Ханафи фикх мазхабының негіздері мен ерекшеліктерін жас ұрпаққа көрсете білу

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 2

I Бөлім. Исламдағы фикх мазхабтарының қалыптасуы

1. 1. Мазхабтардың қалыптасуына ықпал еткен негізгі факторлар . . . 4

1. 2. Фикх мазхабтары (Малики, Шафиғи, Ханбали) . . . 17

II Бөлім. Ханафи фикх мазхабы

2. 1. Ханафи мазхабының қалыптасуы және негіздері . . . 43

2. 2. Ханафи мазхабының ерекшеліктері . . . 49

III Бөлім. Қазақстандағы дәстүрлі емес діни қозғалыстар және Ханафи мазхабы

3. 1. Қазақстандағы діни ағымдар және Ханафи мазхабының ұқсастықтары мен айырмашылықтары . . . 58

Қорытынды . . . 67

Пайдаланған әдебиеттер тізімі . . . 69

Кіріспе

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Еліміздегі орын алып отырған діни - шиеленісті жағдайда, ата-бабамыздың ұстанған Ислам дінінің қал-ахуалы, Құдайға шүкір, кешегі күнімізден жақсы деп айтуға болады. Әйтседе, әттеген-ай дейтін жерлеріміз де жоқ емес. Қазақстан КСРО-дан тәуелсіздігін алғанмен, әлемдік қауымдастықтың лайықты мүшесі боламыз деген даңғазамен, ғаламдық үлкен саясатқа кіріптар болуда. Демократиясы дамыған деген елдердің ресми тіркеуінен өткен діни бірлестіктерге, Қазақстан да лажсыз төрінен орын беруде. Яғни, жаһандануға сай ұстанып отырған ашық саясатымыз белгілі бір деңгейде тиімді болғанмен, рухани тұрғыдан елімізді алажаңқа түрге бөлеп отыр.

Сонымен қатар, мемелекетіміз діни ағымдардың өткеніне көз жіберіп, олардың шығу тегі, сенім қағидалары, мақсат-мұраттарына сұрыптау жүргізетін арнайы ғылыми-зерттеу институтын ашпай келеді. Осының нәтижесінде, кейбір елімізде тіркелген діни бірлестіктердің өткені бізге бұлдыр болып отыр. Алғашқы жылдары бұл мәселеде дінтанушы кадрлардың тапшы болғаны рас, ал, бүгінгі күні там-тұмдап болса да мамандар болған шақта, мемлекет мүддесіне кереғар діни ағымдарды құқықтық тұрғыдан ауыздықтауымызға толық негіз бар. Кез-келген жүйенің қалыптасу кезеңіндегі жасалған әрбір жаңсақ әрекеттің тудырған салдарының кейін орнын толтыру қиынға соғатынын білсек те, сол баяғы марғау жүрісімізден арыла алмай келеміз. Біздің бұл солқылдақтығымызды пайдаланып, елімізде қаптап жүрген әртүрлі мүддедегі миссионерлер ел-жұртты бұра тартып, түлкі бұлаң, айла шарғыға салып, өз сенімдерін тықпалауын тоқтатар емес. Бұның соңы неге апарып соғарын ойласақ, кәзіргі әлемдік дүмпулер көз алдымызда елестейді.

Еліміздегі халықтың басым көпшілігі Ислам дінін ұстанғанмен, бүгінгі елімізде көптігінен көз сүрінетін Исламдық мазхабтардың қайсысы дұрыс бағыт екенін арнайы білімі бар мамандар ажыратпаса, қарапайым жұртшылық біле бермейді. Өйткені, кешегі Кеңестік дәуірдің атеистік ызғары халқымыздың жадынан талай нәрсені өшіріп жіберді. Осы тұрғыда кешегі ата-бабамыз ұстанған Исламның ақиқат жолын ҚМДБ қал-қадірінше жаңғыртып келеді. Әсілі, ҚМДБ-ның сырттан келген келімсек діни ағымдардың ығында кетпеудің өзі үлкен жетістік. Дей-тұрғанмен, тәуелсіздіктің алғашқы жылдары қаншама отандастарымыз миссионерлердің түрлі түлкі бұлаң, айла-шарғысының құрбаны болды. Бұл үдеріс қәзіргі күні біршама саябырсығанмен, әлі де жалғасын табуда. Бұған негізгі себептердің бірі отандастарымыздың діни сауатының болмауы еді.

