Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру – ұстаздық шеберлікті арттырудың алғышарты
Кіріспе
І ТАРАУ. ПЕДАГОГТЫҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
1.1 Педагогтың жеке тұлғасы
1.2 Педагогтың кәсіби құзыреттілігі
1.3 Педагогикалық шеберлік және педагогикалық этика
1.4 Педагогикалық техника
1.5.Педагогикалық қарым . қатынас
1.6 Психологиялық ахуал. «Психологиялық комфорт», «психологиялық түйіспе» ұғымдарының мәні, маңызы
ІІ.ТАРАУ. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТКЕ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ . ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУДЫҢ АЛҒЫШАРТЫ
2.1 Мұғалімнің кәсіби өзін.өзі дамытудағы педагогикалық рефлексияның рөлі
2.2.Мұғалімнің инновациялық іс.әрекетке даярлығын қалыптастыру принциптері
2.3.Мұғалімнің инновациялық іс.әрекетке даярлығын қалыптастыру нобайы
2.4. Мұғалімнің кәсіби өзін.өзі дамытуы мен инновациялық даярлығын қалыптастырудағы әдістемелік жұмыстардың маңызы
І ТАРАУ. ПЕДАГОГТЫҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
1.1 Педагогтың жеке тұлғасы
1.2 Педагогтың кәсіби құзыреттілігі
1.3 Педагогикалық шеберлік және педагогикалық этика
1.4 Педагогикалық техника
1.5.Педагогикалық қарым . қатынас
1.6 Психологиялық ахуал. «Психологиялық комфорт», «психологиялық түйіспе» ұғымдарының мәні, маңызы
ІІ.ТАРАУ. МҰҒАЛІМНІҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ІС.ӘРЕКЕТКЕ ДАЯРЛЫҒЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ . ҰСТАЗДЫҚ ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУДЫҢ АЛҒЫШАРТЫ
2.1 Мұғалімнің кәсіби өзін.өзі дамытудағы педагогикалық рефлексияның рөлі
2.2.Мұғалімнің инновациялық іс.әрекетке даярлығын қалыптастыру принциптері
2.3.Мұғалімнің инновациялық іс.әрекетке даярлығын қалыптастыру нобайы
2.4. Мұғалімнің кәсіби өзін.өзі дамытуы мен инновациялық даярлығын қалыптастырудағы әдістемелік жұмыстардың маңызы
XXІ ғасырда Қазақстанда білім беру жүйесіне үлкен серпіліс жасалынды. Жаңа мыңжылдық білім беру үдерісін мүмкіндігінше кеңірек қарауды талап етеді. Әр адамды жаңа әлемде іс-істеуге, білім ала білуге, өмір сүре алуға, бірлесіп өмір сүре білуге үйрету қажет. Бұл ЮНЕСКО қалыптастырған «білім берудің төрт тағаны».
Жас ұрпаққа бәсекеге қабілетті әлемдік білім кеңістігінде білім беруді жүзеге асыру үшін қоғамға білімді, іскер, жаңашыл ұстаз қажет.
Бұл жөнінде 2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезінде сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Назарбаев «Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөніннен әрдайым саналыа келетін біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс – бұл уақыт талабы» деп атап көрсеткендей, әрбір оқушының жеке, дербес қабілеттерін ашуға, шыңдауға толықтай жағдай жасап, оларды білімді өз бетінше іздеп табуға, шығармашылыққа үйрететін ізденімпаз, шебер мұғалім даярлау қоғамлау қоғамның қазіргі сұранысынан туындап отыр.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына жататыны белгілі жайт. Олай болатыны – қоғамның әлеуметтік-экономикалық сұранысына сай өскелең ұрпақты өмірге бейімделудің жаңа талаптары туындап отырады.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе – тез өзгермелі жаңа әлемде бәсекеге төтеп бере алатындай білім беруді мақсат тұтатын жаңа білім мазмұнына сай оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін, инновациялық технологияны меңгерген жаңашыл ұстаздарды даярлау.
Жаңа ғасырда жаңашыл ұстазға қойылатын талап та жоғары болары даусыз. Сондықтан «Жаңа тұрпатты мұғалім кім?», «Жаңа тұрпатты мұғалімге қойылатын педагогикалық талаптар қандай болмақшы?» деген сұрақтарға толықтай жауап беру үшін «ұстаздық шеберлік» ұғымын кең мағынада ашуға тура келеді.
Осындай үлкен мақсатты жүзеге асыру үшін « Ұстаздық шеберлік» оқу-әдістемелік құралын көпшілік назарына ұсынып отырмыз.
Оқу құралында «ұстаздық шеберлік», «педагогикалық этика» сияқты мұғалімнің педагогикалық сапаларының мәні ашылып, оларға жаңа сипат берілді.
Оқу құралында педагогтың кәсіби өсу жолдары сараланып, инновациялық «с-шаралардың үлгі-жоспарлары берілді.
Оқу құралы педагогикалық жоғары орны білімгерлеріне, магистранттарына, оқытушыларына, жалпы білім беретін орта мектеп мұғалімдеріне, мектеп басшыларына арналады.
Жас ұрпаққа бәсекеге қабілетті әлемдік білім кеңістігінде білім беруді жүзеге асыру үшін қоғамға білімді, іскер, жаңашыл ұстаз қажет.
Бұл жөнінде 2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім саласы қызметкерлерінің ІІІ съезінде сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Назарбаев «Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып дамытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет. Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөніннен әрдайым саналыа келетін біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс – бұл уақыт талабы» деп атап көрсеткендей, әрбір оқушының жеке, дербес қабілеттерін ашуға, шыңдауға толықтай жағдай жасап, оларды білімді өз бетінше іздеп табуға, шығармашылыққа үйрететін ізденімпаз, шебер мұғалім даярлау қоғамлау қоғамның қазіргі сұранысынан туындап отыр.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына жататыны белгілі жайт. Олай болатыны – қоғамның әлеуметтік-экономикалық сұранысына сай өскелең ұрпақты өмірге бейімделудің жаңа талаптары туындап отырады.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе – тез өзгермелі жаңа әлемде бәсекеге төтеп бере алатындай білім беруді мақсат тұтатын жаңа білім мазмұнына сай оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін, инновациялық технологияны меңгерген жаңашыл ұстаздарды даярлау.
Жаңа ғасырда жаңашыл ұстазға қойылатын талап та жоғары болары даусыз. Сондықтан «Жаңа тұрпатты мұғалім кім?», «Жаңа тұрпатты мұғалімге қойылатын педагогикалық талаптар қандай болмақшы?» деген сұрақтарға толықтай жауап беру үшін «ұстаздық шеберлік» ұғымын кең мағынада ашуға тура келеді.
Осындай үлкен мақсатты жүзеге асыру үшін « Ұстаздық шеберлік» оқу-әдістемелік құралын көпшілік назарына ұсынып отырмыз.
Оқу құралында «ұстаздық шеберлік», «педагогикалық этика» сияқты мұғалімнің педагогикалық сапаларының мәні ашылып, оларға жаңа сипат берілді.
Оқу құралында педагогтың кәсіби өсу жолдары сараланып, инновациялық «с-шаралардың үлгі-жоспарлары берілді.
Оқу құралы педагогикалық жоғары орны білімгерлеріне, магистранттарына, оқытушыларына, жалпы білім беретін орта мектеп мұғалімдеріне, мектеп басшыларына арналады.
Кіріспе
Мұғалімдік мамандық-бұл адамтану, адамның
күрделі және қызықты,
шымшытырығы мол
руханижан дүниесіне үңіле білу.Ал ,
педагогикалық шеберлік
пен педагогикалық өнер
– ол даналықты жүрекпен
ұға білу болып табылады.
В.А.Сухамлинский
XXІ ғасырда Қазақстанда білім беру жүйесіне үлкен серпіліс
жасалынды. Жаңа мыңжылдық білім беру үдерісін мүмкіндігінше кеңірек қарауды
талап етеді. Әр адамды жаңа әлемде іс-істеуге, білім ала білуге, өмір сүре
алуға, бірлесіп өмір сүре білуге үйрету қажет. Бұл ЮНЕСКО қалыптастырған
білім берудің төрт тағаны.
Жас ұрпаққа бәсекеге қабілетті әлемдік білім кеңістігінде білім
беруді жүзеге асыру үшін қоғамға білімді, іскер, жаңашыл ұстаз қажет.
Бұл жөнінде 2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім
саласы қызметкерлерінің ІІІ съезінде сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Назарбаев
Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып
дамытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет.
Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөніннен әрдайым саналыа келетін
біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс – бұл уақыт талабы деп атап
көрсеткендей, әрбір оқушының жеке, дербес қабілеттерін ашуға, шыңдауға
толықтай жағдай жасап, оларды білімді өз бетінше іздеп табуға,
шығармашылыққа үйрететін ізденімпаз, шебер мұғалім даярлау қоғамлау
қоғамның қазіргі сұранысынан туындап отыр.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
жататыны белгілі жайт. Олай болатыны – қоғамның әлеуметтік-экономикалық
сұранысына сай өскелең ұрпақты өмірге бейімделудің жаңа талаптары туындап
отырады.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе –
тез өзгермелі жаңа әлемде бәсекеге төтеп бере алатындай білім беруді
мақсат тұтатын жаңа білім мазмұнына сай оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін,
инновациялық технологияны меңгерген жаңашыл ұстаздарды даярлау.
Жаңа ғасырда жаңашыл ұстазға қойылатын талап та жоғары болары даусыз.
Сондықтан Жаңа тұрпатты мұғалім кім?, Жаңа тұрпатты мұғалімге қойылатын
педагогикалық талаптар қандай болмақшы? деген сұрақтарға толықтай жауап
беру үшін ұстаздық шеберлік ұғымын кең мағынада ашуға тура келеді.
Осындай үлкен мақсатты жүзеге асыру үшін Ұстаздық шеберлік оқу-
әдістемелік құралын көпшілік назарына ұсынып отырмыз.
Оқу құралында ұстаздық шеберлік, педагогикалық этика сияқты
мұғалімнің педагогикалық сапаларының мәні ашылып, оларға жаңа сипат
берілді.
Оқу құралында педагогтың кәсіби өсу жолдары сараланып, инновациялық с-
шаралардың үлгі-жоспарлары берілді.
Оқу құралы педагогикалық жоғары орны білімгерлеріне, магистранттарына,
оқытушыларына, жалпы білім беретін орта мектеп мұғалімдеріне, мектеп
басшыларына арналады.
І ТАРАУ. ПЕДАГОГТЫҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
1.1 Педагогтың жеке тұлғасы
А.Байтұрсынов 1914 жылы Қазақ газетінде Мектеп керегі мақаласында:
... ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан хабардар,
оқыта білетін мұғалім.
Екінші-оқыту ісіне керек құралдар қолайлы һәм сайлы болуы. Құралсыз іс
етілмейді, һәм құралдар қандай болса, істелген іс те сондай болмақшы.
Үшінші – мектепке керекгі белгіленген бағдарлама. Әр іс көңілдегідей
болып шығу үшін оның үлгісі я мезгілді өлшеуі балаларға керек. Үлгісіз я
өлшеусіз істелген іс – ол я артық, я кем шықпақшы деп мектепке қажетті
құралдарды атап өтті.
Ұстаз қандай болуы керек? Деген сұраққа Спандияр Көбеев төмендегідей
пікір білдірген.
Біріншіден, мұғалім теорияны жақсы меңгерген, ұдайы оқып, өзінің
идеялық-саяси білім, мәдениет дәрежесін жоғары көтеруші адам болуы керек.
Екіншіден, өзінің педагогикалық мамандығын жақсы көретін, осы
мамандықтың жетіле беру жолында арымай-талмай еңбек етіп, талмай ізденіп,
педагогика ғылымын тереңдей зерттеп отыратын адам болуы қажет.
Үшіншіден, өзі сабақ беретін пәнді толық меңгерген, сонымен бірге
ғылымның әр саласынан көп хабары бар, жан-жақты біліммен қаруланған, іскер
болуы қажет.
Төртіншіден, мұғалім өзінің әрбір оқушының ерекшелігі мен зейінін жақсы
білетін, балаларды, өз оқушыларын жақсы көретін, оқыту әдісін жетік білетін
шебер болуы қажет.
Бесіншіден, өз оқушыларымен тығыз байланыста, олармен дос, олардың
қойған тілектеріне көңіл қойғыш, сұрауларына түсінікті жауап бере алатын,
мұң-мұқтажына ұдайы көңіл бөліп отыратын қамқор болуға тиіс.
Алтыншыдан, өз оқушыларына қатаң талап қоя отырып, сол талаптарын
орындатқанда, оны жақсылап ұғындыру арқылы, барлық істегі саналылығы мен
ұқыптылығы, мәдениеттілігі мен үлгілігі арқылы орындалып отыратын болуы
қажет.
Жетіншіден, оқытушы керек болған жағдайда, жаза тарттыра отырып, бұл
шараны балалардың, оқушының тәртіпті болуын, жақсы тәлім-тәрбиелі және
саналы болуын көздеп жүргізілетін адам болуы қажет.
Ұлы шығыс философы Әл-Фараби Ұстаз жаратылысынан өзіне айтылғанның
бәрін жете түсіне білетін, көрген, естіген және аңғарған нәрселердің бәрін
жадында жақсы сақтайтын, еш нәрсені ұмытпайтын, алғыр да аңғарымпаз ақыл
иесі, мейлінше шешен, өнер-білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны асқақ және
ар намысын ардақтайтын, дирхем, динар атаулыға, жалған дүниенің басқа да
атрибуттарына жирене қарайтын, табиғатынан әділеттілік пен әділеттерді
сүйіп, жақындарына да жат адамдарына да әділ, жұрттың бәріне өз білгенінше
жақсылық пен ізгілік көрсетіп, қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін
батыл, ержүрек болуы керек. (Көбесов А. Әл-Фарабидің педагогикалық
мұралары. Алматы: Мектеп, 1989, 49-бет)
Ұстаздық шеберлік:
- Мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымы.
- Мұғалімнің өз пәнін жетік білуі, ойын оқушыларға жете түсіндіре алуы,
оқушылардың алдына үнемі жан-жақты дайындықпен келуі.
- Оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін меңгеру.
- Әр сабақты түсінікті де қызықты етіп өткізуі.
Педагогика теориясын қаншама жетік білгенімен, педагогтың әдептің қыр-
сырын меңгермейінше ұстаздық шеберлікке қол жету мүмкін емес.
Көрнекі ғалым К.Д.Ушинскийдің сөзімен айтсақ, ұстаздық шеберлік:
-тек қана мұғалімнің жан-жақты және әдістемелік салауаттылығын ғана
емес, ол әр сөзді оқушыларға жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы,
толғанып бойға сіңіруі;
- балаларды сүйетін, жүрек қалауымен жұмыс істейтін, әрбір педагогтың
қолы жетерлік тәрбие мен оқытуында тұрақты жетілдіріліп отырылатын өнер.
Мұғалімге қойылатын талаптар
С.Б.Елканов мұғалімге қойылатын талаптардың 3 тобын бөліп көрсетеді:
-Мұғалімнің жеке басының ізгіліктілік бағыттылығы, қоғамдық борыштылық
пен жауапкершілікті сезімі.
- Кәсіптік мамандыққа даярлығы, терең де тиянақты жалпы ғылыми игеруі,
пәнді оқыту әдістемесін, психологияны, педагогиканы меңгеруі.
-Педагогикалық технологияны игеруі.
Ұстаздық шеберлік компоненттері:
-Психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімдарлығы, өз пәнін еркін,
терең игеруі.
-Мұғалімнің мамандығына бейімділігі, педагогикалық қабілеттілігі.
-Кәсіптік көрегендігі.
-Педагогикалық сүйіспеншілік пен балаларға деген сенімділігі.
- Ұйымдастырушылық шеберлігі.
- Оқу-тәрбие үрдісінде кездесетін қиындықтарды жеңе білуі, шешімді дұрыс
әрі уақыттылы қабылдай алуы.
-Ұстаздық сенімталдылығы, үлкен жүректілігі.
-Педагогикалық техника.
