Орташа және шектік шығындар

Жоспар
Кіріспе

. орташа шығындар;
. орташа тұрақты шығындар;
. орташа айнымалы шығындар;
. шектік шығындар;
. өндірістің ауыспалы факторының азайып бара жатқан шектік өнімділігінің заңы

мақсаты: Оқушыларға шектік шығындардың экономикалық мағынасын ұғындыру және де оның өндірістік процесске маңызын түсіндіру.
1.Шектік шығындар (МС) өнімнің қосымша бір өлшеміне шаққандағы фирманың жалпы шығындарының өзгерісін ұсынады.

,
мұнда -жалпы шығындардың өзгерісі, -шығарылатын өнімнің көлемінің өзгеруі. Бұл формула арқылы бастапқы шығарылым көлемін Q1 және оған сәйкес шығындардың шамасын ТС1 өзгерген шығындардың көлемін Q2 және оған сәйкес шығынның мәнін ТС2 –ге бөле отырып, шектік мағыналарды есептеуге болады. Бұдан келіп жоғарыда келтірілген формулала мынадай түрде жазылады:

; ,
Бұдан келіп жоғарыда келтірілген формулша мынадай түрде жазылады:

.

Шектік шығындардың мәні өнімнің бір өлшеміне шаққанда өндіріс көлемін ұлғайту кәсіпорынға қандай есепке түсетінін кәсіпкерге көрсетеді. Әрбір қосымша өнімнің бір өлшемін өндіруге кеткен шығындарды салыстыра отырып, кәсіпкер бұл қосымша өнімнің бір өлшемінің өндірісі оған тиімді ме немесе тиімсіз бе анықтай алады. Басқа сөзбен, кәсіпорынның өзінің шектік шығындарын білуі, оған тағы да бір қосымша өлшемін шығару керек пе, әлде керек емес пе түсіндіреді.
Тұрақты шығындар кәсіпорындағы өндірілетін өнімнің көлеміне қатыссыз болады. Шектік шығындар қосымша өнім бірлігін өндірген кездегі айнымалы шығындардың өсуіне қатысты анықталады. Бұдан келіп, шектік шығындарды мына формуламен есептеуге болады:
,

МС -предельные
издержки (руб.)

МС (Q)

0 Q-количество выпускаемой
продукции (шт.)

Рис.5-5
мұнда -ауыспалы шығындардың өзгерісі. Жалпы шектік шығындардың ауытқымасы 5-5 суретінде көрсетілгендей болады. Берілген график шектік шығындардың шамасы шығарылым көлемінен тәуелді екенін көрсетеді. Графиктан көрініп тұрғандай, бастапқыда шектік шығындар өндіріс өнімінің өсуімен азаюы мүмкін, дегенмен шектік шығындардың төмендеуі барлық кездерде міндетті емес. Бірақта кейбір кездерде шектік шығындар шығарылым көлемінің
ұлғаюымен өсе бастайды. Шектік шығындардың өсуі жалпы жағдай болып табылады және ол өндірістің ауыспалы факторының азайып бара жатқан шектік өнімділігінің заңының ісімен байланысты. Бұл заң берілген методикалық құралдың 20 сабағын түсіндіру материалында толығымен ұсынылған.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Орташа және шектік шығындар туралы түсінік
Сабақ мақсаты: Оқушыларға шектік шығындардың экономикалық мағынасын
ұғындыру және де оның өндірістік процесске маңызын түсіндіру.
Сабақ барысында оқушылар танысуы керек негізгі түсініктер:
- орташа шығындар;
- орташа тұрақты шығындар;
- орташа айнымалы шығындар;
- шектік шығындар;
- өндірістің ауыспалы факторының азайып бара жатқан шектік
өнімділігінің заңы.
Берілетін материал: 1-жаттығу, 2-жаттығу, 3-жаттығу.

Материалдың түсіндірілуі
Өткен сабақтарда сендер фирманың далпы экономикалық шығындарының
түсінігімен таныстыңдар. Дегенмен кәсіпкерге орташа жәнен шектік
шығындардың талдауы да маңызды болып табылады.
1.Шектік шығындар (МС) өнімнің қосымша бір өлшеміне шаққандағы фирманың
жалпы шығындарының өзгерісін ұсынады.

,
мұнда -жалпы шығындардың өзгерісі, -шығарылатын өнімнің көлемінің
өзгеруі. Бұл формула арқылы бастапқы шығарылым көлемін Q1 және оған сәйкес
шығындардың шамасын ТС1 өзгерген шығындардың көлемін Q2 және оған сәйкес
шығынның мәнін ТС2 –ге бөле отырып, шектік мағыналарды есептеуге болады.
Бұдан келіп жоғарыда келтірілген формулала мынадай түрде жазылады:

;,
Бұдан келіп жоғарыда келтірілген формулша мынадай түрде жазылады:

.