Қолдарыңызға тигелі отырған шығарма Ислам дінін ұстанған мазхабтардың шығу тегі мен ұстанымдары және тудырған жаңалықтары мен қайшылықтары, сондай-ақ, «ахлу сунна уа жамма» яғни, ақиқат Исламдық мазхабтар туралы жан-жақты мәлімет береді. Мазхабтардың ерекшеліктеріне қарай бүгінгі күнге дейінгі Зерттеушілер саяси, сенімдік, фыкһтық деп қарастырып келген. Біз де, қолымыздағы деректер бойынша осы дәстүрдің негізінде мазхабтар тарихын жазуға тырыстық. Мазхабтардың ішінде ата - бамамыздың ұстанып келген Ханафи мазхабының негіздері мен ерекшеліктерін қазіргі таңдағы жас ұрпаққа дәріптеуіміз және түсіндіруіміз біз үшін маңызды бір істердің бірі болатыныныа күмәнім жоқ. Дипломдық жұмысым Отанымыздың рухани дамуына пайдалы болып, халқымыздың ақиқат дінді тануына септігін тигізіп жатса, үкілі үмітіміздің ақталғаны деп білеміз.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті. Бұл зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты қазақ қоғамының діни түйсігін аша отырып, Ханафи фикх мазхабының негіздері мен ерекшеліктерін жас ұрпаққа көрсете білу. Дәстүрлі емес діни топтардың ислам діні мен салт-дәстүрімізге кері әсерін тигізетінін дәлелдеу. Ата - бабамыздың ежелден ұстанып келген мазхабы Ханафи екендігін көтере отырып болашақ ұрпаққа мирас етіп қалдыруды негіздеп, соны аша білу.

Зерттеу әдісі . Зерттеу жұмысында салыстыру, ғаламдану процесін синтездей отырып, анализ жасау әдісі қолданады. Яғни Ханафи мазхабының негізгі ұстанымдарын негіздей отырып дәлелді пікірлер келтіріледі.

Диплом жұмысының кұрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, бірінші бөлім екі тақырып, екінші бөлім екі тақырып, ал үшінші бөлім 1 тақырыптан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I бөлім. Исламдағы фикх мазхабтарының қалыптасуы

1. 1. Мазхабтардың қалыптасуына ықпал еткен негізгі факторлар

Мазхаб дегеніміз араб тілінде «баратын жол» мағынасын береді. Мазхаб сөзінің бұлай белгілі бір мәреге бет түзеп жүру мағынасын беру себебі, мұсылмандық үкімдер ақыреттік мекенге жету жолындағы қатынастарды реттеуді қолға алады. Сондай-ақ, мазхаб сөзі «лайықты көзқарас» деген мағынаны да береді. Өйткені, әрбір мазхабтың көтерген мәселелері мен тәсілдері мұсылмандық қайнар-көздерге негізделеді. Терминологияда мазхаб ұғымы Ислам дінінің үкімдерінің жүзеге асырылуы мен түсіндірілу барысында, яғни, саяси, сенімдік, фыкһтық негіздер бойынша белгілі бір мүжтаһид тарапынан берілген үкімдердің жиынтығын айтамыз. [1; 16]