В.А.Сухомлинский бойынша, мұғалімдік мамандық – бұл адамтану, күрделі
және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Ал
педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол даналықты жүрекпен ұға
білу болып табылады.
Мұғалімдік мамандық жан-жақты білімді, шынайы сезімтал болуды,
балаларға шексіз сүйіспеншілікті қажет етеді. Әр күн сайын балаларға қуаныш
әкелгенде ғана оларды ғылымға ынталандыруға, еңбекке баулуға, адамгершілік
негіздерін сіңіруге, иландыруға болады. Сонымен қатар мұғалімді адам
жанының инженері, мінез-құлық сәулетшісі, ауру шипагері, ақыл-ой мен естің
жаттықтырушысы, ой мен сезім дирижері, адамның алғашқы әділ қазысы, жас
өркенді мәпелеуші бағбан деп айтады.
Кәсіби іс-әрекеттің кез-келген саласы сияқты педагогикалық іс-әрекетте
еңбек субъектісі – мұғалім. Мұғалімнің құралдары (еңбек құралдары) – оның
білімі, іскерлігі, тұлғалық сапасы, Н.Д.Хмель Жалпы орта білім беретін
мектептердегі педагогикалық үдеріс еңбегінде былай деп жазды:...
мектептің педагогикалық оқу-тәрбие үрдісінде іс-әрекет субъектісі мұғалым
мен оқушылар; мұғалім іс-әрекетінің нысаны – оқушы емес, педагогикалық
үдеріс (Хмель Н.Д Педагогический процесс в общеобразовательной школе, -
Алма-Ата: Мектеп,1984.- 134с.)
А.И.Щербаков пен А.В.Мудрик педагогикалық іс-әрекет ұғымына
төмендегіше анықтама береді: Педагогикалық іс-әрекет – бұл кәсіби мақсаты
өскелең ұрапқты тәрбиелеу болып табылатын қоғамның ересек мүшелерінің іс-
әрекеті (Щербаков А.И., Мудрик А.В.Психология учителя Возрастная и
педагогическая психология: Учебник для студенов пед. инс-тов Под ред.
А.В.Петровского. – М.: Просвещение, 1979. – 288 с.).
Педагогикалық іс-әрекет кәсіби-педагогикалық іс-әрекет болуы үшін
қажетті белгіні Н.В.Кузьмина төмендегіше сипаттайды.
Педагогтың кәсібилігі негізінен мынадан байқалады: ол қалай оқыту және
қалай тәрбиелеу, оқушы бір күйден екінші күйге қалай шешуге және мейлінше
тез, үнемді жолдармен тәрбие мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруға
болатындығын біледі... педагог білімдерінің жүйесі оқушылар білімдерінің
жүйесін анықтайды (Кузьмина Н.ВСпособность, одаренность, талант учителя. –
Л.:ЛГУ,1985. – 32 с.).
Н.В.Кузьмина мұғалім білімдерінің педагогикалық құрылымынан үш
компонентті ажыратады:
-Ғылыми және кәсіби білімнің жүйесі. Бұл жүйенің маңызды
компоненттерінің бірі – мұғалім оқытатын пәнін терең білуі;
-Оқушылардың психикалық үдерістерін және олардың білімін қабылдау,
игеру ерекшеліктерін қамтитын психологиялық білімдері;
-Оқушылардың білімдерінің сапасын анықтау, білімдердегі кемшіліктерді
байқау іскерліктерін қамтитын педагогикалық білімдер мен іскерліктер,
сондай-ақ, оқушы оқу жұмысында игеруі тиіс оның білімдері мен
іскерліктерінің жүйесін алдын-ала жобалауды, ертерек қарастыру
іскерліктерін және бұл білімдер мен іскерліктердің іс-әрекеттің қандай
түрлерінде қалыптасуы мүмкін екендігін анықтауды қамтитын педагогикалық
білімдер мен іскерліктер.
Білім – субъектіге белгілі бір дәрежеде болашақты көре білуге мүмкіндік
беретін объективтік дүниенің ойдағы бейнесі.
Іскерлік – субъектінің білімдері мен дағдылары арқылы іс-әрекетті
мақсатқа сай реттеу үшін қажетті психологиялық және практикалық
әрекеттердің күрделі жүйесін игеруі.
Жалпы педагогикалық іскерліктерге төмендегілер тән: ұдай өзгеріп
тұратын жағдайларда мақсаққа бағыттаушылық, жылжымалық, икемділік, жоғары
дәрежедегі дербестік, шығармашылық сипат. Мұғалім іс-әрекетіндегі
іскерліктердің шығармашылық сипаты педагогикалық мәселелерді шешудің жаңа,
ұжымды жолдарын іздестіруде байқалады.
Н.В.Кузьмина педагогикалық іс-әрекетті басқа адамның тұлғасын
қалыптастыруға бағытталған мәселелердің сансыз қатарын шешуді: мұғалім
шеберлігімен, шығармашылығының мәні педагогикалық мәселелердің жаңа шешімін
іздеуде және ол педагогикалық іс-әрекеттің мына салаларымен байланысты:
гностикалық, конструктивтік, ұйымдастырушылық және коммуникативтік.
Мұғалімнің конструктивтік іс-әрекеті - оқу-тәрбие материалын іріктеп
алумен, композициялаумен, жобалаумен байланысты іс-әрекет. Мұғалімнің бұл
іс-әрекеті төмендегілерді жобалауды қамтиды: болашақ іс-әрекетінің
(сабақтардың, сыныптан тыс шаралардың) мазмұны; өз әрекеттерінің жүйесі мен
тізбегі; оқушылар әрекеттерінің жүйесі мен тізбегі.
Ұйымдастырушылық іс-әрекеті бір мезгілде мұғалім жобаларын практикада
жүзеге асыру және әлдеқайда нақты жобалудың шарты болып табылады.
Мұғалімнің бұл іс-әрекетін ұйымдастыру (баяндау, тапсырмалар жүйесі); өз
мінез-құлқын ұйымдастыру (іс-әрекеттің нақты жағдайларындағы педагогикалық
әрекеттер); балалар іс-әрекетін ұйымдастыру (ұжымдық, топтық және жекеше).
Коммуникативтік іс-әрекет мұғалімдер мен оқушылардың өзара қарым-
қатынасының саласын қамтиды. Педагогикалық іс-әрекет өзінің табиғаты
бойынша оқушылар мен оқытушылардың бірлескен іс-әрекеті. Оның табыстылығы
олардың арасындағы өзара қарым-қатынастың қалай қалыптасқандығына
байланысты.
Гностикалық іс-әрекет мұғалімнің төмендегілерді зерделеуін қамтиды:
өз іс-әрекетінің объектісі; яғни оқушылар көмегімен бұл іс-әрекет жүзеге
асатын мазмұн, құралдар, нысандар мен әдістер; өз тұлғасын саналы жетілдіру
мақсатында өз іс-әрекетінің артықшылықтары мен кемшіліктері.
М.Левитан бойынша мұғалімнің тұлғалық сапалары:
-өз пәні бойынша жоғары деңгейлі білім;
-өз білімін оқушыларға жете жеткізе білу;
-талап қойғыштық;
-оқушыны өз пәніне қызықтыра білу;
-педагогикалық әдеп;
-қызықты сабақ ұйымдастыра білу;
-мамандығына деген сүйіспеншілік;
-балаларды түсіне білу;
-әдептілік;
-өзін-өзі жетілдіруге ұмтылыс;
-ұстамдылық;
-еңбексүйгіштік;
-жұғыстылық;
-сабырлылық;
-артистік қабілеттілік;
-адал ниеттілік;
-сезімталдылық;
-заманауи техникалық оқу құралдарын пайдалана білуі;
-әзіл-оспақты түсіне және қолдана білуі;
-жалпы эрудициялық;
-сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыра білу;
-оқушылардың болашағына сенуі.
Педагогикалық әдебиеттерге жүргізген талдауымыз көрсеткендей, мұғалімге
қажетті қабілеттер:
Дидактикалық қабілет. Оқушыларға оқу материалын түсінікті етіп жеткізу,
олардың білім дәрежесін, іскерлігі мен дағдысын дұрыс анықтай білу, пәнге
қызығушылығын арттырып, таным белсенділігін және ойын дамыту.
Академиялық қабілет. Мұғалім қабілетінің пән саласына ( математика,
физика, биологния, әдебиет және т.б.) сәйкестігі. Мұндай мұғалім өз пәнін
өскелең өмір талабына сай біледі, қарапайым зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
Перцептивті қабілет. Оқушының ішкі дүниесін тани білу. Қабілетті мұғалім
оқушыларда ауық-ауық болатын психологиялық жағдайды ( ренжу, қобалжу, және
т.б.) бірден байқайды.
Экспрессивті (сөйлеу) қабілеті. Тілдің көмегімен өз ойын, сезімін нақты
және түсінікті етіп жеткізу.
Ұйымдастырушылық қабілет.Оқушылар ұжымында дұрыс басшылық жасап, оны
ұйымдастыра білу: белсенділермен, ата-анамен жұмыс жасай білуі.
Коммуникативті қабілет. Оқушылармен дұрыс қарым-қатынас жасай білу,
педагогтың әдептілікті дамыту.
Конструктивті қабілет. Оқу және тәрбие міндеттерін шешудің ең үйлесімді
жолдарын іздестіру, оқу және тәрбие жұмысының формалары мен әдістерінің
мазмұнын анықтау, терең ойлап, педагогтық тапқырлықты дамыту.
Қолданбалы қабілет. Мұғалім өз мамандығына тікелей қатысы жоқ іс-әрекет
түрі – спорт, шахмат ойындарымен, көркемөнер, бейнелеу өнері туындыларымен
айналысып, оқушыларды қызықтыра білуі.
Ғалым Э.А.Урунбасарованың зерттеуіне сүйене отырып, 1,2,3-суреттерде
мұғалімнің тұлғалық сапалары ашылды.
1.2 Педагогтың кәсіби құзыреттілігі
Егер бәрі ойласа, онда ешкім де ешнәрсе ойламайды.
У.Липпман.
Білім берудің басты құндылығы – білім емес, іс-әрекет.
Г.Спенсер.
Құзыреттілік – субъектінің қойылған мақсатқа жету үшін оның ішкі және
сыртқы ресурстарын тиімді пайдаланатын білім берудің нәтижесі.
Білім – адамның меңгерген ақпараты.
Біліктілік – адамның алған білімі мен өмірлік тәжірибесіне сәйкес
теориялық және практикалық іс-әрекетке даярлығы.
Дағды – жетілген біліктілік, адамның іс-әрекетті жылдам жасауы.
А.В.Хуторский жалпы білім берудегі 6 құзыреттілікті атайды:
-жалпы мәдениет;
-оқу-танымдық;
-ақпараттық;
-коммуникативтік;
-әлеуметтік-еңбектік;
-тұлғалық өзін-өзі жетілдіру (Хуторский А.В. Общепредметные содержания
образовательных стандартов. – М., 2002).
Коммуникативтік құзыреттілік:
-коммуникативті аймақтағы (қажетті тілдерді игеру, педагогика және
психология, мәдениеттану, логика, риторика, тіл мәдениеті аймағында білім
және т.б.) білім;
-коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттілік: іскерлік байланысы
анық және тез орнату, инициатива білдіру, тұлғаның ерекшелігіне байланысты
психологиялық әсер ету, бірлескен әрекетке белсенді өзара әрекетке түсуі);
-эмпатияға қабілеттілік (жаны ашу, өзгені түсіну, сөзбен психотерапия
жасау);
-өзін бақылауға қажеттілік: өз мінез-құлқын және серіктесінің қылығын
реттей білу, дау-жанжал жағдайында жауап берудің өнімді тәсілдерін табу,
қолайлы психологиялық ахуал туғызу, субъекаралық қатынастың дамуын болжау.
4-суретте құзыреттілік ұғымының мәні ашылды.
-Инновациялық технологияны меңгеруі;
-Педагогикалық міндеттерді шешудегі кәсіптік, шығармашылық іскерлігі;
-шығармашылық шеберлігі;
-ізденушілік іс-әрекеті.
Т.Н.Лобанова қазіргі маманның төмендегідей негізгі құзыреттілік сапасын
ұсынады:
-Жүйелі ойлау, үрдістердің дамуын көру;
-Талдаушылық қабілеттілік;
-Инновациялық;
-Икемділік;
-Жүйелі дамуға бағдарлану;
-Ұйымдастырушылық қабілеттілік;
-Уақытты басқару білігі;
-Топта жұмыс жасау;
-Қарым-қатынастық іскерлік, біліктілік;
-Келіссөздерді жүргізе білу;
-Оқушыға бағдарлану. (Лобанова Т.Н.Пострение модели ключевых компетенций
Справочник по управлению персоналом.-2002.-№11).
Педагогтың құзыреттілігі:
-Құндылық-бағдарлы құзыреттілік;
-Мәдени танымдық;
-Оқу танымдық;
-Коммуникативтік;
-Ақпараттық-технологиялық;
-Әлеуметтік еңбек;
-Тұлғалық өзін-өзі дамыту.
Құзыреттіліктің ерекшеліктері:
1)Бір емес бірнеше міндеттерді шешеді.
2) Білімнен айырмашылығы – жаңа білім ақпарат түрінде емес, іс-әрекет
түрінде беріледі.
3)Бліктіліктен айырмашылығы – теориялық және практикалық іс-әрекетке
даярлық автоматты түрде емес, басқа құзыреттілікпен интеграцияланған түрде
білінеді.
4)Дағдыдан айырмашылығы – іс-әрекет саналы түрде жүреді.
6-суретте мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің мәні ашылды.
Біліктілік, ұстаздық шеберлік ұғымдарымен бірлікте қарастырады:
1) тұлғалық – адамгершілік бағдар;
2) педагогикалық шындықты жүйелі түрде қабылдай білу және онда жүйелі
іс-әрекет жасау;
3)заманауи технологияны меңгеру.
Қазіргі заманғы білім беру жағдайында кәсіби біліктіліктің,
құзыреттіліктің бұл құрылымдық компоненті тағы 3 компонентпен
толықтырылады:
1)Тәжірибемен ұштастыру білігі, яғни өз іс-әрекетін әлемдік педагогиканың
деңгейіне сәйкестендіру қабілеті, әріптестерінің тәрбиесін қорытып,
басқаларға бере білу білігі;
2)Тәжірибенің үнемі толығып отыруы жағдайында педагогтың қажетті сапасы
ретінде оның кәсібіндегі жаңа ізденушілік ахуалды туғызу білігі;
3)Кәсіби білікті мұғалім рефлекцияға (өз ісіне талдау жасай алу), яғни
ойлаудың ерекше тәсіліне қабілетті.
Ғалым В.А Сластенин педагогтың құзыреттілігін 4 топқа біріктіреді: оқу
үрдісін және басқа мұғалімнің іс-әрекетін талдау және өзін-өзі талдауды
жүзеге асыру білігі, сол сияқты педагогикалық мақсаттың және келесі кешенін
анықтау білігі.
1)Жаңа тұрпатты мұғалімнің кәсіби сапалары:
-адамгершілік бағыттылық; адамдарға деген сүйіспеншілігі, балаларға деген
махаббаты;
-педагогикалық бағыттылық;
- педагогикалық мәдениет;
- педагогикалық ізет;
- еңбексүйгіштік және жұмысқа деген қабілеттілік;
-әлеуметтік белсенділік;
-жоғары интеллектуалдық деңгей;
-құнды бағдар;
-бәсекеге қабілеттілік;
-практикалық дайындығы;
-технологиялылығы;
-үздіксіз өзіндік білімін жетілдіру қажеттілігі.
2) Іргелі білімдер:
-педагогикалық, психологиялық білімдерін ұдайы жетілдіріп отыру;
-жаңа педагогикалық технологиялар бойынша білімі.
3) Әдістемелік іскерліктер:
-аналитикалық;
-болжамдық;
-ақпараттық;
-жобалық;
-рефлексивтік;
-дамытушылық;
-ұйымдастырушылық;
-қарым-қатынас өнері;
-перцептивтік;
-бағдарлық;
-зерттеушілік.
