Қазақстандағы кәсіпорындардың инвестициялық белсенділігін арттыру

Кіріспе
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.
Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын болды. Туынды құнды қағаздар (фьючерстер, опциондар және т.б.) нарығы да дамып келе жатыр.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет етеді. Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды, нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты –кәсіпорындардың инвестициялық қызметін басқару негіздеріне сүйене отырып, инвестициялық сипаттағы тиімді шешімдер қабылдаулың бастапқы негіздерін игеру болып табылады.
Жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда кәсіпорындардың инвестициялық қызметін басқарудың негіздері, инвестициялық саясатты қалыптастырудың және жүзеге асырудың принциптері қарастырылады.
Екінші тарауда инвестициялар бойынша шешімдер қабылдаудың әдістері қарастырылып, оларды нақты тәжірибе жүзінде қолдану жағдайлары қарастырылады. әлемдік тәжирибеде кеңінен қолданылатын инвестициялық жобаларды талдау әдістері мысалдармен өрнектеле отырып
Үшінші тарау қазіргі таңдағы еліміздегі кәсіпорындардың инвестициялық қызметімен, белсенділігімен және олардың инвестициялық қызметін қаржыландыру ерекшеліктерімен байланысты мәселелері және оларды шешудің жолдарына арналады.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының 2003-жылдың 8-қаңтарындағы «Инвестициялар туралы» Заңы
2. Балабанов И.Т., «Основы финансового менеджмента», Москва – 1998
3. Игликов Е., «Инвестиционный потенциал финансовых институтов Республики Казахстан: состояние и перспективы», Рынок ценных бумаг Казахстана, 2005, №2
4. Ковалев В.В., «Финансовый анализ», Москва – 1998
5. Ковалева А.М., «Финансы фирмы», Москва – 2002
6. Кучукова Н., «Стимулирование инвестиций и повышение конкурентоспособности казахстанской экономики», Қаржы-қаражат – Финансы Казахстана, 2004, №1
7. Попов В. М., «Бизнес-план инвестиционного проекта», Москва – 2001
8. Романовский М.В., Сабанти Б.М., «Финансы», Москва – 2002
9. Сейтказиева А. М., «Инвестиционная деятельность предприятия», Алматы - 1998
10. Сембеков Е., «Об отдельных вопросах совершенствования инвестиционного проектирования в Казахстане», Қаржы-қаражат – Финансы Казахстана, 2004, №2
11. Тургулова А.К., «Проблемы и пепспективы обеспечения финансовыми ресурсами предприятий реального сектора экономики», Банки Казахстана, 2005, №3
12. Шим Джей. К, «Финансовый менеджмент», Москва – 1997

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 37 бет
Таңдаулыға:

Мамзұны

Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . 4

1. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі
мен саясатының негіздері
1.1. Инвестициялар ұғымы және олардың жіктелуі . . . . . . . . .
. . . . 6
1.2. Инвестициялық қызметті басқару . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . 8
1.3. Кәсіпорынның инвестициялық саясаты . . . . . . . . . . . .
. . . . . 11

2. Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау
2.1. Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері . . . . . . . . . .
. .. . . 14
2.2. Инвестицияларды бағалау әдістерін тәжірибе жүзінде қодану . . .
. 16
2.3. Альтернативті инвестициялық жобаларды бағалау . . . . . . . .
. . 19

3. Қазақстандағы кәсіпорындардың инвестициялық
белсенділігін арттыру
3.1. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметінің
негізгі мәселелері . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . .. . . . . . . . . . 22
3.2. Қазақстандық кәсіпорындардың инвестициялық
саясатын жетілдіру жолдары . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . 24

Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . 27

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . 30

Кіріспе
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай
өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық
белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері
жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны
болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және
әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі
дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас,
акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және
қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың
барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару
механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі
олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке
қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.
Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық
кәсіпорындардың қаржылық-шаруалылық тәжірибесінде қаржылық инвестициялар да
кеңінен етек жайып келеді. Акционерлік қоғамдар жыл өткен сайын көптеп
ашылу үстінде, банктер, сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары,
кәсіпорындар мен ұйымдар, сондай-ақ мемлекет те уақытша бос ақша
қаражаттарын тарту үшін қарыздық құнды қағаздарды кеңінен пайдаланатын
болды. Туынды құнды қағаздар (фьючерстер, опциондар және т.б.) нарығы да
дамып келе жатыр.
Осы айтылғандар кәсіпорындар тарапынан қазіргі заман талаптарына,
нарықтық экономика талаптарына сай инвестициялық саясат жүргізуді қажет
етеді. Кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мүмкін болған инвестициялық
жобалардың ішінен өзінің стратегиялық мақсаттарына сай нұсқаларын таңдап
ала білумен сипатталады. Сонымен қатар, инвестициялық саясат жобаларды
қаржыландырудың оңтайлы көздерін тартуды, оларды тиімді орналастыруды,
нәтжижесінде инвестициялық табыс табуды немесе капитал өсімін қамтамасыз
етуі керек. Сондықтан да инвестицияларды дұрыс басқару қазіргі таңдағы
көкейтесті мәселелердің бірі болып отыр.
Курстық жұмыстың мақсаты –кәсіпорындардың инвестициялық қызметін
басқару негіздеріне сүйене отырып, инвестициялық сипаттағы тиімді шешімдер
қабылдаулың бастапқы негіздерін игеру болып табылады.
Жұмыс үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда кәсіпорындардың инвестициялық
қызметін басқарудың негіздері, инвестициялық саясатты қалыптастырудың және
жүзеге асырудың принциптері қарастырылады.
Екінші тарауда инвестициялар бойынша шешімдер қабылдаудың әдістері
қарастырылып, оларды нақты тәжірибе жүзінде қолдану жағдайлары
қарастырылады. әлемдік тәжирибеде кеңінен қолданылатын инвестициялық
жобаларды талдау әдістері мысалдармен өрнектеле отырып
Үшінші тарау қазіргі таңдағы еліміздегі кәсіпорындардың инвестициялық
қызметімен, белсенділігімен және олардың инвестициялық қызметін
қаржыландыру ерекшеліктерімен байланысты мәселелері және оларды шешудің
жолдарына арналады.

1. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі мен саясатының негіздері
1.1. Инвестициялар ұғымы және олардың жіктелуі

Кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару жүйесіндегі маңызды салалардың
бірі инвестициялық қызмет болып табылады. Кәсіпорынның қаржылық ресурстары
ағымды шығындарды қаржыландыруға және инвестицияларға жұмсалады.
Инвестициялық қызметтің негізгі мақсаты, түптеп келгенде, кәсіпкерлік
табысқа немесе капитал өсіміне қол жеткізу болып табылады. Қазақстан
Республикасының заңнамасына сәйкес инвестиция дегеніміз – бұл табыс табу
мақсатында кәсіпкерлік қызмет объектілеріне салынатын ақша қаражаттары,
құнды қағаздар, мүліктер, мүліктік құқықтар, басқа да құқықтар болып
табылады.
Инвестициялар кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және
келесідей мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:
қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік
қызметін кеңейту;
жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Кәсіпорындар инвестициялық салымдарды әр түрлі нысандарда жүзеге асыра
алады, өйткені инвестициялау объектілері де алуан түрлі болып келеді.
Инвестициялау объектілері 1.1- суретте көрстетілген.