Шектік шығындардың мәні өнімнің бір өлшеміне шаққанда өндіріс көлемін
ұлғайту кәсіпорынға қандай есепке түсетінін кәсіпкерге көрсетеді. Әрбір
қосымша өнімнің бір өлшемін өндіруге кеткен шығындарды салыстыра отырып,
кәсіпкер бұл қосымша өнімнің бір өлшемінің өндірісі оған тиімді ме немесе
тиімсіз бе анықтай алады. Басқа сөзбен, кәсіпорынның өзінің шектік
шығындарын білуі, оған тағы да бір қосымша өлшемін шығару керек пе, әлде
керек емес пе түсіндіреді.
Тұрақты шығындар кәсіпорындағы өндірілетін өнімнің көлеміне қатыссыз
болады. Шектік шығындар қосымша өнім бірлігін өндірген кездегі айнымалы
шығындардың өсуіне қатысты анықталады. Бұдан келіп, шектік шығындарды мына
формуламен есептеуге болады:
,

мұнда -ауыспалы шығындардың
МС -предельные өзгерісі. Жалпы шектік шығындардың
издержки (руб.) ауытқымасы 5-5 суретінде көрсетілгендей
болады. Берілген график шектік
шығындардың шамасы шығарылым көлемінен
МС (Q) тәуелді екенін көрсетеді. Графиктан
көрініп тұрғандай, бастапқыда шектік
шығындар өндіріс өнімінің өсуімен азаюы
мүмкін, дегенмен шектік шығындардың
төмендеуі барлық кездерде міндетті емес.
Бірақта кейбір кездерде шектік шығындар
шығарылым көлемінің
0 Q-количество выпускаемой
продукции (шт.)

Рис.5-5

ұлғаюымен өсе бастайды. Шектік шығындардың өсуі жалпы жағдай болып
табылады және ол өндірістің ауыспалы факторының азайып бара жатқан шектік
өнімділігінің заңының ісімен байланысты. Бұл заң берілген методикалық
құралдың 20 сабағын түсіндіру материалында толығымен ұсынылған.
Оқушылар шектік шығындар динамикасы мен шектік өнімділік
динамикасының арасындағы өзара қатынасты түсіну үшін, оларға 1-жаттығуды
орындауды ұсыныңыз.

1-жаттығу
Белгілі бір уақыт периодында өндірісте еңбек жалғыз ауыспалы фактор,
ал қалған барлығы тұрақты делік. Кәсіпорынның шығындары мен
шығарылымдарының берілгені 5-6 кестесінде келтірілген.
а) Еңбектің шектік өнімін анықтап, кестенің үшінші бағанын толтырыңдар.
б) Әрбір қамтылу кезеңіндегі кәсіпорынның ауыспалы шығындарын анықтап,
кестенің бесінші бағанын толтырыңдар.
в) Кәсіпорынның шектік шығындарын есептеп, кестенің алтыншы бағанын
толтырыңдар.
г) Еңбектің шектік өнімінің динамикасы мен шектік шығындардың
динамикасын салыстыр. Қорытынды жаса.

5-6 кестесі
Количест-Объем Предель- Дневная Перемен- Предельные
во рабо- выпуска ный про- ставка ные издержки,издержки,
чих в продукции,дукт труда, заработной VC (тыс.руб.вМС (тыс.
день, Q (шт. в MPL(шт.) платы, w день) руб.шт.)
L (чел.) день) (тыс. руб.)
1 2 3 4 5 6
0 0 20
1 10 20
2 30 20
3 60 20
4 80 20
5 95 20
6 108 20
7 112 20
8 112 20

1-жаттығудың тапсырмаларының жауаптары 5-7 кестесінде келтірілген.

1 L 2 Q 3 MPL
1 10 10 20 20 2
2 30 20 20 40 1
3 60 30 20 60 0,67
4 80 20 20 80 1
5 95 15 20 100 1,33
6 108 13 20 120 1,54
7 112 4 20 140 5
8 112 0 20 160 ∞

а)Еңбектің шектік өнімін мына формуламен есептейді :

.

б) Ауыспалы шығындар мына формуламен есептеледі:

Берілген жағдайда еңбек өндірістің жалғыз ауыспалы факторы
болғандықтан, ауыспалы шығындар кәсіпорындағы жұмысшылар санының өзгеруімен
өзгереді.
в) Шектік шығындарды бір жағдайда мына формуламен есептеуге болады:

г) 5-7 кестесіне енгізілген есептер қорытындысы азайып бара жатқан
шектік өнімділік еңбегі заңының ісін көрсетеді. Расында да белгіленген
уақыттан, нақтырақ айтқанда төртінші жұмысшының жалданған уақытынан бастап
шектік өнімділігі әркез түсіп отырады. Бірақ бірінші үш жұмысшыны жалдау
шектік өнімділігінің өсуіне ықпал етеді.
Кестеде көрінгендей, шектік шығындар динамикасы шектік өнім еңбегінің
динамикасын нақтыдан керісіншіге дейін көрсетеді. Бірінші үш жұмысшыны
жалдау шектік шығындардың төмендетеді, яғни осы уақыттан бастап қосымша
өнім бір өлшемінің өндірісі кәсіпорынға қымбатқа түсе бастайды.
Шектік өнімділік пен шектік шығындардың корреляциясын формальді әдіспен
де көрсетуге болады. Берілген мысалда еңбек жалғыз ауыспалы фактор
болғандықтан, шектік шығындарды келесі формуламен есептеуге болады:

.