Құзыреттілік:
-іргелі және кіріктірілген білімдердің жоғарғы деңгейі;
-түйінделген іскерлікті, дағдыны, қабілетті меңгеруі;
-кәсіптік педагогикалық қасиетке жаңаша көзқарас;
-инновациялық технологияны меңгеруі;
-кәсіптік, шығармашылық шеберлігі.
Қабілеттілік:
-дидактикалық;
-танымдық;
-конструктивтік – ұйымдастырушылық;
-коммуникативтік;
-креативтік;
-өзін-өзі дамытуға қабілеті.
Адамзаттың өмір сүру тәсілдерінің, ойлау жүйесінің, идеяларының алмасу
қарқыны білімнің қоғамдағы орны мен рөлінің де үнемі ауысуына ықпалын
тигізері даусыз. ЮНЕСКО XXI ғасырдағы білім сапасы бойынша дүниежүзілік
деңгейдегі білім құндылығының негізін құрайтын төрт түрлі мәселеге ерекше
көңіл бөледі. Олар бірлікте өмір сүруге үйрену, білімді меңгеру, еңбек
етуге үйрену, өмір сүруге үйрену болып табылады. Бұларға нақты тоқталатын
болсақ, біріншіден, әр мемлекет, әр халық басқа мемлекеттер мен
халықтардың, олардың тарихы, дәстүрлері мен ойлау жүйесі туралы білімдерді
дамыта отырып, олармен бірлікте өмір сүруге үйренуі қажет. Екіншіден,
білімге деген талғамды қалыптастыратын, сондай-ақ ғұмыр бойы (шын үйренудің
негізі болып саналатын үздіксіз білім жүйесіне қол жеткізу жалпы мәдени
деңгейдің көрсеткіші іспеттес), сондықтан ең әуелі білімді меңгеруді үйрену
қажет. Үшіншіден, еңбек етуге үйрену үшін әркімнің өз мамандығын жетілдіру
қажет, яғни өзгермелі өмірдегі күтпеген кездейсоқ жағдайлардан жол
тауып шығуға мүміндік беретін, қажетті біліктілікті меңгеруі керек.
Төртіншіден, XXI ғасыр өмір сүруге үйренуді, яғни ұжымдық жобаларды жүзеге
асыру ауқымында жеке жауапкершілікті күшейтумен үндесетін өзіндік
қабілеттерді дамытуды талап етеді. Демек, оқыту үрдісінде алынатын білімді
терең меңгеруге, оны белсенді қолдануға айрықша назар аударылуы тиіс.
Ежелгі грек философы мен педагогикасын зерттеген ғалым Г.Е.Жураковский
XX ғасырда пифагорлықтардың философиялық жүйесі бойынша білімнің
құдыреттілігін мойындай отырып, сабақта табысқа жету принципінің
қажеттілігін атап көрсетті:
-сөйлеушіні соңына дейін тыңдау;
-кез келген жағдайда өзін-өзі ұстай алу;
-әрқашан да тәртіп сақтау;
-білім негізін меңгеру;
-жадыны жаттықтыру;
-білім алуда белсенділік көрсету (Жураковский Г.Е. Очерки по истории
античной педагогики.-М.,1940).
Үшінші мыңжылдықта мұғалімдерді инновациялық даярлау өзекті мәселеге
айналып отыр. Мұғалімдерді инновациялық даярлау мазмұнына мұғалімнің
кәсібиқұзыреттілігі, жоғары педагогикалық шеберлігі, креативті ойлау
қабілеті, әдіснамалық рефлекци, жаңалыққа деген талпыныс, инновациялық
педагогикалық технологияларды шығармашылықпен пайдалану, оқу-тәрбие үрдісін
жетілдіру мақсатындағы ұдайы ізденістері, педагогикалық тұжырымдамаларды өз
іс-тәжірибесінде жүйелі пайдалану, оқу-тәрбие үдерісін ұтымды басқара алу
және т.с. кіреді. (7-сурет).
Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру мен даму
кезеңдері Ш.Т.Таубаева зерттеуі бойынша 1-кестеде көрсетілді.
1-кесте. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мен даму кезеңдері
Рефлексия
Мұғалім типіТұжырымдама, оның Формасы
авторы
ИнноваКәс
ц. іби
1 1.1Жас маман Педагогикалық білім ЖОО-дағы Педагогикалы
(мұғалім беру тұжырымдамасы білім: қ
теоретик) (М.А.Құдайқұлов,С.И.АрБілімгердің
хангельский,В.А.Сластеғылыми-зерт теу
нин,Н.Д:хмель,Г.К.Ахмежұмыстары,
това) пәндік
олимпиада және
т.б.
(танымдық
педагогикалық
тәжірибе)
1.2Тәжірибелі Педагогикалық Әдістемелік Практикалық
мұғалім кадрлардың кеңес,
(мұғалім-прабіліктілігін көтреру семинар,
ктик) тұжырымдамасы курстар
(А.М.Гельмонт,Н.В.Кузь(кәсіби
мина,Г.И.Горкая,П.В.Хупедагогикал ық
доминский) тәжірибе)
ІІ 2.1Озат Ғылыми-әдістемелік Ғылыми-практикПрактикалық
тәжірибелі жұмыстарды ұйымдастыруалық семинар,
мұғалім тұжырымдамасы конференция,
(Я.С.Бенцион,Е.С.Березмұғалімдер,
няк, Л.И.Гусев, оқушылар слеті
А.Н.Зевина, (озат
Х.И.Лийметс, педагогикалық
Б.А.Әлмұхамбетов, тәжірибе)
Н.А.Әбишев)
2.2Шығармашыл Педагогикалық Озат Әдістемелік
мұғалім шығармашылық педагогика
тұжырымдамасы мектебі
(Н.Д.Никандров, (шығармашылық
М.Н.Скаткин, тәжірибе)
В.И.Загвязинский,
Я.С.Турбовской)
ІІІ 3.1Жаңашыл Жаңашыл тәжірибені Авторлық Технология
мұғалім жинақтау тұжырымдамасымектеп лық
(Ю.К.Бабанский, (Жаңашыл
В.И.Журавлев, тәжірибе)
В.Ф.Шаталов)
3.2Мұғалім Инновациялық білім Авторлық Технология
инноватор беру мектеп лық
Тұжырымдамасы (инновациялық
(В.А.Сластенин, тәжірибе
Л.С.Подымова,Н.Р.Юсуфб
екова,
Ш.Х.Курманалина)
3.3Мұғалім Мұғалім Мектеп Әдіснамалық
зерттеуші Зерттеушілік Зертханалық
мәдениетін (ғылыми
қалыптастыру тәжірибе)
тұжырымдамасы
(Н.Д.Хмель,
Н.В.Кузмина,
И.И.Цыркун,
З.А.Исаева.
Ш.Т.Таубаева)
3.4XXI ғасыр Ғылыми мектеп Әдіснамалық
мұғалімі Жаңа тұрпатты (ғылыми
(мұғалім мұғалімнің тәжірибе)
ғылыми тұжырымдамасы
зерттеуші) (М.Н.Сарыбеков)
Қазіргі кезеңде жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту, жетілдіру үдерісі
білім беру жүйесіне инновацияның енуімен сипатталады. Инновация кез келген
саладағы жаңалық енгізу сияқты адамның іс-әреке сферасын нобайлауды және
оның үдерістерін оңтайландыруды, қазіргі кезеңнің талаптарына сай келетін
заманауи технологияларды жасау және оны жүзеге асыруды көздейді. Педагогика
саласындағы барлық инновациялар оқыту үдерісінің сапасын арттыруды мақсат
етеді.
8-суретте ғалым Ш.Т.Таубаеваның зерттеуіне сүйене отырып, мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетке даярлық компоненттері көрсетілді.
Педагогикалық іс-әрекет кез-келген жағдайда кәсіби негізделген, жаңа
шешім қабылдауға мүмкіндік беретін инновациялық базасы негізінде жүзеге
асырылуы тиіс.
Мұғалімнің инновациялық даярлығы
2 құраушыдан тұрады:
-Біртұтас педагогикалық үдерісті ұйымдастыруға, жүргізуге педагогикалық
даярлық (ПД);
-Біртұтас педагогикалық үдерістегі ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуге
кәсіби даярлық (КД).
XXI ғасырда мұғалімнің басты мақсаты – жаңа педагогикалық технологияны
меңгеру, оны өз тәжірибесінде пайдалану. Мұғалімнің инновациялық
белсенділігін ескеру қажет. Мұғалімнің инновациялық белсенділігінің жаңа
өзгерістеріне мұғалімнің көзқарасын, жаңаны білсем, үйренсем, қолдансам
және т.с. жаңа іс-әрекеттерін жатқызуға болады.
Мұғалімнің инновациялық-дидактикалық іс-әреке,ті жалпы әрекеттің
реттілігімен, нақтылығымен сипатталады. Педагогтың инновациялық-
дидактикалық іс-әрекетке қатысуы мұғалімнің жаңалыққа деген көзқарасы,
педагогикалық біліктіліке деңгейі, жеке педагогикалық дайындық
деңгейлерімен сипатталады.
Инновациялық-дидактикалық іс-әрекет мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастырудың алғашқы баспалдағы ретінде қарастырамыз.
Инновациялық іс-әрекет деп оқу-тәрбие үдерісіне жаңалық ендіруге
қатысты жаңалықты іздеу, меңгеру, құрастыру, жүзеге асыру, пайдалану,
қолдану сияқты әрекеттерді айтады.
Ал мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастырудың
вариативті құраушы төмендегідей 6 бөлікті қамтиды:
-Біртұтас педагогикалық үдерістегі әдістемелік іс-әректке даярлығы (ӘӘ);
-Біртұтас педагогикалық үдерістегі шығармашылық іс-әрекетке даярлығы
(ШӘ);
- Біртұтас педагогикалық үдерістегі инновациялық іс-әрекетке даярлығы
(ИӘ);
- Біртұтас педагогикалық үдерістегі ғылыми жұмыстарды жүргізу
барысындағы инновация ғылыми-ізденушілік іс-әрекетке даярлығы )ИҒІӘ);
- Біртұтас педагогикалық үдерістегі инновациялық технологиялық іс-
әрекетке даярлығы (ИТӘ);
-- Біртұтас педагогикалық үдерістегі ғылыми жұмыстарды жүргізу
барысындағы инновация ғылыми-зерттеушілік іс-әрекетке даярлығы (ИҒЗӘ);
Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығының дәрежесіне сәйкес
мұғалімдердің төмендегідей типтері анықталынады;
жас маман (мұғалім теоретик);
Тәжірибелі мұғалім (мұғалім-практик);
Озат тәжірибелі мұғалім;
Шығармашыл мұғалім;
Жаңашыл мұғалім;
Мұғалім-инноватор;
Зерттеуші мұғалім;
Мұғалім – ғылыми ізденуші.
Қазіргі қоғам талабына сәйкес, оқушыларға әлемдік бәсекеге қабілетті білім
беретін XXI ғасырдың (жаңа формацияның) іскер, шебер, талантты мұғалімі –
мұғалім-ғылыми ізденуші болады. Мұғалім ғылыми ізденуші – философия,
педагогика, психология ғылымдарының негізін, әдісннамасын терең меңгерген,
қоғамдағы, білім беру саласындағы болып жатқан инновациялық өзгерістер мен
реформаларды жүзеге асыратын, өзіндік көзқарасы, белсенділігі қалыптасқан
озат, шығармашыл, жаңашыл, зерттеуші мұғалім. Мұғалімнің инновациялық іс-
әрекетті атқару даярлығына қатысты төмендегідей түрлері айқындалды:
1) педагогикалық іс-әрекет;
2) кәсіби іс-әрекет;
3) әдістемелік іс-*әрекет;
4) шығармашылық іс-әрекет;
5) инновациялық іс-әрекет;
6) инновациялық технологиялық іс-әрекет;
7) инновациялық ғылыми зерттеушілік іс-әрекет;
Инновациялық даярлығы қалыптасқан мұғалім-ғылыми ізденуші педагогикалық іс-
әрекеті кәсіби тұрғыдан қарап, оны әдістемелік жағынан түрлендіріп, өзінің
шығармашылығы арқасында инновациялық деңгейге көтеріп, технологиялық
операцияларды жүйелеп, педагогикалық іс-әрекеттің жетістіктері мен кемшіл
тұстарын зерттеп, себептерін ашып, өзінің іс-тәжірибесінен шыққан
технологияны ғылыми жағынан негіздеп, ғылыми ізденушілік іс-әрекет
атқарады.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білімс беруде мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі –
маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны
меңгеруге мұғалімді даярлау – олардың кәсіби білімін көтеруге даярлау
аспектісінің іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады.
2-кесте. Педагог қызметкерлердің біліктілік дәрежелері
Біліктілік дәреже
БіліктілVII VIIІ IX X
ік
разряд
Береді Аудандық Блыстық
Мектеп (қалық) білім беру
білім беру басқармасы
басқармасы (департамен
(департаментт
)
Мектеп қызметкерлерінің аттестациясы
Мектеп қызметкерлерін аттестациялау Қазақстан Республикасы Білім
туралы Заңының 7-тарау 51-бабына сәйкес жүргізіледі.
ҚР Білім туралы! Заңының 7-тарауы !педагог жауапкершілігі деп аталады.
51-бап Педагог қызметкерлерінің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі
деп аталады.
Педагог қызметкер:
-өзінің кәсіптік құзыреті саласында тиісті теориялық және практикалық
білімді және оқыту дағдыларын меңгеруге;
-мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру қызметтерінің сапасын қамтамасыз
етуге;
-білім алушылардың өмірлік дағдыларын, біліктіліктерін, өздігінен жұмыс
істеуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға;
-өзінің кәсіптік шеберлігін, зияткерлік, шығармашылық және жалпы ғылыми
деңгейін ұдайы жетілдіріп отыруға;
-бес жылда кемінде бір рет аттестаттаудан өтуге міндетті.
Педагог қызметкердің құқығы бары.
1)кәсіби қызметіне арналған жағдаймен қамтамасыз етіле отырып, педагогтік
қызметпен айналысуға;
2)ғылыми-зерттеу, тәжірибелік – эксперименттік жұмыспен айналысуға,
педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге;
3)ұзақтығы төрт айдан аспайтын бес жылда кем дегенде бір рет біліктілігін
арттыруға;
4)санатын арттыру мақсатында мерзімінен бұрын аттестатталуға;
5)педагогтік қызметтегі табыстары үшін мемлекеттік наградалар, құрметті
атақтар, сыйлықтар мен аталуы стипендиялар түріндегі моральдық және
материалдық көтермелеуге;
6)ғылыми қызметпен айналысу үшін педагогтік өтілі сақтала отырып
шығармашылық демалыс алуға.
1.3 Педагогикалық шеберлік және педагогикалық этика
Жалпы мәдениет – педагог кәсібилігінің басты шарты.
Педагогикалық мәдениет – жалпы адамзаттық мәдениеттің бір бөлігі, онда
рухани және материалдық құндылықтар, адамзаттың шығармашылық педагогикалық
әрекетінің тәсілдері сақталған.
Педагогикалық мәдениеттің басты құндылығы:
-Бала тұлғасы;
-жеке тұлғаныфң дамуы;
-Бала тәрбиесі;
-Баланың әлеуметтік қорғалуы;
-Баланың құқығы мен абыройын қолдау.
Жалпы мәдениет – адамдардың іс-әрекетінің моральдық,сапалық жиынтығы.
Мәдениет – тұлға мүмкіндіктерінің ең жоғарғы деңгейі.
Мәдениет көрсеткіштері:
-білімді пайдалана алу;
-дүниетаным қалыптасуының деңгейі.
Білім мәдениеті:
-білімді қабылдау қабілеттілігі;
-білімді пайдалану;
-материалмен жұмыс жасау қабілеттілігі.
Шғармашылық әрекеттер мәдениеті:
-жаңа білімді игеру;
-жаңа білім негізінде жаңалық ашу, жаңаны құру.
Қатынас пен сезім мәдениеті:
-бір нәрсеге адекватты жауап беру;
-өзін-өзі ұстай алу;
-өз сезімін білдіру;
-жан-жақты қатынасқа түсу.
