т.б. еңбектерінде өзекті мәселенің
негізі болған. Қазақстанның мектептеріндегі бейнелеу өнері пәнін оқыту
әдістемесінің дамуын, көркемдік білім берудің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін,
әдістемелерін, көркемдік-эстетикалық тәрбие беру мәселесіне назар аударған
ғалымдар Қ.Е.Ералин, Қ.Ж.Әмірғазин, С.А.Ұзақбаева, еңбектерінде ұлттық өнер
негізінде оқушыларға эстетикалық тәрбие беру теориясы мен көркемдік білім
беру зерттеліп, маңызы ашылып көрсетілген.
Қазақстан Республикасының мәдениетінің өркендеуіне, ұлттық бейнелеу
өнерін Дипломдық жұмысге үлес қосқан өнер Дипломдық жұмысші ғалымдар
Г.Сарықұлова, И.Рыбакова, М.Ғабитова, Р.Көпбосынова, Н.Нұрмұхаммедов, К.Ли,
Ш.Тоқтабаева, Б.Мекішев, С.Мұқтарұлы, А.Ниязов, Қ.Е.Ералин, еңбектері
көркемдік білім берудің мазмұнын аңықтап, қазақ бейнелеу өнеріне қатысты
теориялық және иллюстрациялық материалдарды толықтырды.
Ғылыми педагогикалық еңбектерді талдау нәтижелері бүгінгі күнге
дейін бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жаз тақырыбына композиция
құрастыруға үйрету мәселелеріне қатысты қарама-қайшылықтар кездесетіндігі
көрінді: Олар,
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің дидактикалық
шарттарының болмауы мен өнердің түрлерін мектептегі жоғары сыныптарда оқыту
тәжірибесінде кеңінен қолдану қажеттігі арасында;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің үйретуге
сұраныстың артуы арасында;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің әдістемесінің
жоқтығы арасында қарама-қайшылықтар орын алған, осы аталған қайшылықтарды
шешу бағыты Дипломдық жұмыс тақырыбын Бейнелеу өнері сабағында жыл
мезгідерін бейнелеуге үйрету әдістері -деп таңдауымызға негіз болды.
Дипломдық жұмыс мақсаты: бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жыл
мезгідерін бейнелеуге үйретуді тәжірибелік эксперименттен өткізу.
Дипломдық жұмыс нысаны: оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
үдерісі.
Дипломдық жұмыс пәні: бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жыл
мезгідерін бейнелеуге үйрету мазмұны.
Дипломдық жұмыстың ғылыми болжамы: егер, бейнелеу өнері сабағында
оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің ғылыми-педагогикалық
негіздері айқындалса; бейнелеу өнері сабағында кескіндеуді үйрету
бағдарламасы және әдістемесі жасалса, онда бейнелеу өнері сабағында
оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету ұтымдылығы артады; сондықтан,
бейнелеу өнері сабағында оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету
үйретудың нәтижелері жаңа сапалық көрсеткіштерге көтерілетін болады.
Дипломдық жұмыс міндеттері:
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету педагогикалық
негіздерін айқындау;
- Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету жолдарын анықтау ;
Дипломдық жұмыстың жетекші идеясы: бейнелеу өнері сабағында жыл
мезгідерін бейнелеуге үйрету құндылық құбылыс ретінде, әлемдік көркемдік
мәдениет жүйемен салыстыра отырып оқыту, нақты белгіленген дидактикалық
шарттарды жүзеге асыру нәтижесінде ұтымды болады.
Дипломдық жұмыстың негізгі кезеңдері:
Бірінші кезең Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйрету кескіндеуді
үйрету әдістері практикасы сұрыпталды. Бейнелеу өнері оқу
бағдарламаларына қосымшалардың мазмұны әзірленді. Оларды оқу-тәрбие
үдерісінде пайдаланудың әдістемесі жасалды. Озық тәжірибелер
қорытындыланды.
Екінші кезең Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету
әдістері бағдарламасы, бейнелеу өнері сабағында жаз тақырыбына
композиция құрастыруға үйрету әдістері атты бағдарламасы, оқу-әдістемелік
құрал дайындалды. Дипломдық жұмыс нәтижелерін тәжірибеге енгізу істері
жалғастырылды. Қорытынды, ұсыныстар берілді, пайдаланылған әдебиеттер
жүйеге келтіріліп, талапқа сай рәсімделді.
Дипломдық жұмыстың ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
- Оқушыларға жыл мезгілдерін кескіндеуді үйрету әдістері
айқындалды;
- бейнелеу өнері сабағында оқушыларды композиция құрастыруға
үйрету әдістемелік нұсқаулары жасалды;
Дипломдық жұмыстың практикалық мәні: бейнелеу өнері мұғалімдеріне
арналған:
- Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды композиция құрастыруға
үйрету атты әдістемелік ұсыныстар;
- Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды композиция құрастыруға
үйрету атты үйірме бағдарламасы;
Дипломдық жұмыс нәтижелерін бейнелеу өнері сабағында кескіндеуді
үйрету әдістері бойынша білім беру жүйелерінде, мұғалімдердің біліктілігін
жетілдіру мекемелерінде, қосымша көркемдік білім беретін оқу орындарында,
жалпы білім беретін мектептерде пайдалануға болады.
Тәжірибелік-эксперимент атындағы М.Әбенова атындағы орта мектепте
жүргізілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, екі
тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан
тұрады.
Кіріспе бөлімінде дипломдық жұмыстың көкейкестілігі, мақсаты,
нысаны, пәні, болжамы, міндеттері, жетекші идеясы, әдіснамалық-теориялық
негіздері, Дипломдық жұмыс көздері, әдістері, негізгі кезеңдері мен базасы,
нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі, ғылыми жаңалығы мен теориялық
және практикалық мәні, қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалары баяндалды.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудің ғылыми педагогикалық
негіздері атты бірінші тарауда оқушыларға композиция құрастыруға үйретудың
ғылыми-педагогикалық негіздері айқындалды. Бейнелеу өнері сабағында
композиция құрастыруға үйретудың дидактикалық шарттары, құрылымы бағыттары
мен әдістемесі негізделді.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудың әдістемелік кешенін
эксперименттік зерттеу атты екінші тарауда тәжірибелі-эксперимент жұмысын
ұйымдастыру жан-жақты мазмұндалады. Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды
жыл мезгідерін бейнелеуге мазмұны, формалары мен әдістері берілді:
Эксперимент жұмысының анықтау, қалыптастыру, бақылау кезеңдеріндегі білім
деңгейлерінің кесіндісі нәтижелері мазмұндалды.
Қорытындыда дипломдық жұмыстың нақты тұжырымдары мен ғылыми
Дипломдық жұмыс жұмысын жүргізу нәтижесінен туындаған ұсыныстар берілді.
Қосымшада дипломдық жұмыс жұмысына қатысты оқу әдістемелік
материалдар ұсынылды.
1.ОҚУШЫЛАРДЫ ЖЫЛ МЕЗГІЛДЕРІН БЕЙНЕЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ.
1.1 Оқушыларды жыл мезгілдерін бейнелеуге үйретудегі Қазақстан
суретшілері шығармаларының орны
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде Қазақстан бейнелеу өнері
шеберлерінің еңбектерінің танымдық тәрбиелік мүмкіндіктері мол. Қазақстан
бейнелеу өнері шеберлерінің қайсысы болмасын өзіндік қолтаңбасымен,
таңдаған бейнелеу өнерінің түрімен, жанрымен ерекшеленетін өнер адамдары.
