Қаржылық жағдайдың мәні және оны талдаудың мақсатьі

Жоспар
Кіріспе

1 ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЬІ
2 ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЫ
3 КӘСІПОРЬНННЬҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ ТАЛДАУДЫҢ АҚПАРАТТЫҚ НЕГІЗІ

Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе "қаржылық жай-күй" деген міз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі. Профессор А.Д. Шеремет "Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады" деп жазға тартылды.
Профессор Н.А Русак (3) бұл ұғымды былайша анықтайды: «Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумен сйпатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның уақтылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жагдайының жақсылығын көрсетеді

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТЬІ
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен,
сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және
де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің
нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды
қарастырмас бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе "қаржылық
жай-күй" деген міз не, соны анықтап алған жөн. Соңғы жылдары
шығарылған арнайы әдебиеттерде бұл ұғым әр түрлі түсіндіріледі.
Профессор А.Д. Шеремет "Кәсіпорынның қаржы (активтер) жағдайы қаржыны
тарату, пайдалану және оны қалыптастыру көздерімен (меншіктік капитал
және міндеттемелер, яғни пассивтер) сипатталады" деп жазға тартылды.
Профессор Н.А Русак (3) бұл ұғымды былайша анықтайды:
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және
пайдаланумен сйпатталады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы
кәсіпорынның қалыпты өндірістік, коммерциялық және басқа да қызмет түрлері
үшін қажетті қаржы ресурстармен қамтамасыз етілуімен және оларды
мақсатқа сай, тиімді тарату және пайдаланумен, сондай-ақ басқа
шаруашылық субъектілерімен қаржылық қарым-қатынаста болу, төлеу
қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен сипатталады. Кәсіпорынның
уақтылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жагдайының жақсылығын көрсетеді".
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынньщ қаржылық жагдайы "қаржы
ресурстарының қалаптасуы-мен, таратылуы және пайдалануымен көрсетіледіг деп
жазады.
I
М. Н. Крейнина (5), А.И. Ковалев және В.П. Привалов (6) қаржылық
жағдай үғымын былайша түсіндіреді: "Қаржылық жағдай - бүл қаржы
ресурстарының қолда барын, үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипат-
тайтын көрсеткіштер жиынтығы!І^
Профессор И.Т. Балабанов "Шаруашылық субъекті-сінің қаржылық жағдайы -
бүл оның қаржы бәсекелес-тік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем
қабілет-тілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капи-талды
пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің
алдында өз міндеттеме-лерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржылық
жағдайын талдаудың келесі түрлерін жүргізеді: табыс-тылық пен
рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды
пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу" - деп жазады (7).
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөзд&рмен
баяндайды: "Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бірқатар көрсеткіштермен
сипатталатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді түрде
бағалау".^
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған үғым
мәнін жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында
бүл ұғымды дәлірек анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды түжырымдар
бар. Бірқатар түрлі әдістермен есептелетін бірыңғай көрсет-кіштерге
қарағанда (мысалы, еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы,
өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік) қаржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді
есептеу нәтиже-сінде және олардың жалпы бағалауға тигізетін әсерін
зерттеу негізінде анықталатыны анық^Қорыта келе, кәсіпорынның
қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға
аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы
кәсіпорынңың сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын
куәландыруы тиіс^
Айта кету керек, біз қаржылық тұрақтылық ұғьшын қарастырғанда соңғы
айтылған авторлардың көзқарас-тарын бөлек қарастырдық, әйткенмен біз
олардың кейінгі шешімдерімен келісе алмаймыз. "Қаржылық тұрақтылықтың мәні
- қаржы ресурстарын тиімді қа-лыптастыру, тарату және пайдаланумен
анықталады" -деп жазады В.Т. Артеменко мен М.В. Беллендир .
Біздің ойымызша бұл ұғымды А.Д. Шеремет мен В.С. Сайфуллик дәлірск
және анығырақ түсіндреді. Олар қаржылық тұрақтылықтың мәні - бұл қорлар мен
шығындардың қалыптасу көздерінен қамтамасыз етілуі -деп түсіндіреді.
Э.А. Маркарьян мен Г.П. Герасименко да дәл осындай көзқараста (10).
"Кәсіпорынның өз міндетіеме-лері бойынша есептесу мүмкіндігі" (4) немесе
"Сауда, несие және басқа да төлем сипатындағы операция-лардың нәтижесінде
пайда болатын кәсіпорынның төлем міндеттемелерін уақтыльГ және толық
орындау мүмкін-дігін көрсететін төлеА\і қабілеттілігі, қаржылық тұрақты-
лықтың сыртқы көрінісі болып табылады" -(9). Кәсіпо-рынның жұмысы нарық
жағдайына өтумен бірге оның қаржылық жағдайы және оны сауықтыру жолдарын
іздэд жөніндегі сүрақтар да шиелінісе түсті.