Негізінде ислам тарихындағы мазхабтар саяси, сенімдік, фыкһтық мақсаттарда пайда болған. Дәлірек айтатын болсақ, белгілі бір тұлғаларар мен ғалымдар өздерінің саяси, сенімдік, фыкһтық көзқарастарына ислам дінінен, яғни, Құран мен сүннеттен дәлелдер іздеп, өз ой-пікірлерін білдірген. Барлық мазхабтар белгілі бір себеп пен мұрат негізінде пайда болғанмен, өз түсініктеріне Құран мен сүннетке арқа сүйеген немесе мазхабтар Құран мен сүннетке қатысты әр түрлі өзіндік ерекшелікке ие жорамалдар мен долбарлар айтумен өзгешеленеді. Мазхабтардың пайда болуындағы белгілі себеп пен мұратқа байланысты Зерттеушілер мазхабтарды ерекшеліктеріне қарай саяси, сенімдік, фыкһтық деп бөліп қарастырады.

Ислам тарихында алғаш саяси және сенімдік мәселелерге байланысты пайда болған мазхабтар «фырка» (көпше түрде фирак), «нихле» (көпше түрде нихал) және «мақала» (көпше түрде мақалат) сөздерімен белгілі болды. Бұл сөздер өзгеше түсінік негізінде амалдарды жасаған топ немесе топтар мағынасын білдіреді. Мұсылман қоғамында алғаш рет өзгеше түсінік пен жорамал айтқан топтарды «мақала» деп атады. Себебі, алғашқыда жазылып тартыс тудырған және долбарланған мәселелер тек бір ғана мәселе хақында болды. Мысалы, мұслмандардың алғашқы пікірталастары үлкен күнә жасаған адамның жағдайы (мұсылман санала ма, кәпір санала ма?) турасында пайда болған еді. Осы тақырыпта бір ғұлама өзінің өзгеше ойын (мақала) білдірсе, ол ғалым «сахибул мақала» (өзгеше ойдың иесі) деп аталатын. Имам Әл-Әшаридің «Китабу мақалатил-муслимин уә хилафил мусаллин», Әл-Күммидің «Китабул-мақалат» атты шығармалары осы салада жазылған түрлі «мақалалар» жөнінде кеңінен мәлімет береді. Сонымен қатар, «мақалат» сөзі ғалымдар арасындағы тартыс тудырған кезекті тақырып мағынасын да береді. [2; 48]

Кейіннен «мақалат» сөзінің орнына «нихле» сөзі қолданыла бастады. Шехристани «Китабул-милел уән-нихал» (діндер мен мазхабтар тарихы) деген танымал шығармасында түрлі саяси және сенімдік көзқарастағы топтарға жан-жақты тоқталды.

Бүгінгі күнге дейін «мазхаб» терминімен бірге «фырка» сөзі де қолданылады. Қауым, топ, бөлінген қоғам мағыналарын беретін бұл сөз көбіне саяси, сенімдік мазхабтарға байланысты айтылады. Мәшһүр ғалым Абдулқадыр әл-Бағдадидің «әл-Фарқ бәйнәл-фирақ» (мазхабтар арасындағы өзгешеліктер) атты шығармасы саяси және сенімдік мазхабтарға жан-жақты тоқталып өтеді. Әл-Бағдадидің бұл шығармасына түсіндірме жасаған түрік ғалымы Проф. Др. Етһем Рухи Фығлалы «мақала», «нихле», «фырка» терминдері көбіне саяси, сенімдік ағымдарға байланысты айтылғандығын, ал «мазхаб» термині көбіне құқықтық мектептерге байланысты қолданылғандығын айтады. [3; 59]

Бүгінгі күні мұсылман қауымында діни ағымдарды атау барысында жоғарыдағы терминдерден қарағанда мазхаб сөзі кеңінен қолданысқа ие. Себебі, діни ағымдардың өзара тартысында Сүнниттік қағидалар басым түскеннен кейін, негізінен мазхаб атауы сүнниттік бағыттағы мектептерге айтылатын болды. Сондықтан біз оқырман қауымға ұғынықты болу үшін шығармамызға арқау болған мұсылмандық саяси, сенімдік және фыкһтық ағымдарды мазхабтар деп қарастырып отырмыз.