Инвестицияларды әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады.
Инвестициялардың жіктелу белгілері 1.2- суретте берілген.
Негізгі жіктеу белгісі ретінде инвестициялау объектілері қарастырылады.
Бұл белгісі бойынша инвестициялар нақты (тікелей) және қаржылық (қоржындық)
болып бөлінеді.
Нақты (тікелей) инвестициялар дегеніміз – бұл табыс алу мақсатында
тауарлар өндірумен және қызметтер көрсетумен тікелей байланысты нақты
активтерге салынған ақша қаражаттары. Бұл кәсіпорындардың негізгі қорларын
ұлғайтуға бағытталған капитал салымдары болып табылады. Нақты инвестициялар
негізгі құралдарды қайта құру, кәсіпорындағаы өндірісті кеңейту, техникалық
қайта жарақтандыру немесе жаңаландыру арқылы жүзеге асады.
Қаржылық (қоржындық) инвестициялар – бұл табыс алу мақсатында құнды
қағаздар нысанындағы қаржылық активтерді сатып алу. Бұл құнды қағаздар
қоржынын қалыптастыруға бағытталған ақша салымдары болып табылады.
Инвестицияларды жіктеудің келесі белгісі – инвестициялау мерзімі.
Аталған белгі бойынша инвестициялар қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді болып
жіктеледі.
Қысқа мерзімді инвестициялар – бұл бір жылға дейінгі мерзімге салынған
ақша салымдары. Әдетте қаржылық инвестициялар қысқа мерзімді болып келеді.
Ұзақ мерзімді инвестицилар деп кәсіпорынға бір жылдан артық мерзімдер
ішінде қалыпты табыс көзін қамтамасыз ететін жобаларды жүзеге асыруға
салынған ақша қаражаттарын айтады. Ұзақ мерзімді инвестициялардың негізгі
түріне кәсіпорынның негізгі құралдарын, өндіріс барысын кеңейтуге жұмсалған
капитал салымдарын жатқызуға болады.
Кәсіпорынның инвестиция барысына қатысу сипатына қарай тікелей және
тікелей емес инвестициялар болады. Тікелей инвестициялар жағдайында
инвестор-кәсіпорынның капитал салу объектілерін таңдауда тікелей қатысуын
түсінуге болады (өзге кәсіпорындардың жарғылық қорына, құнды қағаздардың
кейбір түрлеріне капитал салу). Тікелей емес инвестициялар барысында
инвестициялау объектілерін таңдау кезінде қаржылық дәнекершілер (брокерлік-
дилерлік компаниялар) немесе инвестициялық қорлар қатыса алады.
Инвестицияланатын қаражаттардың меншік белгісіне қарай жеке және
мемлекеттік инвестицияларды бөліп көрсетуге болады. Жеке инвестициялар
жеке тұлғалар мен мемлекеттік меншік нысанындағы емес кәсіпорындардың
капитал салымдарын сипаттайды. Мемлекеттік инвестициялар – бұл мемлекеттік
кәсіпорындардың, сондай-ақ мемлекеттік бюджеттің және мемлекеттік бюджеттен
тыс қорлардың капитал салымдары болып табылады.

1.2. Инвестициялық қызметті басқару
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық
тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына, оның өз бизнес саласындағы
өміршеңдігіне айтарлықтай әсер ететіні сөзсіз. Сондықтан да, инвестициялық
қызметті басқару кәсіпорындағы қаржы менеджментінің маңызды да жауапты
міндеттерінің бірі болып табылады.
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару – бұл инвестициялық қызметті
заңды түрде реттеуді, бақылауды және ынталандыруды қажет етеді;
жеке инвестициялық жобаларды басқару – бұл қазіргі заман талаптарына сай
әдістер мен басқару техникасын қолдану арқылы инвестициялық жобаны жүзеге
асыру барысын жоспарлауды, ұйымдастыруды және бақылауды қамтиды;
жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару – бұл кәсіпорын тарапынан
инвестициялау объектілерін таңдаумен және инвестиция барысын бақылаумен
сипатталады.
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең
тиімді нұсқаларын жүзеге асыруға бағытталады. Осы орайда кәсіпорындардың
инвестицияларды басқару барысына толығырақ тоқтала кетелік (1.3-сурет).
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі – бұл
елдегі инвестициялық жағдайды (климатты) талдау. Ол келесідей
көрсеткіштерді ескереді:
жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және өнеркәсіптік тауарлардың
өндіріс көлемінің динамикасы;
ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
мемлекеттің инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және
ынталандыруы;
инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды қағаздар
нарығының, даму деңгейі.
Келесі кезең – кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере
отырып, оның инвестициялық қызметінің нақты бағыттарын анықтау. Бұл кезеңде
кәсіпорын инвестициялық қызметінің салалық бағытын, сонымен қатар өз
қызметінің жекелеген кезеңдеріндегі инвестициялаудың негізгі нысандарын
анықтайды. Бұл үшін экономиканың жекелеген салаларының инвестициялық
тартымдылығы, яғни олардың конъюнктурасы, осы салалардың өнімдеріне деген
сұраныстың динамикасы мен болашағы зерттеледі.
Экономика салаларының инвестициялық тартымдылығын зерттеу барысында
жүргізілген талдау жұмыстары келесідей маңызды сұрақтарға жауап табуға
мүмкіндік береді:
осы саланың елдегі және әлемдегі дамуының тарихи негіздері;
бәсекелестік шарттары – салаға кіру кезіндегі бөгеттердің болуы, саладағы
бәсеклестердің өзара қатынастары, солардың өнімі тәріздес тауарлардың пайда
болу мүмкіндігі;
өндірушілердің өндірістік қабілеті мен сатып алушылардың төлем
қабілеттілігі;
осы салаға байланысты қолданыстағы заңнаманың негіздері.
Аталған мәліметтер бойынша осы саладағы кәсіпорындарға инвестициялар
салудың тиімділігі мен болашағы туралы қорытындылар қалыптасады.
Келесі кезең, яғни инвестициялар салудың нақты объектілерін таңдау,
инвестициялық нарықтағы ұсынысты талдаудан басталады. Содан кейін
кәсіпорынның инвестициялық қызметінің негізгі бағыттарына және экономикалық
стратегиясына сәйкес келетін жекелеген инвестициялық жобалар таңдап
алынады. Барлық таңдап алынған инвестициялық объектілер олардың
экономикалық тиімділігі жағынан талдауға алынады. Осы талдаудың қорытындысы
бойынша инвестициялық жобалар экономикалық тиімділігі (табыстылығы) бойынша
сараланып, солардың ішінен неғұрлым үлкен табыс алып келетін жобалар таңдап
алынады.
Инвестицияларды басқарудың келесі кезеңі – инвестициялардың өтімділігін
анықтау. Инвестициялық қызметті жүзеге асыру барысында кәсіпорындар
жекелеген инвестициялық объектілер бойынша инвестициялық жағдайдың өзгеруі
нәтижесінде болжамдалған табыс мөлшері күрт төмендеп кетуі мүмкін екендігін
ескерулері қажет. Сондықтан да барлық өзгерістерді жан-жақты қадағалап,
инвестициялық бағдарламадан шығып кету және капиталды қайта инвестициялау
туралы шешімдерді қажет уақытында қабылдай білу керек. Осындай жағдайлардың
пайда болу мүмкіндігін ескере отырып, әрбір инвестициялық объект бойынша
алдын-ала инвестициялардың өтімділігін бағалап, солардың ішінен өтімділік
деңгейі жоғары бағаланатын инвестицияларды жүзеге асырған абзал.
Инвестицияларды басқарудың тағы да бір өте маңызды кезеңі –
инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау және оларды қаржыландыру
көздерін іздестіру болып табылады. Бұл кезеңде кәсіпорынның жоспарлы
бағыттары бойынша инвестициялық қызметті жүзеге асыруға қажетті қаржылық
ресурстардың жалпы көлемі анықталады. Инвестициялық ресурстарға деген
мұқтаждықтарға сүйене отырып, оларды қаржыландыру көздері анықталады.
Кәсіпорынның меншікті қаражаттары жетіспейтін жағдайда шеттен қаражаттар
тарту туралы шешім қабылданады.
Жоғарыда аталған шаралардың барлығын жүзеге асырған соң кәсіпорынның
инвестициялық қоржыны қалыптасады. Инвестициялық қоржын кәсіпорынның барлық
инвестициялық жобаларының жиынтығы болып табылады.
Инвестицияларды басқарудың қорытынды кезеңі – инвестициялық
тәуекелдерді басқару болып табылады. Бұл кезеңде алдымен кәсіпорын барлық
инвестициялық объектілер бойынша кездесуі мүмкін тәуекелдерді анықтап алып,
содан кейін осы тәуекелдерді мүмкіндігінше азайтуға байланысты шаралар
қолданылады.

1.3. Кәсіпорынның инвестициялық саясаты
Бүкіл инвестициялық қызметті басқару жүйесі кәсіпорынның инвестициялық
саясатымен негізделеді. Инвестициялық саясатты әзірлеу барысына
кәсіпорынның басқару аппараты мен қаржы бөлімінің қызметкерлері, сондай-ақ
маркетингтік, өндірістік және басқа да бөлімшелердің қызметкерлері
қатысады. Бұл өз кезегінде, кәсіпорынның бетке алған инвестициялық
бағытының келешекте дұрыс сарында жұмыс істеуіне септігін тигізеді.
Кәсіпорындар өзінің инвестициялық қызметі барысында белгілі бір
инвестициялық саясатты бетке алады. Кәсіпорынның нвестициялық саясаты
дегеніміз – бұл кәсіпорынның өз инвестициялық қызметін тиімді жүзеге асыру
арқылы табыс табуға немесе өндіріс көлемін кеңейтуге бағытталған
шараларының жиынтығы болып табылады.
Кәсіпорынның инвестициялық саясаты капитал салымдарының тиімді
объектілерге салынуын, олардың өндіріс барысын сенімді ақша ағындарымен
қамтамасыз етуге, нәтижесінде кәсіпорынның жалпы экономикалық қызметінің
тиімділігін қамтамасыз етуге арналған. Демек, инвестициялық саясат өз
кезегінде кәсіпорынның экономикалық саясатының құрамдас бөлігі болып
табылады.
Нарықтық қатынастардың дамуы және сонымен байланысты макроэкономикалық
саясаттағы өзгерістер кәсіпорындардың инвестициялық саясатына қосымша
маңыздылық береді. Айталық, кәсіпорындардың инвестициялық қызмет жөніндегі
міндеттері келесідей болуы тиіс:
кәсіпорынның даму стратегиясын анықтау;
өзінің инвестициялық бағдарламасын жасақтау және өзекті инвестициялық
жобаларды анықтау;
инвестициялық ресурстардың оңтайлы орналастырылуын қамтамасыз ету;
кәсіпорын экономикасына капитал ағындарын және олардың қажетті объектілерге
салынуын қамтамасыз ететін қолайлы инвестициялық жағдай қалыптастыру.
Кәсіпорындар аталған міндеттерін жүзеге асыру үшін өзінің инвестициялық
саясатын белгілі принциптерге сүйене отырып жүргізу керек. Кәсіпорынның
инвестициялық саясатының әлемдік тәжірибеде қалыптасқан принциптері
келесідей:
капитал салымдарын қаржыландыру көздернінің алуан түрлі болуы;
іріктеушілік және ұқыптылық – инвестициялық жобаларды жан-жақты талдау
нәтижесінде іріктеп, таңдап алу;
мақсаттылық – инвестициялық бағдарламаның түпкі қажетті нәтижелерді
қамтамасыз ету мақсатында бағытталуы;
жүйелілік – инвестициялық бағдарламаны жүзеге асыруға қажетті шаралардың
жиынтығын жалпы ұлттық экономиканың даму деңгейімен байланыстыра отырып
қалыптастыру;
қамтамасыз етушілік – кез-келген инвестициялық жоба қажетті ресурстардың
барлық түрімен (қаржылық, еңбектік, ақпараттық, материалдық)және қажетті
мөлшерде қамтамасыз етілуі тиіс;
өтелімділік – салынған қаржы-қаражаттардың барынша үлкен өсіммен
қайтарылуы;
инвестициялық белсенділікке ықпал ету мақсатында экономикалық және
ұйымдастырушылық құралдарды қолдану.
Инвестициялық саясаттың ріктеушілік және ұқыптылық принциптерін жүзеге
асыру кәсіпорынның экономикалық өсіміне және жандана түсуіне септігін
тигізетін инвестициялық бағыттарды (жобаларды) дұрыс таңдай білуді қажет
етеді. Кез-келген кәсіпорын үшін инвестициялық саясатты жүзеге асыру және
инвестициялық бағыттарды таңдау келесідей қажеттіліктерді қамтамасыз етуі
керек:
өзге кәсіпорындарға немесе жаңа өнімдерге қаражаттар салу мақсатында өзінің
өндірістік әлуетін (потенциалын) дамыту;
инвестициялық бағдарламалардың өміршеңдігін қамтамасыз ету мақсатында
мемлекет тарапынан үлкен қолдау көрсетілетін салаларға капитал салу;
бәсекелестік қабілеті жоғары, ішкі және сыртқы нарықтарда үлкен сұранысқа
ие болатын өнімдер мен салаларға инвестициялар салу.
Қаражаттарды қолайлы экономикалық және техникалық жағдайлар жасай
алатын өндірістерге немесе экономика салаларына бағыттаған жөн.
Түптеп келгенде, кәсіпорындардың инвестициялық саясаты мыналарды
қамтамасыз етуі тиіс:
нақты және қарыз капитал тарту үшін, инвестициялық белсенділікті арттыру
үшін кәсіпорын шеңберінде әкімшілік және экономикалық жағдайлар жасау;
инвестициялық қызметтің тиімділігін қамтамасыз ететін инвестициялық
ресурстарды орналастырудың оңтайлы механизмін қалыптастыру;
қарыз капитал тартудың оңтайлы стратегиясын қалыптастыру;
отандық және әлемдік құнды қағаздар, несие, ақша нарықтарына шығуға қолайлы
жағдайлар жасау;
барлық инвестициялық жобаларды міндетті түрде тәуелсіз сарапшылар
бағалауынан өткізуді ұйымдастыру; инвестициялық жобалар тек экономикалық
табысты және салынған капиталдың өтелімділігін қамтамасыз етіп қана қоймай,
сонымен қатар сыртқы несие берушілерді (кредиторлар мен инвесторларды)
тартудың әлеуметтік және экономикалық тиімділігін де қамтамасыз етуі тиіс;
меншік нысанына қарамастан (мейлі коммерциялық нысандағы объектілерге,
мейлі мемлекет меншігіндегі объектілерге болсын), инвестицияларды қорғаудың
және сақтандырудың үнемі қолданыста болатын жүйесін қалыптастыру;
елдегі инвестициялық жағдайдың шарттары мен ондағы өзгерістерді үнемі
қадағалау және бақылау жүйесін қалыптастыру, қажет кезінде инвестициялық
жобаларға тиісті өзгертулер мен түзетулер енгізу.

2. Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау
2.1. Инвестициялық жобаларды бағалау әдістері

Инвестициялық сипаттағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың негізінде
болжамдалған инвестициялардың көлемі мен болашақ ақша кірістерінің көлемін
бағалау және салыстыру жатады. Салыстыруға жататын көрсеткіштер уақыттың әр
түрлі мезетіне жататындықтан, мұндағы өзекті мәселе оларды салыстыру болып
табылады. Оларды салыстыру барысында көптеген объективті және субъективті
факторларға көңіл аударылады: елдегі инфляция деңгейіне, инвестицияланатын
қаражаттардың көлемі мен олардан келетін ақша ағындарына, инвестициялық
жобаларды талдаушы маманның біліктілігіне және т.с.с.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау барысында қолданылатын
әдістердің бірнеше түрі бар. Осы орайда, инвестициялық салымдарды талдаудың
батыстық тәжірибеде кеңінен қолданылатын әдістеріне басты назар аударайық.
Олар келесілер: болып табылады: 1) таза келтірілген табыс (NPV); 2)
инвестициялардың тиімділік индексі (PI); 3) табыстылықтың ішкі мөлшері
(IRR); 4) өтелімділік мерзімі (PP); 5) табыстың есептік мөлшері (ARR).
Таза келтірілген табысты (NPV) есептеу формуласы келесідей:

(2.1)

мұнда Pk– инвестициялық жобаның жылында алып келетін ақшалай кірістері;
IC – инвестициялардық бастапқы сомасы; r – дисконттау коэффициенті.
Бұл әдістің мағынасы мынадай: егер NPV 0, онда инвестициялық жоба
тиімсіз деп саналады; егер NPV = 0, онда инвестициялаудан ешқандай табыс
немесе шығын келмейді; егер NPV 0, онда инвестициялық жоба тиімді деп
саналады, яғни бұл жобаны жүзеге асыру үшін қабылдау туралы шешім
қабылдауға болады.
Инвестициялардың тиімділік (рентабельділік) индексін (PI) бағалау әдісі
мына формуламен сипатталады:

(2.2)

Инвестициялардың тиімділік индексін бағалау әдісінің мағынасы мынаған
саяды: егер PI 1, онда инвестициялық жоба тиімсіз деп сипатталады, егер
PI = 1, онда инвестициялық жобаны жүзеге асыру нәтижесінде кәсіпорын
ешқандай табыс немесе шығын көрмейді, егер PI 1, онда инвестициялық жоба
тиімді деп қабылданады. Бұл көрсеткіш шығындардың бірлігіне келетін табысты
сипаттайды; қажетті инвестициялық ресурстардың жетіспеушілігі жағдайларында
дәл осы көрсеткіш оңтайлы инвестициялық қоржын қалыптастыру барысында
қолданылады.
Ішкі табыстылық мөлшерін (IRR) есептеу мына формуламен жүзеге асады:

IRR = r болған жағдайда, NPV = f(r) = 0. (2.3)

Ішкі табыстылық мөлшерінің мағынасы мынадай: бұл көрсеткіш белгілі бір
инвестициялық жобамен байланысты шығындардың барынша үлкен мөлшердегі
көлемін көрсетеді, яғни егер инвестициялық жобаны қаржыландыруға тартылған
капиталдың бағасы жобаның IRR көрсеткішінен үлкен болса, онда бұл жобадан
кәсіпорын тек қана зиян шегеді. Демек, егер IRR CC, онда жоба
қабылданбайды; егер IRR = CC, онда инвестициялаудан ешқандай табыс немесе
зиян келмейді; егер IRR CC, онда инвестициялық жоба тиіиді деп
есептеледі; мұнда (CC) – инвестциялық жобаны қаржыландыру көзінің
(капиталдың) бағасы).
Инвестициялардың өтелімділік мерзімі (PP) келесі формула бойынша
анықталады:

(2.4)

Өтелімділік мерзімі көрсеткішінің мағынасы былайша анықталады: PP
көрсеткіші бастапқы салынған инвестициялардың осы инвестициялық жобаны
жүзеге асыру барысында келетін ақша ағындарымен толық өтелетін мерзімін
көрсетеді. Кәсіпорынның алға қойған мақсаттарына сай өтелімділік
көрсеткішінің алуан түрлі шамада есептелуі мүмкін.
Инвестициялық жобаларды есепетудің тағы да бір әдісі – табыстың
есептік мөлшері (ARR) – келесі формула бойынша анықталады:

(2.5)

мұда PN – инвестициялық жоба алып келетін орташа жылдық табыс; IC –
бастапқы салынған инвестициялардың сомасы; RV – активтердің қалдық құнының
шамасы.
Табыстың ішкі мөлшері барлық әдістердің ішіндгі инвестициялық жобаларды
талдау және капитал салымдарының бюджетін құру (капитал салымдарын
жоспарлау) барысында ең аз қолданылатын әдіс болып табылады. Бұл әдісті
негізінен қолданылатын жағдайлар – компаниялардың бөлімшелерінің қызметін
салыстырмалы түрде бағалау болып табылады. ARR көрсеткішін есептеудің
қалыптасқан және біржақты әдістемесі және мағыналары жоқ.
NPV, IRR, PI және CC көрсеткіштері өзара келесідей қатынастармен
байланысты:

егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1;
егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1;
егер NPV 0, онда IRR CC және PI 1.

Кәсіпорынның қаржы менеджерлері инвестициялық жобаларды талдау
барысында аталған әдістердің өздерінің мақсаттарына сай нұсқасын немесе
барлық әдістерді қолдана отырып, инвестициялық сипаттағы шешімдер қабылдай
алады. Тиімді инвестициялық шешімдер қабылдауға көптеген объективті немесе
субъективті факторлар әсер етеді.

2.2. Инвестицияларды бағалау әдістерін тәжірибе
жүзінде қодану

Инвестициялық жобаларды талдау әдістерін тәжірибе жүзінде қолдану аса
маңызды да күрделі жұмыс. Инвестицияларды бағалаудың әдісін дұрыс таңдай
білу, соның нәтижесінде қажетті инвестициялық жобаларды іріктеп алып,
оларды жүзег асыру үшін қажетті қаржы ресурстарын тарту, оларды тиімді
орналастыра білу кәсіпорынның инвестициялық саясатының дұрыс бағытта жұмыс
істеп жатқандығының куәсі болса керек. Сол себепті де инвестициялық
сипаттағы шешімдер қабылдау үшін талдау және бағалау көрсеткіштерін толық
әрі жан-жақты қарастырған жөн.
1-мысал. Кәсіпорын техникалық құралды сатып алудың тиімділігін
қарастыру үстінде. Техникалық құралдың құны – 10 млн. теңге, пайдалану
мерзімі – 5 жыл, амортизация бірқалыпты әдіспен есептеледі, яғни жылдық
20%. Жойылу (ликвидациялық) құны құралды қайта жөндеумен байланысты
шығындарды жабуға жетерлік. Осы техникалық құралдың көмегімен өндірілген
өнімді өткізуден түсетін табыс бес жыл барысына келесі тәртіппен
болжамдалуда: 6800, 7400, 8200, 8000 және 6000 мың теңге. Жылдар бойынша
ағымды шығындар – бірінші жылы 3400 мың теңге, келесі жылдары олардың
көлемі 3% өсіп отырады деп күтілуде. Корпоративтік табыс салығының
мөлшерлемесі 30%.
Кәсіпорынның қалыптасқан қаржылық-шаруашылық жағдайы келесідей:
айналымдағы капиталдың рентабельділік коэффициенті 21-22%; салынған
капиталдың бағасы 19%. Инвестициялық жобалар бойынша шешімдер қабылдаудың
қалыптасқан тәжірибесіне сүйене отырып, кәсіпорын басшылығы өтелім мерзімі
4 жылдан асатын инвестициялық жобаларды тиімді деп санамайды.
Берілген мәліметтерге сүйене отырып, аталған инвестициялық жобаның
кәсіпорынның инвестициялық саясатына сай тиімді немесе тиімсіз екендігін
анықтау қажет.
Бірінші кезекте бастапқы көрсеткіштерді жылдар бойына есептеп аламыз
(2.1- кесте).

2.1- кесте

Инвестициялық жоба бойынша есептік көрсеткіштер

мың теңге
Көрсеткіштер Инвестициялық жобаны жүзеге асыру жылдары
1-жыл 2-жыл 3-жыл 4-жыл 5-жыл
Өткізілген өнімнің көлемі 6800 7400 8200 8000 5000
Ағымды шығындар 3400 3502 3607 3715 3827
Амортизация 2000 2000 2000 2000 2000
Салық салынатын табыс 1400 1898 2593 2285 173
Корпоративтік табыс салығы 420 569 778 686 52
Таза табыс 980 1329 1815 1599 121
Таза ақша кірістері 2980 3329 3815 3599 2121

Екінші кезеңде талдау коэффициенттерін жоғарыда аталған әдістер бойынша
есептеп аламыз.
Есептің шарты бойынша инвестицияланған капиталдың бағасы 0,19%, сол
себепті дисконттау коэффициентін осы мәнге теңеп, таза келтірілген табысты
табамыз:

Берілген мәліметтерді өзгертпестен инвестициялық жобаның рентабельділік
индексін анықтаймыз:

Ішкі табыстылық мөлшерін анықтау үшін кезекпе-кезек әдіспен таза
келтірілген табыстың мөлшері нөлге тең болатын жағдайға дейін дискоттау
коэффициентінің мәнін өзгертіп отырамыз. Біздің мысалымызда ішкі табыстылық
мөлшері IRR= r = 18,1% тең болады; сәйкесінше

Инвестицияланған қаражаттардың өтелімділік кезеңін анықтау үшін
инвестициялық жобаның салынған инвестициялардың сомасын толық қайтаратын
кезеңдерді есептейміз. Біздің жағдайда бастапқы салынған 10000 мың теңге
алғашқы үш жыл ішінде толық өтеледі:

демек РР = 3 жыл.

Табыстың есептік көрсеткіші біздің мысалымызда мынаған тең:

Жоғарыда келтірілген көрсеткіштерді есептеп болғаннан кейін
инвестициялық жобаны талдаудың үшінші, яғни ең шешуші, инвестициялау немесе
инвестициялар салудың қажет емес екендігі туралы шешім қабылдайтын, кезеңі
басталады.
Талдау нәтижесінде алынған көрсеткіштердің мәндеріне көз жүгіртетін
болсақ, кәсіпорынның инвестициялық жобаларды бағалаудың ұстанып жүрген
әдісіне қарай әр ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.