^әсіпорынның қаржылыкк тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер
етедш оларды В.М. Радиоиова және М.А. Федотова келесідей түрлерге жіктейді:
1) пайда болу орнына байланысты - ішкі және сыртқы;
2) нәтижесінің маңыздылығына байланысты - негізгі және негізгі емес;
3) қүрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4) әрекет ету уақыты бойынша - түрақты нәне
уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты
болады, ал сыргқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.
\ Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорын-ның тұрақтылығы ең
бірінші өндіріс шығьшдарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен
көрсетілген қызметтің құрамы ,мен құрылымьгаа тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты
және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.
Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс техно-логиясымен тығыз
байланысқан қаржылық тұрақтылы-ғының маңызды факторларының бірі -
активтфдің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару
стрдтегиясьш дұрыс таңдап алуы болып табыладщ. Ағымдағы
активтерді басқару өнері — кәсі- • порын шотында оның ағымдағы жедел
қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.
Л Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды фактор-ларьшың бірі - бұл қаржы
ресурстарының құрамы мен құрлымы, оларды басқару стратегиясы мен тактика-
сьгаың дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорьшның өз қаржы ресурсы, соның ішінде
таза табысы қаншалықты
көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. ^ Сонымен бірге тек
таза табыстың көлемі ғана емес,
сонымен қатар оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті
дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып
та&шады.
ГІСәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капйталдар
нарығындағы қосымша жұмылдыруш^ь (мобилизацияланушы) қаражаттар
үлкен әсерін тигізеш Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп
тар-гатьга болса, оның қаржылық мүмкіндіктері де сондіа-лықты жоғары
болады, алайда, сонымен бірге қаржы-лық тәуекелділік те өседі - яғни
кәсіпорын өз креди-торларымсн уақытында есептесе ала ма, жоқ па?
-деген қауіп туады.
ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙДЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫ ТАЛДАУДЫҢ МАҚСАТІЫ
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын
талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен,
сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, комм^рциялық серіктестер және
де басқа контрагенттер алдын^а өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің
нәтижелері ушн толық жауапкершілікте болуымен байланысты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау Жөніндегі сұрақтарды қарастырмас
бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе "қаржылық жай-күй" дегеніміз не,
соны анықтап алған жөн.і Соңғы жылдары шығарылған ^арнайы әдебиеттерде бұл
ұғым әр түрлі түсінціріледі. Профессор А.Д. Шеремет "Кәсіпорынның қаржы
(актив-тер) жағдайы қаржыны тарату, пайдалану жәяе оны қалыптастыру
көздерімен (меншіктік капитал жеіне мін-деттемелер, яғни пассивтер)
сипатталады" деп жазғав^
Профессор Н.А Русак (3) бұл ұғымды былайша анықтайды: Кәсіпорынның
қаржылық жағдайы қаржы ресурстарын жасау, тарату және пайдаланумең сипат-
талады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы кәсіпорын-ның қалыпты ендірістік,
коммерциялық және басқа да қызмет түрлері үшін қажетті қаржы ресурстармен
қам тамасыз етілуімен және оларды мақсатқа сай, тиімді тарату және
пайдаланумен, сондай-ақ басқа шаруа-шылық субъектілерімен қаржылық қарым-
қаткнаста болу, төлеу қабілеттілігі және қаржылық тұрақтылықпен
сипатталады. Кәсіпорынның уақтылы төлеу мүмкіндігі оның қаржылық жағдайының
жақсылығын көрсетеді".
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорішның қаржылық жағдайы иқаржы
ресурстарының қалаптасуы-мен, таратылуы және пайдалануымен көрсетіледі" деп
жазады. Іь
М. Н. Крейнина (5), А.И. Ковалев және В.П. Привалов (6) қаржылық
жағдай ұғымын былайша түсіндіреді: "Қаржылық жағдай - бүл қаржы
ресурстарының қолда барын, үлестіріліп таратылуы және пайдалануын сипат-
тайтын көрсеткіштер жиынтығы'Л^
Профессор И.Т. Балабанов "Шаруашылық субъекті-сінің қаржылық жағдайы -
бүл оның қаржы бәсекелес-тік қабілеттілігінің сипаттамасын (яғни төлем
қабілет-тілігі, несие қабілеттілігі) қаржы ресурстары мен капи-талды
пайдалану, мемлекет алдында және басқа да шаруашылық субъектілерінің
алдында өз міндеттеме-лерін орындау. Шаруашылық субъектісінің қаржьщық
жағдайын талдаудың келесі түрлерін жүргізеді: табыс-тылық пен
рентабельділік; қаржылық тұрақтылық; несие қабілеттілігі; капиталды
пайдалану; валюталық өзін-өзі өтеу" - деп жазады (7).