Ислам тарихында алғашқы сенімдік тартысқа себеп болған тақырыптардың бірі тағдыр болып табылады. Тіпті, мүшіріктердің арасында тағдырға қатысты талас-тартыстар орын алып, олардың кейбірі өмірден көрген құқайларын тағдырға телитін. Құран-Кәрім бұл туралы былай баяндайды: «Аллаһқа серік қосқандар: «Егер Аллаһ қаласа еді, біз де аталарымыз да серік қоспаған болар едік, әрі еш нәрсені харам қылмаған болар едік» дейді. Осы секілді бұлардан бұрынғылар да бейнетімізді татқанға дейін жасынға шығарған. (Мұхаммед с. а. у) : «Жандарында бізге қарсы шығара алатын білімдерің бар ма. Негізінде сендер ойларыңа ғана ілесесіңдер де өтірік айтасыңдар» де» (Әнғам, 6/148) .

Алуси бұл аяттың тәпсірін жасағанда былай дейді: «Мүшіріктер, бұл сөзді істеген күнәлары үшін кешірім сұрау мақсатында сөйлеген емес. Өйткені, олар өз іс-әрекеттерін жаман деп ойламайтын. Аллаһ олардың іс-әрекетін ұнатпай, сондықтан, оларға жақсылық жасауды жазбаған. Керісінше, олар өз іс-әрекеттерінің жақсы болғандығын және табынған пұттарының тілекті Аллаһқа ұластыратынына сенетін. Өздерінің харам деп санайтын істерін Аллаһ харам деп санағандығын айтатын. Құранда баяндалғандай мүшіріктер өз іс-әрекеттерін Аллаһтан көріп, өз-өзін ақтайтын. Олар: «Егер Аллаһ қаламаған болса, біз Оған серік қоспаған болар едік. Біз іс-әрекеттерімізді Оның қалауымен жасағандықтан, харам санамаймыз» дейтін.

Пайғамбарымыздың (с. а. у) дәуірінде тағдырдан өзге сенім мәселелеріне қатысты кейбір арабтар ескі түсініктердің негізінде талас-тартыстар тудырды. Бұны аш-Шахристани өз шығармасында жан-жақты баяндайды. Құран-Кәрімде ескі түсініктегі арабтар туралы былайша баяндалады: «Көктің гүрілі; дәріптеп, періштелер қорқып, Аллаһты пәктейді. Аллаһ нажағайларды жіберіп, қалағанына тигізеді. Олар Аллаһ жайында таласады. Негізінде Аллаһ орасан күшке ие» (Рағыд, 13/13) .

Пайғамбарымыздың (с. а. у) дәуірінде, оны кейбір екіжүзділер орасан күш пен құдыретке ие деген пікірлер тарататын. Осылайша кейбір екіжүзділер сыртқы пішінімен мұсылман болып көрініп, Исламға қайшы әртүрлі пікірлерді айтып, арам пиғылдарын білдіретін. Олардың пікірлері алғашқыда мұсылмандар арасында талас-тартыстар туғызбағанмен, кейінгі дәуірдегі сенімдік мәселелерде туындаған талас-тартыстардың тұздығына айналды. [4; 116]

Мұсылмандардың сенімдік турасындағы алғашқы таластартыстарының бірі тағдыр мәселесі болды. Пайғамбарымыз (с. а. у) тағдырға илануды үндеумен бірге, бұл тақырыпта тартыспауды аманаттады. Тағдыр мәселесі атақты «Жебірейіл» оқиғасын да орын алған болатын. Жебірейіл (с. а. у) Пайғамбарымызға (с. а. у) : «Иманды түсіндір» дегенде, ол былай деп жауап берді: «Аллаһқа, періштелерге, кітаптарға, пайғамбарларға, ақырет күніне және жаманшылық пен жақсылықтың тағдырдан екендігіне сену».