Мәдениетті адамдарға тән қасиеттер:
-адамдардың абыройын жоғары ұстау;
-өзін-өзі сыйлау;
-өз күшіне өзі сенуі;
-басқалардың пікірін сыйлау.
Педагогикалық мәдениетті зерттеген ғалымдар:
-Мәдени даярлау тұжырымдамасы – Ж.Наурызбай;
-Ғылыми-зерттеушілік мәдениет – Ш.Т.таубаева, З.А.Исаева;
-Кәсіби еңбек мәдениеті – Г.Т.Хайруллин;
-Әдістемелік мәдениет – М.Ж.Джусубалиева;
-Кәсіби бағыттылық – С.Т.Каргин;
-Кәсіби сапалық – К.Г.Успанов, А.А.Молдажанова.
Әрбір тарихи кезеңде қоғамда туындаған талаптарға сай жасөспірім ұрпаққа
берілетін білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар негізінде
ұйымдастырылады. Егер XX ғасырда білім беруді ұйымдастыру ғылым-өндіріс-
білім мәдени макромодель аясында жүрсе, ал жаңа XXI ғасырда білімді
ұйымдастыру мәдениет-білім-тарих макромодель аясында болатындықтан,
білімге деген жаңа көзқарас туды. Білім мәдениеттің бөлігі ретінде 4 жақты
жаңа сипатқа ие болды: білім-құндылық; білім-жүйе; білім-үдеріс; білім-
нәтиже.
Осы төрт қырын біртұтас қарастырғанда ғана бүгінгі тарихи кезеңге сай
білім мәні шығады. Сонда ғалымдардың XXI ғасырды-ақпарат ғасыры, адам
ғасыры деген сипаттамасына жүгінсек, білім-адам және тұлға тағдырындағы
мәнділігімен, жеке мемлекеттің қауіпсіздігін әлеуметтік, рухани, мәдени
өрлеуі арқылы қамтамасыз етумен және жалпы адамзаттың өркендеуіне, ықпал
етумен сипатталады.
Педагогикалық мәдениеттің компоненттері:
-ізгілікті педагогикалық көзқарас;
-педагогтың тұлғалық қасиеттері;
-мұғалімнің теориялық білімі мен шығармашылық ойлауы;
-кәсіби іс-әрекет мәдениеті;
-шығармашылық әрекет тәжірибесі (10-сурет)
10-сурет. Мұғалімнің кәсіби мәдениеті
Мұғалімнің кәсіби
мәдениеті
Педагогикалық
(кәсібилік) Моральдық-этикалық Психологиялық Жеке тұлғалық
-Адамгершілігі -Мінезі -Сыртқы келбеті
-ұйымдастырушылық-Ақиқатқа құштарлығы-Ерік күші -Киім киісі
-Білімнің -Мейрімділігі -Ұстамдылығы -Жүріс-тұрысы
тереңділігі -Қарапайымдылығы -Тұрақтылығы -Сөйлеу мәдениеті
-Ғылыми білімі -Жауапкершілшігі -Темпераменті -Әдептілігі
-Дарындылығы -Эмоционалдығы
-Шығармашылығы
-Зерттеушілік
Жаңа формацияның мұғалімі:
-ізденімпаз, ғалым;
-нәзік психолог;
-жоғары деңгейлі жан-жақты мәдениетті;
-өз ісінің шебері;
-баланың ақылшысы;
-рухани бай;
-ізгілікті жан.
Мұғалімнің шығармашылық әрекетке дайындық деңгейлері.
1.Базалық деңгей. Педагогтың бойында төмендегідей қабілеттер орын алады:
-байқағыштық;
-алғырлық;
-ұйымдастырушылық;
-өзін-өзі басқару;
-талап қоя білу;
-тапқырлық;
-жауапкершілік.
Егер осы қасиеттер қалыптасқан болса, онда педагог төмендегідей әрекетті
жүзеге асыра алады:
-диагностикалау;
-мақсат қою, болжау;
-педагогикалық ықпал жасаудың әдістері мен құралдарын қолдану;
-оқушылардың түрлі іс-әрекетін ұйымдастыру;
-ұжыммен жұмыс жасау технологияларын меңгеру және т.б.
2.Орнықты деңгей. Педагогтың бойында төмендегідей қабілеттер байқалады:
-кәсіби бағыттылық;
-сыншылдық;
-психологиялық қырағылық;
-ойлаудың ерекше формасы;
-өзін-өзі бағалаудың объективтілігі;
-эмоционалды-еріктік;
-тұрақтылық;
-өз сөзінде тұру;
-әділдік;
-жаңаны сезіну және т.б.
Педагог бұл деңгейде төмендегідей іс-әрекетті жүзеге асырады:
-диагностикалау;
-өз әрекетін педагогикалық талдау;
-өзін-өзі жетілдіру;
-оқушыларды өзін-өзі тәрбиелеуін ұйымдастыру;
-оқушылар ұжымын қалыптастыру;
-оқу сабақтарының барлық түрлерін ғылыми және технологиялық жоғары
деңгейде өкізу;
3.Шығармашылық деңгей. Педагог өзін шығармашыл тұлға ретінде сезінеді:
-ойлаудың шығармашылық сипаты;
-өз күшіне сену;
-ойлаудың шынайылығы;
-қарым-қатынас, ең жоғарға деңгейдегі мәдениетті ынтымақтастық;
-инновациялық педагогикалық технологияны меңгерген;
-ғылыми ізденіс пен практиканы сабақтастыра алады;
-оқыту мен тәрбиелеу үрдщісіне зерттеушілік тұрғыдан қарайды;
-оқытудың авторлық бағдарламасын жасайды;
-өзінің авторлық (инновациялық) педагогикалық шеберханасын (мектебін)
ашады;
-инновациялық авторлық курстар ұйымдастырады;
-оқу-тәрбие үдерісінде интерактивті әдістерді пайдаланады.
Интерактивті әдістер – (интер ағылшын сөзі іnter (между, меж)-аралық,
(act-действовать, действие-әрекет ету) оқушылардың өзара әрекет етуіне
жағдай жасайтын әдістер; әрбір оқушының ұжыммен өзара белсенді байланыста
болып, мұғаліммен бірлесе оқу-танымдық нәтижеге жетуі.
4.Зерттеушілік деңгей. Педагог ғылыми-зерттеу жұмысының негіздерін
меңгерген:
-өз бетімен ғылыми зерттеу жүргізе алады;
-өз педагогикалық іс-әрекетіне диагностикалық сараптама жүргізе алады;
-мұғалім инновациялық ғылыми тұжырымдама, ғылыми жоба ұсына алады;
-мұғалім педагогикалық жаңа заңдылық аша алады.
Әл-Фарабидің сөзімен айтсақ: Ұстаздың мінез-құлық нормасы мынадай болуға
тиіс. Ол тым қатал да болмауға тиіс, тым ырыққа да жығыла бермеуі керек,
өйткені тым қаталдық шәкіртті өзінің ұстазына қарсы қояды, ал тым ырыққа
көне беру ұстаздық қадірін кетіреді, оның берген сабағы мен оның ғылымына
шәкірті селсоқ қарайтын болады. Ұстаз тарапынан барынша ынталылық пен
табандылық қажет. Өйткені бұлар, жұрт айтқандай, тамшысымен тас тесетін
бейне бір су тәрізді.
Педагогикалық мораль және педагогикалық этика
Мораль – адамның өзін-өзі, өзінің табиғатын білуі, адамдардың бір-біріне
деген қатынасын белгілеп, тарихи өзгеріп отыратын нормалардың,
ұстанымдардың, ережелердің белгілі жиынтығы.
Мораль – этиканың пәні, мейрімділік пен қатігездік, әділеттілік пен
әділетсіздік сияқты қоршаған ортаны танудың арнайы құнды әдісі.
Педагогикалық мораль - ұстаздың барлық іс-әрекетіндегі қатынастың
көрінісі, ұстаз еңбегінің дәстүрлері мен өзіндік ерекшеліктерін ашатын,
онсыз оқу-тәрбие үдерісі бола алмайтын ережелер мен нормалар жиынтығы.
Педагогикалық мораль - мұғалім тәртібіне, мінез-құлқына, өзін-өзі ұстау,
қарым-қатынас жасау мәдениетіне қойылатын белгілі бір талап –
тілектерінің, қағида мен ережелердің, қалыптың (норманың) мазмұндық ой-
тұжырымның жүйесі, жиынтығы. (Мұхамбетова С. Педагогика.-Ақтөбе,2001.-7-
бет).
Этика-адамның қоғамдық және жеке өміріндегі құлықтық ережелер мен
талаптарды біріктіретін қоғамдық сананың ерекше формасы, мораль туралы
ілім.
Педагогикалық қабілет – тұлғаның кәсіби педагогика талаптарына сай және
сол іс-әрекетті игеруде табысқа жеткізетін психологиялық дара
ерекшеліктердің жиынтығы.
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің ең етене кәсіптік белгісі.
Әдеп (такт) – латынша tactus - жұғысу, адамдар арақатынасының түрі,
адамдардың өзара жақсы қарым-қатынас жасауына қажетті жағдай.
Әдепті адамдарға басқаларға барынша жақсылық жасауды, қуаныш әкелуді
тілеп тұру тән. Басқа адамдармен қарым-қатынаста сақ та сергек адам.
Әдепсіз адамдар біреуге жақсылық жасап отырып та оның жанын жарақаттауы
мүмкін.
Педагогтың этикасы – педагогтың кәсіби моралы туралы ғалым.
11-суретте ғалым Э.А.Урунбасарова бойынша педагог этикасының негізгі
компоненттері берілді.
12-суретте мұғалім деңгейі педагогикалық шеберлік (сапа) тұрғысынан
ашылды.
12-сурет. Мұғалім деңгейі
Мұғалім деңгейі
Адамзаттық сапа Педагогикалық (шеберлік) сапа
-Адал -Білімі жоғары
-шыншыл -Ана тілін жетік біледі
-Мейрімді -Ұйымдастырушылық
-Ізденімпаз -Жобалай алады
-Жаңашыл -Құрастыра біледі
-Тәуекелшіл -Өз пәнін жетік біледі
-Мәдениетті -Күшті психолог
-Білімді -Жақсы қарым-қатынас жасай алады
-Өзін-өзі ұстай алады -Жоспарлай алады
-Мақсат қоя алады -Авторлық бағдарлама жасай алады
-Ұқыпты -Оптимист
-Саналы -Салауатты
-талантты -Теория мен практиканы ұштастыра
-Ақылды алады
-Зиялы -Ғылыми-зерттеу жүргізе алады.
-Еңбекқор -Педагогикалық бақылау жасай
алады.
-Инновациялық технологияны
меңгерген
-Жан-жақты ізденетін шебер
-Өз білімін ұдайы жетілдіре алады
Қр Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан экономикалық әлеуметтік және саяси
жедел жаңару жолында атты Қазақстан халқына Жолдауында: Біз әркімнің ар-
намысы, абыройы мен беделіқадірленетін мәртебелі мораль, этикалық негіздер
мен рухани құндылықтар ірге тепкен қоғам ьқұруға тиіспіз деп көрсетеді.
Білім беруді ізгілендірудің төмендегідей шарттары бары:
-оқыту үдерісі жеке тұлғаның өзін-өзі жетілдіру бағытында өтеді;
-оқыту үдерісі ішкі мотивацияға негізделеді, сыртқы мотивацияны
ұйымдастыру мен тиімді үйлесуі, тұлғаның ішкі сұранысын қанағаттандырады;
-тұлғаны дамыту біртұтастыққа жүреді, баланың интеллектуалды, физикалық,
эстетикалық дамуын бірлікте қарастырады;
-оқыту оқушының өз бетімен іс-әрекетіне негізделеді, себебі әрбір оқушының
қабылдау, меңгеру, есте сақтау қабілеттері мен мүмкіндіктері әр түрлі;
-оқыту ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарға арқа сүйейді, оқушының
психологиялық – физиологиялық ерекшеліктері толық ескеріледі.
Осыған сәйкес педагогикалық әрекеттің төмендегідей гуманистік бағыты
ажыратылады:
-Ізгілікті ынтымақтастық қарым-қатынас;
-Зорлықсыз, еркімен оқыту;
-Таңдау бойынша білім беру;
-Әр оқушының қабілетін ескеру;
-Білімнің жариялылығы;
-Білімнің саралануы.
13-суретте педагогикалық мамандықтың болашақта дамуына сараптама
жасалынды.
13-сурет. Педагогикалық мамандықтың даму перспективасы
Қала мен ауыл мектебіне қатысты мұғалімнің жұмыс әрекетінің өзіндік
ерекшеліктері салыстырмалы түрде ашылады (3-кесте)
3-кесте. Мұғалімнің жұмыс әрекетінің өзіндік ерекшеліктері
Мұғалімнің жұмыс әрекетінің өзіндік ерекшеліктері
Қала мектебі Ауыл мектебі
*Паралелль сыныптардың көптігі; *Сынып комплектісінің
аздығы;
*Сыныптағы бала санының толым- * Сыныптағы бала санының
толым-
дылығы;
сыздығы;
*Мұғалімнің өз білімі мен біліктілігін * Мұғалімнің өз білімі
мен біліктілігін
көтеруге жақсы жағдай жасалынған; көтеруге жағдайы орташа;
*Қала мектептерінде қала, облыс * Ауыл мектептерінде
қала, облыс
көлемінде семинарлар, педагогикалық көлемінде семинарлар сиректеу
өткізіледі
оқулар жиі-жиі өткізіледі;
*Ауыл мектептеріне қарағанда ізде- * Қала мектептеріне
қарағанда ізде-
лінді материалдар табудың әр алуан лінді материалдар табу
жолдары шектеулі
жолдары қарастырылған; - мектеп
кітапханасы;
-қалалық облыстық кітапханалар; - мұғалімнің өзінің жеке
кітапханасы;
-кітап дүкендері;
-интернет орталықтары;
-мектеп кітапханасы;
-мұғалімнің өзінің жеке кітапханасы;
Еңбек ақы ҚР Білім туралы Заңына (35-бап, әлеуметтік кепілдіктер)
сәйкес акуылдық жерде жұмыс істейтін педагог қызметтеріне жергілікті білім
берудің өкілді органдарының шешімі бойынша жүргізіледі:
-қала жағдайында педагогтік қызметпен айналысатын педагог қызметкерлерінің
ставкаларымен салыстырғанда айлық ақылар мен тарифтік ставкалар кемінде
жиырма бес пайызға арттырылып белгіленеді;
-коммуналдық қызмет көрсетулерге шығыстарды жабуға және тұрғын ұй жайларды
жылыту үшін отын сатып алуға жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша
белгіленетін мөлшерде бюджет қаражаты есебінен біржолға ақшалай өтемақы
төленеді;
-жеке меншігінде малы барларға ауылшаруашылық ұйымдарының қызметкерлерімен
бірдей, малын жаю және шөп шабу үшін жер учаскелері беріледі.
1.4 Педагогикалық техника
Ы.Алтынсарин сөзімен айтсақ, педагогикалық іс-әрекет - өте нәзік, қасиетті
іс. Ол өте сезімталдықты, балаға деген өлшеусіз сүйіспеншілікті, бала жанын
бірден танитын қырағылықты қажет етеді. Шәкірттерді сүйе білген оқытушы
ғана қатал, талапты, өнегелі, беделді тәрбиеші бола алады.
Г.И.Шукина бойынша, педагогикалық техника – мұғалімнің оқушыға әсер ететін
әр түрлі әдіс-тәсілдерінің жиынтығы, болып табылады. (Г.И.Шукина. Теория и
методика коммунистического воспитания ы школе.-М.Просвещение, 1974.-278с.).
Педагогикалық техника:
-педагогтың жұмыс тәртібін ұйымдастыру формасы;
-педагогикалық шеберлік жүйесінің басты түрі;
-педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастыра білу іскерлігі.
Педагогикалық іскерлік – осы саланы білудің екі түрін құрайды.
Біріншісі – педагогтың өзін-өзі басқара білу, екіншісі – педагогтық
міндетті жүзеге асыру үшін өзара әсер ете білуді меңгеру.
Педагогтың өзін-өзі басқара білуі дегеніміз – педагог өз денесін,
эмоциялық сөзім дүниесін, сөйлеу техникасын меңгеріп басқара білуі.