Расында да,

Еске түсірейік , бұдан, сондықтан да . Бұл
математикалық формуладан шектік өнімділік пен шектік шығындардың арасында
кері тәуелділік: шектік өнімділік аз болған сайын, шектік шығындар көбейеді
және керісінше екенін байқауға болады.
Осылайша берілген жаттығу мұғалімге кәсіпорынның шектік шығындарының
ауытқымасын оқушыларға түсіндіреді.
2.Орташа шығындар (АС) – шығарылатын өнімнің бір өлшеміне шаққандағы
жалпы шығындар. Орташа шығындарды мына формуламен есептейді:

мұнда ТС – жалпы шығындардың шамасы, Q – мөлшері.
Кәсіпорынның шығындары қысқа мерзімді периодта тұрақты және
ауыспалыға бөлінгендіктен кәсіпкер орташа тұрақты және орташа ауыспалы
шығындарды есептей алады.
Орташа тұрақты шығындар (AFS) өзімен тұрақты шығындардың шамасын (FS)
шығарылған өнім көлеміне (Q) қатынасын көрсетеді:

.

FS- тұрақты шама, ал Q – ауыспалы шама болғандықтан, орташа тұрақты
шығындардың ауытқымасы 5-6 суретінде гипербола түрінде көрсетіледі.

Мұндай орташа тұрақты шығындардың
келесідей экономикалық конфигурациясы AFS-средние постоянные
бар: өндірілетін өнімнің мөлшері үлкен издержки (руб.ед.)
болмаған кезде, тұрақты шығындар әрбір
өнімнің бір өлшеміне ауыр жүк болып
жатады. Дегенмен, өндірістің көлемінің AFS (Q)
ұлғаюымен тұрақты шығындардың үлесі
кәсіпорын өнімінің бір өлшемдеріне үлкен
мөлшерде біркелкі бөлінеді.

Q-количество
продукции (шт.)

Рис.5-6

Орташа ауыспалы шығындар (AVS) ауыспалы
шығындар шамасының (VS) шығарылатын өнім
AVS-средние переменные көлеміне (Q) қатынасын көрсетеді
издержки и MC-предельные издержки .
(руб.ед.) 5-7 суретінде көрсетілгендей орташа
ауыспалы шығындардың ауытқымасы әртүрлі
түрінде: шығарылым көлемінің өсуімен орташа
MC (Q) ауыспалы шығындар төмендейді, ал кейін өсе
AVS (Q) бастайды. Орташа ауыспалы шығындардың
мұндай динамикасы олардың соңғы есепте
шектік шығындардың шамасына тәуелділігін
Q-количество түсіндіреді.
продукции (шт.)

Рис.5-7

Микроэкономикада орташа және шектік шамалар туралы бір маңызды ереже
бар. Шығындарға қолданылған кезде олар келесі түрмен тұжырымдалады. Егерде
кей шығарылатын көлем мәнінің интервалында әрбір Q мәніндегі шектік
шығындардың шамасы орташа ауыспалы шығындары шамасынан аз болса, онда
орташа ауыспалы шығындар төмендейді, яғни AVS ауытқымасы біркелкі болмайды.
Егерде кей шығарылатын көлем мәнінің интервалында әрбір Q мәніндегі шектік
шығындардың шамасы орташа ауыспалы шығындары шамасынан көп болса, онда
орташа ауыспалы шығындар өседі, яғни AVS ауытқымасы бірқалыпты болады.
Соңында, орташа ауыспалы шығындар өзінің минимальдік мәніне жеткенде, ол
шектік шығындармен теңеседі.
Берілген ереженің дифференциальдік есептеу білімін қажет ететін қатал
математикалық дәлелдеуі бар. Оқушылардың математикалық анализ негіздерін
әрқашан білмеуіне байланысты, мен өзімнің педагогикалық практикамда бұл
ережемен таныстыру үшін келесі мысалды қолданамын.
Елестетіңдер, жабық бөлмеде әртүрлі бойлы 10 адам бар. Егер біз әр
адамның бойларын қоссақ, онда олардың жиынтық немесе ортақ бойын аламыз. Ол
1700 см-ге тең болсын, онда олардың ортақ бойлары 1700 : 10 = 170 см-ді
құрайды. Ары қарай бөлмеге есіктен кіріп бір адам келді делік. Оның бойы
160 см. Қосымша кірген он бірінші адамның бойын біздің терминымызда шектік
бой деп қарастырамыз. Бірінші он адамның орташа бойынан кіші екені айқын.
Енді адамдардың орташа бойын есептейік.
(1700 + 160) : 11 = 169 см
Орташа бой азайды. Енді бөлмеге кірген он бірінші адамның бойы 160 см
емес, 180 см деп алайық, яғни бұл жағдайда шектік бой бірінші он адамның
орташа бойынан көп болады. Бұл кезде орташа боймен не болатынын көрейік:
(1700 + 180) : 11= 171 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.