С.А. Стуков осы үғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздЬрмен
баяндайды: "Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - бұл бірқатар көрсеткіштермен
сипаггалатын оның саулығы мен өмір сүру қабілеттілігін кешенді түрде
бағалау".^
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған үғым мәнін
жеткілікті дәрежеде ашпайды, бірақ олардың әрқайсысында бұл ұғымды дәлірек
анықтауға мүмкіндік беретін ұтымды тұжырымдар бар. Бірқатар түрлі
әдістермен есептелетін бірыңғай көрсет-кіштерге қарағанда (мысалы, еңбек
өнімділігі, қор қайтарымдылығы, өзіндік құн, жалпы табыс, тиімділік)
^аржылық жағдай түрлі көрсеткіштерді есептеу нәтаже-сінде және олардың
жалпы бағалауға тигізетін әсерін зерттеу негізінде анықталатыны
анық.^Қорыта келе, кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті
жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі нарықтық экономика жағдайындағы
кәсіпорынңың сенімді болуын, тұрақтылығын және келешегі барлығын
куәландыруы тиіс^
Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілет-тілігінің қаржылық
кепілінің бір түрі ретінде резерв-терге үлкен роль берілген.
^Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе,^кәсіпорын-ның қаржылық
тұрақтылығына әсер ететш мьшадай ішкі факторларды атап көрсетуге болады:
• кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
• шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құры-лымы және
оның жалпы төлем қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;
• төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
• шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы
динамикасы;
• қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын
қоса алғандағы мүлік пен қаржы ре-сурстарының жағдайы;
• кэсіпорындарды басқару тиімділігі. д ^Сыртқы факторларға
шаруашылық жүргізудін эко-
номикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен
технология, төлеу қабілеті бар сұраныс және түтынушылар табысының деңгейі,
ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қыіметін бақылау
жөніндегі заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс және тағы басқалар
жатадьО
^Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын калып-тастыруда оның өз
контрагенттерімен (салық оргавдары, банктер, жабдықтаушылар, сатып
алушылар, акционер-лер және тағы басқалар) өзара қарым-қатынасы үлкен әсер
етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу -
жақсы қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты болып табыладкц Әрине,
акциокерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді
ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсі-порындарға салады. Иивестициялық
тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болаша^та да
кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жақсы болуы тиіс.
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойын-ша белгілі бір пайызбен
алғысы келетін, ал заем мерзімі біткен уақытта - облигация құнын толық
өтеуді талап ететін облигация иелеріне де қатысты. Кез келген коммерциялық
кәсіпорын сияқгы банктер де өз несие-лерімен тәуекел ете отырып несие
алушының өз қары-зын уақытында және толық өтеуін қалайды, сондықган оны
беру туралы шешім қабылдай отырып, кез келген банк өз клиентінің қаржылық
жағдайын және бұл қарыздың қамтамасыз етілуін тексереді. Басқаша айт-қанда,
кәсіпорынның қаржылық жағдайы банктер осы кәсіпорынға несие беру орынды ма,
жоқ па, ал бұл сұрақты дүрыс: шешкен жағдайда — қандай пайызбен және қанша
мерзімге деген сұрақтарды шешудегі негізгі белгі болып табылады.
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары
кәсіпорындармен келісім-шартқа үлкен ықыласпен отырады. Тіпті қаржы орган-
дары, әсіресе салық инспекциясы кәсіпорынның жағ-дайы тұрақты болғанын
қалайды, себебі тек осындай кәсіпорын ғана салықтар мен басқа да міндетгі
төлем-дерді уақытылы және толық төлей алады.
Осылайша, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсеке-лестік қабілетін және
оның іскерлік қарым-қатынастағы потенциалын анықтайды, кәсіпорынның өзінің
және оның серіктестерінің қаржылық және басқа қатынастар тұрғысындағы
экономикалық қызығушылықгары қанша-лықты дәрежеде кепілдендірілгенін
бағалайды. Кәсіпо-рынның қаржылық жағдайының объективті дұрыс бағасын
алудың ең жақсы тәеілі, бұл - талдау, ол кәсіпорынның даму бағытын
бақылауға, оның шаруа-шылық қызметіне кешенді түрде баға беруге ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.