Педагогтық міндетті жүзеге асыру үшін өзара әсер ете білуді меңгеру –
педагогтың дщидактикалық өзін-өзі ұйымдастыра білу, өзара үйлесімділікті
жүзеге асыруы болып табылады.
Педагогикалық шеберлік – жүйелі нәтижені мақсат тұтатын үдеріс:
педагогикалық іс-әрекетте табысқа жеткізеді, жұмысқа жаңа сапалық мазмұн
береді, педагогтың кәсіптік позициясы қалыптасады.
Педагогикалық шеберлік – жүйелі педагогикалық бағыттылықты, бейімділікті,
білімділікті, іскерлікті білдіретін үдеріс.
-педагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
-тәрбие беру, білім беру ісінің нәтижелілігі;
-әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
-іс-әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы.
Кәсіптік бағыттылықты, кәсіптік білімді, бейімділікті, іскерлік техниканы
жетілдіру керек. Одан кейін ол тәжірибеде шыңдалып, өзінің жоғарғы
деңгейіне бірте – бірте өтуі тиіс. Өз заманында А.С.Макаренко педагогикалық
кәсіптік шеберлік деңгейі қазірге дейін әлі жоғары дәрежеге жете қойған
жоқ деген болатын. Әлеуметтік қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты
кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейінде дамуға тиіс.
Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттері – педагогикалық білім
білгірлігі, әр түрлі жағдаяттарды меңгеру болып табылады. Педагогикалық
міндеттер – педагогикалық шеберліктің ең түйінді мәселесі.
Педагогикалық техниканың түрлері
Адамдардың өзара пікір алысуы, бір – бірімен қарым – қатынас жасауы ең
алдымен сөз арқылы, өзара сөйлеу арқылы жүзеге асырылады. Мысалы: дене
қимылы, келбет пішіні, бет әлпеті – бұлар сөйлеу құралы ретінде кейде
сөзбен қатар қолданылады, кейде өз алдына жеке де қолданылады.
Педагогикалық техникалық қарым-қатынас жасау формасы – мұғалімнің іштей
ұйымдастырылған сөз әрекетімен, сырттай ұйымдастырылған бет әлпеті, ден,е
қимылы әрекеттерімен ұштасып отырады.
Негізінен педагогикалық техника екі топ компоненттерінің үйлесуімен жүзеге
асырылады.
Бірінші топ компоненттеріне жататындар: өз дене құрылыс бітімін, қимыл –
қозғалысын басқара білу, келбет-пішінін, қас-қабағы, көңіл-күй сезімімен
мақұлдануын, не құптамауын білдіру, сөйлеу шеберлігімен, дауыс ырғағымен,
дикциясымен қатынасты үйлестіре білу, әлеуметтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мұғалімдік мамандық-бұл адамтану, адамның
күрделі және қызықты,
шымшытырығы мол
руханижан дүниесіне үңіле білу.Ал ,
педагогикалық шеберлік
пен педагогикалық өнер
– ол даналықты жүрекпен
ұға білу болып табылады.
В.А.Сухамлинский
XXІ ғасырда Қазақстанда білім беру жүйесіне үлкен серпіліс
жасалынды. Жаңа мыңжылдық білім беру үдерісін мүмкіндігінше кеңірек қарауды
талап етеді. Әр адамды жаңа әлемде іс-істеуге, білім ала білуге, өмір сүре
алуға, бірлесіп өмір сүре білуге үйрету қажет. Бұл ЮНЕСКО қалыптастырған
білім берудің төрт тағаны.
Жас ұрпаққа бәсекеге қабілетті әлемдік білім кеңістігінде білім
беруді жүзеге асыру үшін қоғамға білімді, іскер, жаңашыл ұстаз қажет.
Бұл жөнінде 2004 жылдың 12 қазанында Қазақстан Республикасы білім
саласы қызметкерлерінің ІІІ съезінде сөйлеген сөзінде Елбасы Н.Назарбаев
Құрылымдық өзгерістер мұғалім кадрларын әзірлеу жүйесін оздыра отырып
дамытумен қамтамасыз етілуі тиіс. Жаңа формацияның педагогы қажет.
Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөніннен әрдайым саналыа келетін
біршама емес, әлдеқайда жоғары болуы тиіс – бұл уақыт талабы деп атап
көрсеткендей, әрбір оқушының жеке, дербес қабілеттерін ашуға, шыңдауға
толықтай жағдай жасап, оларды білімді өз бетінше іздеп табуға,
шығармашылыққа үйрететін ізденімпаз, шебер мұғалім даярлау қоғамлау
қоғамның қазіргі сұранысынан туындап отыр.
Мұғалімдерді даярлау қай уақытта да ең өзекті мәселелер қатарына
жататыны белгілі жайт. Олай болатыны – қоғамның әлеуметтік-экономикалық
сұранысына сай өскелең ұрпақты өмірге бейімделудің жаңа талаптары туындап
отырады.
Еліміздің болашағы көркейіп, өркениетті елдер қатарына қосылуы бүгінгі
ұрпақ бейнесінен көрінеді. Қазіргі білім беру саласындағы басты мәселе –
тез өзгермелі жаңа әлемде бәсекеге төтеп бере алатындай білім беруді
мақсат тұтатын жаңа білім мазмұнына сай оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін,
инновациялық технологияны меңгерген жаңашыл ұстаздарды даярлау.
Жаңа ғасырда жаңашыл ұстазға қойылатын талап та жоғары болары даусыз.
Сондықтан Жаңа тұрпатты мұғалім кім?, Жаңа тұрпатты мұғалімге қойылатын
педагогикалық талаптар қандай болмақшы? деген сұрақтарға толықтай жауап
беру үшін ұстаздық шеберлік ұғымын кең мағынада ашуға тура келеді.
Осындай үлкен мақсатты жүзеге асыру үшін Ұстаздық шеберлік оқу-
әдістемелік құралын көпшілік назарына ұсынып отырмыз.
Оқу құралында ұстаздық шеберлік, педагогикалық этика сияқты
мұғалімнің педагогикалық сапаларының мәні ашылып, оларға жаңа сипат
берілді.
Оқу құралында педагогтың кәсіби өсу жолдары сараланып, инновациялық с-
шаралардың үлгі-жоспарлары берілді.
Оқу құралы педагогикалық жоғары орны білімгерлеріне, магистранттарына,
оқытушыларына, жалпы білім беретін орта мектеп мұғалімдеріне, мектеп
басшыларына арналады.
І ТАРАУ. ПЕДАГОГТЫҢ ЖЕКЕ ТҰЛҒАСЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
1.1 Педагогтың жеке тұлғасы
А.Байтұрсынов 1914 жылы Қазақ газетінде Мектеп керегі мақаласында:
... ең әуелі мектепке керегі – білімді, педагогика, методикадан хабардар,
оқыта білетін мұғалім.
Екінші-оқыту ісіне керек құралдар қолайлы һәм сайлы болуы. Құралсыз іс
етілмейді, һәм құралдар қандай болса, істелген іс те сондай болмақшы.
Үшінші – мектепке керекгі белгіленген бағдарлама. Әр іс көңілдегідей
болып шығу үшін оның үлгісі я мезгілді өлшеуі балаларға керек. Үлгісіз я
өлшеусіз істелген іс – ол я артық, я кем шықпақшы деп мектепке қажетті
құралдарды атап өтті.
Ұстаз қандай болуы керек? Деген сұраққа Спандияр Көбеев төмендегідей
пікір білдірген.
Біріншіден, мұғалім теорияны жақсы меңгерген, ұдайы оқып, өзінің
идеялық-саяси білім, мәдениет дәрежесін жоғары көтеруші адам болуы керек.
Екіншіден, өзінің педагогикалық мамандығын жақсы көретін, осы
мамандықтың жетіле беру жолында арымай-талмай еңбек етіп, талмай ізденіп,
педагогика ғылымын тереңдей зерттеп отыратын адам болуы қажет.
Үшіншіден, өзі сабақ беретін пәнді толық меңгерген, сонымен бірге
ғылымның әр саласынан көп хабары бар, жан-жақты біліммен қаруланған, іскер
болуы қажет.
Төртіншіден, мұғалім өзінің әрбір оқушының ерекшелігі мен зейінін жақсы
білетін, балаларды, өз оқушыларын жақсы көретін, оқыту әдісін жетік білетін
шебер болуы қажет.
Бесіншіден, өз оқушыларымен тығыз байланыста, олармен дос, олардың
қойған тілектеріне көңіл қойғыш, сұрауларына түсінікті жауап бере алатын,
мұң-мұқтажына ұдайы көңіл бөліп отыратын қамқор болуға тиіс.
Алтыншыдан, өз оқушыларына қатаң талап қоя отырып, сол талаптарын
орындатқанда, оны жақсылап ұғындыру арқылы, барлық істегі саналылығы мен
ұқыптылығы, мәдениеттілігі мен үлгілігі арқылы орындалып отыратын болуы
қажет.
Жетіншіден, оқытушы керек болған жағдайда, жаза тарттыра отырып, бұл
шараны балалардың, оқушының тәртіпті болуын, жақсы тәлім-тәрбиелі және
саналы болуын көздеп жүргізілетін адам болуы қажет.
Ұлы шығыс философы Әл-Фараби Ұстаз жаратылысынан өзіне айтылғанның
бәрін жете түсіне білетін, көрген, естіген және аңғарған нәрселердің бәрін
жадында жақсы сақтайтын, еш нәрсені ұмытпайтын, алғыр да аңғарымпаз ақыл
иесі, мейлінше шешен, өнер-білімге құштар, аса қанағатшыл, жаны асқақ және
ар намысын ардақтайтын, дирхем, динар атаулыға, жалған дүниенің басқа да
атрибуттарына жирене қарайтын, табиғатынан әділеттілік пен әділеттерді
сүйіп, жақындарына да жат адамдарына да әділ, жұрттың бәріне өз білгенінше
жақсылық пен ізгілік көрсетіп, қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін
батыл, ержүрек болуы керек. (Көбесов А. Әл-Фарабидің педагогикалық
мұралары. Алматы: Мектеп, 1989, 49-бет)
Ұстаздық шеберлік:
- Мұғалімнің өмірге көзқарасы, оның идеялық нанымы.
- Мұғалімнің өз пәнін жетік білуі, ойын оқушыларға жете түсіндіре алуы,
оқушылардың алдына үнемі жан-жақты дайындықпен келуі.
- Оқыту мен тәрбиелеудің әдіс-тәсілдерін меңгеру.
- Әр сабақты түсінікті де қызықты етіп өткізуі.
Педагогика теориясын қаншама жетік білгенімен, педагогтың әдептің қыр-
сырын меңгермейінше ұстаздық шеберлікке қол жету мүмкін емес.
Көрнекі ғалым К.Д.Ушинскийдің сөзімен айтсақ, ұстаздық шеберлік:
-тек қана мұғалімнің жан-жақты және әдістемелік салауаттылығын ғана
емес, ол әр сөзді оқушыларға жеткізе білу, олардың толық қабыл алуы,
толғанып бойға сіңіруі;
- балаларды сүйетін, жүрек қалауымен жұмыс істейтін, әрбір педагогтың
қолы жетерлік тәрбие мен оқытуында тұрақты жетілдіріліп отырылатын өнер.
Мұғалімге қойылатын талаптар
С.Б.Елканов мұғалімге қойылатын талаптардың 3 тобын бөліп көрсетеді:
-Мұғалімнің жеке басының ізгіліктілік бағыттылығы, қоғамдық борыштылық
пен жауапкершілікті сезімі.
- Кәсіптік мамандыққа даярлығы, терең де тиянақты жалпы ғылыми игеруі,
пәнді оқыту әдістемесін, психологияны, педагогиканы меңгеруі.
-Педагогикалық технологияны игеруі.
Ұстаздық шеберлік компоненттері:
-Психологиялық, педагогикалық, әдістемелік білімдарлығы, өз пәнін еркін,
терең игеруі.
-Мұғалімнің мамандығына бейімділігі, педагогикалық қабілеттілігі.
-Кәсіптік көрегендігі.
-Педагогикалық сүйіспеншілік пен балаларға деген сенімділігі.
- Ұйымдастырушылық шеберлігі.
- Оқу-тәрбие үрдісінде кездесетін қиындықтарды жеңе білуі, шешімді дұрыс
әрі уақыттылы қабылдай алуы.
-Ұстаздық сенімталдылығы, үлкен жүректілігі.
-Педагогикалық техника.
В.А.Сухомлинский бойынша, мұғалімдік мамандық – бұл адамтану, күрделі
және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Ал
педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол даналықты жүрекпен ұға
білу болып табылады.
Мұғалімдік мамандық жан-жақты білімді, шынайы сезімтал болуды,
балаларға шексіз сүйіспеншілікті қажет етеді. Әр күн сайын балаларға қуаныш
әкелгенде ғана оларды ғылымға ынталандыруға, еңбекке баулуға, адамгершілік
негіздерін сіңіруге, иландыруға болады. Сонымен қатар мұғалімді адам
жанының инженері, мінез-құлық сәулетшісі, ауру шипагері, ақыл-ой мен естің
жаттықтырушысы, ой мен сезім дирижері, адамның алғашқы әділ қазысы, жас
өркенді мәпелеуші бағбан деп айтады.
Кәсіби іс-әрекеттің кез-келген саласы сияқты педагогикалық іс-әрекетте
еңбек субъектісі – мұғалім. Мұғалімнің құралдары (еңбек құралдары) – оның
білімі, іскерлігі, тұлғалық сапасы, Н.Д.Хмель Жалпы орта білім беретін
мектептердегі педагогикалық үдеріс еңбегінде былай деп жазды:...
мектептің педагогикалық оқу-тәрбие үрдісінде іс-әрекет субъектісі мұғалым
мен оқушылар; мұғалім іс-әрекетінің нысаны – оқушы емес, педагогикалық
үдеріс (Хмель Н.Д Педагогический процесс в общеобразовательной школе, -
Алма-Ата: Мектеп,1984.- 134с.)
А.И.Щербаков пен А.В.Мудрик педагогикалық іс-әрекет ұғымына
төмендегіше анықтама береді: Педагогикалық іс-әрекет – бұл кәсіби мақсаты
өскелең ұрапқты тәрбиелеу болып табылатын қоғамның ересек мүшелерінің іс-
әрекеті (Щербаков А.И., Мудрик А.В.Психология учителя Возрастная и
педагогическая психология: Учебник для студенов пед. инс-тов Под ред.
А.В.Петровского. – М.: Просвещение, 1979. – 288 с.).
Педагогикалық іс-әрекет кәсіби-педагогикалық іс-әрекет болуы үшін
қажетті белгіні Н.В.Кузьмина төмендегіше сипаттайды.
Педагогтың кәсібилігі негізінен мынадан байқалады: ол қалай оқыту және
қалай тәрбиелеу, оқушы бір күйден екінші күйге қалай шешуге және мейлінше
тез, үнемді жолдармен тәрбие мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруға
болатындығын біледі... педагог білімдерінің жүйесі оқушылар білімдерінің
жүйесін анықтайды (Кузьмина Н.ВСпособность, одаренность, талант учителя. –
Л.:ЛГУ,1985. – 32 с.).
Н.В.Кузьмина мұғалім білімдерінің педагогикалық құрылымынан үш
компонентті ажыратады:
-Ғылыми және кәсіби білімнің жүйесі. Бұл жүйенің маңызды
компоненттерінің бірі – мұғалім оқытатын пәнін терең білуі;
-Оқушылардың психикалық үдерістерін және олардың білімін қабылдау,
игеру ерекшеліктерін қамтитын психологиялық білімдері;
-Оқушылардың білімдерінің сапасын анықтау, білімдердегі кемшіліктерді
байқау іскерліктерін қамтитын педагогикалық білімдер мен іскерліктер,
сондай-ақ, оқушы оқу жұмысында игеруі тиіс оның білімдері мен
іскерліктерінің жүйесін алдын-ала жобалауды, ертерек қарастыру
іскерліктерін және бұл білімдер мен іскерліктердің іс-әрекеттің қандай
түрлерінде қалыптасуы мүмкін екендігін анықтауды қамтитын педагогикалық
білімдер мен іскерліктер.
