Қабілет

1 Қабілет
2 Қабілет түрлері
3 Адам қабілеттерінің жан. жақты жетілуі

Күнделікті ауызекі сөзде қабілет деген атауды жиі қолданамыз. Мәселен мұғалім оқушысына мінездеме бере отырып, осы баланың математика пәніне қабілеті күшті екенін айтады. Мектебке оқушыларға түрлі қоғамдық жұмыстар жүктелгенде олардың кейбіреулерінің ұйымдастырушщылық, екіншісің –музыкалық, үшіншісінің –суретшілік қабілеті еске алынып, бұған ерекше мән беріліп отырылады. Бұл мысалдар әр адамның әрекеті бір түріне жарамдылығын көрсететін дара ерекшелігі болатынын байқатады. Мұндай ерекшеліктер іс- әрекетті орындау кезінде оның нәтижесінен жақсы көрініп отырады. Мәселен, біреу қолына алған ісін бұрқыратып тез бітіріп тастайды және оны өте нәтижелі етіп шығарады. Ал, екінші біреу өте байау қимылдап әрі істі сапасыз етіп орындайды. Бұл мысалда да бірінші адамның іске қабілеттігі екіншіге қарағанда әлдеқайда жоғары екендігі көрініп тұр.
Қандай да болмасын бірер нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды. Ол біреуде күшті, біреуде шамалы болып келуі мүмкін. Тәжірибе мен парасат адамдардың қабілет саласында тең емес екенін дәлелдейді.
Қабілеттіліктің өлшемі- белгілі бір істің нәтижелі болып орындалуында. Қабілет адамның іс-әрекеттерінің ьелгілі бір түріне, өнер саласының біріне жарамдылығын жақсы көрсете алады. Белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әр түрлі жеке қасиеттерінқиысып келуін, яғни адам қасиеттерінің синтезін қабілет деп атайды.
Қабілеттің дамуы оның қажет ететін қызмет саласында және әрекетке үйрену ұстінде көрініп отырады.
Қабілеттің ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің, икемділік пен дағдының болуына байланысты болады. Мәселен, оқушыда техникалық қабілеттің ойдағыдай дамуы үшін техникалық конструкциялардың құрылысын жақсы білуі, оны тәжірибе жүзінде пайдалана алуы қажет. Баланың білімі тереңдеп,икемділігі артып, дағдысы көбейе түссе, оның қабілеті де ойдағыдай дамып отырады. Мәселен, кейбір мұғалімдер өз оқушыларының үлгеріміне көңілі онша тола қоймайды. Ол өз оқушысының бар мүмкеіндігімен жұмыс істемейтіндігін айта келіп егер ол сабаққа бар ынтасымен кірісетін болса, бұдан да гөрі жақсыоқи алар еді-ау деп қынжылады. Бұл жерде мұғалім қолынан істесе іс келетінін, дағдыға тез машықтанғыш баланың, қажырлы әрекетке бойын жөнді ұстана алмағандықтан қабілетін жөнді көрсете алмай отырғанын айтып отыр.
Оқу- тәрбие процесінде қабілет, білім, дағды, ептілік сияқты психологиялық ұғымдарды да өз мәнінле түсіне алмау – мұғалімдерді педагогикалық қателіктерге де ұшыратуы мүмкін. Мұны дәлелдейтін мысалдар көп. Сурет академиясына оқуға кеелген Суриковтың арнаулы қабілеті ерте көрінгенімен де,сурет салуға қажетті дағды мен білімі болмаған. Сондықтан да ол академияға қабылданбаған. Академияның мұғалімдері Суриковтың сурет өнеріне тиісті білімі мендағдысының жоқтығына қарап, оның зор қабілеттілігін көре алмай, үлкен қате жіберген.