Бейнелеу өнері шеберлері туралы әңгіме қозғалғанда қазақ халқының тұңғыш
суретшісі Ә.Қастеевті айтпай кете алмаймыз. Қазақстанның халық суретшісі Ә.
Қастеевтің шығармашылығы республика көлеміне кеңінен таныс. Ол өзінің
сапалы өмірін отанының көркем образын жасауға арнаған. Ә. Қастеев
тақырыптық картина, портрет, пейзаж және кітап иллюстрациясы тақырыптарында
жемісті еңбек етті. Ә. Қастеевтің шығармашылығысы мен өмірінің өзіндік
ерекшеліктері бар. Ә. Қастеев 1924 жылы Жаркент қаласының жанындағы ауылда
шаруа отбасында дүниеге келді. Ә. Қастеев әкесінен жастай қалып іні
қарындастарын өсіруге апасына көмек көрсетті. Ә. Қастеевтің апасы бау,
басқұр тоқитын шебер адам болған. Қастеевтің суретші болуына және халықтың
сәндік қол өнеріне қызығуына өзінің туған апасының ықпалы зор болды.
Ә,Қастеевтің таланты Қазан ревалюциясынан кейін бағаланып ол Алматы
қаласына суретші Н. Т. Хлудовтың шеберханасына оқуға жіберілді. Суретшінің
алғашқы шығармалары 30 жылдардың алғашқы кезеңінде көріне бастады. Топтық
портрет, Көгілдір киім киген қыз, Тігінші, Тоқымашы, Қарындас
портреті, Автопортрет шығармалары осы кезде жазылды. Бұл шығармалар
суретшінің әртүрлі жұмыс кезеңінде жұмыс аралығында салған тақырыптары мен
тапсырыстарының бейнелері болады. Суретші бұл картиналарды кейіпкерлердің
бас бейнесін көрсетіп қана қоймай, картина адам фонындағы киіз үй, жан-
жануар, қазан-ошақ және тағы басқа қоршаған жыл мезгідерін қосып көрсетеді.
Халық суретшісі Ә. Қастеевтің турксиб шығармасы көпшілікке танымал шығарма.
Картинада сол кезеңдегі ерекше бір құбылыс Түркістан – Сібір темір жолының
құрылысын көрсетуге арналады. Картинада қазақтың сары даласы темір жолмен
келе жатқан паровоз және оны күтіп тұрған адамдар көрінісі бейнеленген. Ә.
Қастеев тақырыптың суреттермен қатар табиғат көрінісін бейнелейтін
пейзаждар сарғап суреттер. Тау пезажы, Медеу келбеті картиналары
осыларға қосылады.
Ә. Қастеевтің шығармашылығының бір бөлігі қазан революциясынан кейінгі
халық өмірін бейнелейтін кескіндеме шығармалары. Олардың қатарына мына
картиналар жатады: Бие сауу, Құдықтың басындағы бай мен жарлы, Қалың
малға сатылған қыз, Шөп шабу, Колхоздың сүт фермасы, Колхоз тойы,
Колхоз қырманы. Суретші Ә. Қастеев халық батыры, Амангелді Иманов
тақырыбына өз шығармасынан ерекше орын берген. Бұл шығармалар қатарына
А.Имановтың портреті, Амангелдінің шабуылы атты композициялары жасады.
Колхоз тойы – Қастеевтіњ алғашқы жылдардаѓы таңдаулы шығармаларының бірі.
Осы жылдары ұсақ шаруашылық жұмыстарын техниканың көмегімен атқара бастады.
Егіннен көп өнім алып, науқанның табыспен аяқталуы – халықтық той болды.
Осы той шығарма арқауы ретінде алынған. Түс мезгілі, колхозшылар қырман
басына жиналған. Әріректе үйілген астық, машина, тракторлар көрінеді.
Шығарманың алдыңғы көрінісінде екі жарылып отырған адамдар тобы. Сол
жағындағылар дастархан басында қымыз іше әңгімеге кіріскен, жүздерінен
күлкі пішіні байқалады. Ал оң жақтағы топ домбыра үніне қосылып, майыса
билеген қыз өнерін тамашалауда. Тал шыбықтай майысқан қыз бейнесі
көрермендерін баурап алған. Бұдан әрі ақ шатыр, киіз үй бейнеленген. Шатыр
үстінде қызыл ту желбірейді. Ақ шатыр астына бір топ жастар жиналған. Еңбек
адамдарының күн өткен беттерінен шаттық байқалады. Бұл еңбек жемісінің
нәтижесі іспетті. Ә.Қастеевтің осылармен қатар Мектепке бара жатқан қыз,
Автопортрет, Турксиб сияқты шығармалары бар.
Алғашқы ұлттық график-суретші Әнуар Ысымайлов шығармашылығы, қазақтың
профессионалдық бейнелеу өнерімен қатар қалыптасты. Ол кескіндеме, графика,
газет-журналдарды көркемдеу салаларын қатар алып жүрді. Суретшінің 20
жылдардағы еңбектері индустриалды Қарағанды мен туған жер табиғатының
көріністерін бейнелеуге арналды. 30 жылдары тушьпен салынған еңбектерінде
Қарағанды, Қарағанды шахтерлары шахтерлер өмірін бейнелейді. Оның
карикатурасы мен плакаттары Теңіздің ар жағынан, Жарылып кетті терең
мағыналы сынға құрылған.
Ұлы Отан соғысы жылдары (1941-45) қазақ суретшілері Қазақстанға келген
орыс суретшілерімен бірлесе отырып соғыс жанры және тарихи тақырыптарда
картиналар жазып, халықтың қажымас ерлігі мен соғыс қаһармандарының,
тылдағы еңбек ерлерінің бейнелерін жасауға белсене қатысты. Соғыстан
кейінгі жылдары суретшілердің профессионалдық шеберлігі өсіп, өз
шығармаларында халық өмірін терең әрі мазмұнды қамтыды. А.И.Черкасскийдің
Дина мен Жамбыл картинасы, В. Антошенко – Оленовтың Сәкен Сейфуллин,
Ілияс Жансүгуров, Х. Наурызбаевтің Жамбыл, Құрманғазы, Ә. Қастеев пен
И.Леонтьевтің Қазақстан кілемшелері шығармаларында қазақ адамдарының
рухани жан дүниесінің тазалығы, жан-жақты көрініс тапты.
Қазақстан бейнелеу өнерінің алғашқы туындыларының бірі – суретші
Л.Хлудовтың Тоқымашылар атты еңбегі. Бұл шығармада қазақ әйелдерінің
өмірі бейнеленген. Суреттіњ алдыңғы көрінісінен алаша тоқып отырған әйелді
көреміз. Қасындағы екінші әйел жақындай түсіп, кеңес беріп отыр. Ал олардан
әрірек үй шаруасынан енді қолы босаған жас келіншек, жаңа басталған өнер
бұйымын қызықтап қарап қалған. Бұлардың қасындағы кішкене қыз әңгімені
ықыласпен тыңдап отыр. Суреттіњ ортаңғы көрінісінде – қолына күрек ұстаған
жас бала. Болашақта асау сәйгүліктерді бағындыратын, әке жолын ұстаған ұл.
Суреттіњ соңғы көрінісінде киіз үй жанында ерттеулі тұрған ат пен жайылып
жүрген мал көрінеді. Бұл суретте артық көрініс жоқ. Барлығы өз орнында,
әрбір көріністің айтар ойы бар, олар шығарма мазмұнын ашып тұр. Мұнда бояу
түстері бірыңғай орайлас. Ерекше назар аударатын бояу түстері байқалмайды.
Бұдан бояу түстерінің ауыл тыныштығы көрінісін бейнелеуге үлкен әсер етіп
тұрғанын байқаймыз.Жалпы сурет көрінісі қазақ халқының қолөнері мен тұрмыс
салтын, шаруашылығын көрсетуге арналған.
Телжанов Қанапия Темірболатұлы 1927 жылы 1 майда Омбы облысы Байқұдық
аулында туылған, қазақ кескіндемешісі , Қазақстанның халық суретшісі
(1961), КСРО Көркемсурет академиясының корреспондент мүшесі (1967).
Ол жастайынан әкесінен жетім қалды. Қоршаудағы Ленинградта анасы қайтыс
болды. Онан соң Киров облысында мектеп-интернатта тәрбиеленді. Мұнан кейін
ол Алматыға келіп көркем сурет училищесін бітірді. 1947-53 жылдары
Ленинградтағы И. Е. Репин атындағы кескіндеме, мүсін және сәулет өнері
институтында М. И. Авиловтан білім алып көркемөнерге оқыды. 1953-58 жылдары
Алматы көркемсурет учелищесінде сабақ берді. 1965-68 жылдары Қазақстан
суретшілер одағының төрағасы, хатшысы, 1973 жылдан Қазақстан Мемлекеттік
Өнер музейінің директоры, Алматы театр және көркем сурет институтының
профессоры қызметін атқарады.
Қ. Телжанов қазақ халқының өмірі мен тұрмысы жайлы замани және тарихи
тақырыптағы Жамал (1955), Бейбітшілік оттары (1961, екеуі де Третьяков
гал, Москва), Домбыра әуендері, Атамекен (1958), Кокпар (1960),
Тыныштық (1964), Бүркіт салу (1964), Қыз қуу (1966) атты шағын
поэтикалық көріністер мен монументті еңбектердің, кең тынысты әрі қанық
бояулы триптихтардың (Жол басы 1966-70, Октябрь, 1970, Бозаралдықтар
1972) портреттердің авторы. Суретші шығармашылығы қазақ бейнелеу өнеріне
елеулі бет бұрыс алып келді. қазақ халқының Қазан революциясына дейінгі
өмірімен, тұрмысымен танысып, кедей балаларының хал-күйін ұғынды. Қазақ
жеріндегі Қазан төңкерісі қылқалам шеберлерінің көптеген туындыларына
өзекті арқау бола алды. (үш бөлімнен тұратын суретті – триптих деп
атаймыз). Шығарманың оң жақ бөлігі Тасқын, ортаңғы бөлігі Ән бастаушы
деп аталады. Эпидоскоп көмегімен картина көрінісін экранға түсіріп,
оқушыларды оның мазмұнымен таныстырамыз.
Бастаудың Ұшқын деп аталатын бөлімі – кескіндеме туындысы. Суретші
бұл еңбегінде қазан революциялық қозғалысының себептерін, неден басталғанын
көрсетуге ұмтылады. Сондықтан оны Ұшқын деп атаған. Мал шаруашылығының
ыңғайымен көшіп-қонып жүрген қазақ ауылдары бытыраңқы орналасты. Халық
басындағы ауыр тұрмысын әнші, жыршылар өлең жырларына қосып, үстемдік пен
әділетсіздікті әшкереледі. Осының нәтижесінде патша езгісіне қарсы халықтың
ашу-ызасы бірте-бірте кең өріс алып, көтеріліс ұшқыны арта түсті.
Шығарманың ортаңғы көрінісінде бір топ қарулы жасақ бейнеленген. Бұлар
қозғалыс басталар алдындағы кеңес үстінде. Картина аспанда торлаған сұр
бұлт келбеті суық түсті бояулар үндестігі арқылы шешілген. Картинада кеңес
үстіндегі аттылар бейнесін формат өлшемінен әлдене кіші етіп, ортаңғы
көрінісін орналастырудың өзіндік мәні бар. Формат қазақ даласының кеңдігін
көрсеткен де, ал көтеріліс ұшқыны осы жасақтар тобынан кең байтақ елге
таралар алдындағы сәтті бейнелеген. Туынды колоритіндегі қара көкшіл
түстердің басым болуы жасақтардың шешімділігі мен қозғалысқа дайындығын
көрсетеді. (колорит дегеніміз шығармадағы бояулар түстерінің үндестігі).
Шығармада не жылы түстер немесе суық түстер басым болып келеді. (Жылы
түстерге – қызыл, суық түске – көк түстер жатады). Шығарма бояулар түсіне
өте бай. Олар қылқалам туындысының мазмұнын толықтыра түседі. Адамдар
қолындағы бүктеуі жазылмаған қызыл ту шарпығалы тұрған от жалынындай болып
көрінеді. Сабақ барысында картина мазмұны оқушылардың тарих сабағында алған
білімдерімен ұштастырылады. Қазақстанда кеңес үкіметінің орнау тарихы
жайындағы әңгімеге ұласады.
Триптихтың оң жақ бөлігі Тасқын деп аталады. Бұл шығармада халықтың
ашық көтеріліске шыққан кезі бейнеленген. Батып бара жатқан күнді қара бұлт
жауып тұр. Қаптаған атты жасақтар легі бейне бір толқын сияқты, бері қарай
қозғалып келеді. Әр жерде қызыл тулар желбірейді. Ұрысқа шыққан аттылы
топтардың қозғалысы бұрқыраған шаң арасына сыймай су тасқынына ұқсайды.
Суретші бұл жерде халықтың ашу-ызасын ағысы қатты, кемеріне сыймай,
бүкіл алқапқа жайылған су тасқынына теңейді. Ол халық қозғалысының жеңіске
жетпей басылмайтынын көрсетеді. Картина құрылысы көлденеңі бойынша
созылыңқы. Аттылар соңғы көріністе бейнеленген. Түстердің бір-бірімен
байланысы ерекше үйлесім тапқан. Қара, көк түстер қарсы түстермен
қайталануы арқылы су толқындарыныњ қозғалысын елестетеді. Картинаны
суретшінің Тасқын деп атауының себебі осында.
Триптихтің ортаңғы бөлігі Ән бастаушы деп аталады. Бұл картинада
жауынгер отрядтың бірі арқылы суретші күрестің бүкіл халықтық қолдау табуын
жеткізе білген. Отряд бірнеше ұлт адамдарынан құралған. Шығарманың
композициялық ортасында буденовка киген жас қазақ ән шырқап келе жатқан
қалпында бейнеленген. Ашық аспан. Желбіреген Қызыл Ту жеңіс символы
тәрізді.
Шығармадағы түстердің гармониялық қайталануы мен өзіндік үйлесуінің
ерекшеліктері бар. Алдыңғы көріністегі күңгірт қызыл, қызғылт сары
түстердің ақ сары, күңгірт көк түстермен динамикалық қайталануы басым.
Жалпы алғанда бұл картинадан ерлік істі бастаушы адамдардың бейнелерін
көреміз. Бастау атты триптих авторы – Қазақстан халық суретшісі
Мемлекеттік сыйлығының лауреаты Қанапия Телжанов. Суретші бұлардан басқа
көптеген кескіндемелік шығармалар жазды. Оның Базаралдың адамдары,
Октябрь, Көкпар, т.б. туындыларын ерекше атап өтуге болады.
Қазан революциясынан кейін еңбекші халықтың, шаруаның тұрмысы, өмірі
өзгере бастады. Бұл өзгерістер, жаңалықтар суретшінің қылқаламына арқау
болды. Мысалы, Қазақстанның халық суретшісі Ә.Қастеев (1904-1973)
революциядан кейінгі жылдардағы өмір өзгерістерін көзімен көріп, жаңа
өмірді бейнелейтін көптеген суреттер алып, кескіндемелік жұмыстар жазды.
Соның бірі – Қызыл отау деп аталатын картина. Бұл картинаның алдыңғы
көрінісінде көкорай шалғында отырған қазақ қарт пен оқыған жігіт
бейнеленген. Ауыл ақсақалы өмір жаңалықтарын білуге құмартады. Жаңалық
жаршысы – жас жігіт оны газет беттеріндегі жаңалықтармен таныстырып отыр.
Композицияның ортасында қызыл отауға арнап түзілген қызыл үй бейнеленген.
Үй сыртында ұран ілулі тұр. Қызыл отау алдында желбіреген қызыл ту. Қызыл
отау жанындағы бір топ жастардың іс-әрекеті ауыл өмірінің жаңа келбетін
танытады. Олардың бірқатары алда істелетін жұмыстар туралы кеңесуде, енді
біреулері еңбек көрсеткіші тақтасының алдында пікір алысып тұр. Одан әрі
шопанның киіз үйі мен өрістен қайтқан мал көрінеді. Шығарманың соңғы
көрінісінде тауға қарай созылып жол жатыр. Онан әрі мұнартқан тау шыңдары
көрінеді. Бұл таулар халықтың мақсат-мұраттарын білдіргендей. Тауға барар
жол халқымызды бақытты өмірге апарар жол іспеттес. Суретші табиғат көрінісі
мен халықтың жарқын болашағын осындай тењеулер арқылы білдіреді.
Картина колориті жарық түсті бояулардың үндестігімен шешім тапқан.
Суретші кейіпкерлердің көңіл күйін табиғат көрінісінің түстеріне теңеу
арқылы аша түскен. Қылқалам туындысында жасыл көк түстер басым. Олар
көктемнің түсі. Бұл жаңа бастаманың, жастықтың символындай. Сондықтан
суретші көктемді, жаңа тұрмысты бояулар тілімен көрерменге аса шебер
жеткізген. Шығармадағы айтар ой, көріністер шешімі қызыл отау арқылы
жинақталған. Кейіпкерлердің көңіл күйі бояу үндестігімен, ауыл көрінісімен
берілген. Суретші шығармада қазақ ауылын бейнелей келе қазақ халқының
өмірін, тұрмысын көрсетіп, оны кейінгі ұрпақтың көз алдына елестете білген.
Суретші Ш. Уәлиханов атындағы Мемлекет сыйлығының лауреаты (1967). Еңбек
Қызыл Ту және Құрмет белгісі ордендерімен наградталған. Оның негізгі
еңбектері Қазақстанның Мемлекеттік өнер музейінде сақтаулы.
Қазақтың кәсіби мүсін өнерін қалыптастырушылардың бірі Хакімжан
Наурызбаев 1925 жылы 27 тамызда Қостанай облысы, Октябрь селосында туған.
Оған 1969 жылы Қазақстанның Халық суретшісі атағы берілді. 1960 жылдан
бастап Қазақстанның еңбек сіңірген өнер қайраткері. Ол 1951 жылы Харьков
көркемсурет институтын бітірген. 1952 жылдан 1966 жылға дейін Алматы
қөркемсурет училищесінде ұстаз болды. 1985 жылдан қазақ мемлекеттік өнер
академиясында ұстаздық етеді.
1950-60 жылдары Бала Жамбыл, Амангелді Иманов, Құрманғазы, Сәкен
Сейфуллин, Шоқан Уәлиханов атты тарихи тұлғалардың мүсіндерін жасап,
кейіпкерлердің жан дүниесін ашуға, психологизмге бейімділігін танытты. Х.
Наурызбаев 60-80 жылдар арасында ақын М. Хакімжанованың, еңбек ері К.
Дөнентаеваның, батыр қыз М. Мәметованың, еңбек ері Ы. Жақаевтің мүсіндерін
жасап, кейіпкерлердің сыртқы тұлғасын ішкі жан дүниесімен тығыз байланыста
көрсете білді.
Мүсіншінің шәкірттері Т. Досмағанбетов, Б. Төлеков, Е. Мергенов қазіргі
кезде кең көлемде танылған шеберлер. Мүсінші шығармашылығы лайықты
бағаланып Еңбек Қызыл Ту және Құрмет белгісі орденімен, бірнеше
медальдармен наградталған.
Айша Ғалымбаева 1917 жылы 19 декабрде туған. Ол 1943 жылы Алматы
көркемсурет училищесін, онан соң 1949 жылы Бүкілодақтық мемлекеттік
киномотография институтының көркемдік-сәндік бөлімін бітірді. Қазақстан
өнерінде әйелдер арасынан шыққан тұңғыш суретші А.Галымбаева еңбектерінің
алар орны ерекше. 1967 жылы суретші қазақ әйелі Айша Ғалымбаеваға
Қазақстанның халық суретшісі атағы берілді. Бұл жылы ол елу жасқа толған
болатын. Ол өз еңбектерінде қазақ әйелдерінің өмірін сүйсіне бейнеледі.
1950 жылдары Москва, Ленинград көркемсурет институттарынан білім алған
өзіндік қол таңбасы бар суретшілер ұлттық бейнелеу өнерінің дамуына игі
әсер етті. А.Ғалымбаева Дастархан, Қостанай перамидалары картиналарын
жазды.
А. Ғалымбаеваның алғашқы еңбектері Абай әндері (1949), Махаббат
туралы поэма (1954) кинофильмдеріне жасаған еңбектері мен Тоқымашылар
(1951), Автопортрет (1956) атты станоктың картиналары.
Айша Ғалымбаева елуінші жылдардың соңында өзінің талантымен қалыптасқан
тәжірибесін көрсететін көптеген картиналар жазды. Солардың бірі Халық
таланттары (1957) атты кескіндеме шығармасы. Картинада киіз үйдің ішінде
отырған үш әйел бейнеленген. Оларды киіз басу үстінде көреміз. Айша
Ғалымбаеваның Халық таланттары атты картинасы оның шығармашылығының
алғашқы беталысын көрсететін шығармасы. Осындай шығармаларының бірі –
Халық шебері Б. Бәсенованың портреті (1958). Суретшінің Батыр ана
(1960), Қазақстан әуендері (1962) картиналарында сәнділік, түстердің
тұтастығы, бейнелілік пен образдылық айқындала түседі.
Жетпісінші жылдардың басынан бастап А. Ғалымбаева бірқатар пейзаж
туындыларын жазды. Олардың қатарына Аяқ-Қалқан, Үңгіртас, Сарыағаш
шығармалары кіреді. Суретшінің Жайлау жолы, Болашақ, Совхоз, Шопан
қыздары, Совхоздағы кеш, Сенімді қарауыл, Автолавка шығармалары ауыл
еңбеккерлерінің өмірін көрсетеді.
А. Ғалымбаеваның шығармашылығында натюрморт жанры ерекше орын алады.
Алпысыншы жылдары жазған Үш ғасыр, Ертедегі керамика, Қобыз, Сары
алма, Айва картиналары ерекше бейнелік сипатқа ие болған. Суретші бұл
картиналар арқылы табиғат пен адам арасындағы қарым қатынас бірлігін
көрсетеді. Ертедегі дүние мен қазіргі өмір атрибуттары салыстырмалы түрде
көрсетіледі. Суретшінің Бас киімдер деп аталатын картинасында қазақтың
көне ұлттық бөркі басы көрініс, ал ұлттық киімдер қосалқы композиция
бөлшегі ретінде берілген.
Айша Ғалымбаева шығармашылығындағы жанрдың бірі – портрет. Ол 60-
жылдардың соңында артист С. Қойшыбаеваның, жазушы Ғ. Мұстафиннің, актриса
С. Майқанованың портреттерін жазды. Осы жылдары А. Ғалымбаева актер Н.
Жантуриннің портретін және өзінің автопортретін жазып бітірді. Алпысыншы
жылдардың соңында суретші Қырықтықшы, Дәмді шай, Бір кесе қымыз,
Нан, Біз уақыттың мақтанышымыз, Дала қызы, Абай әндері, Билердің
соты, Үйлену кеші, Айдардың өлімі, Айтыс, Кездесу сияқты
картиналары мен эскиздерін кинофильмдер тақырыбына арнады. Бұл шығармалар
қатарына Дала қызы, Батырлар кездесуі картиналарын қосуға болады. Халық
суретшісі Айша Ғаріпқызы Ғалымбаеваның шығармашылығысы Қазақстан
республикасының мәдениеті мен өнерінің дамуына қосылған жарқын үлес болып
табылады. А.Ғалымбаеваның Дастархан атты шығармасына тоқталайық. Қазақ
халқының тұңғыш әйел суретшісі А.Ғалымбаеваның киіз үйдің ішінде жайылған
дастархандағы тағамдар мен ыдыстардың арасында нан ерекше көзге түседі.
Өйткені бұл түстер салтанатты білдіреді. Бейнеленген заттардың түр-түсі,
материалы, фактурасы анық байқалады. Суретші заттардың бұл қасиеттерін
өмірдегі нұсқасындай етіп бейнелегендіктен, тіпті, ұстай алуға болатындай
сезінеміз. Суретшінің бұл жұмысы натюрморт жанрына қосылады. Натюрморт –
жансыз заттар бейнеленген суреттер. Натюрморт ақ, қара бояулармен де, түрлі
түсті бояулармен де беріледі. Әдетте, натюрморт белгілі ойды білдіруге
айналады. Мысалы, ыдыстар, мамандықты білдіруге байланысты заттар, еңбек
құралдары, т.б. бейнеленуі мүмкін.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген өнер қайраткері
Молдахмет Кенбаев 1925 жылы Қостанай облысы, Жангельдин ауданында шаруа
семьясында дүниеге келді. Ол ата-анасынан ерте жетім қалып, 1931-1941
жылдары балалар үйінде тәрбиеленді. Ол сурет салумен жас шағынан айналысты.
1938 жылы республикалық балалардың көркемсурет көрмесіне оның суреттері
алғаш рет қойылады. М. Кенбаев 1941 жылы Алматының театралды-көркемсурет
учелищесінің кескіндеме бөліміне оқуға түсіп, - кескіндеме профессоры А. М.
Черкаскийден, өнерге еңбек сіңірген қайраткер Л. П. Леонтьевтен дәріс
алады. Мұнда ол Суретші деген тақырыпқа дипломды жұмыс жазады. 1951
жылдан бастап М. Кенбаев өз білімін Москвадағы В. И. Суриков атындағы
көркемсурет институтына түсіп жалғастырады. Бұл институтты бітірерде М.
Кенбаев Жангельдин отряды деген тақырыпқа диплом жұмысын жазған.
Молдахмет Кенбаев. Суретші картиналары қазақтың ұлттық ерекшеліктерін кең
көлемде көрсеткен ерекше туындылар. М. Кенбаев шығармалары Москвадағы
Третьянов галереясында, Ташкенттегі Шығыс халықтары өнерінің музейінде,
және қазақ бейнелеу өнері музейінде сақтаулы. Бұл өнердегі құбылыс ретінде
суретші шығармаларының биік деңгейін көрсетеді.
Суретші М. Кенбаевтың тақырыптық картиналары қазақ даласымен тығыз
байланысты болып келеді. Суретші Әңгіме (1957), Қашағанды ұстау (1967),
Сары-Арқа, Құрманғазы, Киіз басушылар атты картиналарында кейіпкерлер
образын жасаумен қатар, қазақ баласының өзіндік ерекшеліктерін ашуға баса
көңіл бөледі. Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының бірі – Асауды
ұстау картинасы. Картина қазақ жігіттерінің батылдығы мен шеберлік
өнерінің шексіздігін көрсететін көркем туынды. Көлденеңінен сызылыңқы етіп
алынған картина форматы, қазақ даласының кеңдігін, адамдардың болашаққа
қарай ұмтылысын символды түрде көрсетеді. Суретшінің Асауды ұстау
картинасы Москвадағы Мемлекеттік Третьяков галереясындағы кеңес өнері
көрмесіне қойылған.
М. Кенбаевтың озық туындыларының бірі – қазақ халқының даңқты сазгері
Құрманғазы бейнесін көрсететін Сары-Арқа картинасы. 1958 жылы Құрманғазы
образын жасауға арналған жабық конкурста осы картина үшін М. Кенбаев
бірінші сыйлықты жеңіп алды. Картинада ат жетектеген Құрманғазының бейнесі
көрсетілген. Шығарма бояулары қоңыр, сары, қызғыш түстердің жиынтығына
біріктірілген. Картинаның Сарыарқа деп аталуы Құрманғазының даңқты –
Сарыарқа күйінің сарынымен байланысты. М. Кенбаев бұл картинаны жазу
барысында ақын Хамит Ерғалиевпен жиі пікірлесіп, оның Құрманғазы
поэмасының мазмұнымен танысты. Сонымен қатар бұл жұмысты жазу кезеңдерінде
ғалым, Дипломдық жұмысші әрі композитор Ахмет Жұбанов мұқият бақылау жасап,
пайдалы кеңестер беріп отырған.Суретші М. Кенбаевтың ерекше туындыларының
бірі – Киіз басу. Бұл картина түстердің әуенділігімен және ұлттық
ерекшеліктерімен сипатталады. Шығарма мазмұны халық шеберлерінің еңбегін
көрсету.М. Кенбаев шығармашылығы – қазақ халқының өмірін бейнелік-поэзиялық
тілде көрсету. Соңғы жылдар М. Кенбаев басқа да суретшілермен қосыла отырып
монументалдық өнер саласында өнімді еңбек етуде.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Қазақ өнеріне еңбек сіңірген қайраткер өнертану
ғылымының кандидаты Нағымбек Нұрмұханбетов шығармашылығы қазақ бейнелеу
өнерінде ерекше орын алады. Ол 1924 жылы Семей облысындағы Сайтанды
ауылында дүниеге келеді. 1940 жылы Алматыдағы көркем сурет училищесіне
түседі. 1942 жылы Кеңес армиясының қатарына шақырылады. Соғыс артиллериясы
училищесін бітірген соң, ол Қара Теңіз бен Балтық теңізінің флоттарында
әскери қызметтерде болады. 1947 жылы Н.Нұрмұханбетов, Т.Е.Репин атындағы
кескіндеме, мүсін және архитектура институтына түседі. 1960 жылы Қазақстан
көркем сурет академиясының жанындағы шығармашылық аспирантураны бітіреді.
Н.Нұрмұханбетов әскери-теңіз флотына арналған шығармаларын жазуға көп
шығармашылық күш жұмсады. Суретші Ұлы Отан соғысы кезінде флотқа қызмет
етіп талай теңіз шайқастарына қатысқан. Оның шығармалары, кеңес
теңізшілерінің ерлігі мен патриоттық есімдерін жырға қосады.
Н.Нұрмұханбетовтың портреттерінде адамның жан сезімі терең көрсетілген,
жеке образдар жасалынған. Оның жазған адмирал С.Г.Гошков, Н.Д.Сергеев,
И.С.Искаковтардың портреттері осыған мысал болады. Суретші бұл
шығармаларында адамның қоғам өміріндегі орны мен рөлін көрсетуге ұмтылған.
Суретшінің әскери-теңіз флоты тақырыбына жазған шығармаларының ішінде
шоқтығы биік туынды – вице-адмирал Г.Н.Холостяковтың портреті. Суреттегі
алдыңғы көріністе вице-адмиралдың жұмыс столында отырғаны көрінеді. Үстінде
парадтық мундирі, екі иығындағы погондары мен омырауындағы ордендері
жарқырап көз тартады. Ашық қызыл түсті стол бетіндегі жазықтық портреттің
салтанаттық қалпын айқындай түскен. Картинаның соңғы көріністерінде терезе
мен терезе алдындағы гүлдер бейнеленген. Кейіпкер бейнеленген кеңістікті
бөлме қабырғалары мен терезе қоршап тұр. Стол бетіндегі қағаз, жазу және
сызу құралдары, кітаптар, күнтізбелі сағат, кейіпкердің іс-әрекетінен хабар
береді. Суретші кейіпкердің кейде көрінісін шамадан тыс үлкейтіп көрсетуі
арқылы, қайталанбас ерлігі мен адамгершілік сезімдерін көрсетуге ұмтылады.
Мұны Н.Нұрмұханбетовтың Кеңес Одағының екі мәрте батыры Т.Бигелдиновтың
портретінен көруге болады. Суретші адам мінезін іс-әрекетін, портрет
фонында бейнеленген қосымша көріністермен аша түседі. Мұндай көріністі
И.С.Исаковтың портретінен байқауға болады.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Сабыр Мәмбеев Шымкент облысы, Келес ауданы
Абайбазар селосында 1928 жылы туған. Сабыр Мәмбеев Қазақстанның Халық
суретшісі, Қазақстан өнеріне еңбек сіңірген қайраткер. С. Мәмбеев 1946 жылы
Алматы көркемсурет училищесін, 1953 жылы Санг – Петербургтегі И. Е. Репин
атындағы кескіндеме, мүсін және архитектура институтын бітірген. 1952-62
жылдары және 1968-82 жылдары Қазақстан Суретшілер одағының төрағасы
қызметін атқарған.С. Мәмбеевтің шығармашылығындағы негізгі тақырыптар –
замандастар өмірі, туған жердің табиғаты және еңбек адамдары. Суретшінің
Сұқбат, Тауда деп аталатын картиналары Москвадағы Третьяков
галереясында, Қоныс аудару, Көктем шығармалары Москвадағы шығыс
халықтары өнерінің музейінде сақтаулы. Киіз үйде, Терезе алдындағы қыз,
Жастар, М. О. Әуезов картиналарын суретші 50-60 жылдары жазды. С.
Мәмбеев 1970-80 жылдары қазақ халқының өткені мен бүгінгісін көрсететін
сериялық суреттер салды. Шығармаларының көпшілігі қазақтың көркемсурет
музейінде сақтаулы. Суретші шығармашылығы уақытында лайықты бағаланып Еңбек
Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендерімен марапатталған.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретуде суретшілер еңбегімен
таныстырудың орны ерекше.Қазақтың кино суретшісі, графигі, кескіндемешісі
Сахи Романов 1926 жылы 1 тамызда Қызылорда облысы, Қазалы қаласында дүниеге
келді. Оған 1981 жылы Қазақстанның Халық суретшісі, 1967 жылы Қазақстан
өнеріне еңбек сіңірген қайраткер атағы берілді. С. Романов жас кезінде
балалар үйінде тәрбиеленген. Москва көркемсурет мектебінде оқыған. Ол 1944-
47 жылдары Ленинградтағы көркемсурет институтында оқыды. Суретші 1955 жылы
Бүкілодақтық мемлекеттік киномотография институтын бітірді.
Суретші С. Романов 50-60 жылдар аралығында Қанатты сыйлық, Алдар
Көсе, Жангелдин отряды, Найзатас, Ас беру, Қырық өтірік,
Құрманғазы атты кинофильмдеріне декорациялар жасады. Сонымен қатар
аталған кинофильмдерге арнап кейіпкер костюмдерінің нобайларын эскиздерін
салды. Суретші Сахи Романов шығармашылығында ақын О.Сүлейменов,
Автопортрет, Мұхаммед Хайдар Дулати портреттері ерекше орын алады. Сахи
Романов шығармашылығында Жер туралы декрет, Отан аспаны аясында,
Бұғаудан босану, Төлектің тор жайлауында, Бектау аты, Аврора
жаңғырығы, Құсбегі картиналары ұлттық колоритімен, символдық тілімен
ерекшеленіп, суретшінің өзіндік қолтаңбасын айқын танытады. Суретші С.
Романов Еңбек Қызыл Ту және Құрымет Белгісі ордендері мен наградталған.
1. 2. Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларының мәні
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларының мәні ерекше. Орта ғасырлар тарихы деп аталатын
дәуірде дүние жүзілік мәдениет пен өнер тарихында жаңа кезең басталды. Бұл
кезең-Қайта өрлеу мәдениеті деген атпен тарихқа енді.
Қайта өрлеу дәуірінің бастау алып, алғаш дамыған жері Италия елі
болды. Осы кезде Италия экономикасы дамыған, айналасындағы елдермен сауда-
саттығы күшейген байда, өркендеген мемлекет еді. Италия қалалары
банктерінің қалтасы қалыңдап, өнеркәсібі қарыштап өркендеді. Елдегі саяси,
рухани-эстетикалық көз-қарас жаңаша қалыптасып, өзгеше сипат алды.
Бұрынғыдай діни бәрі де құдай күшімен болады-деген көзқарас біртіндей
әлсіреп, бәріде адам күшімен, оның ой-өрісінің жемісімен атқарылатынын жете
түсінуге ойысты. Адамдар өздеріне, өздерінің ақыл-парасатына сенді,
сондықтан ғылымға деген, айналадағы табиғатпен әлемнің тұңғиық тылсымдарын
білуге деген құштарлық арта түсті. Тек өздеріне сеніп, рухының көтерілуі
сол кездегі адамдарға өмірді өзгеше түсінуге ғылым мен өмірге барынша ден
қоюға жол ашты. Италияда басталған бұл өнер, әдебиет, мәдениет ғылым
саласындағы бет-бұрыс бірте-бірте Англия, Германия, Франция, Испания,
Голландия, Финляндия және тағы басқа көптеген елдерге тарады.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу дәуірі
суретшілері шығармаларынің табиғат көріністерін бейнелеген шығармаларымен
таныстырудың танымдық тәрбиелік орны ерекше. Жалпы, Италияның Қайта өрлеу
дәуірі, негізінен екіге бөлінеді, XV-ғасырдағысы алғашқы қайта өрлеу, ал
кейінгі XVI-ғасырдағысы жоғарғы қайта өрлеу дәуірі деп аталады. Ерте немесе
алғашқы қайта өрлеу дәуірінің негізгі дамыған кіндігі, орталығы-Флоренция
болды. Ол кейіннен XVI-ғасырда Римге ауысты, сонымен қатар Венеция да үлкен
роль атқарды.