Білім – субъектіге белгілі бір дәрежеде болашақты көре білуге мүмкіндік
беретін объективтік дүниенің ойдағы бейнесі.
Іскерлік – субъектінің білімдері мен дағдылары арқылы іс-әрекетті
мақсатқа сай реттеу үшін қажетті психологиялық және практикалық
әрекеттердің күрделі жүйесін игеруі.
Жалпы педагогикалық іскерліктерге төмендегілер тән: ұдай өзгеріп
тұратын жағдайларда мақсаққа бағыттаушылық, жылжымалық, икемділік, жоғары
дәрежедегі дербестік, шығармашылық сипат. Мұғалім іс-әрекетіндегі
іскерліктердің шығармашылық сипаты педагогикалық мәселелерді шешудің жаңа,
ұжымды жолдарын іздестіруде байқалады.
Н.В.Кузьмина педагогикалық іс-әрекетті басқа адамның тұлғасын
қалыптастыруға бағытталған мәселелердің сансыз қатарын шешуді: мұғалім
шеберлігімен, шығармашылығының мәні педагогикалық мәселелердің жаңа шешімін
іздеуде және ол педагогикалық іс-әрекеттің мына салаларымен байланысты:
гностикалық, конструктивтік, ұйымдастырушылық және коммуникативтік.
Мұғалімнің конструктивтік іс-әрекеті - оқу-тәрбие материалын іріктеп
алумен, композициялаумен, жобалаумен байланысты іс-әрекет. Мұғалімнің бұл
іс-әрекеті төмендегілерді жобалауды қамтиды: болашақ іс-әрекетінің
(сабақтардың, сыныптан тыс шаралардың) мазмұны; өз әрекеттерінің жүйесі мен
тізбегі; оқушылар әрекеттерінің жүйесі мен тізбегі.
Ұйымдастырушылық іс-әрекеті бір мезгілде мұғалім жобаларын практикада
жүзеге асыру және әлдеқайда нақты жобалудың шарты болып табылады.
Мұғалімнің бұл іс-әрекетін ұйымдастыру (баяндау, тапсырмалар жүйесі); өз
мінез-құлқын ұйымдастыру (іс-әрекеттің нақты жағдайларындағы педагогикалық
әрекеттер); балалар іс-әрекетін ұйымдастыру (ұжымдық, топтық және жекеше).
Коммуникативтік іс-әрекет мұғалімдер мен оқушылардың өзара қарым-
қатынасының саласын қамтиды. Педагогикалық іс-әрекет өзінің табиғаты
бойынша оқушылар мен оқытушылардың бірлескен іс-әрекеті. Оның табыстылығы
олардың арасындағы өзара қарым-қатынастың қалай қалыптасқандығына
байланысты.
Гностикалық іс-әрекет мұғалімнің төмендегілерді зерделеуін қамтиды:
өз іс-әрекетінің объектісі; яғни оқушылар көмегімен бұл іс-әрекет жүзеге
асатын мазмұн, құралдар, нысандар мен әдістер; өз тұлғасын саналы жетілдіру
мақсатында өз іс-әрекетінің артықшылықтары мен кемшіліктері.
М.Левитан бойынша мұғалімнің тұлғалық сапалары:
-өз пәні бойынша жоғары деңгейлі білім;
-өз білімін оқушыларға жете жеткізе білу;
-талап қойғыштық;
-оқушыны өз пәніне қызықтыра білу;
-педагогикалық әдеп;
-қызықты сабақ ұйымдастыра білу;
-мамандығына деген сүйіспеншілік;
-балаларды түсіне білу;
-әдептілік;
-өзін-өзі жетілдіруге ұмтылыс;
-ұстамдылық;
-еңбексүйгіштік;
-жұғыстылық;
-сабырлылық;
-артистік қабілеттілік;
-адал ниеттілік;
-сезімталдылық;
-заманауи техникалық оқу құралдарын пайдалана білуі;
-әзіл-оспақты түсіне және қолдана білуі;
-жалпы эрудициялық;
-сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыра білу;
-оқушылардың болашағына сенуі.
Педагогикалық әдебиеттерге жүргізген талдауымыз көрсеткендей, мұғалімге
қажетті қабілеттер:
Дидактикалық қабілет. Оқушыларға оқу материалын түсінікті етіп жеткізу,
олардың білім дәрежесін, іскерлігі мен дағдысын дұрыс анықтай білу, пәнге
қызығушылығын арттырып, таным белсенділігін және ойын дамыту.
Академиялық қабілет. Мұғалім қабілетінің пән саласына ( математика,
физика, биологния, әдебиет және т.б.) сәйкестігі. Мұндай мұғалім өз пәнін
өскелең өмір талабына сай біледі, қарапайым зерттеу жұмыстарын жүргізеді.
Перцептивті қабілет. Оқушының ішкі дүниесін тани білу. Қабілетті мұғалім
оқушыларда ауық-ауық болатын психологиялық жағдайды ( ренжу, қобалжу, және
т.б.) бірден байқайды.
Экспрессивті (сөйлеу) қабілеті. Тілдің көмегімен өз ойын, сезімін нақты
және түсінікті етіп жеткізу.
Ұйымдастырушылық қабілет.Оқушылар ұжымында дұрыс басшылық жасап, оны
ұйымдастыра білу: белсенділермен, ата-анамен жұмыс жасай білуі.
Коммуникативті қабілет. Оқушылармен дұрыс қарым-қатынас жасай білу,
педагогтың әдептілікті дамыту.
Конструктивті қабілет. Оқу және тәрбие міндеттерін шешудің ең үйлесімді
жолдарын іздестіру, оқу және тәрбие жұмысының формалары мен әдістерінің
мазмұнын анықтау, терең ойлап, педагогтық тапқырлықты дамыту.
Қолданбалы қабілет. Мұғалім өз мамандығына тікелей қатысы жоқ іс-әрекет
түрі – спорт, шахмат ойындарымен, көркемөнер, бейнелеу өнері туындыларымен
айналысып, оқушыларды қызықтыра білуі.
Ғалым Э.А.Урунбасарованың зерттеуіне сүйене отырып, 1,2,3-суреттерде
мұғалімнің тұлғалық сапалары ашылды.
1.2 Педагогтың кәсіби құзыреттілігі
Егер бәрі ойласа, онда ешкім де ешнәрсе ойламайды.
У.Липпман.
Білім берудің басты құндылығы – білім емес, іс-әрекет.
Г.Спенсер.
Құзыреттілік – субъектінің қойылған мақсатқа жету үшін оның ішкі және
сыртқы ресурстарын тиімді пайдаланатын білім берудің нәтижесі.
Білім – адамның меңгерген ақпараты.
Біліктілік – адамның алған білімі мен өмірлік тәжірибесіне сәйкес
теориялық және практикалық іс-әрекетке даярлығы.
Дағды – жетілген біліктілік, адамның іс-әрекетті жылдам жасауы.
А.В.Хуторский жалпы білім берудегі 6 құзыреттілікті атайды:
-жалпы мәдениет;
-оқу-танымдық;
-ақпараттық;
-коммуникативтік;
-әлеуметтік-еңбектік;
-тұлғалық өзін-өзі жетілдіру (Хуторский А.В. Общепредметные содержания
образовательных стандартов. – М., 2002).
Коммуникативтік құзыреттілік:
-коммуникативті аймақтағы (қажетті тілдерді игеру, педагогика және
психология, мәдениеттану, логика, риторика, тіл мәдениеті аймағында білім
және т.б.) білім;
-коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеттілік: іскерлік байланысы
анық және тез орнату, инициатива білдіру, тұлғаның ерекшелігіне байланысты
психологиялық әсер ету, бірлескен әрекетке белсенді өзара әрекетке түсуі);
-эмпатияға қабілеттілік (жаны ашу, өзгені түсіну, сөзбен психотерапия
жасау);
-өзін бақылауға қажеттілік: өз мінез-құлқын және серіктесінің қылығын
реттей білу, дау-жанжал жағдайында жауап берудің өнімді тәсілдерін табу,
қолайлы психологиялық ахуал туғызу, субъекаралық қатынастың дамуын болжау.
4-суретте құзыреттілік ұғымының мәні ашылды.
-Инновациялық технологияны меңгеруі;
-Педагогикалық міндеттерді шешудегі кәсіптік, шығармашылық іскерлігі;
-шығармашылық шеберлігі;
-ізденушілік іс-әрекеті.
Т.Н.Лобанова қазіргі маманның төмендегідей негізгі құзыреттілік сапасын
ұсынады:
-Жүйелі ойлау, үрдістердің дамуын көру;
-Талдаушылық қабілеттілік;
-Инновациялық;
-Икемділік;
-Жүйелі дамуға бағдарлану;
-Ұйымдастырушылық қабілеттілік;
-Уақытты басқару білігі;
-Топта жұмыс жасау;
-Қарым-қатынастық іскерлік, біліктілік;
-Келіссөздерді жүргізе білу;
-Оқушыға бағдарлану. (Лобанова Т.Н.Пострение модели ключевых компетенций
Справочник по управлению персоналом.-2002.-№11).
Педагогтың құзыреттілігі:
-Құндылық-бағдарлы құзыреттілік;
-Мәдени танымдық;
-Оқу танымдық;
-Коммуникативтік;
-Ақпараттық-технологиялық;
-Әлеуметтік еңбек;
-Тұлғалық өзін-өзі дамыту.
Құзыреттіліктің ерекшеліктері:
1)Бір емес бірнеше міндеттерді шешеді.
2) Білімнен айырмашылығы – жаңа білім ақпарат түрінде емес, іс-әрекет
түрінде беріледі.
3)Бліктіліктен айырмашылығы – теориялық және практикалық іс-әрекетке
даярлық автоматты түрде емес, басқа құзыреттілікпен интеграцияланған түрде
білінеді.
4)Дағдыдан айырмашылығы – іс-әрекет саналы түрде жүреді.
6-суретте мұғалімнің кәсіби құзыреттілігінің мәні ашылды.
Біліктілік, ұстаздық шеберлік ұғымдарымен бірлікте қарастырады:
1) тұлғалық – адамгершілік бағдар;
2) педагогикалық шындықты жүйелі түрде қабылдай білу және онда жүйелі
іс-әрекет жасау;
3)заманауи технологияны меңгеру.
Қазіргі заманғы білім беру жағдайында кәсіби біліктіліктің,
құзыреттіліктің бұл құрылымдық компоненті тағы 3 компонентпен
толықтырылады:
1)Тәжірибемен ұштастыру білігі, яғни өз іс-әрекетін әлемдік педагогиканың
деңгейіне сәйкестендіру қабілеті, әріптестерінің тәрбиесін қорытып,
басқаларға бере білу білігі;
2)Тәжірибенің үнемі толығып отыруы жағдайында педагогтың қажетті сапасы
ретінде оның кәсібіндегі жаңа ізденушілік ахуалды туғызу білігі;
3)Кәсіби білікті мұғалім рефлекцияға (өз ісіне талдау жасай алу), яғни
ойлаудың ерекше тәсіліне қабілетті.
Ғалым В.А Сластенин педагогтың құзыреттілігін 4 топқа біріктіреді: оқу
үрдісін және басқа мұғалімнің іс-әрекетін талдау және өзін-өзі талдауды
жүзеге асыру білігі, сол сияқты педагогикалық мақсаттың және келесі кешенін
анықтау білігі.
1)Жаңа тұрпатты мұғалімнің кәсіби сапалары:
-адамгершілік бағыттылық; адамдарға деген сүйіспеншілігі, балаларға деген
махаббаты;
-педагогикалық бағыттылық;
- педагогикалық мәдениет;
- педагогикалық ізет;
- еңбексүйгіштік және жұмысқа деген қабілеттілік;
-әлеуметтік белсенділік;
-жоғары интеллектуалдық деңгей;
-құнды бағдар;
-бәсекеге қабілеттілік;
-практикалық дайындығы;
-технологиялылығы;
-үздіксіз өзіндік білімін жетілдіру қажеттілігі.
2) Іргелі білімдер:
-педагогикалық, психологиялық білімдерін ұдайы жетілдіріп отыру;
-жаңа педагогикалық технологиялар бойынша білімі.
3) Әдістемелік іскерліктер:
-аналитикалық;
-болжамдық;
-ақпараттық;
-жобалық;
-рефлексивтік;
-дамытушылық;
-ұйымдастырушылық;
-қарым-қатынас өнері;
-перцептивтік;
-бағдарлық;
-зерттеушілік.
Құзыреттілік:
-іргелі және кіріктірілген білімдердің жоғарғы деңгейі;
-түйінделген іскерлікті, дағдыны, қабілетті меңгеруі;
-кәсіптік педагогикалық қасиетке жаңаша көзқарас;
-инновациялық технологияны меңгеруі;
-кәсіптік, шығармашылық шеберлігі.
Қабілеттілік:
-дидактикалық;
-танымдық;
-конструктивтік – ұйымдастырушылық;
-коммуникативтік;
-креативтік;
-өзін-өзі дамытуға қабілеті.
Адамзаттың өмір сүру тәсілдерінің, ойлау жүйесінің, идеяларының алмасу
қарқыны білімнің қоғамдағы орны мен рөлінің де үнемі ауысуына ықпалын
тигізері даусыз. ЮНЕСКО XXI ғасырдағы білім сапасы бойынша дүниежүзілік
деңгейдегі білім құндылығының негізін құрайтын төрт түрлі мәселеге ерекше
көңіл бөледі. Олар бірлікте өмір сүруге үйрену, білімді меңгеру, еңбек
етуге үйрену, өмір сүруге үйрену болып табылады. Бұларға нақты тоқталатын
болсақ, біріншіден, әр мемлекет, әр халық басқа мемлекеттер мен
халықтардың, олардың тарихы, дәстүрлері мен ойлау жүйесі туралы білімдерді
дамыта отырып, олармен бірлікте өмір сүруге үйренуі қажет. Екіншіден,
білімге деген талғамды қалыптастыратын, сондай-ақ ғұмыр бойы (шын үйренудің
негізі болып саналатын үздіксіз білім жүйесіне қол жеткізу жалпы мәдени
деңгейдің көрсеткіші іспеттес), сондықтан ең әуелі білімді меңгеруді үйрену
қажет. Үшіншіден, еңбек етуге үйрену үшін әркімнің өз мамандығын жетілдіру
қажет, яғни өзгермелі өмірдегі күтпеген кездейсоқ жағдайлардан жол
тауып шығуға мүміндік беретін, қажетті біліктілікті меңгеруі керек.
Төртіншіден, XXI ғасыр өмір сүруге үйренуді, яғни ұжымдық жобаларды жүзеге
асыру ауқымында жеке жауапкершілікті күшейтумен үндесетін өзіндік
қабілеттерді дамытуды талап етеді. Демек, оқыту үрдісінде алынатын білімді
терең меңгеруге, оны белсенді қолдануға айрықша назар аударылуы тиіс.
Ежелгі грек философы мен педагогикасын зерттеген ғалым Г.Е.Жураковский
XX ғасырда пифагорлықтардың философиялық жүйесі бойынша білімнің
құдыреттілігін мойындай отырып, сабақта табысқа жету принципінің
қажеттілігін атап көрсетті:
-сөйлеушіні соңына дейін тыңдау;
-кез келген жағдайда өзін-өзі ұстай алу;
-әрқашан да тәртіп сақтау;
-білім негізін меңгеру;
-жадыны жаттықтыру;
-білім алуда белсенділік көрсету (Жураковский Г.Е. Очерки по истории
античной педагогики.-М.,1940).
Үшінші мыңжылдықта мұғалімдерді инновациялық даярлау өзекті мәселеге
айналып отыр. Мұғалімдерді инновациялық даярлау мазмұнына мұғалімнің
кәсібиқұзыреттілігі, жоғары педагогикалық шеберлігі, креативті ойлау
қабілеті, әдіснамалық рефлекци, жаңалыққа деген талпыныс, инновациялық
педагогикалық технологияларды шығармашылықпен пайдалану, оқу-тәрбие үрдісін
жетілдіру мақсатындағы ұдайы ізденістері, педагогикалық тұжырымдамаларды өз
іс-тәжірибесінде жүйелі пайдалану, оқу-тәрбие үдерісін ұтымды басқара алу
және т.с. кіреді. (7-сурет).
Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастыру мен даму
кезеңдері Ш.Т.Таубаева зерттеуі бойынша 1-кестеде көрсетілді.
1-кесте. Мұғалімнің инновациялық даярлығын қалыптастыру мен даму кезеңдері
Рефлексия
Мұғалім типіТұжырымдама, оның Формасы
авторы
ИнноваКәс
ц. іби
1 1.1Жас маман Педагогикалық білім ЖОО-дағы Педагогикалы
(мұғалім беру тұжырымдамасы білім: қ
теоретик) (М.А.Құдайқұлов,С.И.АрБілімгердің
хангельский,В.А.Сластеғылыми-зерт теу
нин,Н.Д:хмель,Г.К.Ахмежұмыстары,
това) пәндік
олимпиада және
т.б.
(танымдық
педагогикалық
тәжірибе)
1.2Тәжірибелі Педагогикалық Әдістемелік Практикалық
мұғалім кадрлардың кеңес,
(мұғалім-прабіліктілігін көтреру семинар,
ктик) тұжырымдамасы курстар
(А.М.Гельмонт,Н.В.Кузь(кәсіби
мина,Г.И.Горкая,П.В.Хупедагогикал ық
доминский) тәжірибе)
ІІ 2.1Озат Ғылыми-әдістемелік Ғылыми-практикПрактикалық
тәжірибелі жұмыстарды ұйымдастыруалық семинар,
мұғалім тұжырымдамасы конференция,
(Я.С.Бенцион,Е.С.Березмұғалімдер,
няк, Л.И.Гусев, оқушылар слеті
А.Н.Зевина, (озат
Х.И.Лийметс, педагогикалық
Б.А.Әлмұхамбетов, тәжірибе)
Н.А.Әбишев)
2.2Шығармашыл Педагогикалық Озат Әдістемелік
мұғалім шығармашылық педагогика
тұжырымдамасы мектебі
(Н.Д.Никандров, (шығармашылық
М.Н.Скаткин, тәжірибе)
В.И.Загвязинский,
Я.С.Турбовской)
ІІІ 3.1Жаңашыл Жаңашыл тәжірибені Авторлық Технология
мұғалім жинақтау тұжырымдамасымектеп лық
(Ю.К.Бабанский, (Жаңашыл
В.И.Журавлев, тәжірибе)
В.Ф.Шаталов)
3.2Мұғалім Инновациялық білім Авторлық Технология
инноватор беру мектеп лық
Тұжырымдамасы (инновациялық
(В.А.Сластенин, тәжірибе
Л.С.Подымова,Н.Р.Юсуфб
екова,
Ш.Х.Курманалина)
3.3Мұғалім Мұғалім Мектеп Әдіснамалық
зерттеуші Зерттеушілік Зертханалық
мәдениетін (ғылыми
қалыптастыру тәжірибе)
тұжырымдамасы
(Н.Д.Хмель,
Н.В.Кузмина,
И.И.Цыркун,
З.А.Исаева.
Ш.Т.Таубаева)
3.4XXI ғасыр Ғылыми мектеп Әдіснамалық
мұғалімі Жаңа тұрпатты (ғылыми
(мұғалім мұғалімнің тәжірибе)
ғылыми тұжырымдамасы
зерттеуші) (М.Н.Сарыбеков)
Қазіргі кезеңде жеке тұлғаның өзін-өзі дамыту, жетілдіру үдерісі
білім беру жүйесіне инновацияның енуімен сипатталады. Инновация кез келген
саладағы жаңалық енгізу сияқты адамның іс-әреке сферасын нобайлауды және
оның үдерістерін оңтайландыруды, қазіргі кезеңнің талаптарына сай келетін
заманауи технологияларды жасау және оны жүзеге асыруды көздейді. Педагогика
саласындағы барлық инновациялар оқыту үдерісінің сапасын арттыруды мақсат
етеді.
8-суретте ғалым Ш.Т.Таубаеваның зерттеуіне сүйене отырып, мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетке даярлық компоненттері көрсетілді.
Педагогикалық іс-әрекет кез-келген жағдайда кәсіби негізделген, жаңа
шешім қабылдауға мүмкіндік беретін инновациялық базасы негізінде жүзеге
асырылуы тиіс.
Мұғалімнің инновациялық даярлығы
2 құраушыдан тұрады:
-Біртұтас педагогикалық үдерісті ұйымдастыруға, жүргізуге педагогикалық
даярлық (ПД);
-Біртұтас педагогикалық үдерістегі ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізуге
кәсіби даярлық (КД).
XXI ғасырда мұғалімнің басты мақсаты – жаңа педагогикалық технологияны
меңгеру, оны өз тәжірибесінде пайдалану. Мұғалімнің инновациялық
белсенділігін ескеру қажет. Мұғалімнің инновациялық белсенділігінің жаңа
өзгерістеріне мұғалімнің көзқарасын, жаңаны білсем, үйренсем, қолдансам
және т.с. жаңа іс-әрекеттерін жатқызуға болады.
Мұғалімнің инновациялық-дидактикалық іс-әреке,ті жалпы әрекеттің
реттілігімен, нақтылығымен сипатталады. Педагогтың инновациялық-
дидактикалық іс-әрекетке қатысуы мұғалімнің жаңалыққа деген көзқарасы,
педагогикалық біліктіліке деңгейі, жеке педагогикалық дайындық
деңгейлерімен сипатталады.
Инновациялық-дидактикалық іс-әрекет мұғалімнің инновациялық даярлығын
қалыптастырудың алғашқы баспалдағы ретінде қарастырамыз.
Инновациялық іс-әрекет деп оқу-тәрбие үдерісіне жаңалық ендіруге
қатысты жаңалықты іздеу, меңгеру, құрастыру, жүзеге асыру, пайдалану,
қолдану сияқты әрекеттерді айтады.
Ал мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығын қалыптастырудың
вариативті құраушы төмендегідей 6 бөлікті қамтиды:
-Біртұтас педагогикалық үдерістегі әдістемелік іс-әректке даярлығы (ӘӘ);
-Біртұтас педагогикалық үдерістегі шығармашылық іс-әрекетке даярлығы
(ШӘ);
- Біртұтас педагогикалық үдерістегі инновациялық іс-әрекетке даярлығы
(ИӘ);
- Біртұтас педагогикалық үдерістегі ғылыми жұмыстарды жүргізу
барысындағы инновация ғылыми-ізденушілік іс-әрекетке даярлығы )ИҒІӘ);
- Біртұтас педагогикалық үдерістегі инновациялық технологиялық іс-
әрекетке даярлығы (ИТӘ);
-- Біртұтас педагогикалық үдерістегі ғылыми жұмыстарды жүргізу
барысындағы инновация ғылыми-зерттеушілік іс-әрекетке даярлығы (ИҒЗӘ);
Мұғалімнің инновациялық іс-әрекетке даярлығының дәрежесіне сәйкес
мұғалімдердің төмендегідей типтері анықталынады;
жас маман (мұғалім теоретик);
Тәжірибелі мұғалім (мұғалім-практик);
Озат тәжірибелі мұғалім;
Шығармашыл мұғалім;
Жаңашыл мұғалім;
Мұғалім-инноватор;
Зерттеуші мұғалім;
Мұғалім – ғылыми ізденуші.
Қазіргі қоғам талабына сәйкес, оқушыларға әлемдік бәсекеге қабілетті білім
беретін XXI ғасырдың (жаңа формацияның) іскер, шебер, талантты мұғалімі –
мұғалім-ғылыми ізденуші болады. Мұғалім ғылыми ізденуші – философия,
педагогика, психология ғылымдарының негізін, әдісннамасын терең меңгерген,
қоғамдағы, білім беру саласындағы болып жатқан инновациялық өзгерістер мен
реформаларды жүзеге асыратын, өзіндік көзқарасы, белсенділігі қалыптасқан
озат, шығармашыл, жаңашыл, зерттеуші мұғалім. Мұғалімнің инновациялық іс-
әрекетті атқару даярлығына қатысты төмендегідей түрлері айқындалды:
1) педагогикалық іс-әрекет;
2) кәсіби іс-әрекет;
3) әдістемелік іс-*әрекет;
4) шығармашылық іс-әрекет;
5) инновациялық іс-әрекет;
6) инновациялық технологиялық іс-әрекет;
7) инновациялық ғылыми зерттеушілік іс-әрекет;
Инновациялық даярлығы қалыптасқан мұғалім-ғылыми ізденуші педагогикалық іс-
әрекеті кәсіби тұрғыдан қарап, оны әдістемелік жағынан түрлендіріп, өзінің
шығармашылығы арқасында инновациялық деңгейге көтеріп, технологиялық
операцияларды жүйелеп, педагогикалық іс-әрекеттің жетістіктері мен кемшіл
тұстарын зерттеп, себептерін ашып, өзінің іс-тәжірибесінен шыққан
технологияны ғылыми жағынан негіздеп, ғылыми ізденушілік іс-әрекет
атқарады.
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білімс беруде мұғалімнің
инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі –
маңызды мәселелердің бірі. Өйткені жаңа педагогикалық технологияны
меңгеруге мұғалімді даярлау – олардың кәсіби білімін көтеруге даярлау
аспектісінің іс-әрекеттің нәтижесі болып табылады.
2-кесте. Педагог қызметкерлердің біліктілік дәрежелері
Біліктілік дәреже
БіліктілVII VIIІ IX X
ік
разряд
Береді Аудандық Блыстық
Мектеп (қалық) білім беру
білім беру басқармасы
басқармасы (департамен
(департаментт
)
Мектеп қызметкерлерінің аттестациясы
Мектеп қызметкерлерін аттестациялау Қазақстан Республикасы Білім
туралы Заңының 7-тарау 51-бабына сәйкес жүргізіледі.
ҚР Білім туралы! Заңының 7-тарауы !педагог жауапкершілігі деп аталады.
51-бап Педагог қызметкерлерінің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі
деп аталады.
Педагог қызметкер:
-өзінің кәсіптік құзыреті саласында тиісті теориялық және практикалық
білімді және оқыту дағдыларын меңгеруге;
-мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру қызметтерінің сапасын қамтамасыз
етуге;
-білім алушылардың өмірлік дағдыларын, біліктіліктерін, өздігінен жұмыс
істеуін, шығармашылық қабілеттерін дамытуға;
-өзінің кәсіптік шеберлігін, зияткерлік, шығармашылық және жалпы ғылыми
деңгейін ұдайы жетілдіріп отыруға;
-бес жылда кемінде бір рет аттестаттаудан өтуге міндетті.
Педагог қызметкердің құқығы бары.
1)кәсіби қызметіне арналған жағдаймен қамтамасыз етіле отырып, педагогтік
қызметпен айналысуға;
2)ғылыми-зерттеу, тәжірибелік – эксперименттік жұмыспен айналысуға,
педагогтік практикаға жаңа әдістемелер мен технологияларды енгізуге;
3)ұзақтығы төрт айдан аспайтын бес жылда кем дегенде бір рет біліктілігін
арттыруға;
4)санатын арттыру мақсатында мерзімінен бұрын аттестатталуға;
5)педагогтік қызметтегі табыстары үшін мемлекеттік наградалар, құрметті
атақтар, сыйлықтар мен аталуы стипендиялар түріндегі моральдық және
материалдық көтермелеуге;
6)ғылыми қызметпен айналысу үшін педагогтік өтілі сақтала отырып
шығармашылық демалыс алуға.
1.3 Педагогикалық шеберлік және педагогикалық этика
Жалпы мәдениет – педагог кәсібилігінің басты шарты.
Педагогикалық мәдениет – жалпы адамзаттық мәдениеттің бір бөлігі, онда
рухани және материалдық құндылықтар, адамзаттың шығармашылық педагогикалық
әрекетінің тәсілдері сақталған.
Педагогикалық мәдениеттің басты құндылығы:
-Бала тұлғасы;
-жеке тұлғаныфң дамуы;
-Бала тәрбиесі;
-Баланың әлеуметтік қорғалуы;
-Баланың құқығы мен абыройын қолдау.
Жалпы мәдениет – адамдардың іс-әрекетінің моральдық,сапалық жиынтығы.
Мәдениет – тұлға мүмкіндіктерінің ең жоғарғы деңгейі.
Мәдениет көрсеткіштері:
-білімді пайдалана алу;
-дүниетаным қалыптасуының деңгейі.
Білім мәдениеті:
-білімді қабылдау қабілеттілігі;
-білімді пайдалану;
-материалмен жұмыс жасау қабілеттілігі.
Шғармашылық әрекеттер мәдениеті:
-жаңа білімді игеру;
-жаңа білім негізінде жаңалық ашу, жаңаны құру.
Қатынас пен сезім мәдениеті:
-бір нәрсеге адекватты жауап беру;
-өзін-өзі ұстай алу;
-өз сезімін білдіру;
-жан-жақты қатынасқа түсу.
Мәдениетті адамдарға тән қасиеттер:
-адамдардың абыройын жоғары ұстау;
-өзін-өзі сыйлау;
-өз күшіне өзі сенуі;
-басқалардың пікірін сыйлау.
Педагогикалық мәдениетті зерттеген ғалымдар:
-Мәдени даярлау тұжырымдамасы – Ж.Наурызбай;
-Ғылыми-зерттеушілік мәдениет – Ш.Т.таубаева, З.А.Исаева;
-Кәсіби еңбек мәдениеті – Г.Т.Хайруллин;
-Әдістемелік мәдениет – М.Ж.Джусубалиева;
-Кәсіби бағыттылық – С.Т.Каргин;
-Кәсіби сапалық – К.Г.Успанов, А.А.Молдажанова.
Әрбір тарихи кезеңде қоғамда туындаған талаптарға сай жасөспірім ұрпаққа
берілетін білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар негізінде
ұйымдастырылады. Егер XX ғасырда білім беруді ұйымдастыру ғылым-өндіріс-
білім мәдени макромодель аясында жүрсе, ал жаңа XXI ғасырда білімді
ұйымдастыру мәдениет-білім-тарих макромодель аясында болатындықтан,
білімге деген жаңа көзқарас туды. Білім мәдениеттің бөлігі ретінде 4 жақты
жаңа сипатқа ие болды: білім-құндылық; білім-жүйе; білім-үдеріс; білім-
нәтиже.
Осы төрт қырын біртұтас қарастырғанда ғана бүгінгі тарихи кезеңге сай
білім мәні шығады. Сонда ғалымдардың XXI ғасырды-ақпарат ғасыры, адам
ғасыры деген сипаттамасына жүгінсек, білім-адам және тұлға тағдырындағы
мәнділігімен, жеке мемлекеттің қауіпсіздігін әлеуметтік, рухани, мәдени
өрлеуі арқылы қамтамасыз етумен және жалпы адамзаттың өркендеуіне, ықпал
етумен сипатталады.
Педагогикалық мәдениеттің компоненттері:
-ізгілікті педагогикалық көзқарас;
-педагогтың тұлғалық қасиеттері;
-мұғалімнің теориялық білімі мен шығармашылық ойлауы;
-кәсіби іс-әрекет мәдениеті;
-шығармашылық әрекет тәжірибесі (10-сурет)
10-сурет. Мұғалімнің кәсіби мәдениеті
Мұғалімнің кәсіби
мәдениеті
Педагогикалық
(кәсібилік) Моральдық-этикалық Психологиялық Жеке тұлғалық
-Адамгершілігі -Мінезі -Сыртқы келбеті
-ұйымдастырушылық-Ақиқатқа құштарлығы-Ерік күші -Киім киісі
-Білімнің -Мейрімділігі -Ұстамдылығы -Жүріс-тұрысы
тереңділігі -Қарапайымдылығы -Тұрақтылығы -Сөйлеу мәдениеті
-Ғылыми білімі -Жауапкершілшігі -Темпераменті -Әдептілігі
-Дарындылығы -Эмоционалдығы
-Шығармашылығы
-Зерттеушілік
Жаңа формацияның мұғалімі:
-ізденімпаз, ғалым;
-нәзік психолог;
-жоғары деңгейлі жан-жақты мәдениетті;
-өз ісінің шебері;
-баланың ақылшысы;
-рухани бай;
-ізгілікті жан.