Тағдырға сену дегеніміз Аллаһқа мойынсұнып, Оның ілімі әрбір нәрсені қамтитынын және Оның әу баста болатын әрбір қозғалыс пен оқиғаларды белгілегеніне илану болып табылады. Осыған байланысты, Пайғамбарымыз (с. а. у) тағдырға мойынсұнуды үндеп, бірақ, бұл мәселеде пікірталастыруға тиым салды. Өйткені, тағдыр тақырыбында пікірталас жасаудың өте нәзік және әлсіз тұстары бар. Пікірталас барысында әртүрлі көзқарастар айтылғаннан кейін ақылдың діңі босап, сенімге қылау түседі. Пікірталас нәтижесінде адам Құрани ақылдан айырылып, әртүрлі көзқарастардың жетегінде кетіп, нәтижесінде мұсылмандар арасында бөлінушіліктер орын алатын. Сонымен бірге, тағдыр тақырыбында талас-тартысқа түсушілер нақты бір дәлел таппағаннан кейін, жаңа бір қазына аралына тап болғандай, мәселеге сенім тұрғысынан емес, жалаң сезіммен қарап, сыңыржақтыққа ұрынатын.

Пайғамбарымыз (с. а. у) көз жұмғаннан кейін, Ислам мемлекетінің шекарасы кеңейіп, мұсылмандар көптеген ұлыс пен ұлттарды және ескі мәдениеттер өркен жайған өлкелерді бағындырды. Бұл жаңа өлкенің ескі тұрғындары Исламды қабылдағанмен, бірден ескі сенімдерінен мүлде қол үзе қоймады. Осыдан келіп, Исламның атын жамылған әртүрлі дүбәра сенімдер пайда болды. Бұл жаңа бағынған ұлт пен ұлыстар және ескі діндерді ұстанушылар арасында тағдырға сенгенмен, тағдырға сенудің түпкілікті мәнін ұқпаған және тағдырға сенуден бас тартқандар да бар болатын. Ислам мемлектіне жаңа бағынған топтар, Пайғамбарымыздың (с. а. у) тағдыр мәселесінде пікірталасқа тиым салғанына құлақ түрген жоқ. Омар б. Хаттаб дәуірінде тағдырға қатысты мынандай бір оқиға орын алды: Омар б. Хаттабтың алдына бір ұрыны алып келеді. Хз. Омар оған: «Неге ұрлық істедің» деп сұрағанда, әлгі ұры: «Аллаһ осылай етіп пешенеме жазғаннан кейін істедім» деп жауап қатады. Хз. Омар ұрлық қылмысына берілетін қол кесу жазасымен қоса, оған дүре соқтырады. «Дүре не үшін соғылды» деп сұрағандарға, халиф: «Қолын кескенім ұрлығы үшін, ал, дүре соқтырғаным, бәлесін Аллаһқа жапқаны үшін» деп жауап береді. [5; 62-63]

Пайғамбарымыз (с. а. у) ақыреттік болғанан кейін кейбір мұсылмандар тағдырды әрбір істің алдын-ала білу деп ұқты. Хз. Омар оба ауруы шыққан бір кентке соқпағанына қарап оған бір мұсылман: «Аллаһтың тағдырынан қашамысың» дейді. Сонда, хз. Омар: «Аллаһтың тағдырынан қашамын және Аллаһтың тағдырына қашамын» деп жауап береді. Хз. Омар бұл жауабымен Аллаһтың тағдырының барлық жағдайда қамти алатындығына ишара жасаған еді. Яғни, себептердің өзі де тағдырға байлаулы. Біздің міндетіміз, өз жауапкершілігімізді атқарып, мәселенің салдарын салмақтау арқылы мүддемізге сай таңдау жасауымыз болып табылады.

Хз. Османды өлтірген қанды қол қарақшылар да: Сені біз емес Аллаһ таспен ұруда» деп, қылмыстарынан бас тартпақ болды. Хз. Осман оларға: «Жалған сөйлейсіздер» деп жауап қатқан болатын. Мұсылмандардағы бұндай жартыкеш, дүбәра сенімдері Исламнан бұрынғы ескі дәіндер мен мәдениет өкілдерінің Исламға қаскөйлікпен сепкен дәнінің көгеріп өсіп, жеміс беруі еді.

Тағдыр мәселесі мұсылмандардың күн тәртібінен түспеген кездері мұсылмандар басынан алай-түлей заманды өткеріп, талас-тартыстары таусылмайтын. Мәселенің шешімін табу үшін философиялық көзқарастарға да жүгінетін. Алайда, мұсылмандар тағдырға ақылмен қарағанмен де мәселеге нүкте қоя алмай даурығатын. Осы тұрғыда, кейбір Исламдық құндылықтарды қанып ішпеген ескі Мәжусилік сенімнің ықпалындағы топтар әрбір істі харам болса да мүбах деп санап, дін алдындағы жауапкершілікті тәрк ететін. Иә, тағдыр мәселесі ескі мәдениеттер мен діндердің ықпалымен күннен күнге зорая түсті. Хз. Алидің дәуірінде тағдыр мәселесі мұсылмандардың ұдайы күн тәртібінде тұрды. Атақты Ибн-у Әбил-Хадид өз шығармасында бұл туралы былайша баяндайды:

«Бір қарт адам хз. Алиге келір: «Шамға сапар еткенімде, Аллаһтың қазасы және тағдыры болды ма?» деп сұрайды. Хз. Али: «Тұқымды жарған, болмысты жаратқан Аллаһқа ант етейін, Аллаһтың қазасы мен тағдырының тыс ешнәрсеге қол жеткізе алмаймыз немесе ешқандай бір жолға түсе аламақ емеспіз» деп жауап береді. Әлгі қарт адам: «Мен іс-әрекетімінің нәтижесі Аллаһтан болады деп күтейін. Олай болса, өзім үшін сауап көрмеймін бе?» (бұл жерде менің ешқандай бір еңбегім жоқ па деген сұрақ қойып отыр) дейді. Оның бұл пікіріне хз. Али: «Тоқтаңыз қария. Аллаһ-Тағала сіздің барғаныңызға да, келгеніңізге де үлкен сауап жазады. Ешқандай жағдайда төгілген тер қайтарымсыз қалмайды» деп жауап береді. Қария: «Жарайды ендеше. Мынаны түсіндірші, бұл қалай болды? Бізді қаза мен тағдыр жібермеді ме?» (әрекеттерімде менің ешқандай орным жоқ па? деп отыр) дейді. Хз. Али: «Бұлай деуің ақылсыздық. Сен бұны қажетті бір қаза немесе мәжбүрлі тағдыр деп ойладың ба?. Егер, олай болса, сауап пен жаза, бұйрық пен тиым барлығы босқа кетіп, Аллаһ тарапынан күнәһарларды жазалау және жақсылар үшін игілік берілмеген болар еді. Жақсылар жамандардан жоғары, жамандар жақсылардан төменде болмас еді. Сенің бұл айтқандарың пұтқа табынушылар мен шайтанға ергендердің, ақиқатқа қарсы көкірегі көр болғандардың сөзіне ұқсайды. Бұлар бұл үмбеттің Мәжусилері болып табылады. Аллаһ-Тағала хабар ретінде бұйрық береді. Сақсындыру үшін тиым салады. Сен жасай алатын істі мойныңа жүктейді. Демек, адамдар Аллаһқа қиыншылық үшін қарсы шығады немесе тағдырдың сырын ұққан тағдырға мойынсұнады. Аллаһ-Тағала адамзат баласына пайғамбарларды тектен-текке жібермеген. Көктер мен жерді және оның ішіндегілерді бостан-босқа жаратпаған. Сіздің айтқаныңыз кәпірлердің түсінігі. Ал, кәпірлер тозақтың отына жансын! дейді. Сонда, әлгі қария: «Олай болса, сапарымызды оңғарған каза мен тағдыр не екен? (менің сапарымның нәтижесі илаһи тағдыр ма, жоқ әлде, менің әрекеттерім бе?) дейді. Хз. Али: «Аллаһтың бұйрығы мен тиымы» деп, Құранның мына бір аятын оқиды: «Раббың, тек қана ғибадат етуді бұйырды» (Исра, 23) . Қария өз сауалына қаныға жауап алып, хз. Алиге ризашылығын білдіреді. [6; 82-83] Бұл оқиғадан хз. Али дәуірінде де тағдыр мәселесінің мұсылмандардың күн тәртібінда тұрғандығын аңғарамыз. Жалпы тағдырға сену мәселесі Пайғамбарымыздан (с. а. у) кейінгі дәуірден бүгінгі күнге дейінгі аралықта мұсылмандардың ұдайы күн тәртібіндегі өзекті мәселесі болып келеді. Сенімдік мазхабтардың пайда болуына түрткі болған мәселелердің бірі осы тағдыр мәселесі болатын.

Хз. Али дәуіріндегі сенімге қатысты талас-тартысқа тұздық болған тақырыптың бірі үлкен күнә жасаған адамның жағдайы болатын. Сыффын соғысынан кейінгі «Сот» оқиғасына байланысты Харижиттер хз. Алиді кәпір деп білді. Олардың пікірінше хз. Алидің Омаяттармен болған мәселенің үкімін сотқа қалдыруын үлкен күнәға жатқызып, оған кәпір деген үкім берді.

Хз. Алиге Харижиттердің кәпір деген үкімі, әлбетте, жаңсақ, жала үкім болып табылады. Дегенмен, бұл жағдай, үлкен күнә жасағандарды мұсылман санаймыз ба? санамаймыз ба? деген мәселені тудырды. Үлкен күнә жасағандар ақыретте тозақта мәңгілік қалады ма? мәңгілік қалмайды ма? Жоқ әлде Аллаһтың рахымымен кешіріледі ме? Осы мәселенің асқынғаны соншалықты, ғұламалар әртүрлі көзқарастар айтып, бөлінушілікке ұрынды. Кейбір ғалымдар бұл тақырып Мутазалие мазхабының ең көп көтерген мәселесі екендігін айтады. Бұл мазхаб осы мәселеге байланысты Мутазалие (бөлінген) деген атты иеленді.

Омаяттар дәуіріндегі бірінен-соң бірі жалғасқан қым-қуыт саяси оқиғалармен қатар, үлкен күнә жасағанды мұсылман санаймыз ба? Санамаймыз ба? деген мәселеде мұсылмандардың сенім әлеміндегі дүмпулердің одан арықарай жалғасуына түрткі болды. Омаяттар дәуірінде Мұсылмандар Парсылар, Гректер, Румдықтармен қарым-қатынас жасай бастады. Осы қарым-қатынастың негізінде олардың ескі мәдениеттері мен философиялық көзқарастары Мұсылмандардың арасына жайылды. Бұл елдерде философиялық көзқарастар қатты дамыған болатын. Исламнан бұрын Ирандық философиялық мектептерге ұқсас Иракта да философиялық оқу орындары бар еді. Харис бин Кәлде мен оның ұлы Нәдір секілді кейбір арабтар философиялық көзқарастармен осы мектепте танысты. Ислам бұл өлкеге енгенде, бұндағы базбір адамдар философиялық ілімді мұсылмандарға үйрете бастады. [7; 67]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.