Ең біріншісі негізгі, түбірлі өзгеріс сәулет саласында болыд.
Сәулетшілер Италияда етек жайған романдық және готикалық стилден біржолата
бас тартты. Антикалық сәулеттің бағытымен, соның әсерімен күмбезді сарай-
ғимараттар, діни ғибадатханалар тұрғызу әдетке айналды. Сол кездегі сәулет
өнерінің негізгі үлгісі антикалық Римдегі Пантеон болды. Қайта өрлеу
дәуірінің ең атақты ғимараты-әулие Петр күмбезі (Римде). Бұл ғимаратты жүз
жылдан астам уақыт бойы тұрғызды. Құрылысқа басшылық еткен, оңдаған
басшылар мен сәулетшілердің ішінен ғимараттың алғашқы жобасын жасаған
сәулетшілер Браманте (1444-1514) мен Микеланджелло есімдерін ерекше айтуға
болады.
Күмбездің бір ерекшелігі-сәулетші Микеланджелло ғажап ойластырған
132 метрлік биіктіктегі өте зор күмбезі. Сонымен қатар күмбез өзінің
ғаламат есепке құрылған тепе-теңдігімен, айналамен жымдасқан сәйкестігімен
адамды тәнті етеді.
Қайта өрлеу дәуірі ғимараттарды бағаналармен, плястрлермен, арыстан
басы немесе сәби мүсіндерімен (путты) гүлдерден жасалған гипсті
гүлдестелермен көмкерілді. Терезелерінің жоғарғы ернеулері жартылай арка
түрінде жасалатын болды.
Осы кезеңде, әсіресе сұңғат өнері өзінің бұрын-соңды болмаған
биігіне көтерілді. Қайта өрлеу дәуірі өнерінің алғашқы қарлығаштарының бірі
XV-ғасырда өмір сүрген, готиканы бастан өткізіп, жаңа ағымға жол салған ұлы
суретші Джотто (1270-1337) болды. Суретші Флоренция маңайындағы Вестеньяно
қалашығында дүниеге келді. Кедейшіліктің зардабын көрген көп балалы семьяда
өмір сүрді. Бірде сол кездегі әйгілі суретші Чимабуэ Флоренциядан
Веспиньяноға саяхаттап келген кезде, жол жиегінде теңкиіп жатқан жылтыр
қара тастың бетіне шимайлап сурет салып жатқан жалаңаяқ, жалаңбас,
талдырмаш баланы көреді. Баланың суретіне зе р сала қарайды, қараған сайын
қайран қалды. Ақыры Джоттоны Чимабуэ өзіне шәкірт етіп алады. Джотто күндіз-
түні тыным таппай еңбектеніп, ұстазынан мол білім алады. Сонымен қатар ол
Флоренциядағы Әулие Мария Новелла шіркеуіндегі бейнелеу өнерімен, Римдегі
антикалық өнермен жан-жақты, терең танысады. Римде жүріп Новичелла атты
мозайкалық шығармасын жазады.
Джоттоның атағын шығарған еңбегі-Иуда ишараты атты жұмысы. Ол
сонымен қатар сәулетші де болды. Өзінің басқаруымен салынған 84 метрлік
әппақ мәрмәр тастармен көркемделген Кампанша ғибадатханасы осы күнге дейін
сақталған.
Осы дәуір сәулетшісі, мүсіншісінің бірі-әйгілі Донателло (1386-1466. )
Ол да Флоренцияда дүниеге келген. Ауқатты семьядан шықса да жоқшылықты,
жетімдікті көп көрген. Әйгілі мүсінші Лоренцо Гиберти шеберханасында мүсін
өнерінен тәлім алып, жұмыс істеген. Оның атын шығарған шығармасының бірі-
Давид мүсіні.
Алғашқы қайта өрлеу дәуірінің тағы бір мүсіншісі-Андреа дель Верроккио
(1435-1488). Ол Донателлоның шәкірті, жолын жалғастырушы болды. Оның атақты
мүсін-ескерткіші-әскери қолбасшы, полковник Коллеониге тұрғызылған
шығармасы Венецияда орын алған.
Сол кездегі қылқалам шебері Мазаччо болды. Бұл суретші өнердің терең
сырларын Джоттодан үйренді.
Флоренциядағы көне шіркеудегі екі фресканы Мазаччо 1427 жылы ешбір
көмекшісіз жалғыз салады. Біріншісі-Жұмақтан аластату, екіншісі-Динарий
ғаламаты жұмыстары еді. Бұл өзіндік бяуымен танылған Бранкаччи капелласы.
Кейіннен капелла италия суретшілерінің көптеген ұрпақтары үшін тәжірибе
мектебі болды. Атақты өнер шеберлері, яғни Боттичелли, Леонардо, Рафаэль,
Микеланджело осында жиі келіп, Мазаччо фрескаларымен танысты,. Бұл суретші
1428 жылы Римде қайтыс болған.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу
дәуірі суретшілері шығармаларынің табиғат көріністерін бейнелеген
шығармаларымен таныстырудың танымдық тәрбиелік орны ерекше. Суретші
Мазаччодан кейін қылқалам шеберлерінің ішінен көрінген Сандро Боттичелли
(1445-1510) болды. Ол қылқалам шеберлерінің жоғары шыңына жетті. Әйгілі
картинасының бірі-Көктем картинасы. Мұнда ғаламат сұлу қозғалыс, иірім,
гармония бар. Дене бітімі, сәйкестік заңдылығы керемет білгірлікпен
берілген.
Сандро Баттичелли, әсіресе, сұлу да әдемі мадонналарды жазумен
әйгіленді. Италия қайта өркендеу дәуіріндегі Ерте кезең (15ғ. Флоренциялық
кескіндеменің жаңа алыбы Мазаччо (1401-1428) болды. Оның аға достары- ұлы
суреткер Филиппо Брунеллески ( ш. 1377-1446) мен ұлы мүсінші Донателло.
Брунеллески өзінің жер телімін сатып, Донателломен бірге Флоренциядан
Римге кетеді. Онда барып, үйлердің зор тұлғасы мен ғимараттар құрылысының
тамаша жетілдірілгенін көріп, таңырқайды. Сол үйлердің бөлшектерін өлшеп,
жоспарларын сыза бастаған ол екеуі, осы уақыттарын да, қаржыларын да
аямайды. Римде болсын, оның сыртындағы Кампиниде болсын бірде-бір жерді бос
жібермей зерттейді. Ол көне дәуір ескерткіштері жөніндедегі деректерді
жазып, бөлшектерін суретке салып отырады, артынан сол жазып-сызғандарын зер
сала зерттейді. Егер ойда жоқта олар жер астынан капительдердің,
колонналардың сынықтарын тауып алатын болса, оларды тиісті дәрежеде
Дипломдық жұмыс үшін қазып алу жұмыстарын ұйымдастырып отырған. Сондықтан
да бүкіл Рим халқы арасында олар жөнінде қазына іздеушілер деген қауесет
тараған.