Мұғалімнің шығармашылық әрекетке дайындық деңгейлері.
1.Базалық деңгей. Педагогтың бойында төмендегідей қабілеттер орын алады:
-байқағыштық;
-алғырлық;
-ұйымдастырушылық;
-өзін-өзі басқару;
-талап қоя білу;
-тапқырлық;
-жауапкершілік.
Егер осы қасиеттер қалыптасқан болса, онда педагог төмендегідей әрекетті
жүзеге асыра алады:
-диагностикалау;
-мақсат қою, болжау;
-педагогикалық ықпал жасаудың әдістері мен құралдарын қолдану;
-оқушылардың түрлі іс-әрекетін ұйымдастыру;
-ұжыммен жұмыс жасау технологияларын меңгеру және т.б.
2.Орнықты деңгей. Педагогтың бойында төмендегідей қабілеттер байқалады:
-кәсіби бағыттылық;
-сыншылдық;
-психологиялық қырағылық;
-ойлаудың ерекше формасы;
-өзін-өзі бағалаудың объективтілігі;
-эмоционалды-еріктік;
-тұрақтылық;
-өз сөзінде тұру;
-әділдік;
-жаңаны сезіну және т.б.
Педагог бұл деңгейде төмендегідей іс-әрекетті жүзеге асырады:
-диагностикалау;
-өз әрекетін педагогикалық талдау;
-өзін-өзі жетілдіру;
-оқушыларды өзін-өзі тәрбиелеуін ұйымдастыру;
-оқушылар ұжымын қалыптастыру;
-оқу сабақтарының барлық түрлерін ғылыми және технологиялық жоғары
деңгейде өкізу;
3.Шығармашылық деңгей. Педагог өзін шығармашыл тұлға ретінде сезінеді:
-ойлаудың шығармашылық сипаты;
-өз күшіне сену;
-ойлаудың шынайылығы;
-қарым-қатынас, ең жоғарға деңгейдегі мәдениетті ынтымақтастық;
-инновациялық педагогикалық технологияны меңгерген;
-ғылыми ізденіс пен практиканы сабақтастыра алады;
-оқыту мен тәрбиелеу үрдщісіне зерттеушілік тұрғыдан қарайды;
-оқытудың авторлық бағдарламасын жасайды;
-өзінің авторлық (инновациялық) педагогикалық шеберханасын (мектебін)
ашады;
-инновациялық авторлық курстар ұйымдастырады;
-оқу-тәрбие үдерісінде интерактивті әдістерді пайдаланады.
Интерактивті әдістер – (интер ағылшын сөзі іnter (между, меж)-аралық,
(act-действовать, действие-әрекет ету) оқушылардың өзара әрекет етуіне
жағдай жасайтын әдістер; әрбір оқушының ұжыммен өзара белсенді байланыста
болып, мұғаліммен бірлесе оқу-танымдық нәтижеге жетуі.
4.Зерттеушілік деңгей. Педагог ғылыми-зерттеу жұмысының негіздерін
меңгерген:
-өз бетімен ғылыми зерттеу жүргізе алады;
-өз педагогикалық іс-әрекетіне диагностикалық сараптама жүргізе алады;
-мұғалім инновациялық ғылыми тұжырымдама, ғылыми жоба ұсына алады;
-мұғалім педагогикалық жаңа заңдылық аша алады.
Әл-Фарабидің сөзімен айтсақ: Ұстаздың мінез-құлық нормасы мынадай болуға
тиіс. Ол тым қатал да болмауға тиіс, тым ырыққа да жығыла бермеуі керек,
өйткені тым қаталдық шәкіртті өзінің ұстазына қарсы қояды, ал тым ырыққа
көне беру ұстаздық қадірін кетіреді, оның берген сабағы мен оның ғылымына
шәкірті селсоқ қарайтын болады. Ұстаз тарапынан барынша ынталылық пен
табандылық қажет. Өйткені бұлар, жұрт айтқандай, тамшысымен тас тесетін
бейне бір су тәрізді.
Педагогикалық мораль және педагогикалық этика
Мораль – адамның өзін-өзі, өзінің табиғатын білуі, адамдардың бір-біріне
деген қатынасын белгілеп, тарихи өзгеріп отыратын нормалардың,
ұстанымдардың, ережелердің белгілі жиынтығы.
Мораль – этиканың пәні, мейрімділік пен қатігездік, әділеттілік пен
әділетсіздік сияқты қоршаған ортаны танудың арнайы құнды әдісі.
Педагогикалық мораль - ұстаздың барлық іс-әрекетіндегі қатынастың
көрінісі, ұстаз еңбегінің дәстүрлері мен өзіндік ерекшеліктерін ашатын,
онсыз оқу-тәрбие үдерісі бола алмайтын ережелер мен нормалар жиынтығы.
Педагогикалық мораль - мұғалім тәртібіне, мінез-құлқына, өзін-өзі ұстау,
қарым-қатынас жасау мәдениетіне қойылатын белгілі бір талап –
тілектерінің, қағида мен ережелердің, қалыптың (норманың) мазмұндық ой-
тұжырымның жүйесі, жиынтығы. (Мұхамбетова С. Педагогика.-Ақтөбе,2001.-7-
бет).
Этика-адамның қоғамдық және жеке өміріндегі құлықтық ережелер мен
талаптарды біріктіретін қоғамдық сананың ерекше формасы, мораль туралы
ілім.
Педагогикалық қабілет – тұлғаның кәсіби педагогика талаптарына сай және
сол іс-әрекетті игеруде табысқа жеткізетін психологиялық дара
ерекшеліктердің жиынтығы.
Педагогикалық әдеп – мұғалімнің ең етене кәсіптік белгісі.
Әдеп (такт) – латынша tactus - жұғысу, адамдар арақатынасының түрі,
адамдардың өзара жақсы қарым-қатынас жасауына қажетті жағдай.
Әдепті адамдарға басқаларға барынша жақсылық жасауды, қуаныш әкелуді
тілеп тұру тән. Басқа адамдармен қарым-қатынаста сақ та сергек адам.
Әдепсіз адамдар біреуге жақсылық жасап отырып та оның жанын жарақаттауы
мүмкін.
Педагогтың этикасы – педагогтың кәсіби моралы туралы ғалым.
11-суретте ғалым Э.А.Урунбасарова бойынша педагог этикасының негізгі
компоненттері берілді.
12-суретте мұғалім деңгейі педагогикалық шеберлік (сапа) тұрғысынан
ашылды.
12-сурет. Мұғалім деңгейі
Мұғалім деңгейі
Адамзаттық сапа Педагогикалық (шеберлік) сапа
-Адал -Білімі жоғары
-шыншыл -Ана тілін жетік біледі
-Мейрімді -Ұйымдастырушылық
-Ізденімпаз -Жобалай алады
-Жаңашыл -Құрастыра біледі
-Тәуекелшіл -Өз пәнін жетік біледі
-Мәдениетті -Күшті психолог
-Білімді -Жақсы қарым-қатынас жасай алады
-Өзін-өзі ұстай алады -Жоспарлай алады
-Мақсат қоя алады -Авторлық бағдарлама жасай алады
-Ұқыпты -Оптимист
-Саналы -Салауатты
-талантты -Теория мен практиканы ұштастыра
-Ақылды алады
-Зиялы -Ғылыми-зерттеу жүргізе алады.
-Еңбекқор -Педагогикалық бақылау жасай
алады.
-Инновациялық технологияны
меңгерген
-Жан-жақты ізденетін шебер
-Өз білімін ұдайы жетілдіре алады
Қр Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан экономикалық әлеуметтік және саяси
жедел жаңару жолында атты Қазақстан халқына Жолдауында: Біз әркімнің ар-
намысы, абыройы мен беделіқадірленетін мәртебелі мораль, этикалық негіздер
мен рухани құндылықтар ірге тепкен қоғам ьқұруға тиіспіз деп көрсетеді.
Білім беруді ізгілендірудің төмендегідей шарттары бары:
-оқыту үдерісі жеке тұлғаның өзін-өзі жетілдіру бағытында өтеді;
-оқыту үдерісі ішкі мотивацияға негізделеді, сыртқы мотивацияны
ұйымдастыру мен тиімді үйлесуі, тұлғаның ішкі сұранысын қанағаттандырады;
-тұлғаны дамыту біртұтастыққа жүреді, баланың интеллектуалды, физикалық,
эстетикалық дамуын бірлікте қарастырады;
-оқыту оқушының өз бетімен іс-әрекетіне негізделеді, себебі әрбір оқушының
қабылдау, меңгеру, есте сақтау қабілеттері мен мүмкіндіктері әр түрлі;
-оқыту ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтарға арқа сүйейді, оқушының
психологиялық – физиологиялық ерекшеліктері толық ескеріледі.
Осыған сәйкес педагогикалық әрекеттің төмендегідей гуманистік бағыты
ажыратылады:
-Ізгілікті ынтымақтастық қарым-қатынас;
-Зорлықсыз, еркімен оқыту;
-Таңдау бойынша білім беру;
-Әр оқушының қабілетін ескеру;
-Білімнің жариялылығы;
-Білімнің саралануы.
13-суретте педагогикалық мамандықтың болашақта дамуына сараптама
жасалынды.
13-сурет. Педагогикалық мамандықтың даму перспективасы
Қала мен ауыл мектебіне қатысты мұғалімнің жұмыс әрекетінің өзіндік
ерекшеліктері салыстырмалы түрде ашылады (3-кесте)
3-кесте. Мұғалімнің жұмыс әрекетінің өзіндік ерекшеліктері
Мұғалімнің жұмыс әрекетінің өзіндік ерекшеліктері
Қала мектебі Ауыл мектебі
*Паралелль сыныптардың көптігі; *Сынып комплектісінің
аздығы;
*Сыныптағы бала санының толым- * Сыныптағы бала санының
толым-
дылығы;
сыздығы;
*Мұғалімнің өз білімі мен біліктілігін * Мұғалімнің өз білімі
мен біліктілігін
көтеруге жақсы жағдай жасалынған; көтеруге жағдайы орташа;
*Қала мектептерінде қала, облыс * Ауыл мектептерінде
қала, облыс
көлемінде семинарлар, педагогикалық көлемінде семинарлар сиректеу
өткізіледі
оқулар жиі-жиі өткізіледі;
*Ауыл мектептеріне қарағанда ізде- * Қала мектептеріне
қарағанда ізде-
лінді материалдар табудың әр алуан лінді материалдар табу
жолдары шектеулі
жолдары қарастырылған; - мектеп
кітапханасы;
-қалалық облыстық кітапханалар; - мұғалімнің өзінің жеке
кітапханасы;
-кітап дүкендері;
-интернет орталықтары;
-мектеп кітапханасы;
-мұғалімнің өзінің жеке кітапханасы;
Еңбек ақы ҚР Білім туралы Заңына (35-бап, әлеуметтік кепілдіктер)
сәйкес акуылдық жерде жұмыс істейтін педагог қызметтеріне жергілікті білім
берудің өкілді органдарының шешімі бойынша жүргізіледі:
-қала жағдайында педагогтік қызметпен айналысатын педагог қызметкерлерінің
ставкаларымен салыстырғанда айлық ақылар мен тарифтік ставкалар кемінде
жиырма бес пайызға арттырылып белгіленеді;
-коммуналдық қызмет көрсетулерге шығыстарды жабуға және тұрғын ұй жайларды
жылыту үшін отын сатып алуға жергілікті өкілді органдардың шешімі бойынша
белгіленетін мөлшерде бюджет қаражаты есебінен біржолға ақшалай өтемақы
төленеді;
-жеке меншігінде малы барларға ауылшаруашылық ұйымдарының қызметкерлерімен
бірдей, малын жаю және шөп шабу үшін жер учаскелері беріледі.
1.4 Педагогикалық техника
Ы.Алтынсарин сөзімен айтсақ, педагогикалық іс-әрекет - өте нәзік, қасиетті
іс. Ол өте сезімталдықты, балаға деген өлшеусіз сүйіспеншілікті, бала жанын
бірден танитын қырағылықты қажет етеді. Шәкірттерді сүйе білген оқытушы
ғана қатал, талапты, өнегелі, беделді тәрбиеші бола алады.
Г.И.Шукина бойынша, педагогикалық техника – мұғалімнің оқушыға әсер ететін
әр түрлі әдіс-тәсілдерінің жиынтығы, болып табылады. (Г.И.Шукина. Теория и
методика коммунистического воспитания ы школе.-М.Просвещение, 1974.-278с.).
Педагогикалық техника:
-педагогтың жұмыс тәртібін ұйымдастыру формасы;
-педагогикалық шеберлік жүйесінің басты түрі;
-педагогикалық іс-әрекетті ұйымдастыра білу іскерлігі.
Педагогикалық іскерлік – осы саланы білудің екі түрін құрайды.
Біріншісі – педагогтың өзін-өзі басқара білу, екіншісі – педагогтық
міндетті жүзеге асыру үшін өзара әсер ете білуді меңгеру.
Педагогтың өзін-өзі басқара білуі дегеніміз – педагог өз денесін,
эмоциялық сөзім дүниесін, сөйлеу техникасын меңгеріп басқара білуі.
Педагогтық міндетті жүзеге асыру үшін өзара әсер ете білуді меңгеру –
педагогтың дщидактикалық өзін-өзі ұйымдастыра білу, өзара үйлесімділікті
жүзеге асыруы болып табылады.
Педагогикалық шеберлік – жүйелі нәтижені мақсат тұтатын үдеріс:
педагогикалық іс-әрекетте табысқа жеткізеді, жұмысқа жаңа сапалық мазмұн
береді, педагогтың кәсіптік позициясы қалыптасады.
Педагогикалық шеберлік – жүйелі педагогикалық бағыттылықты, бейімділікті,
білімділікті, іскерлікті білдіретін үдеріс.
-педагогикалық мақсаттылық, бағыттылық;
-тәрбие беру, білім беру ісінің нәтижелілігі;
-әдістерді, құралдарды қолдана білудегі үйлесімділік;
-іс-әрекет мазмұнының шығармашылық сипат алуы.
Кәсіптік бағыттылықты, кәсіптік білімді, бейімділікті, іскерлік техниканы
жетілдіру керек. Одан кейін ол тәжірибеде шыңдалып, өзінің жоғарғы
деңгейіне бірте – бірте өтуі тиіс. Өз заманында А.С.Макаренко педагогикалық
кәсіптік шеберлік деңгейі қазірге дейін әлі жоғары дәрежеге жете қойған
жоқ деген болатын. Әлеуметтік қоғамдық өмірдің жаңаруына байланысты
кәсіптік педагогикалық шеберлік деңгейінде дамуға тиіс.
Педагогикалық кәсіптік шеберлікті дамыту міндеттері – педагогикалық білім
білгірлігі, әр түрлі жағдаяттарды меңгеру болып табылады. Педагогикалық
міндеттер – педагогикалық шеберліктің ең түйінді мәселесі.
Педагогикалық техниканың түрлері
Адамдардың өзара пікір алысуы, бір – бірімен қарым – қатынас жасауы ең
алдымен сөз арқылы, өзара сөйлеу арқылы жүзеге асырылады. Мысалы: дене
қимылы, келбет пішіні, бет әлпеті – бұлар сөйлеу құралы ретінде кейде
сөзбен қатар қолданылады, кейде өз алдына жеке де қолданылады.
Педагогикалық техникалық қарым-қатынас жасау формасы – мұғалімнің іштей
ұйымдастырылған сөз әрекетімен, сырттай ұйымдастырылған бет әлпеті, ден,е
қимылы әрекеттерімен ұштасып отырады.
Негізінен педагогикалық техника екі топ компоненттерінің үйлесуімен жүзеге
асырылады.
Бірінші топ компоненттеріне жататындар: өз дене құрылыс бітімін, қимыл –
қозғалысын басқара білу, келбет-пішінін, қас-қабағы, көңіл-күй сезімімен
мақұлдануын, не құптамауын білдіру, сөйлеу шеберлігімен, дауыс ырғағымен,
дикциясымен қатынасты үйлестіре білу, әлеуметтік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz