Қабілет



1 Қабілет
2 Қабілет түрлері
3 Адам қабілеттерінің жан. жақты жетілуі
Күнделікті ауызекі сөзде қабілет деген атауды жиі қолданамыз. Мәселен мұғалім оқушысына мінездеме бере отырып, осы баланың математика пәніне қабілеті күшті екенін айтады. Мектебке оқушыларға түрлі қоғамдық жұмыстар жүктелгенде олардың кейбіреулерінің ұйымдастырушщылық, екіншісің –музыкалық, үшіншісінің –суретшілік қабілеті еске алынып, бұған ерекше мән беріліп отырылады. Бұл мысалдар әр адамның әрекеті бір түріне жарамдылығын көрсететін дара ерекшелігі болатынын байқатады. Мұндай ерекшеліктер іс- әрекетті орындау кезінде оның нәтижесінен жақсы көрініп отырады. Мәселен, біреу қолына алған ісін бұрқыратып тез бітіріп тастайды және оны өте нәтижелі етіп шығарады. Ал, екінші біреу өте байау қимылдап әрі істі сапасыз етіп орындайды. Бұл мысалда да бірінші адамның іске қабілеттігі екіншіге қарағанда әлдеқайда жоғары екендігі көрініп тұр.
Қандай да болмасын бірер нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды. Ол біреуде күшті, біреуде шамалы болып келуі мүмкін. Тәжірибе мен парасат адамдардың қабілет саласында тең емес екенін дәлелдейді.
Қабілеттіліктің өлшемі- белгілі бір істің нәтижелі болып орындалуында. Қабілет адамның іс-әрекеттерінің ьелгілі бір түріне, өнер саласының біріне жарамдылығын жақсы көрсете алады. Белгілі бір істі үздік орындауға мүмкіндік беретін адамның әр түрлі жеке қасиеттерінқиысып келуін, яғни адам қасиеттерінің синтезін қабілет деп атайды.
Қабілеттің дамуы оның қажет ететін қызмет саласында және әрекетке үйрену ұстінде көрініп отырады.
Қабілеттің ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің, икемділік пен дағдының болуына байланысты болады. Мәселен, оқушыда техникалық қабілеттің ойдағыдай дамуы үшін техникалық конструкциялардың құрылысын жақсы білуі, оны тәжірибе жүзінде пайдалана алуы қажет. Баланың білімі тереңдеп,икемділігі артып, дағдысы көбейе түссе, оның қабілеті де ойдағыдай дамып отырады. Мәселен, кейбір мұғалімдер өз оқушыларының үлгеріміне көңілі онша тола қоймайды. Ол өз оқушысының бар мүмкеіндігімен жұмыс істемейтіндігін айта келіп егер ол сабаққа бар ынтасымен кірісетін болса, бұдан да гөрі жақсыоқи алар еді-ау деп қынжылады. Бұл жерде мұғалім қолынан істесе іс келетінін, дағдыға тез машықтанғыш баланың, қажырлы әрекетке бойын жөнді ұстана алмағандықтан қабілетін жөнді көрсете алмай отырғанын айтып отыр.
Оқу- тәрбие процесінде қабілет, білім, дағды, ептілік сияқты психологиялық ұғымдарды да өз мәнінле түсіне алмау – мұғалімдерді педагогикалық қателіктерге де ұшыратуы мүмкін. Мұны дәлелдейтін мысалдар көп. Сурет академиясына оқуға кеелген Суриковтың арнаулы қабілеті ерте көрінгенімен де,сурет салуға қажетті дағды мен білімі болмаған. Сондықтан да ол академияға қабылданбаған. Академияның мұғалімдері Суриковтың сурет өнеріне тиісті білімі мендағдысының жоқтығына қарап, оның зор қабілеттілігін көре алмай, үлкен қате жіберген.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:   
Қабілет
Күнделікті ауызекі сөзде қабілет деген атауды жиі қолданамыз. Мәселен
мұғалім оқушысына мінездеме бере отырып, осы баланың математика пәніне
қабілеті күшті екенін айтады. Мектебке оқушыларға түрлі қоғамдық жұмыстар
жүктелгенде олардың кейбіреулерінің ұйымдастырушщылық, екіншісің
–музыкалық, үшіншісінің –суретшілік қабілеті еске алынып, бұған ерекше мән
беріліп отырылады. Бұл мысалдар әр адамның әрекеті бір түріне жарамдылығын
көрсететін дара ерекшелігі болатынын байқатады. Мұндай ерекшеліктер іс-
әрекетті орындау кезінде оның нәтижесінен жақсы көрініп отырады.
Мәселен, біреу қолына алған ісін бұрқыратып тез бітіріп тастайды және оны
өте нәтижелі етіп шығарады. Ал, екінші біреу өте байау қимылдап әрі істі
сапасыз етіп орындайды. Бұл мысалда да бірінші адамның іске қабілеттігі
екіншіге қарағанда әлдеқайда жоғары екендігі көрініп тұр.
Қандай да болмасын бірер нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды. Ол біреуде
күшті, біреуде шамалы болып келуі мүмкін. Тәжірибе мен парасат адамдардың
қабілет саласында тең емес екенін дәлелдейді.
Қабілеттіліктің өлшемі- белгілі бір істің нәтижелі болып орындалуында.
Қабілет адамның іс-әрекеттерінің ьелгілі бір түріне, өнер саласының біріне
жарамдылығын жақсы көрсете алады. Белгілі бір істі үздік орындауға
мүмкіндік беретін адамның әр түрлі жеке қасиеттерінқиысып келуін, яғни
адам қасиеттерінің синтезін қабілет деп атайды.
Қабілеттің дамуы оның қажет ететін қызмет саласында және әрекетке үйрену
ұстінде көрініп отырады.
Қабілеттің ойдағыдай дамуы адамда тиісті білім жүйесінің, икемділік пен
дағдының болуына байланысты болады. Мәселен, оқушыда техникалық қабілеттің
ойдағыдай дамуы үшін техникалық конструкциялардың құрылысын жақсы білуі,
оны тәжірибе жүзінде пайдалана алуы қажет. Баланың білімі
тереңдеп,икемділігі артып, дағдысы көбейе түссе, оның қабілеті де ойдағыдай
дамып отырады. Мәселен, кейбір мұғалімдер өз оқушыларының үлгеріміне көңілі
онша тола қоймайды. Ол өз оқушысының бар мүмкеіндігімен жұмыс
істемейтіндігін айта келіп егер ол сабаққа бар ынтасымен кірісетін болса,
бұдан да гөрі жақсыоқи алар еді-ау деп қынжылады. Бұл жерде мұғалім қолынан
істесе іс келетінін, дағдыға тез машықтанғыш баланың, қажырлы әрекетке
бойын жөнді ұстана алмағандықтан қабілетін жөнді көрсете алмай отырғанын
айтып отыр.
Оқу- тәрбие процесінде қабілет, білім, дағды, ептілік сияқты
психологиялық ұғымдарды да өз мәнінле түсіне алмау – мұғалімдерді
педагогикалық қателіктерге де ұшыратуы мүмкін. Мұны дәлелдейтін мысалдар
көп. Сурет академиясына оқуға кеелген Суриковтың арнаулы қабілеті ерте
көрінгенімен де,сурет салуға қажетті дағды мен білімі болмаған. Сондықтан
да ол академияға қабылданбаған. Академияның мұғалімдері Суриковтың сурет
өнеріне тиісті білімі мендағдысының жоқтығына қарап, оның зор
қабілеттілігін көре алмай, үлкен қате жіберген. Кейін ол өзінің зор
қабілетінің арқасында сурет өнеріне қажетті білім мен дағдыны екі- үш ай
ішінде меңгереді де , академияға тұсуге право алады. Бұл жайт
академиядағылардың Суриков жөнінде гі пікірлері жаңсақ бодғандығын
аңғартады. Бұл мысал адамның қабілеттігі білімі мен икемділігі, дағдыларды
тез меңгеруге жағдай туғызатынын, сондай-ақ балалардың қабілетін дұрыс
байқай алып, онымен санасып отырудыңқажеттілігіне мұғалімдердің зер салуын
керек етеді.
Қабілет негізінен екіге бөлінеді.
Адамның ақыл –ой өзгешеліктерінің жеке қасиеттерін көрсететін кез-
келген адамнан табылатын қабілет жалпы қабілет деп атадады. Ақылдың
оралымдығы мен сыншылдығы, материалды тез еске қалдыра алу, зейінділік пен
бақылағыштық, зеректік пен тапқырлық т. б. Осы секілді ақыл-ой әрекетінде
көрінетін өзгешеліктер жалпы қабілет болып табылады.
Іс-әрекеттің жеке салаларында ғана көрініп, оның нәтижелі орындалуына
мүмкіндік беретін қабілеттіарнаулы қабілет деп атайды. Бұған суретшінің ,
музыканттың , актердың, споршының , математик –ғалымның ақын- жазушының
қабілетін жатқызуға болады. Соңғы кездері кейбір зерттеушілер қабілеттің
үшінші түрі деп практикалық іске қабілеттілікті айтып жүр. Бұған
ұйымдастырғыштық, педагогтық, конструктивті- техникалыққабілеттерді
жатқызады. Қабілеттердіңосы түрлерііс- әрекеттердің басты салаларына
орайлас бөлінеді.
Адамқабілетінің дамуы қоғамдық процеске, оның әлеуметтік сипатынағылыми
техникалық прогресс байланысты болып отырады. Мәселен ,
капитализмқалыптасып келе жатқан дәуірде , ғылымның сан алуан салаларының
дамуына буржуазия қоғамы кең өріс беріп отырды, өйткені қауырт дамып келе
жатқан капиталиситік өндіріс барған сайын жаңа ғылыми білімдердіталап ете
бастады. Мұның өзі білімді адамдардың көбейе түсуіне қолайлы жағдай
туғызды. Сол кездері жан- жақты қабілетті, аса дарынды адамдар көп болды,
өйткені бұл қоғамның қажетінен туған құбылыс еді. Ф. Энгельс қайта гүлдену
дәуірінде берген сипаттамасында сол дәуірді: күшті ой өрісі, құштардығы
менсипаты, сан қырлылығы, ғылымдағы жағынаналыптарды керек еткен және
сондай алыптарды туғызған заман болды... Ол кезде алысқа сапар шекпеген ,
төрт – бес тілде сөйлемеген, шығармашылықтың бірнеше саласында жарқырап
көзге түспеген бірде- бір ірі адам болған жоқ дерлік еді. Леонардо да Винчи
суретші болып қойған жоқ, сонымен қатар , математик, механик және инженер
болды, физиканың сан алуан тарауларында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қабілеттің жіктелуі
Мектеп оқушыларының қабілетін оқу-тәрбие үрдісінде дамыту жолдарын теориялық негіздеу және оны іс жүзінде қарастыру
Адам бойында кездесетін қабілет ерекшеліктері
Қабілет туралы шет ел және отандық ғалымдардың теориялық көзқарастары
Қабілет жөнінде түсінік туралы
Темперамент және қабілет туралы түсініктер
Оқушы қабілетін дамытуда мұғалімнің алатын орны
Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылетін дамыту жолдары
Дарынды балалардың қабілеттін дамыту процесі
Қабілет жайлы түсінік
Пәндер