Брунеллескидің екі ұлы мақсаты болды, біріншіден-жақсы сәулет
туындысын дүниеге әкелу, екіншісі-егер сәті түссе Флоренцияда Санта-Мария
дель Фьоре күмбезін тұрғызу тәсілін табу. Орта ғасырлық еуропалықтар үлкен
күмбездер тұрғызуды мүлде білмейтін, сондықтан ол кездегі италиялықтар
ежелгі римдік Пантеонға таңданып қарайтын. Брунеллески тұрғызған
Флоренциядағы Санта-Мария дель Фьоре күмбезін Вазари былай бағалаған:
Ертедегі адамдар өздері салған құрылыстарда аспанмен таласарлық биіктікке
жете алмағанын және оған жете аларлықтай тәуекелге олардың бармағанын кесіп
айтуға болады, ал флоренциялық күмбез, шындығында, аспанмен тілдесіп
тұрғандай еді. Өйткені оның биіктігі Флоренцияны қоршап тұрған таулармен
бірдей болатын. Шындығында, аспанның өзі оған қызғаныш білдіреді деп
ойларлықтай, себебі үнемі ол өзінің найзағайымен күмбезді сабалап жатқаны.
Брунеллески өнердің дүниежүзілік тарихына ренессанстық сәулет жүйесінің
негізін салушы және оның ең тұңғыш жалынды жаршысы. Ол бүкіл еуропалық
сәулет өнерін қайта жаңартушы, шығармалары өзінің жеке-даралық жарқындығы
жөнінен теңдесі жоқ деп бағалаған суретші ретінде енді. Сонымен қатар ол
сол кездегі барлық кескіндеменің дамуы үшін зор маңызы бар перспективаның
ғылыми теориясының негізін салушылардың бірі және оның негізгі заңдарын
ашушы адам болған.
Донателло, өзінің досы Брунеллески сияқты, жаңа өнердің қалыптасуында
шешуші рөл атқарады. Ол өз өмірін көркемдіктің кемелдігіне жеру жолындағы
табанды ізденістерге арнаған еңбексүйгіш жан болған. Донателло өзі жөнінде
жоғары пікірде болған., шіркеу басылары мен ақсүйек әміршілер алдында бас
имеген.
Оның керемет жасаған жас Давид мүсіні-сол кездегі мүсін өнерінде
тұңғыш жасалған мүлде жалаңаш бейне. Ал Пандуядағы шіркеу алаңында тұрған
кондотьер Гаттамелата мүсіні-ренессанстың ең алғашқы атты монументі және
содан кейінгі ғасырлардағы еуропалық барлық атты мүсіндердің атасы.
Гаттамелатаның өктем бейнесі естен кетпестей мәнерлілікпен жасалған.
Брунеллескидің күмбезі тәрізді, қола атты аспан асты кеңістігіне жеңіспен
еніп, қола үстінде салтанат құрып тұрғандай әсер қалдырады. Донателло
Падуяда тоғыз жыл жұмыс істеп, солтүстік Италияның өнеріне зор ықпал етті.
Падуялықтар оны біржолата қалуға қанша үгіттесе де, ол өзінің талап-
талғамын тек флоренциялықтар ғана жете түсінеді. Деп есептеп, туған
Флоренциясына қайтуды ұйғарды.
Оқушыларды жыл мезгідерін бейнелеуге үйретудегі қайта өрлеу
дәуірі суретшілері шығармаларынің табиғат көріністерін бейнелеген
шығармаларымен таныстырудың танымдық тәрбиелік орны ерекше. Донателло
шығармаларының ауқымы кең. Ол нағыз асқақ драмалық бейнелер жасады, сол
сияқты мейірімді, лирикалық нәзік әрі дауылды динамикалық тұлғаларды
әкелді. Оның ғажайып шығармаларының бірі-Флоренция шіркеуіндегі Путти
атты жұмысы. Онда билеп жүрген періште сәбилер бейнеленген. Дүниеге шашылып
төгіле салған қозғалыстың астан-кестен толқындарын бір-бірімен
байланыстырып қатал формада ұстап қалған олардың қолдары, бізге темірдей
тегеуіріңді болып көрінеді.
Досы Мазаччоның өлімін Брунеллески қасіретпен қабылдады. Ренессанстың
үш атасының-XV ғасырдың бірінші жартысындағы Флоренцияның үш кемеңгер
суретшілерінің арасында Мазаччо, ең алдымен (1428 жылы), өте жастай дүние
салды. Ол жиырма сегіз жасқа да толмаған еді. Өзінің аға достары
Брунеллески мен Донателло сияқты ол да бүкіл әлемдік өнерге баға жетпес әрі
ұмытылмас үлес қосты. Өйткені оның композицияларындағының бәрі орнықтылыққа
ие болды. Ол бірінші болып композицияларында адамдарды өз аяғынан тік
тұрғызып бейнеледі. Осындай ерекше қабілетімен Джоттодан соң еуропалық
кескіндеме тарихында жаңа қадам жасаушы болып табылды. Флоренциядағы Санта
Мария (Новелла шіркеуінің қабырғасына салынған Троица фрескасы) шамамен
1426-1427 жылдары салынған. Бұл жұмыста Христос бейнесі бейнеленген.
Өнердің нағыз ұлы шығармасының бірі - осы. Жарық пен көлеңкені тарату
шеберлігі, аумақтылықты көрсете алатын құдіреті жағынан Мазаччо Джоттодан
әлдеқайда асып түседі. Сонымен бірге ол кескіндемеде жалаңаш денені
өзгелерден бұрын бейнеледі. Сөйтіп, ол адам қасиеттерін ардақтап, оның
құдіреті мен сұлулығын дәріптей отырып, адамның қаһармандық сипатын ашты.
Мазаччо Флоренциядағы Бракаччи капелласына жасаған атақты фрескасынан
көп жылдардан соң, Алғашқы қайта өрлеу дәуірінің аса үздік шеберлері
Леонардо да Винчи, Микеланджело, Рафаэль үйренген еді.
Бұл фрескалар діни тақырыпқа арналған, бірақ олардың шынайы мазмұны-
адам ұрпағының шексіз құдіреттілігінің нақты көрінісі. Ол жұмыстар Салыққа
байланысты керемет, Жұмақтан қуу, деп аталады. Фрескалар тақырыбы діни
арқауға құрылған, бірақ шынайы мазмұны адам ұрпағының шексіз
құдіреттілігінің нақты көрінісі. Кватрочентоның бірінші жартысында әр түрлі
жолмен ілгері басқан көптеген шеберлер жұмыс істеді. Флоренциялық Паоло
Учеллоның соғыс сюжетіне құрылған картиналары батыл үйлесімділікпен
бейнеленген. Учелло перспективаның күрделі проблемаларын шешуге жан-тәнімен
ынталанып ең соңғы мүмкіндік шегіне жеткізді. Оның кескіндемелік әр түрлі
ізденістері осыдан шыққан. Ол кескіндемелік есептердің шешімін табу үшін
апталап, ойлап үйден шықпай қоятын болған мен үшін перспективадан тәтті
ештеңе жоқ депті ол. Ал Фра Беато Аджелико деген монах суретшінің Сан ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz